Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2007
• 186 pagina's
• Uitgeverij: Atlas, Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

De honderden dingen in je leven die je verkeerd hebt gedaan.

Samenvatting

De verder naamloze verteller maakt een wandeling in het bos dat dicht achter zijn huis ligt. Hij is gek op het bos vanwege de geluiden die hij er hoort en de natuur die hij kan bewonderen. Bovendien kan hij zo nadenken over alles wat er in zijn leven gebeurd is. Eigenlijk kun je de roman zien als een hardop uitgesproken monoloog (wat ook de oorspronkelijke bedoeling is geweest). Dat houdt in dat de verteller zijn herinneringen onderbreekt op het moment dat hij in het bos iets ziet of iemand tegenkomt. Zo zijn er de bomen die hij telt en op de 40e staat een wit kruis: die boom zal binnenkort worden omgehakt. Op een ander moment wordt hij geconfronteerd met een oeros die ze in het bos hebben uitgezet: hij ziet het dier als de aankondiger van de Dood: de Minotaurus. Hij kan ook spottende kritiek uiten op de “nordic walkers” die hij in bos tegenkomt en het geeft hem de gelegenheid om een anekdote te vertellen van de opname van een pornofilm die hij een jaar geleden bij toeval in het bos zag. Hij loopt op een dag in augustus door het bos en de wandeling duurt tot de rode zon ondergaat.

De belangrijkste gebeurtenissen die in het verleden zijn gebeurd, worden hieronder in chronologische volgorde weergegeven.

Als kind had de verteller het idee dat zijn ouders hem verlaten hadden, omdat hij in een kostschool eindeloze (lees: datumloze) dagen moest doorbrengen. Hij was ook erg onder de indruk van een schilderij over het Laatste Oordeel dat in de kapel van zijn school hing.

Wanneer hij jong is (23 jaar) trouwt hij met Mirjam, een joods meisje. Het huwelijk blijkt al snel een mislukking en na een half jaar wil hij eigenlijk scheiden. Dan begint Mirjam over een kind dat hun huwelijk zou kunnen redden. Daarvan wordt de verteller helemaal panisch. Dat wil hij absoluut niet en hij heeft daarna daarom geen seksueel contact met haar. Totdat ze op een korte vakantie in Venetië door de lichtval van de stad plotseling hevig verliefd op elkaar raken en het hotelbed in duiken. Later blijkt het opzet van Mirjam te zijn geweest, want ze heeft geen voorbehoedmiddel gebruikt. Wanneer ze enige tijd daarna vertelt dat ze zwanger is, maakt de verteller haar meteen duidelijk dat hij geen kind wil. Niettemin wordt het toch geboren, zij het dat het kind niet op de gewone weg komt, maar via een keizersnede (de verteller leidt daaruit af dat het kind zelf ook niet wilde). De vader heeft op dat moment al een verhouding met een jonge studente, Sandra, met wie hij altijd op woensdag neukt. Het is dus vervelend dat de geboorte op een “Sandra-dag” plaats vindt. Hij bemoeit zich nauwelijks met de opvoeding van Nathan. Deze joodse naam is van Mirjam afkomstig en betekent: “Godsgeschenk”. Maar toch zijn er ontroerende passages over de keer dat hij met Nathan op de kermis is en de ballon die het jongetje daar kwijtraakt.

Wanneer Nathan zes jaar is, gaan Mirjam en de verteller scheiden. Dat betekent meteen dat het contact tussen vader en zoon verbroken is. Mirjam houdt hem weg van zijn zoon: hij mag niet bellen en zijn brieven worden verscheurd. Dat is het gevolg van de keuze die de “ik” heeft gemaakt. Intussen heeft de verteller een andere vriendin, Heather, die hem de kneepjes van het seksuele vak heel goed bijbrengt. Daarna heeft hij nooit meer zo’n wonder in bed gehad, terwijl hij vaak een meestal kortstondige en op lichamelijke liefde gebaseerde verhouding heeft gehad.

