Feitelijke gegevens

• 1e druk, 1847
• 596 pagina's
• Uitgeverij: Het Spectrum

Flaptekst

Eerste zin

Het was die dag niet mogelijk om te gaan wandelen.

Samenvatting

De tienjarige wees Jane Eyre woont bij haar tante Reed en diens drie kinderen, die Jane zozeer het leven zuur maken dat ze regelmatig haar zelfbeheersing verliest en geweld tegen ze gebruikt. Na zo'n incident met haar neef John wordt ze naar Lowood gestuurd, een kostschool voor arme weesmeisjes. Het leven is er streng, sober en armoedig, maar Janes vriendschap met de lieve juffrouw Temple en haar vurige klasgenootje Helen Burns maakt haar toch gelukkig - totdat Helen overlijdt aan de tering.
Daarna worden de omstandigheden op Lowood beter: in de daaropvolgende zes jaar voltooit Jane haar opleiding met plezier en uitblinken en is ze zelfs twee jaar lang lerares aan de school.  Na acht jaar vertrekt ze en krijgt een baan als gouvernante van het jonge meisje Adele Varens, wier voogd en eigenaar van het landgoed Thornfield (Jannes nieuwe werk en thuis) de zonderlinge Mr. Rochester is. Hij is de ene keer chagrijnig en verbitterd terwijl hij een volgende keer juist praatgraag en vriendelijk is. Jane betrapt zichzelf erop dat ze zich tot hem aangetrokken voelt, zeker nadat hij haar verteld heeft dat Adele de dochter is van de losbandige Parijse operazangeres van wie hij ooit hield en misschien is Adele ook wel zijn kind.

Intussen lijken er vreemde dingen te gebeuren op Thornfield: een mysterieuze brand en hysterisch gekrijs van een dienstmeid, Grace Poole.
Kort hierna komt er een groot gezelschap van stand logeren, onder wie een mevrouw Ingman, met wie Mr. Rochester volgens ieders aanname zal trouwen. Zijn vriend Richard Mason komt ook plotseling opdagen en wordt aangevallen door Grace; Jane en Mr. Rochester zorgen ervoor dat hij snel weg kan.
Op verzoek van een doodzieke mevrouw Reed, depressief na de suïcidale dood van haar zoon John, keert Jane terug naar de plek waar ze opgroeide. Op haar sterfbed geeft mevrouw Reed haar een brief van drie jaar geleden, waarin haar oom, John Eyre, haar verzoekt om bij hem op Madeira te komen wonen, wat mevrouw Reed destijds met een leugen afwimpelde.
Na het overlijden van mevrouw Reed keert Jane terug naar Thornfield. Mijnheer Rochester vertelt haar eerst dat ze weg moet omdat hij spoedig met juffrouw Ingman zal trouwen, maar meteen daarop verklaart hij Jane zijn liefde en vraagt haar met hem te trouwen. Ze stemt toe.
Op de dag van de bruiloft keert Richard Mason - die een vriend blijkt te zijn van Janes oom John - terug en onthult dat niet Grace Poole de gekkin van Thornfield is, maar een zekere Bertha Mason: zijn zuster en de echtgenote van mijnheer Rochester. Ze is krankzinnig, zit opgesloten op de zolder en wordt verzorgd door Miss Poole. Het huwelijk wordt afgeblazen; bigamie is immers niet toegestaan. Mijnheer Rochester vertelt Jane dat zijn familie hem tot het huwelijk dwong,,dat hij nooit gelukkig is geweest met Bertha maar haar wel altijd goed heeft verzorgd. Ondanks haar liefde voor hem ziet Jane geen toekomst en vertrekt ze.
Na enkele dagen in armoe rondzwerven in een gehucht ver van Thornfield wordt Jane geholpen door dominee St. John Rivers en zijn twee zussen Diana en Mary. Hij vindt een baan voor haar als onderwijzeres op een school voor arme meisjes.
Al vrij snel vertelt St. John haar niet alleen dat haar oom John uit Madeira dood is, maar ook dat hijzelf en zijn zussen neef en nichten van Jane zijn dood een tante van wie Jane niets wist. Ze erft een grote som geld en trekt zich terug in een luxueuzer leven, maar de controle die St. John op haar uitoefent wordt steeds groter, zijn eisen van haar als zijn nicht steeds hoger. Tot hij haar op een dag vraagt met hem te trouwen en met hem mee te gaan naar India, als zendelingen. Ze weigert, want ze houdt van hem als van een broer maar zou nooit van hem willen of kunnen houden als echtgenoot.
Na een mysterieus visioen besluit Jane op zoek te gaan naar Mr. Rochester. Terug bij Thornfield ligt het landgoed totaal in puin: ze hoort van een herbergier dat het is afgebrand door toedoen van mevrouw Rochester. Zij pleegde die nacht zelfmoord en mijnheer Rochester raakte gewond: hij verminkte zijn hand en werd blind. Jane vindt hem in een afgelegen jachthuis, verklaart hem haar liefde en accepteert zijn aanzoek. Ze trouwen, en geleidelijk aan krijgt hij zijn zicht terug.

