Titelverklaring

Het gehele verhaal speelt zich af tijdens een diner waarbij twee broers met hun echtgenoten een afspraak moeten maken over een kwestie waarbij hun kinderen zijn betrokken.

Motto

Het motto van dit boek is

NICE GUY EDDIE

C’mon, throw in a buck

MR PINK

Uh-huh, I don’t tip.

NICE GUY EDDIE

Whaddaya mean, you don’t tip?

MR PINK

I don’t believe in it.

Quentin Tarantino

Reservoir Dogs

Het motto is afkomstig uit het filmscript van “Reservoir Dogs” (1992) van de regisseur Quentin Tarantino. Het is een dialoog tussen twee personages. De meeste films van deze regisseur zijn wel gewelddadig, maar hebben niet te maken met zinloos geweld. Ik weet niet uit te leggen wat de schrijver met dit motto bedoelt ten opzichte van het boek.

Thema

Het thema van het boek is Goed en Kwaad.

In dit boek staat het dilemma van ouders centraal. Ouders kunnen in dit dilemma komen door het onheil wat hun kinderen veroorzaken.

Michel en Rick hebben in een bui van onbezonnenheid een dakloze gedood. De dood van de vrouw vergoelijken ze doordat ze zo ‘stonk” en daarmee eigenlijk om haar dood had gevraagd. Bovendien konden ze niet weten dat er nog lege benzinedampen in de jerrycan zaten. Hoever mogen ouders gaan in de bescherming van hun kinderen, wanneer die een misdaad hebben gepleegd? Met dat probleem worstelen de vier ouders die bovendien nog een familieband met elkaar hebben.

Het thema heeft wel degelijk betekenis op mij en op ieder ander, want je hebt in deze samenleving altijd te maken met mensen die goed doen, maar ook met mensen die verkeerde dingen doen.

Mijn visie is door het lezen van het boek niet veranderd. Voor het lezen van het boek wist ik al dat er mensen goed doen en dat er ook mensen zijn die dat juist helemaal niet doen. En dat blijft…

Motieven

Er zijn meerdere motieven in dit verhaal:

Familiegeheim

Het stel Claire en Paul hebben geheimen voor elkaar. Zo heeft Claire achter zijn rug om gevraagd aan Babette of ze, tijdens haar ziekte, Michel willen weghalen bij Paul. Ook hebben ze hun kennis over het dakloze-incident voor elkaar verzwegen.

Op de avond van het diner komt Paul er ook nog achter dat Claire voor de geboorte van Michel ook een vruchtwateronderzoek heeft laten doen en ze al op de hoogte was dat ze een zoon kregen. Als laatste tik voor de lezer zegt Paul nog dat hij iets in het verslag heeft gelezen wat hij niet wil vertellen, daarbij suggererend dat Michel zijn biologische zoon weleens niet zou kunnen zijn. Het andere familiegeheim is dat de geadopteerde zoon (van Serge en Babette) is vermist. Michel heeft hier zeker de hand in gehad en zijn moeder was vooraf op de hoogte en zijn vader na afloop ook. Dit wordt doodgezwegen binnen de familie.

Overpeinzingen

Een terugkerend motief is onder andere de overpeinzingen die elke ouder heeft. Zo door het verhaal heen krijg je behoorlijk wat overpeinzingen mee.

Serge valt het zwaar dat hij zich eventueel uit de politiek terug moet trekken en Babette kan het niet hebben dat Serge zich terug wilt trekken.

Zo heeft de familie ook de vraag in zich of ze hun zoons moeten aangeven of het geheim moeten houden dat de jongens een dakloze hebben vermoord.

De overpeinzingen zijn het hele boek aanwezig en niet alleen bij de ik-persoon.

Loyaliteit

Loyaliteit ten opzichte van je familie is ook een motief. Iedereen gaat daar op een andere manier mee om, maar hoever gaat iedereen om hun zoons uit de gevangenis te houden? Of moeten ze hen juist aangeven? De loyaliteit van ouders ten opzichte van hun kind speelt een belangrijke rol en elke ouder zou denken 'Wat had ik gedaan in zo'n situatie?'.

Etiquette

Zelfs eten en de gerant die daarbij hoort is een motief. Als het gerecht wordt gebracht, dan wordt er gespot met de belachelijkheid van de etiquette in chique restaurants. De gerant wijst in het boek ook met zijn pink naar het eten om daar dan vervolgens een heel verhaal bij te vertellen.