Er gaan jaren overheen. De verteller heeft zijn studie Nederlands afgerond en heeft een baan als docent in New York. Op een wandeling door de stand ziet hij een meisje dat als levend standbeeld fungeert en daarnaast zit een invalide muzikant. Wanneer hij wat geld heeft gegeven, blijkt de muzikant helemaal geen been te missen. ’s Avonds staat de jongen met het meisje voor het appartement van zijn vader. De muzikant blijkt zijn zoon te zijn. Hij had het adres opgespoord en hij wilde zijn biologische vader een keer opzoeken. Hij wilde het verhaal over de echtscheiding ook wel eens van zijn kant horen. Ze eten in een Thais restaurant en drinken vrij veel. De vader biedt hun een slaapplaats aan en hij hoort hoe het stel seksueel van elkaar geniet. Na het vrijen komt het meisje poedelnaakt de kamer binnenlopen waar hij op de bank slaapt. Ze gaat plassen. Hij denkt dan aan de scène van de pornofilm in het bos. 
Enige jaloezie komt bij de vader op: hij kotst daarna op de wc zijn eten en drank uit, terwijl hij de geur van het meisje Janis opsnuift. De volgende dag zijn ze zonder een spoor achter te laten verdwenen. Vader had zijn zoon nog wat geld willen toestoppen, maar dat was dus niet mogelijk.

De tweede ontmoeting tussen vader en zoon vindt plaats in Wenen. Op een taalcongres probeert de verteller een Poolse taalkundige Gabriela die Esparanto als voertaal voor Europa propageert, in zijn bed krijgen. Hij luistert helemaal niet wat ze tijdens haar toespraak zegt, maar probeert haar ook tijdens de lunch te versieren. Tegenover hem zit een jongeman aan wie hij helemaal geen aandacht schenkt. Wanneer hij met de Poolse collega vertrekt naar zijn hotelkamer, houdt de jongen een envelop omhoog waarop iets geschreven staat (o.a.zijn naam). Hij pakt de envelop aan: er zit iets in, en hij ziet een telefoonnummer dat hij op zijn hand schrijft (het lijkt wel een teken van een gevangene in een concentratiekamp). Hij heeft seks met Gabriela (hij ervaart het niet als bijzonder) maar belt direct daarna zijn zoon op die eerst eigenlijk niet wil reageren maar later wel afspreekt op een terras. In de envelop zit een grammofoonplaatje dat Nathan gemaakt heeft dankzij zijn relaties in de muziekwereld. Het is muziek die zijn vader wel kan waarderen. De jongen vertelt dat hij later in de musicalwereld wil gaan werken. Vader laat het niet aan zijn zoon merken, maar musicals vindt hij helemaal niets. Daarover maakt hij tijdens zijn wandeling in het bos steeds cynische grappen: kunnen we hierover of daarover geen musical maken? Nathan geeft bovendien aan dat hij helemaal niets meer met zijn vader te maken wil hebben, omdat hij hem een grote egoïst vindt. Hij had zijn zoon niet eens herkend, omdat hij zijn pik zonodig achterna moest lopen. Een extra dimensie is nog dat de verteller inmiddels opa is geworden. Bij zijn vriendin Madeleine heeft Nathan een kind gekregen: het meisje Amber. Wanneer hij weer terug in Parijs is, vertelt de “ik” aan zijn vrouw Sylvie met wie hij al een saai huwelijk heeft, dat hij een zoon heeft. Het is voor haar o.a. de aanleiding om meteen bij hem weg te gaan. Hij vermoedt dat ze toch al een relatie met een andere man had (een manegehouder denkt hij, want ze stonk altijd naar paarden).

In een opwelling gaat de ik-verteller zes jaar later naar een musicalvoorstelling die zijn zoon heeft geproduceerd (de Drie Musketiers). Maar hij vindt het eigenlijk niets en gaat in de pauze weg. Hij neemt plaats in een eetcafé (leest de Telegraaf waarin nieuws over zijn zoon te lezen valt, maar de datum is niet herkenbaar doordat de krant in frituurvet heeft gelegen – zie titel). Wanneer de inmiddels forse zoon het café binnenkomt en heel populair bij de vrouwen blijkt, ziet Nathan hem niet. Het is dus niet echt een ontmoeting geworden. 

Vijf maanden geleden (vanaf het punt van de boswandeling) is de ik-verteller opgebeld door Mirjam. Ze geeft aan dat Nathan met een geheimzinnige ziekte die zijn immuunsysteem aantast in het Academisch Ziekenhuis van Meulhem ligt en naar hem gevraagd heeft. Nathan is inmiddels veertig jaar geworden. 
Het wordt een helletocht naar het ziekbed van Nathan en er komen steeds vergelijkingen voor met de tocht in het ziekenhuis toen Nathan werd geboren. (Dat is een typisch Brouwerskenmerk, dat we in o.a. “Bezonken Rood” ook hebben kunnen zien. Het kenmerk wordt wel het motief van “octaviteit” genoemd: dingen lijken heel erg op elkaar, maar verschillen toch net even van elkaar zoals de eerste “do” en de laatste “do” van de toonladder.)