Personages

St John Rivers

St John is dominee in een klein gehucht en hij vangt Jane op wanneer ze in pure armoede en ongezondheid op zijn stoep belandt. Hij en zijn twee zussen Diana en Mary, dames die van de verfijnde dingen des levens houden, blijken neef en nichten van Jane te zijn en ze gaan van elkaar houden als broer en zussen. Maar St John is erg godvruchtig en het enige waar hij eigenlijk echt om geeft, is doen wat de Heer van hem verlangt, waardoor hij met heel weinig al tevreden is en Jane van zich afduwt wanneer ze niet op diezelfde manier in het leven staat. St John heeft zelf weinig nodig om gelukkig te zijn, maar stelt hoge eisen aan anderen en is erg bekrompen als het aankomt op standpunten en manieren van leven.

Jane Eyre

Jane is de hoofdpersoon en vertelster van het verhaal. Ze groeit op in een kil, liefdeloos huis als beschermeling van haar tante Reed, die haar geen enkele liefde geeft en haar naar het zo mogelijk nog killere internaat Lowood stuurt, waar Jane zes jaar als leerling en twee jaar als lerares doorbrengt. Ze kent geen affectie, is nooit gelukkig geweest en kijkt op een cynische manier naar de wereld. Het enige waarnaar ze in deze jaren streeft, is het juiste te doen en zo snel mogelijk vrij te zijn zodat ze het geluk kan zoeken. Dat lijkt ze te bereiken wanneer ze als gouvernante voor de excentrieke mijnheer Rochester gaat werken, die het ene moment dol op haar lijkt te zijn en haar dan weer afstoot. Door zijn mondaine karakter leert ze meer over wat de wereld eigenlijk precies te bieden heeft, maar nog steeds is ze erg bescheiden, verlegen, verwacht ze niets van de wereld en cijfert ze zichzelf weg om haar leven in dienst van anderen te stellen. Naarmate ze meer liefde leert kennen, eerst van haar pupil en van mijnheer Rochester en daarna van de mensen die haar familie blijken te zijn, leert ze wat belangrijk is en ontdekt ze ook wat zij nu eigenlijk wil. Ze ontwikkelt zich tot een sterke, zelfbewuste jonge vrouw die standvastig is in wat ze wil en zich niet zomaar laat kisten, maar die erop gebrand is haar dromen te vervullen en gelukkig te worden.

Edward Rochester

Mr. Rochester is een excentrieke man met een grillig karakter: het ene moment is hij vriendelijk en welbespraakt en het volgende kil en teruggetrokken. Hij is uitermate rijk n mondain, maar lijkt weinig om zijn bezit te geven doordat hij een verbitterde indruk maakt. Door het gezelschap van Jane leeft hij op en hij schept er genoegen in om haar de les te lezen over wat ze al dan niet van het leven weet. Hij kan erg filosofisch uit de hoek komen, maar heeft eigenlijk een heel klein hart omdat het enige waarnaar hij echt verlangt, oprechte liefde is. Net als Jane is hij erg koppig, maar ook kwetsbaar; cynisch over wat het leven kan doen en veeleisend.