Tijd

Het is een actueel verhaal, dat merk je bijvoorbeeld aan het feit dat er gesproken wordt over George Bush als president van Amerika. Dit was een paar jaar geleden en dit verhaal zal zich dan ook wel in deze tijd hebben afgespeeld. Aangezien het verhaal zich dan een aantal jaar geleden heeft afgespeeld kan jij je er makkelijk een voorstelling van maken. Dit komt omdat er in de samenleving niet veel meer is veranderd na die tijd. En er zijn nog steeds daklozen en er zal altijd zinloos geweld blijven en natuurlijk de overpeinzende ouders.

Het boek zit vol met flashbacks. Het verhaal speelt zich uiteraard af in het restaurant en op één avond, maar om de gebeurtenissen te begrijpen moet je weten wat er voorafgaand is gebeurd. De flashbacks zijn belangrijk om een goed beeld te krijgen over de verteller van het verhaal, zo kom je er in een flashback achter dat hij een aandoening heeft waarvan de naam niet genoemd wordt en dit is cruciaal om het boek te begrijpen.
 

Er zijn in dit boek ook een aantal vertragingen.

Een belangrijke vertraging is het moment dat Paul beschrijft hoe hij de beelden van ‘Opsporing Verzocht’ terugkijkt op de computer. Hij ziet iets wat hij bij de eerste keer kijken nog niet had gezien; een witte sportschoen. Dit betekende voor hem dat de kinderen zijn teruggekomen. Michel en Rick waren teruggekomen om met eigen ogen te zien wat ze hadden aangericht.
Een andere belangrijke vertraging is het moment dat Claire het restaurant heeft verlaten en Paul haar achterna gaat. Eerst zoekt hij haar in damestoilet, maar dan hoort Paul sirenes. Hij weet genoeg en gaat richting het café. Daar ziet hij wat er is gebeurd; Serge wordt met de ambulance weggevoerd. Paul gaat naar huis.
 

Het laatste hoofdstuk is één grote versnelling. Na alle gebeurtenissen in het boek worden er een paar pagina’s gewijd aan hoe het leven er daarna aan toe ging. Dit wordt helemaal niet uitgebreid beschreven.

Het tijdsverloop van het verhaal geeft niet echt spanning, maar is ook niet echt saai. Op de een of andere manier wil je toch door blijven lezen. Zelf vond ik het verhaal af en toe wel verwarrend, want je wist aan het begin van het hoofdstuk niet of je door zou gaan in de flashback of dat je opeens weer bij het diner was.

Het verhaal geeft mij een betrouwbare indruk, omdat ze in het verhaal het hebben over de filmpjes op YouTube… en YouTube is er nu nog steeds.

Perspectief

De verteller is Paul Lohman die in de ik-vorm het verhaal vertelt van een diner met zijn broer Serge Lohman.

Paul is ex-leraar geschiedenis, maar een aantal jaren geleden doorgedraaid tijdens een les, waarna hij zich onder psychiatrische behandeling moest stellen en hij later op non-actief wordt gesteld. Hij heeft een genetische afwijking op het gebied van gedragsstoornissen.
Hij vertelt het verhaal in de onvoltooide verleden tijd.

Het verhaal wordt dus verteld in de ik-vorm, oftewel het ik-perspectief.

De ik-verteller is een van de hoofdpersonen en hij vertelt de handelingen van de avond van het diner.

Zelf vond ik deze vorm heerlijk lezen, ik had het idee dat ik Paul was en dat ik dus bij alle handelingen betrokken was.

Personages

Paul Lohman

Paul Lohman is een ex-geschiedenis leraar die in het verleden een aantal keren flink uit zijn dak gegaan is als hij een woedeaanval kreeg. Hij is uit het onderwijs gegaan, maar hij heeft zijn gevoelens niet altijd onder controle. Zo heeft hij zijn broer eens een pan macaroni op de kop geslagen en hij heeft de rector van de school van Michel keihard in zijn gezicht geslagen. Hij doet redelijk cynisch over het restaurant waar ze eten: kleine porties en grote prijzen. Sinds kort weet hij dankzij de televisie-uitzending bij “Opsporing verzocht" dat zijn zoon wordt gezocht voor een aanval op een junk/dakloze. Maar hij staat altijd loyaal achter zijn kinderen. Hij weigert Serge over te halen om in de politiek te blijven.