Bij het bed van zijn zoon voelt de verteller de gedachten die een vader moet hebben wanneer zijn zoon gaat sterven. Het is verwoord in het motto: “Laat mij doodgaan in plaats van hem.” 

Het zijn eindeloze (beter: datumloze dagen) waarbij de artsen in het ziekenhuis het ene experiment na het andere aangaan. Wanneer het katje van Amber (want die is ook vaak op bezoek in het ziekenhuis, Nathan is namelijk gescheiden van Madeleine) het been van Nathan open krabt, is Leiden in last, want het been gaat ontsteken vanwege de ziekte die Nathan heeft. Hij wordt talloze keren geopereerd, maar het been blijkt niet meer te redden te zijn. Het moet geamputeerd worden. Het leven is voor Nathan steeds zinlozer geworden en hij vraagt op een moment aan zijn vader of die hem wil helpen het hek van de dood te openen. "Waarom moet ik dat doen?", vraagt de verteller. "Omdat ik je zoon ben." Op een augustusavond gaat de verteller naar het ziekenhuis: hij ziet zijn zoon half in coma aan allerlei slangen liggen, trekt de stekkers uit de stopcontacten en knipt met het nagelschaartje (dat enkele keren in de vertelling opduikt) de slangetjes van het leven van Nathan door. Alle apparatuur valt stil, maar Nathan ademt nog door. Dan pakt de verteller een kussen en drukt dat op het gezicht van zijn zoon. Hij telt de minuten af. Dan staat de hoofdzuster achter hem die melding maakt dat ze dit zal moeten rapporteren. De verteller heeft aan de wens van zijn zoon voldaan. Hij rijdt weg in zijn auto, maar hij weet niet waarheen.

Een week later maakt hij de boswandeling waarin al het bovenstaande is beschreven. Hij vertelt ook nog over de crematie waarbij hij niet aanwezig is geweest. Dat mocht niet: het was nog een waar spektakel met de hele musicalwereld die acte de présence gaf.

Personages

Verteller

De naamloze ik-verteller is al opa (en dus op leeftijd) in het verhaal-Nu. Hij maakt een lange boswandeling waarin hij (delen van) zijn leven overdenkt. In dat leven draaide veel om vrouwen en seks, en minder om zijn zoon.

Nathan

De zoon van de ik-verteller. Hij is muzikaal en gaat werken in de musicalwereld. Hij doet enkele pogingen om contact te leggen met zijn vader, maar concludeert dat die een egoïst is, omdat hij meer aandacht schenkt aan vrouwen dan aan hem. Als hij echter ernstig ziek wordt op zijn veertigste, vraagt hij om zijn vader. Hij wil dat die hem helpt een einde aan zijn leven te maken.

Quotes

"Op de stam van de veertigste boom is een wit kruis geschilderd, de verf is uitgelopen tot strepen die als tranen omlaag zijn gedropen." Bladzijde 98

"Nathan het godsgeschenk reduceert tot een paar handenvol donkergrijs gruis in een sierbloempot op een piëdestalletje, - dit beeld blijft mij voor ogen." Bladzijde 144

"Nu was ik het die tegen zijn voorhoofd tikte. Was ze wel goed bij haar hoofd? Een kindje! Ik wil geen kind, zei ik, ook met stemnadruk." Bladzijde 15

Thematiek

Vader-zoonrelatie

De (inmiddels al vrij oude) ik-verteller denkt tijdens zijn boswandeling na over de koers van zijn leven, en vooral de relatie met zijn zoon. Hij wilde in eerste instantie helemaal geen zoon, maar heeft toch ontroerende momenten met hem gekend (de kermis). Toen zijn eerste vrouw Mirjam van hem scheidde (Nathan was zes) mocht hij helemaal geen contact met hem hebben. Daarna heeft hij hem nog enkele keren ontmoet toen hij al volwassen was. Hun relatie is echter nooit goed geweest, Nathan noemde zijn vader ooit een egoïst die zijn pik achterna liep. Als Nathan op 40-jarige leeftijd ernsitg ziek wordt, vraagt hij wel naar zijn vader, en verlangt uiteindelijk van hem dat hij euthanasie pleegt bij zijn zoon, wat hij ook doet.