Quotes

"''Mijnheer Rochester, als ik ooit iets goeds heb gedaan in mijn leven - als ik ooit iets goeds heb gedacht - als ik ooit oprecht en eerlijk heb gebeden - als ik ooit iets rechtvaardigs heb gewenst - dan vind ik nu mijn beloning. Uw vrouw te worden, betekent voor mij zo gelukkig te worden als ik op aarde kan zijn.''" Bladzijde 549

"Lowood was een aantal jaren mijn wereldje geweest, mijn ervaring was die van de regels en het systeem daar geweest. Nu herinnerde ik mij dat de werkelijke wereld wijd was en dat er een geschakeerd veld van hoop en vrees, van gewaarwordingen en opwinding wachtte op hen die de moed hadden zich in die wijsheden te begeven om echte kennis van het leven te zoeken te midden van de gevaren daarvan." Bladzijde 108

"''U hebt nog nooit jaloezie gevoeld, wel, juffrouw Eyre? Natuurlijk niet. Ik hoef het u niet te vragen, omdat u nog nooit liefde hebt gevoeld. U moet beide gevoelens nog ervaren. Uw ziel slaapt. Zij moet de schok nog krijgen die haar zal doen ontwaken. U denkt dat het hele bestaan verloopt in net zo'n rustige stroom als die waarin uw jeugd tot nu toe is vergleden. Met gesloten ogen en dichtgestopte oren drijft u voort en ziet u de rotsen niet die ver weg in de bedeling van de stroom oprijzen, noch hoort u de golven kolken aan hun voet.''" Bladzijde 178

"''Je hebt onze boeken niet te pakken, je bent van ons afhankelijk, zegt mama. Je hebt geen geld. Je vader heeft je dat niet nagelaten. Je zou eigenlijk moeten bedelen en niet hier met kinderen van stand zoals wij leven en dezelfde maaltijden eten als wij en kleren dragen op kosten van onze mama.''" Bladzijde 13

Thematiek

Liefdesrelatie: onbereikbare liefde

Wellicht is het een open deur, maar het belangrijkste onderwerp van het boek is toch de onbereikbare liefde tussen Jane en Mr. Rochester. In de eerste plaats onbereikbaar omdat ze teveel van elkaar verschillen: hij is rijk en mondain, zij arm en simpel. Hij is verloofd en bovendien haar werkgever, verboden terrein dus. Wanneer deze obstakels overwonnen lijken te zijn, doet zich een nieuwe barrière voor waardoor ze niet samen kunnen zijn: hij is nog getrouwd. Het boek draait voornamelijk om dit conflict en Janes strijd met zichzelf: aan de ene kant wil ze het juiste doen en anderzijds wil ze dolgraag bij hem zijn, ondanks de situatie.

Motieven

Coming of age

Het verhaal volgt Jane vanaf haar tiende tot ongeveer haar twintigste en daarbij ziet de lezer haar opgroeien. Deze ontwikkeling speelt een grote rol omdat ze van beschadigd kind uitgroeit tot een volwassen vrouw die weet wat ze wil, maar pas nadat ze flink wat ontberingen heeft moeten doorstaan en hard heeft moeten werken om het geluk te vinden.

Relatie tussen broer en zus

Een relatie tussen broer en zus is niet iets wat in het boek centraal staat in precies deze context. Maar we zien wel hoe Jane na haar vlucht van mijnheer Rochester terecht komt bij de dominee St. John, die haar neef blijkt te zijn en van wie ze gaat houden als van een broer. Hij bekijkt dit echter anders en wil dat ze met hem trouwt. Deze enigszins vreemde manier waarop ze om elkaar geven of om elkaar willen geven, leert Jane hoe liefde echt in elkaar zit, maar ook wat nu echt belangrijk is in het leven.

