Feitelijke gegevens

• 17e druk, 1963
• 194 pagina's
• Uitgeverij: Meulenhoff Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Daniël heeft vanmorgen weer de zenuwen.

Samenvatting

Het is een koude ochtend en Daniël zit nog op de rand van zijn bed. Hij aait zijn kat Samuel en denkt aan zijn vrouw Sonja en zijn twee kinderen. Wanneer hij zijn vuile wasgoed betast, ontdekt hij dat daar een muizennestje in ligt. Ze hebben zich gevoed aan het bloed dat hij heeft opgehoest in zijn zakdoeken. Daniël bekijkt de beestjes en legt ze dan weer terug. Hij wordt weer benauwd en besluit daarom een frisse neus te halen.

Eenmaal buiten denkt hij aan zijn dochtertje die op tweejarige leeftijd is overleden. Het meisje is levend verbrand in een te heet badje. Tijdens zijn wandeling vindt Daniël een vogel die vastgevroren zit in het water. Hij probeert de vogel te redden door zijn poten uit te hakken en hem tegen zijn borst te dragen, maar al snel blijkt dat de vogel is overleden. Daniël begraaft de vogel en loopt daarna langs het kerkhof. Daarna gaat hij naar Dianapaviljoen om daar in een koffiehuis koffie te drinken. Hij heeft daar een gesprek met de barman, maar wanneer dat op het hebben van kinderen komt, drinkt Daniël snel zijn koffie op en vertrekt.

Hij loopt weer terug naar zijn huis. Zijn vrouw Sonja en hij zijn inmiddels gescheiden door de traumatische dood van hun dochtertje. De afstand tussen hen werd te groot door het verdriet dat tussen hen in stond. Onderweg naar huis helpt Daniël nog een vrouw die is gevallen met haar fiets en hij koopt vlees voor Samuel bij de slager. Eenmaal thuis wordt hij door Ans gebeld, een vriendin van hem waar hij die avond mee af heeft gesproken. Ze werkt in een hospice en een man die zij verzorgt ligt op sterven, dus ze belt om de afspraak af te zeggen. Emmy, een vriendin van haar, wil wel in haar plaats afspreken.

Wanneer het gesprek is beëindigd krijgt Daniël een astma-aanval. Hij neemt een pilletje om hier weer uit te komen en bestudeert daarna zijn post. Bij deze post zit een ansichtkaart van zijn ouders, met daarop de boodschap dat ze langskomen. Niet veel later bellen ze aan. Zijn vader loopt vooral te mopperen en vindt het niet kunnen dat hij en Sonja zijn gescheiden, juist omdat ze het beiden zo moeilijk hebben. Daniëls ouders vertrekken al snel weer en Daniël brengt daarna een bezoekje aan de kapper. Met zijn kapper heeft hij het onder andere over of je haar doorgroeit als je dood bent.

Daniël gaat na zijn knipbeurt weer naar huis en wacht daar op Basje. Als Basje er is, is Daniël vooral bezig met het idee dat zijn zoon ook ooit een keer zal overlijden. Vlak voordat Basje weggaat laat Daniël hem het nestje met muisjes zien. Wanneer Basje weg is, leest Daniël brieven van hemzelf aan Sonja en andersom. Daniël is vlak na het overlijden van hun dochtertje tijdelijk in Parijs gaan wonen en Sonja vraagt hem meerdere malen terug te komen. Daniël krijgt een naar gevoel van de brieven en besluit ze te verbranden in de toiletpot. Dit zorgt ervoor dat in het hele huis zwarte snippertjes rondzweven. Daniël neemt een slok van zijn drankje met opium, om het wat minder benauwd te krijgen. Daniël leest nog wat krantenbericht tot Emmy arriveert.

Daniël en Emmy praten en drinken wat. Daniël heeft erg last van zijn astma en daarom besluiten ze die avond niet meer de deur uit te gaan. Daniël gaat op bed liggen terwijl lekker door blijft drinken. Ze vertelt openhartig over haar jeugd, onder andere over dat ze een abortus heeft laten plegen, dat haar zus werd misbruikt door haar vader en over haar eerste liefde. Daniël valt ondertussen soms in slaap, maar daarna praten ze weer verder, terwijl Emmy maar door blijft drinken. Op een gegeven moment is het voor Emmy te laat om nog naar huis te gaan dus ze blijft slapen bij Daniël en pakt ’s morgens de bus naar haar werk, als hij maar wel zijn pyjama aantrekt. Zij blijven nog lang praten wanneer ze in bed liggen. Daniël vertelt dat hij zijn kind heeft vermoord, maar Emmy gelooft hem niet. Wanneer Emmy zegt dat ze honger heeft, pakt Daniël de muisjes en frituurt deze. Emmy heeft niet door dat het muisjes zijn en eet ze op. Niet lang daarna vallen ze beiden in slaap.