Motieven

Seksualiteit

De ik-verteller houdt er een ruig seksueel leventje op na, met verschillende vrouwen met wie hij al dan niet een relatie heeft. Hij pleegt ook overspel (met Sandra) en heeft zijn latere vrouw Sylvie nooit verteld dat hij een zoon heeft.

Ernstige ziekte

Zoon Nathan krijgt op 40-jarige leeftijd een geheimzinnige ziekte die zijn immuunsysteem aantast. Hij wil niet meer verder leven en vraagt zijn vader te helpen een eind aan zijn leven te maken.

Kunstwereld

Nathan wordt beroemd in de musicalwereld. Zijn vader vindt musicals maar niks. Op de crematie van Nathan komt de hele musicalwereld acte de présence geven.

Vatersuchmotief

Nathan verlangt naar contact met zijn vader, die toch grotendeels uit zijn leven verdwenen is, en gaat naar hem op zoek (eerst in New York, later in Wenen en Amsterdam). Het wordt echter een soort desillusie voor hem, omdat zijn vader niet veel moeite voor hem doet.

Motto

Er wordt alleen een bijbeltekst aangegeven als motto.

II Samuel 18 vs 33. 

Wie de Bijbel erop na slaat ziet dat de passage de geschiedenis verhaalt waarin David treurt om de dood van zijn zoon Absolom, terwijl hij hardop verzucht waarom hij niet is gestorven in plaats van zijn zoon.
Dit is een prachtig citaat bij de inhoud van de roman: zeker omdat de vader (een ruime zestiger) herhaaldelijk nadenkt over zijn eigen dood en aan het einde van de roman op bizarre wijze geconfronteerd wordt met de dood van zijn veertig jaar oude zoon.

Op blz. 151 schrijft Brouwers een passage die qua inhoud vrijwel overeenkomt met het mottocitaat uit II Samuel : 

Het hoort niet dat een vader bij het sterfbed van zijn zoon staat, het hoort omgekeerd te zijn. Laat mij maar in dat bed gaan liggen, doe die afgrijselijke ziekte maar over aan mij, jij vindt het leven prachtig en mij heeft het nooit iets uitgemaakt, bovendien hoef ik sowieso niet zo lang meer.

Trivia

De Vlaamse rockgroep De Mens schreef ooit een nummer genaamd "Jeroen Brouwers Schrijft Een Boek".

Brouwers komt ook regelmatig voor in het boek 'Giph' van Ronald Giphart.

Titelverklaring

De titel komt zoals het Brouwers betaamt talloze keren in welke vorm dan ook in de roman voor. In het algemeen is de betekenis van deze passages dat de auteur ermee wil aangeven dat er zoveel onbelangrijke dagen in het leven van een mens zijn dat je de datum waarop iets gebeurt niet meer kan of wil onthouden. Dat dit ook geldt voor geboortedatum van je zoon is natuurlijk opmerkelijk. In de roman komen ook nauwelijks verwijzingen naar data en jaartallen voor, wat dat betreft houdt Brouwers zich keurig aan het credo van zijn naamloze verteller. En tijdens de wandeling komen de herinneringen ook in een willekeurige volgorde bij de verteller binnen. Dit is trouwens een kenmerk dat ook in andere romans van Brouwers voorkomt (bijv. in het veel geprezen “Bezonken rood”).

Een aantal verwijzingen naar de titel uit deze roman: 
- (blz. 11): “ …. Alleen een uit elkaar gewaaide verregende krant …[….] als die krant voelde ik me. Welke datum droeg die krant ? Dat ik me dat afvroeg, weet ik nog: ik had het gevoel of mijn leven datumloos was geworden en dit verder altijd zou blijven, het gevoel dat de tijd blanco langs me heen was gegaan en ik een onbestaan leidde. “

- (blz. 41 ) : over de geboortedag van zijn zoon Nathan : “het moest augustus zijn en het was woensdag, datumloos, Sandradag, een datumloze weekdag “

- (blz. 73/74): “Gisteren? Ik vroeg me af, wanneer dat was, gisteren, is het misschien nog steeds gisteren, is het altijd gisteren, hoe lang duurt gisteren, heeft gisteren een datum?