Trivia

Onlangs is er een parodie op het boek uitgekomen met een erotisch karakter: Jane Eyre Laid Bare, waarin Jane een soort prostituee is en het hele verhaal om haar seksuele escapades draait.

Titelverklaring

Jane Eyre, zoals de titel van het boek luidt in zowel de oorspronkelijk Engelse als de Nederlandse uitgave, heeft niets dubbelzinnigs of diepgaands: het verwijst simpelweg naar de hoofdpersoon, die deze naam draagt en zonder wie het verhaal niet zou bestaan.

Structuur & perspectief

Het boek is verdeeld in 38 hoofdstukken die allemaal uit het ik-perspectief van de hoofdpersoon worden beschreven, Jane Eyre dus. In het eerste gedeelte van het verhaal maken we kennis met haar als jong persoon, hoe ze van beschadigd weesmeisje uitgroeit tot een verwachtingsvolle jonge vrouw. In de kern van het verhaal volgen we haar leven op Thornfield en zien we haar band met Mr. Rochester hechter worden, maar zijn we ook getuige van de ontrafeling van dat ene grote geheim. In het slotstuk zien we uiteindelijk hoe ze met deze wetenschap omgaat, hoe ze probeert het juiste te doen door een nieuw leven op te bouwen, ver van Thornfield, en hoe ze uiteindelijk haar besluit neemt en kiest voor wat haar echt lief is.

Decor

Het verhaal speelt zich af in het Engeland van halverwege de negentiende eeuw, omstreeks 1840-1850. Terwijl we de reis van Jane Eyre volgen terwijl ze haar leven ontplooit, verandert het verhaal regelmatig van setting. Alles speelt zich af in Engeland, maar wel in verschillende streken. Jane groeit op in het noorden, kil en grauw en regenachtig, maar ontwikkelt zich tot een vastbesloten jonge vrouw op het weelderige landgoed Thornfield en een gehucht in diezelfde streek, dat meer naar het midden van Engeland neigt. De tijd die verstrijkt is ongeveer tien jaar: vanaf het moment dat Jane als tienjarige vertrekt uit het huis waar ze opgroeide tot haar huwelijk met mijnheer Rochester als ze ongeveer twintig is. Het tijdsbeeld wordt goed duidelijk door de sfeervolle beschrijvingen van gebruiken en tradities van het typische negentiende-eeuwse Engeland.

Stijl

Charlotte Brontë is één van de beroemdste vrouwelijke schrijvers uit de geschiedenis van Engelse literatuur en in haar tijd was ze, net als haar zussen Emily en Anne, een grote zeldzaamheid als vrouwelijk auteur. Jane Austen was hen al voorgegaan met haar succesvolle romans als Sense & Sensibility en Pride & Prejudice, maar er was - heel toepasselijk - nog altijd veel sprake van vooroordelen jegens vrouwelijke schrijvers. Daarom kozen de gezusters Brontë ervoor om hun werk te publiceren onder pseudoniemen. Toen Jane Eyre eenmaal gepubliceerd was, werd er al vrij snel gediscussieerd over de sekse van de auteur. Door te publiceren onder een schuilnaam voorkwam Charlotte Brontë dat haar werk afgekraakt zou worden op grond van vooroordelen naar haar persoonlijkheid. Zodra de critici zich echter een mening hadden gevormd over de vrouwelijkheid van de auteur, gebeurde dat alsnog.