’s Morgens wanneer de wekker gaat, doet Daniël alsof hij nog slaapt. Hij wil haar graag troosten, maar het lukt hem niet. Emmy probeert iets op een brief te schrijven, maar ook zij kan de woorden niet vinden en Daniël treft een leeg briefje aan. Als Emmy weg is, krijgt Daniël weer een astma-aanval. Hij belt Sonja, die vervolgens een arts belt. Daniël zet de deur alvast voor hem open en ziet dan een ondoordringbare mist.

            

Personages

Daniël

Daniël is het hoofdpersonage. Hij is een volwassen man en leeft alleen, met zijn kat Samuel. Hij heeft een zoon, Basje, en vroeger ook een dochter maar die is overleden door een ongeluk in het bad. Sindsdien zijn Daniël en zijn vrouw Sonja uit elkaar gegroeid en uiteindelijk gescheiden. Daniël heeft het verdriet om zijn dochtertje nog steeds niet verwerkt en is hierdoor geobsedeerd door de dood.

Emmy

Emmy is een vriendin van Ans, die weer een vriendin is van Daniël. Ans moet haar afspraak met Daniël afzeggen en Emmy komt in haar plaats. Daniël omschrijft haar als meisje, ze is mager en bleek en in eerste instantie een beetje verlegen. Hoe meer ze drinkt, hoe opener ze wordt en ze vertelt onder andere over haar abortus. Het voelt voor haar alsof ze haar kind heeft vermoord. Net als Daniël heeft ze dit verdriet nog niet goed verwerkt. Daniël en zij zitten in hetzelfde schuitje maar het lukt hen beiden niet elkaar te troosten.

Sonja

Sonja is de ex-vrouw van Daniël. We leren haar in de roman alleen via haar brieven aan Daniël kennen. Uit deze brieven blijkt dat zij graag wil dat Daniël naar huis komt omdat ze hem nodig heeft. Daniël keert wel terug uit Parijs maar hun huwelijk is niet te redden: de dood van hun dochtertje staat tussen hen in.

Quotes

"Zijn moeder heeft haar arm door de zijne gestoken. Met lichte schommelende pasjes loopt ze naast hem voort over het gladde trottoir. Hij loopt stijf en vreemd, of hij van onderen Pinocchio is. " Bladzijde 61

"Ik zou achter haar ogen willen kruipen om haar niet alleen te laten bij wat ze gezien heeft, bij wat ze heeft meegemaakt." Bladzijde 193

Thematiek

Dood

De dood komt op veel verschillende manieren aan bod in deze roman. Wat centraal staat is de dood van het dochtertje van Daniël en Sonja. Ze hebben hier beiden veel verdriet om, maar kunnen elkaar niet vinden in dit verdriet. Dit zorgt ervoor dat ook hun relatie doodbloedt. Daarnaast is er nog de vogel die Daniël probeert te redden, maar die overlijdt in zijn jas. Ook alle gesprekken die Daniël voert, zoals met de kapper, de barman en met zijn zoon Basje, gaan allemaal over de dood. Daniël is geobsedeerd door de dood en is zich er constant van bewust dat ook zijn zoon ooit zal overlijden: 'Kon ik het maar tegenhouden, denkt hij. Maar het kan niet. Ik kan je er niet tegen beschermen. Er is geen kruid tegen gewassen. Ook jij gaat er aan, ook jij. Ik weet het, ik weet het iedere dag en ik kan er niets tegen doen.' (p. 77) Daarnaast is er nog Emmy, die stervende mensen begeleidt. De vele passages over vlees (waar de titel duidelijk mee verbonden is) wijzen op de vergankelijkheid van vlees, en zijn dus direct verbonden met de dood. Een mooi voorbeeld daarvan is: 'Water is zachter dan vlees. Toch heeft het meer kracht. Vlees verrot, vlees verdwijnt. Water is eeuwig, het blijft maar doorstromen.' (p. 101)

Motieven

Eenzaamheid

Daniël woont alleen en kan moeilijk écht contact maken met zijn omgeving, daar lijkt hij een beetje bang voor. Hij en zijn vrouw verwerken hun verdriet allebei op hun eigen manier. Hierdoor zijn ze erg eenzaam. Ook Emmy is alleen in haar eigen verdriet.