- (blz. 114) : “Bovendien kan men tellen, als is dat even zinloos, om aan de hand daarvan een voorstelling te kunnen maken van de uitgestrektheid van een bos- maar de uitgestrektheid van tijd aan de hand van duizenden datumloze dagen? “

- (blz. 148): “Al deze tijdstippen zijn nu verklonterd tot één en hetzelfde tijdstip, als tot één datumloos geworden periode van enige maanden, waarin de dingen plaats vonden, zonder dat ik er nog benul van had in welke volgorde het allemaal gebeurde, erop terugkijkend lijkt alles in hetzelfde tijdsperspectief zijn beslag te hebben gekregen.

- (blz. 167): “Was het op deze dag of een eerdere,of een latere. In mijn toch nog verse herinneringen, maar zonder chronologie en data zie ik mijn zoon, als ik tegen het einde van de zoveelste zonoverstraalde middag zijn kamer binnenkom “

- (blz. 177): ‘Hoe lang duurt een dag? Wanneer is morgen? Hij vegeteerde te lang al in etmalen zonder naam, dagen, alsmaar eendere, die blanco voorbijschoven.”

- (blz. 179) : over de sterfdag van zijn zoon Nathan: “Nu een week geleden, op de dag die ik had aangeduid als “morgen”om een uur of negen ’s avonds, tussen licht en niet-licht, zoals nu, de schemer bloosde, net als nu , een zomeravond onder een roerloze rode lucht “.

Zelfs de geboortedag en de sterfdag van zijn zoon zijn in de belevenis van de verteller datumloos. 

Wie Brouwers kent weet dat het bovenstaande lijstje met citaten nog gemakkelijk kan worden uitgebreid met citaten die dezelfde inhoud hebben.

Structuur & perspectief

Structuur 
De roman is geschreven in de vorm van een monoloog die een ik-verteller (een zestiger zonder naam) uitspreekt tijdens een wandeling in het bos nabij zijn huis. In die monoloog vertelt hij over zijn mislukte liefde en vooral over de relatie met zijn zoon Nathan, een jongen die hij nooit had willen hebben. De lange monoloog is niet ingedeeld in hoofdstukken. Een enkele keer wordt er door middel van een witregel een scheiding van passages en tijdlagen aangegeven. In de monoloog lopen heden en verleden over een periode van ongeveer 40 jaar door elkaar heen. Het begint eigenlijk met de verwekking van de zoon en het eindigt min of meer met diens dood. Een week erna maakt de zestiger zijn overdenkingswandeling door het bos. Tijdens die wandeling komen de herinneringen op associatieve wijze bij de verteller binnen. Daarbij is qua idee (zie titel) natuurlijk weinig plaats voor een geordende chronologische volgorde.

Perspectief 
Het perspectief in de monoloog is dat van de ik-verteller van ongeveer 65 jaar die overdenkt wat er in de afgelopen 40 jaar gebeurd is en dat vooral met betrekking tot zijn zoon Nathan. Tijdens de wandeling in het bos worden de o.t.t. (observaties vanuit het bos) en de o.v.t. (verhalen van gebeurtenissen uit de afgelopen veertig jaar) gehanteerd. Wanneer zijn zoon geboren wordt, is de verteller 25 jaar (blz. 37). Zijn zoon sterft wanneer die 40 jaar oud is, de verteller moet dan 65 jaar zijn.

Decor

Tijd van het verhaal 
Juist in deze roman wordt er eigenlijk niet gesproken over een concrete aanduiding van maanden en jaren. Het is bijna herfst (augustus) wanneer de ik-verteller zijn wandeling door het bos maakt: hij beschrijft een periode van 40 jaar. Maar nergens wordt een jaartal genoemd. Wel is het zeker dat door een opmerking over de verdwenen Twin Towers in New York dat de verteller tijdens zijn boswandeling na het jaar 2001 leeft. Juist omdat het de essentie van de roman betreft (zie de titel) moet je er als lezer geen moeite voor willen doen de tijd te achterhalen. Laten het maar datumloze dagen en jaren blijven. Het gaat immers om het universele thema van de vader-zoonverhouding en die doet in deze roman klassiek en zelfs oedipaal aan. De zoon lijdt niet voor niets aan een beenwond (Oedipus betekent gezwollen voet). De roman betreft het oerklassieke Vatersuchmotief. 