Serge Lohman

Serge Lohman is de broer van Paul. Hij is een karikatuur van een politicus. Hij doet alles om het grote publiek te vriend te houden. De volgende keer zou hij de verkiezingen weleens kunnen winnen en dan kan hij minister-president van Nederland kunnen zijn. Hij doet daarom graag voornaam in het openbaar: het eten in het dure restaurant bijvoorbeeld. Paul moet nog vaak terugdenken aan zijn jeugd toen Serge niet uitblonk door net gedrag. Hij boerde aan tafel omdat hij grote hoeveelheden cola dronk. Nu doet hij alsof hij een echte wijnkenner is. Tijdens dit diner begint hij aan zijn hoofdgerecht (de tournedos), terwijl er verder niemand aan tafel zit. Dat is niet echt volgens de etiquette. Hij ligt goed bij de vrouwen vanwege zijn openlijke charme... Maar nu hij op de hoogte is van de misdaad van zijn zoon, wil hij zich in het openbaar terugtrekken als lijsttrekker voor de verkiezingen. Zijn vrouw wil dat hij blijft en heeft geprobeerd dat via Claire te bereiken. Maar hij gaat toch op weg om zijn aftreden bekend te maken, totdat hij door Claire het ziekenhuis in wordt geslagen. Je weet als lezer niet zeker of Serge wel oprecht zijn politieke carrière wil opgeven, want hij kan ontzettend goed acteren, hebben we gelezen. Dat zie je in de passage met de fan en de foto in het restaurant.

Claire Lohman

Claire Lohman is, volgens de verteller, ook slimmer dan hij is. Ze is ook stiekem. Want op de avond van het diner weet zij al dat haar zoon iets gaat uithalen, wat niet door de beugel kan. Ze heeft echter niets aan Paul verteld. Al eerder in haar huwelijk heeft ze informatie achtergehouden bijv. over de vruchtwaterpunctie in het verleden. Ze heeft natuurlijk willen weten of hij een genetische afwijking had. Maar dat kan ook meteen betekenen dat Michel niet de biologische zoon van Paul is.

Babette Lohman

Babette Lohman is veel slimmer dan haar echtgenote Serge, vindt Paul. Ze heeft hem helemaal door. Ze doet heel sarcastisch over zijn manier van doen (bijvoorbeeld over zijn plotselinge hobby van wijnkenner). Maar aan het einde van de roman wil ze liever niet dat Serge zij terugtreden als lijsttrekker bekend maakt. Ze vindt het wel leuk om in de schijnwerpers te staan als de vrouw van ….. Ze is flink van postuur; alles aan haar is groot, maar het is wel in proporties. Tijdens het nagerecht doet Babette heel arrogant tegen de gerant van het restaurant. Ze wil dat hij het terugneemt en maakt een beschamende scène.

Michel Lohman

Michel is de zoon van Claire en Paul en heeft naar alle waarschijnlijkheid de aandoening van zijn vader geërfd. Hij vertoont agressief gedrag en geniet hiervan, dit is duidelijk te merken in de manier hoe hij erover vertelt – het doet hem niets -, hij heeft geen last van zijn geweten en hij lacht terwijl hij mensen in elkaar slaat. Hij neemt een leidende positie in ten opzichte van zijn neefjes en haalt ze over dingen te doen, dit is te zien op filmpjes die Paul bekijkt op Michels telefoon

Rick Lohman

Rick is de zoon van Serge en Babette en komt bijna niet in het verhaal voor, maar heeft toch een cruciale rol en is daarom waard om te vermelden. Rick loopt erg achter zijn neefje Michel aan, en heeft ontzettend last van zijn geweten na het ongeluk met de dakloze, dit naar zeggen van Babette en Serge. Hij zou niet met het geheim kunnen leven dat hij iemand heeft vermoord, volgens Serge, en speelt ook mee met de reden waarom Serge aangifte wilt doen.

Beau Lohman

Beau is de adoptiefzoon van Serge en Babette en is afkomstig uit Burkina-Faso. Hij is erg schijnheilig naar mijn mening. Volgens zijn ouders kan hij niks verkeerd doen en is hij perfect, maar ondertussen chanteert hij zijn broer en neef. Paul zegt ook dat hij zijn anders-zijn uitbuit tegenover zijn adoptieouders, -broer en -neef. Er valt verder weinig te vermelden over Beau, omdat hij geen grote rol heeft in het boek, maar toch een hoofdpersoon is.

