Algemeen/oriënterend

Auteur: Bernlef;
Titel: Hersenschimmen;
Nationaliteit auteur: Nederlands;
Geboortedatum auteur: 14 januari 1937;
Datum overlijden auteur: 29 oktober 2012;
Jaar van eerste uitgave: 1984;
Aantal pagina’s: 131;
Leestijd: 5 ½ uur;
Datum waarop uitgelezen: zondag 5 maart.

Motto

‘A touching dream to which we all are lulled
But wake from separately’ – Philip Larkin;

Verwachting voor het lezen

Ik wist dat het ging over iemand die dement zou worden/zijn. Dus verwachtte dat ik het erg heftig zou vinden, aangezien ik iemand heb gekend die zelf dementeerde. Ik dacht dat het voor mij wel een soort van emotioneel kon gaan worden.

Samenvatting

Bron: https://www.scholieren.com/boek/38/hersenschimmen/zekerwetengoed

Hersenschimmen vertelt het verhaal van iemand die langzaam maar zeker begint te dementeren en de gevolgen die dit voor hem en zijn omgeving heeft.

Maarten en Vera Klein wonen al jaren gelukkig in Gloucester, Massachusetts (Verenigde Staten). Langzaam maar zeker begint Maarten heden en verleden door elkaar te halen. Het begin heel klein, op het moment dat hij niet meer weet welke dag het is en op een zondag wacht tot de schoolbus langs zal komen of als hij steeds vaker in gedachten verzonken is. Langzaam maar zeker kan hij zich dingen niet meer herinneren en als hij zich iets herinnert, gaat hij volledig in die herinnering op. Zo denkt hij op een dag dat hij weer op de kleuterschool is en van de juf de potlodendoos mag halen. Hij loopt de gang door naar het materiaalhok en klimt op een stoel om de doos te gaan zoeken. Dan staat Vera plots achter hem en haalt hem uit de droom. Hij blijkt op de keukenstoel in hun washok te staan. Later geeft hij hele rare antwoorden op vragen, omdat hij net ergens anders met z’n gedachten was. Als Vera hem een keer vraagt wat hij zo lang in de keuken deed, antwoordt hij bijvoorbeeld vangstquota. Uiteindelijk gaat dit nog een stapje verder en breekt hij in bij een vakantiehuisje waar vroeger de vergaderingen van zijn bedrijf waren omdat hij denkt dat hij te laat op zijn vergadering komt. Ook vergeet hij dat mensen en dieren dood zijn en vraagt dus steeds naar hen als anderen langskomen. Een keer begint hij plotseling naar de snoepreepjes die zijn oma altijd voor hem achter in de buffetkast verstopte te zoeken.

Vera wordt steeds ongeruster en als Maarten weg begint te lopen van huis laat ze uiteindelijk een meisje, Phil Taylor, in huis wonen die op Maarten kan passen als zij weg is. Maarten vergeet echter steeds wie ze is. Eerst ziet hij haar aan voor een vriendin van zijn dochter, dan voor zijn vroegere piano juf en uiteindelijk voor zijn dochter. Ook van Vera vergeet hij soms wie ze is.

In het boek wordt ook de moeilijker wordende relatie tussen Vera en Maarten weergegeven. Een eerste beschrijving die Maarten van haar geeft (zie eerste quote, een stuk terug in dit verslag) is nog heel scherp, bij kennis. Meer op het einde heeft hij het echter over een oude vrouw, die er een beetje verfomfaaid uitziet met haar vochtig neerhangende slappe bruine krullen en haar gerimpelde hals.

Later herkent hij haar niet meer op foto’s en uiteindelijk weet hij helemaal niet meer wie ze is.

In het laatste deel van het boek weet Maarten zelf niet meer wie hij is. Eerst heeft hij het nog over “mijn spullen”, “ik kan ..” etc. Maar naarmate hij verder aftakelt begint hij in derde persoon over zichzelf te praten, om het uiteindelijk alleen nog maar over ‘het’ te hebben. Tegelijk met deze verandering in benoeming van zichzelf, trekt hij zich steeds meer in zijn hoofd terug. Hij communiceert bijna niet meer met de buitenwereld, maar denkt in onsamenhangende zinnen en fragmenten aan wat er om hem heen gebeurt. Een van de redenen hiervoor is dat hij ook steeds meer moeite met het Engels begint te hebben, en soms even de taal niet meer lijkt te verstaan. Op het laatst zijn Maartens gedachten zo onsamenhangend en fragmentarisch dat er bijna niet meer duidelijk is wat er nou met hem gebeurt. Wel weet hij op zijn sterfbed weer even wat er om hem heen gebeurt en zoekt en vindt hij Vera’s hand, al weet hij haar naam niet meer.

Belevingsvragen

Eerste reactie

Het boek sprak me wel aan, omdat ik het erg mooi vond hoe de schrijver zoveel dingen met elkaar vergeleek. En hoe hij alles verwoordde. Verder begrijp ik nu beter hoe mijn oudoom zich heeft gevoeld en wat er in hem omging.

Welke gebeurtenis is mij het best bijgebleven/opgevallen? Waarom?

De gebeurtenis die me het meest is bijgebleven is dat Maarten op een gegeven moment zichzelf en andere familieleden niet meer herkent op foto’s en zichzelf ziet als een gewone man. Hij heeft het fotoalbum met allemaal foto’s vast en verbrandt dan een paar foto’s. Hij wil ze niet meer zien. Dit is me zo erg bijgebleven omdat ik het echt heel erg heftig vind dat die foto’s en gedachten allemaal weg zijn, ook voor Vera.

Zelf heb ik ook allemaal oude babyfoto’s die nergens anders staan dan in dat fotoalbum. Ik zou het daarom ook heel erg vinden als al mijn foto’s weg zouden zijn, omdat dat nog de enige ‘herinneringen’ zijn die ik heb aan mijn babytijd.

Verdieping

Tijd, ruimte en personen

Welke tijd speelt het zich af? Waaruit blijkt dat?

In de tijd dat het boek is geschreven, dus rond 1984. Dit blijkt uit het feit dat er nog geen normale mobieltjes waren, maar wel huistelefoons. En de flashbacks spelen zich rond de Tweede Wereldoorlog af en later; de kinderen waren toen nog jong. Nu komen de kinderen niet vaak meer langs, ze zijn ouder geworden. Dit betekent dat het ook nog wel een tijd na de Tweede Wereldoorlog heeft afgepeeld