Plaats van handeling 
Het bos zal ergens in België liggen: vlak bij het huis van de verteller: Zutendaal? De laatste scènes in het Academisch ziekenhuis spelen zich af in Meulhem. Verder spelen de plaatsen Venetië, New York, Wenen en Amsterdam een rol. In de eerste plaats werd Nathan verwekt, in de laatste drie plaatsen vinden ontmoetingen tussen vader en zoon plaats.

Stijl

De stijl en de werkwijze van Brouwers 
Bij het lezen van deze nieuwe roman van Brouwers moest ik toch wel denken aan de werkwijze die hij hanteert in "Bezonken Rood." Ook in die roman komen voorwerpen, herhalingen en metaforen voor die steeds met elkaar in verband kunnen worden gebracht. In het verslag hierboven noemde ik dat het verschijnsel van de "octaviteit" . Dat houdt wel in dat je als lezer de roman best twee of drie keer moet lezen om te zien hoe alle zaken en metaforen een bepaalde rol spelen.
Ik wil daarvan een aantal voorbeelden geven. Eerst van een aantal herhalingen:
a. het getal veertig speelt steeds een rol. Omdat de zoon Nathan op 40-jarige leeftijd sterft krijgt dit getal in de monoloog een repeterende betekenis. 
- de hoofdfiguur telt de bomen in het bos: de 40e boom heeft een wit kruis: die moet eraan geloven (blz. 98)
- de verteller is zelf veertig jaar, wanneer hij in New York voor de eerste keer zijn zoon ontmoet. (blz. 54)
- Zoon Nathan heeft in het ziekenhuis veertig graden koorts (blz. 138)
- Het musicalmeisje dat bij Nathan op bezoek kont van zijn musical gezelschap is veertig (blz. 168)
- Er staat een aantal windturbines in het bos waarin de hoofdfiguur wandelt: hij schat dat het er veertig zijn (blz. 114)
b. Het kettinkje met het davidsterretje 
- het wordt eerst gedragen voor Mirjam (blz. 16). Nathan draagt in New York het kettinkje (blz. 62). Op blz. 110 laat Nathan een foto van zijn vriendin Madeleine zien die het kettinkje om haar nek draagt: de verteller denkt er aan terug dat hij bij het seksspel met Mirjam het kettinkje wel eens in zijn mond nam als hij boven op haar lag. In het ziekenhuis waar Nathan sterft draagt Amber het davidsterretje (blz. 168). Tien bladzijden verder heeft ze het kettinkje niet meer om (blz. 178).
c. De opmerkingen over de musical: Nathan gaat zich in zijn latere leven bemoeien met de productie van musicals. De verteller vindt dit maar niets. Herhaaldelijk maakt hij schampere opmerkingen over de musical:
- Een aanstaande vader die zich niet verheugt op de komst van zijn eerste kind? Is daar al eens een musical over gemaakt? (blz. 30) 
- Tafereel uit een treurige musical, aan het slot van de scène waarin de antiheld beseft dat in deze seconden alles tussen hem en de furie met wie hij ooit is getrouwd hopeloos definitief kapot, is niet meer te repareren, en dat alles vanaf dit ogenblik voor bij is... (blz. 53) Bij de scheiding van Mirjam.
- Musical, dacht ik, bij god, musical. Een weerzinwekkend smaakafplattend, hersenverwekend genre, gruwzamer dan de tiende plaag over Egypte. (blz. 65) 
- Mirjam: welke musical was dat? Ik: Al sla je me dood, ik zou me schamen als ik het had onthouden. De verteller bezoekt een musical van zijn zoon. (blz. 126) 
- Wanneer het gezelschap aan het bed van Nathan discussieert over welke musical ze moeten aanpakken (Faust of de Romeinse keizer Heliogabalus) denkt de verteller: Kennelijk laboreert het genre aan originele scenario’s, zodat men dus bestaande literatuur afschuimt op zoek naar geschikt te maken verhalen, zelfs Jezus Christus is al vermusicald. Een zangspel over Joseph Goebbels? Over een of andere maffiose paus en vrouwengek uit de renaissance. (blz. 170)

d. Het nagelschaartje 
- Aan het einde van de roman heeft de verteller ineens een nagelschaartje in de hand waarmee hij de leiding van de apparatuur doorsnijdt (blz.185) 
- Bij teruglezen blijkt er al eerder in de roman een nagelschaartje is genoemd. Wanneer de verteller hoort dat Mirjam zwanger is, wordt hij nerveus. Hij heeft opeens een nagelschaartje in zijn hand waarmee hij in zijn haar begint te prikken (blz. 26). Leven en Dood worden op die manier met elkaar verbonden. Dat geldt ook voor het symbolische gegeven dat Nathan in de hotelkamer in Venetië wordt verwekt (Mirjam fluistert daar zelfs al zijn naam). Op dat moment vaart voorbij zijn hotelkamer een dodensloep (een gondel met een lijkkist).