Alle personages maken naar mijn mening geen ontwikkeling door. Ze blijven wie ze zijn.

De hoofdpersonen (Paul, Serge, Claire en Babette) maken in de loop van het verhaal wel belangrijke beslissingen, zoals wat ze moeten doen met het geheim van hun zoons.

Ik voel me niet verwant met een van de personages, omdat ze zich heel anders gedragen. De geheimen en overpeinzingen die ze hebben, daar kan ik gelukkig (nog) niet over mee praten. En ook zou ik nooit iemand zomaar op zijn/haar neus slaan. Persoonlijk zou ik ook een dakloze niet zomaar vermoorden.

Ruimte

De belangrijkste ruimte in het boek is het restaurant. In de flashbacks speelt het verhaal zich af in het pinhokje (waar de dakloze wordt vermoord), het huis van Paul, Claire en Michel, maar ook in Frankrijk en in de school van Michel.

Het restaurant is de belangrijkste ruimte van het hele boek, omdat daar het verhaal afspeelt.

Het pinhokje zie ik ook als een belangrijke ruimte, omdat daar de gebeurtenis afspeelt waardoor het hele verhaal eigenlijk begint: de twee jongens die de dakloze vermoorden.

Het restaurant is niet echt bepalend in het verhaal, omdat het gesprek tussen de vier ouders ook ergens anders had kunnen plaatsvinden. Het pinhokje daarentegen is wel bepalend, want doordat daar de dakloze is vermoord, is het hele verhaal ontstaan.

De sfeer in het hele boek is prettig, en je kan je er goed een voorstelling van maken.

Spanning

Het verhaal op zich is totaal niet spannend… maar toch wilde ik telkens doorlezen… Dit komt denk ik, omdat er telkens een andere wending aan het verhaal werd gegeven.

In het verhaal heeft Paul opeens de mobiel van Michel in zijn zak zitten. Dat had je niet kunnen verwachten. Hij was de middag voor het diner op Michels kamer geweest, maar er was niet omschreven dat hij het mobieltje in zijn zak had gedaan.

De schrijver heeft het boek niet echt spannend gemaakt, dus in zoverre is hij er slecht in geslaagd om het verhaal spannend te maken. Maar hij heeft er wel voor gezorgd dat de lezer de bladzijde om wilt slaan, dus in zoverre is hij er wel in geslaagd het verhaal spannend te maken.

Stijl

BLZ 25/26

In deze passage kan je zien dat er soms

best wel lange zinnen tussen staan, maar

dat er soms ook hele korte zinnen in staan.

De woordkeuze is niet bijzonder moeilijk.

Deze schrijfstijl was niet vervelend om te

lezen, soms moest ik het wel twee keer lezen

om het goed te begrijpen. Maar uiteindelijk

begreep ik het altijd.

Deze schrijfstijl ligt wel een beetje bij mijn

eigen taalgebruik. Er is namelijk een niet al

te moeilijke woordkeus en ik gebruik

nauwelijks moeilijke woorden.

Genre

Ik denk dat dit verhaal een psychologische roman is, omdat de overwegingen en afwegingen van de hoofdpersoon centraal staan. Je weet welke gedachten er omgaan in Paul Lohman en welke beslissingen hij neemt.

Eigenwaardering

Mijn verwachting vooraf was dat er mensen gingen dineren en leuke gesprekken zouden hebben. Mijn verwachting klopte redelijk, mensen gingen dineren, maar hadden het over lastige zaken.

Het verhaal was niet spannend, maar de schrijver heeft er wel voor gezorgd dat je graag door wilde lezen.

Dit boek had geen emotieve waarde.

En ik vind dat je van dit boek niet kan zeggen of het mooi of lelijk is, want het is een heel neutraal boek.

Dit verhaal heeft als boodschap dat je door ondoordacht handelen vaak in de problemen kan raken.

Dit boek is heel geloofwaardig, want het kan jou ook overkomen als kind of volwassene. Ook komt zinloos geweld nog steeds voor in het nieuws, dus is het heel actueel.

Ik vond het een heel leuk boek om te lezen, het was een lekker makkelijk boek. Waar je niet al te veel bij hoeft na te denken.