Zowel volgens moderne als volgens toenmalige maatstaven heeft het boek een bijzondere stijl, die voornamelijk naar voren komt in de sfeer. Het boek is op intense wijze geschreven doordat het verteld wordt uit het ik-perspectief van de hoofdpersoon, een nieuwigheid voor de literatuur van toen. Charlotte Brontë was van mening dat goede literatuur bestond uit een mengeling van fictie en eigen herinneringen: daarom bestaat het boek ook uit twee verschillende stijlperspectieven. Ten eerste is er het naturalisme: de gebeurtenissen in het verhaal zijn realistisch, sociaal-cultureel goed mogelijk. Het zijn dingen die in het dagelijks leven van een echt bestaand hebbende jonge vrouw zoals Jane Eyre gemakkelijk voor zouden kunnen komen: een moeilijke jeugd als wees, een strikte opvoeding op een kostschool en een innerlijke strijd om liefde en geluk te vinden, maar ook het juiste te doen. Daartegenover staat een pakket van minder realistische aspecten in het verhaal en de tweede stijl: het gotisch melodrama. Dat valt goed te herkennen, want Charlotte Brontë heeft het verhaal her en der behoorlijk aangedikt met excentrieke personages, idyllische settings en vooral plotwendingen die wat minder geloofwaardig zijn, maar juist wel spreken tot de liefde voor drama van lezers. Lange dialogen, intense gedachtegangen en kleine, realistische gebeurtenissen dragen bij aan de naturalistische sfeer; aantrekkelijke personages, sprookjesachtige schetsen van de tijd en dramatische wendingen in het verhaal getuigen meer van het gotisch melodrama.

Slotzin

''Ja, ik kom spoedig.'' en ieder uur antwoord ik gretiger: ''Amen, kom Here Jezus!''

Beoordeling

Ik ben altijd een grote boekenwurm geweest, maar aangezien ik veel bij hetzelfde genre blijf, wilde ik graag ook eens literatuur proberen. Een boek van één van de gezusters Brontë stond hoog op mijn lijstje, net als de naam van Jane Austen. Jane Eyre trok me meteen al aan vanwege het romantische verhaal en de typische sfeer van een kostuumdrama.

Vanaf de eerste bladzijde sleepte het verhaal me mee en raakte ik gefascineerd door de vele diverse personages met elk hun eigen verhaal. Ik kon me in vrijwel allemaal heel goed inleven, maar me ook snel een mening over hen allemaal vormen en die was lang niet altijd positief. Vooral met hoofdpersoon Jane voelde ik vanaf het begin mee, maar er waren ook momenten in het verhaal dat ik haar een klap wilde geven omdat ze zichzelf zo wegcijferde, zo weinig van het leven verwachtte en zo ontzettend simpel was. De verhaallijn bleef me gedurende het hele boek boeien, hoewel het wel op veel momenten langdradig was omdat er soms heel lang niets gebeurde, slechts herhalingen van hetzelfde in een nieuwe context. Maar dat neemt niet weg dat de plot zich op bijzondere wijze ontwikkelde, dat het nergens echt voorspelbaar werd en dat het op verschillende momenten van karakter veranderde, waardoor ik met hernieuwde interesse verder las. De personages zijn erg goed uit de verf gekomen en het bleef me boeien om te ontdekken hoe zij zich zouden ontwikkelen of wat hun insteek was. Ook het karakter van het boek zelf is enorm goed uitgewerkt door de sfeervolle beschrijvingen van plekken en tijdscontext, die het sprookjesachtige verhaal ondersteunen. De subtiele verwevingen van moralen en levenslessen maken het helemaal af: een prachtig verhaal dat boeit en amuseert, maar ook aan het denken zet over de grenzen die we onszelf moeten opleggen op het gebied van liefde en hoe streng we voor onszelf moeten zijn als het aankomt op dingen bereiken en geluk vinden.

Recensies

"Een goed opgebouwd verhaal, voor sfeer en passie zonder een té zoetsappig einde. Absolute aanrader!" http://www.ezzulia.nl/rec...eeyre.html

"Jane Eyre was a surprising novel to me in every way and I adored it." http://theprettybooks.wor...te-bronte/

Bronnen

Wikipedia-pagina Charlotte Brontë

http://en.wikipedia.org/w...ront%C3%AB