Ook van de verschijnselen van de octaviteit zoals Brouwers die ook in andere romans heeft gebruikt, zijn voorbeelden te geven. Je zou misschien ook de term spiegelingen kunnen gebruiken:
- de windturbines in het bos worden via het woord “schoepen” verbonden met de apparatuur die Nathan in leven houdt in het ziekenhuis (de ventilatoren) (resp. blz. 114, 147 en 184).
- hij ontmoet Nathan in New York en denkt dan dat hij met een gehandicapte, beenloze muzikant te maken heeft. Aan het einde van de vertelling is Nathans been geamputeerd (resp. blz. 57 en 181). Ook in een droom is Nathan al een keer beenloos geworden (blz. 112). Let hier op het impliciete Oedipusmotief.
- de confetti die hij per ongeluk op het gezicht van baby Nathan (blz.) uitstrooit worden op diens sterfbed rode puistjes met een etterende kop (blz. 42 en 164), maar is tegelijkertijd ook een variant op de bloedregen, die Nathan als idee bij de musical van Faust wil laten neerkomen of de bloemetjesregen die zijn leden van het musicalgezelschap over de tweeslachtige Romeinse keizers willen laten neerdalen (blz. 168 en 169).
- het grijpen van de vinger door baby Nathan heeft zijn pendant in het grijpen van de wijsvinger van zijn vader aan zijn sterfbed (blz. 39 en blz. 177). De baby Nathan knijpt heel krachtig in de hand van zijn vader, de zieke Nathan doet precies het omgekeerde: hij geeft maar een slap handje.
- De bloedende schram aan de kin van Nathan in Wenen (veroorzaakt door rode jam) wordt een bloedende schram aan het been van hem wanneer de kat van zijn dochter Amber Nathan openkrabbelt (blz. 108 en 167).
- De nordic walking stokken van de wandelaars in het bos (blz. 163) worden veranderd in de wandelstok waarmee de verteller door de gangen van het Academisch Ziekenhuis loopt.
- De verregende krant in Domburg (zonder datum) (blz. 12) wordt in Amsterdam De Telegraaf die met frituurvet is overdekt waardoor de datum onleesbaar is geworden (blz. 127).
- De aankondigers van de dood in de vorm van de voorbijvarende dodensloep in Venetië, de verwijzingen naar de middeleeuwse figuur Elckerlyc en de verschijning van de oeros in het bos waarin de verteller wandelt. Alle drie hebben ze als gemeenschappelijk kenmerk dat ze onverwacht voor de neus van de verteller staan. In dit verband kan ook nog het schilderij in de kapel van de kostschool worden genoemd: het is immers een illustratie van Het Laatste Oordeel, dat dus ook al de dood aankondigt.

Slotzin

Als ik de startsleutel omdraai, vult Boccherini het blik waarin ik wegrijd, ik weet niet waarheen.

Beoordeling

Datumloze dagen is geen gemakkelijk boek. Bij Brouwers lijkt het oude Hermansiaanse gezegde bewaarheid te worden : "Er valt in een roman geen musje van het dak zonder een betekenis daaraan te hechten."

Ik denk dat je het boek wel 2 of 3 keer zult moeten lezen om alle metaforen en lagen te ontdekken. Maar dit is juist een uitdaging. Een goed boek voor op je leeslijst!

Recensies

"Datumloze dagen is een echte Brouwers-roman, geschreven in die vreemde mengeling van eenvoud en pathos, waar hij patent op heeft." http://www.maxpam.nl/2007...ermoordde/

"Deze oude meester is nog steeds een unieke stem in de Nederlandse literatuur." http://www.gerardenneeltj...ouwers.htm

Bronnen

Website van de schrijver

http://www.jeroenbrouwers.be/