Recensies

Het Parool 15-01-2009

Herkenbaar. Ik had niet gedacht dat ik dit woord ooit in een recensie zou gebruiken, want herkenbaarheid is nu niet direct een literair criterium. Maar de stukken die in de nieuwe roman van Herman Koch, Het diner getiteld, in een aanstellerig restaurant spelen - en eerlijk gezegd komen we het hele boek dat restaurant nauwelijks uit - zijn inderdaad bijzonder herkenbaar.

Koch brengt er vier personen aan één tafel: een beroemde Nederlandse politicus, zijn vrouw, de broer van de beroemde Nederlandse politicus - hij vertelt het verhaal - en zíjn vrouw. Ze hebben iets te bespreken. Iets ongemakkelijks. Iets naars. Er moet iets worden opgelost. De herkenbaarheid zit niet zozeer in de inhoud van dat gesprek als wel in de wijze waarop de ambiance van het restaurant en het eigenaardige gedrag van het personeel worden geschetst. Treffende observaties zijn er daarbij volop, zoals deze: 'Alleen in Nederland staan ze om de haverklap aan je tafeltje, ze schenken je niet alleen bij, maar werpen ook nog eens peinzende blikken op de fles wanneer deze leeg dreigt te raken.'

Tijdens het lezen van Het diner wordt bovendien snel duidelijk dat sprake is van een plot, en dat is ook al niet zo'n literaire eigenschap van een roman. We krijgen verwikkelingen te verwerken, toestanden, zaken waarop zeker nog terug zal worden gekomen. Geen handeling zal zonder betekenis blijken te zijn. Staart iemand naar het beeldschermpje van een mobiele telefoon en wordt niet meteen gezegd wat die persoon daar ziet, dan wordt dat, daar kun je op vertrouwen, enkele hoofdstukken later onthuld, en sta je er alsnog behoorlijk van te kijken.

Tijdens het lezen van Het diner wordt bovendien snel duidelijk dat sprake is van een plot, en dat is ook al niet zo'n literaire eigenschap van een roman. We krijgen verwikkelingen te verwerken, toestanden, zaken waarop zeker nog terug zal worden gekomen. Geen handeling zal zonder betekenis blijken te zijn. Staart iemand naar het beeldschermpje van een mobiele telefoon en wordt niet meteen gezegd wat die persoon daar ziet, dan wordt dat, daar kun je op vertrouwen, enkele hoofdstukken later onthuld, en sta je er alsnog behoorlijk van te kijken.

De schrijver zal kortom niets vergeten, nee, hij heeft zijn roman zelfs zo ingericht dat hij kleine dingetjes die schijnbaar terloops in het begin van het boek worden aangestipt, verderop in het boek kan uitwerken en zelfs kan uitbouwen tot betekenis dragende elementen die je volkomen verrassen. Koch is in Het diner een plotbouwer.

Herkenbaarheid en een plot - zal het met dit boek nog goed komen?

Eerst nog iets over die plot. Het diner heeft een dilemma als uitgangspunt, en wel het volgende: je weet dat je kind iets verschrikkelijks heeft gedaan, een ernstig misdrijf heeft gepleegd, maar niemand anders weet dat je kind dat heeft gedaan. Wat besluit je te doen? Ga je naar de politie of niet? In het verlengde daarvan spelen zaken als erfelijkheid - zorgen jóúw genen ervoor dat je kind zo'n boef is geworden? - geweten, opportunisme en loyaliteit een rol. Door zo'n dilemma centraal te stellen krijgt je roman, zou je opgewekt kunnen stellen, als vanzelf een zekere gelaagdheid.

Literairder wordt die daar overigens niet echt van, want met dergelijke keuzes krijgen ook de hoofdpersonen van bekende (al dan niet op boeken gebaseerde) films als Sophie's choice en Indecent proposal te maken; en die herinneren we ons toch voornamelijk als een tikkeltje ordinair vermaak.

Maar één ding moet gelukkig ook worden vastgesteld: Herman Koch is het schrijven niet verleerd. Prachtig vervreemdend zijn bijvoorbeeld de bladzijden waar wordt beschreven dat de verteller buiten het restaurant staat te wachten op zijn op de fiets eraan sprintende zoon: 'Michel kwam langszij. Wat zag hij? Een man die op zijn dooie akkertje door het park slenterde? Met een mobieltje aan zijn oor? Of zag hij zijn vader? Met of zonder mobiel?'

De passages waarin de verteller thuis op de bank ligt te denken, behoren eveneens tot de hoogtepunten van dit boek: 'Iets fluisterde mij in dat ik met denken moest stoppen, dat ik vooral niet te ver door moest denken. Maar dat lukte nooit, ik dacht de dingen altijd door tot aan het eind, tot aan hun uiterste consequentie.'

En ja, zo is Koch op zijn best, schitterend denkend en schrijvend tot aan de uiterste consequentie en niet ingesnoerd door iets wat zo wezenlijk kinderachtig is als een verbazingwekkende plot. (ARIE STORM)

Herman Koch - Het diner Anthos, 19,95.

Het geheim van het succes

Al vijftien weken staat de roman in de top 10 van bestverkochte boeken: Het diner van Herman Koch. Dat is verbazingwekkend omdat Koch nooit zo die bestsellerstatus om zich heen had hangen. Als het boek uit is, blijft de vraag waarom dit boek opeens zoveel lezers heeft veroverd en zijn voorgaande boeken niet.

Het diner is een roman met verschillende gangen, beginnend bij het ‘Aperitief’ en eindigend bij de ‘Fooi’. Aan tafel zitten het echtpaar Paul en Claire en het echtpaar Serge en Babette. Serge wordt door velen als de nieuwe minister-president getipt, Paul is een docent geschiedenis die noodgedwongen thuiszit. Het is verleidelijk om veel te vertellen over het plot, maar dat zou afbreuk doen aan de leeservaring van degenen die de roman nog moeten lezen. Koch weet handig informatie te doseren. Pas gaandeweg kom je meer te weten over de hoofdpersonen en hun achtergronden.
Centraal gegeven in het boek is een moreel dilemma: de zonen van de twee echtparen hebben een dakloze gedood die lag te slapen in een hokje om te pinnen. De ouders hebben hun zonen herkend op de beelden van de bewakingscamera die op televisie zijn uitgezonden, maar zij zijn de enigen. Geef je je eigen kinderen aan? Ook als je weet dat je je carrière als politicus dan vaarwel kunt zeggen?
Ik denk dat dit morele thema en de spannende opbouw van de roman bijdragen tot het succes. Daarnaast is Het diner in hoge mate satirisch: de merkwaardige gebruiken in het betere restaurant worden op de hak genomen. Als rode draad loopt er een ober door het verhaal die met zijn pink aanwijst wat de gasten op hun bordje hebben. Die manier van uitleggen zal ongetwijfeld uitsterven. Dat kan niet anders nadat je dit boek hebt gelezen.

Enkele weken eerder noemde Arnold Heumakers Het diner een mislukte roman, ‘een schim van wat het had kunnen zijn’. Hij richt zich voornamelijk op de onbetrouwbare verteller van het verhaal, Paul. Die blijkt, net als zijn zoon, nogal gewelddadige erupties te hebben. In de roman komt daar een verklaring voor: Paul heeft een ziekte die woede-uitbarstingen veroorzaakt. Met pillen is alles onder controle te houden. Een zwaktebod vindt Heumakers dat, want je kunt alle handelingen van Paul terugvoeren op die ziekte. Het zou beter zijn als de gewelddadige acties voortkwamen uit wat er gebeurt. Heumakers noemt vader en zoon ook ‘monsters’, terwijl je als lezer, en dat is dus knap gedaan, voor beiden sympathie voelt.
Tegen Heumakers’ opvatting is meer in te brengen. Als lezer weet je op een gegeven ogenblik dat Paul gevaarlijk kan worden. Juist tijdens dat etentje werkt dat spanning verhogend. Er is al eerder iets heftigs gebeurd, waarom zou dat niet opnieuw kunnen gebeuren? Daarnaast verklaart de ziekte niet alles in de roman. Ik zal het einde niet verklappen, maar dat loopt anders af dan je verwacht.

Misschien is Het diner daarom wel een succes. Als lezer krijg je nauwelijks houvast op het verhaal. Koch laveert tussen de genres door: de roman is thriller, psychologische roman, satire ineen. Hij doet niet wat de lezer verwacht van de hoofdpersonen. Hij doet niet wat de lezer verwacht bij een genre. Nergens behaagt hij zijn lezers en daarom is het des te opmerkelijker dat diezelfde lezers zo massaal naar dit boek grijpen. Dat lijkt me een opsteker voor de literatuur.