Geloof

Daniël is gelovig opgevoed en dit merk je af en toe wanneer hij zijn gedachten deelt. Dat zijn ideeën botsen met die van zijn ouders (vooral zijn vader), blijkt wanneer zijn ouders op bezoek komen. Zijn vader vindt het niks dat hij en Sonja zijn gescheiden: 'Zo zie je, dat het niet goed is dat de mens alleen zij, zegt zijn vader. Dat komt ervan als je uit elkaar gaat. Wat God samenvoegt scheide de mens niet. Het is je van jongs af voorgehouden.' (p. 51) Daniël denkt hier het zijne over: 'God heeft ons helemaal niet samengevoegd, denkt Daniël. Jij hebt me het huis uitgetrapt, toen kwam ik Gerard tegen en die heeft me mee naar Sonja genomen. Gods hand kan ik daar moeilijk in zien.' (p. 51) Daniël zet zich dus af tegen zijn opvoeding.

Natuur

Daniël heeft een fascinatie voor dieren. Zijn kat is nadrukkelijk aanwezig in het verhaal en de verhaallijnen over de stervende vogels en het muizennestje hebben een symbolische waarde voor het verhaal.

Trivia

De roman bevat autobiografische elementen; Wolkers en zijn toenmalige vrouw hebben ook een dochtertje verloren bij een ongeluk in bad.

Titelverklaring

Er wordt letterlijk gerefereerd aan de titel in de roman. Wanneer Emmy en Daniël in bed liggen, vraagt Daniël wat de man die Ans nu moet verzorgen eigenlijk heeft. Deze man heeft anus praeter naturalis, en Emmy vertelt wat dit precies inhoudt: ‘"Dat betekent een onnatuurlijke anus. Een soort kunstaars dus. Die maken ze bijvoorbeeld bij je als je kanker aan je endeldarm hebt. Dan naaien ze het van achteren dicht. Dat is toch vreemd als je voor het eerst zo iemand wast. Billen met alleen maar een spleet. Maar goed, dan halen ze die door je lichaam omhoog en maken hier een gaatje." Ze gaat tastend met haar hand over Daniëls lichaam en prikt dan iets onder zijn navel in zijn buik.’ (p. 155, aanhalingstekens aangebracht voor leesgemak). Ook wel bekend als stoma dus. Even later zegt Emmy hierover: ‘Het ziet er vreemd uit. Afschuwelijk en mooi tegelijk. Het is rood en een beetje fluwelig. Het is net een bloem, een roos. Een roos van vlees.’ (p.156)

Naast deze letterlijke verwijzing, zijn er ook veel verwijzingen naar ‘vlees’. Een voorbeeld hiervan is te vinden op pagina 10: ‘Het zijn wriemelende stukjes vlees, denkt hij. Het is of mijn poliepen uit dat slijm en bloed weer tot leven zijn gekomen.’ Het gaat hier over de kleine muisjes die Daniël heeft gevonden en die hij aan het eind van het verhaal gefrituurd aan Emmy geeft. Daniël denkt hierbij het volgende: ‘Neemt, eet, dit is mijn lichaam, denkt hij. Dit is het heilig avondmaal. Wie onwaardiglijk eet en drinkt, die eet en drinkt zichzelf een oordeel. Ik ben zover gegaan als ik gaan kon. Ik heb mijzelf voor haar geofferd.’ (p.186) Doordat de muisjes zich hebben gevoed aan zijn eigen bloed (zijn vlees dus eigenlijk), heeft hij het gevoel dat hij zichzelf offert wanneer hij ze door Emmy laat opeten. Je zou dus kunnen stellen dat de titel ook voor de vergankelijkheid van het leven zou kunnen staan.

Structuur & perspectief

Het verhaal is niet onderverdeeld in hoofdstukken, er zijn alleen witregels tussen sommige passages aangebracht. Daarnaast zijn er sommige stukken van krantenartikelen en brieven aanwezig in de tekst. Het verhaal wordt chronologisch verteld en beslaat één dag. Daniël denkt soms wel terug aan het verleden, en ook de brieven laten stukjes van het verleden zien, maar er is daarbij geen sprake van flashbacks.

Het verhaal wordt vanuit een personaal vertelperspectief verteld en dit vertelperspectief is gericht op Daniël. Als lezer krijg je toegang tot zijn gedachten en volg je zijn handelen. Je komt bijvoorbeeld niks te weten over Emmy’s gedachten (tenzij dat ze die uitspreekt tegenover Daniël).

Decor

Het boek is in 1963 gepubliceerd en waarschijnlijk speelt het verhaal zich ook vlak voor die tijd af. Op pagina 8 staat: ‘Hoe lang is het geleden dat ik daar voor het laatst geweest ben? De winter van 1947. Toen begon alle ellende pas goed.’ Hier refereert Daniël naar de dood van zijn dochter. Even later zegt hij dat het al meer dan 10 jaar geleden is dat zijn dochter is overleden.

Waar het verhaal zich precies afspeelt, wordt niet helemaal duidelijk. Wel wordt op pagina 8 genoemd dat Sonja en Daniël elkaar hebben leren kennen in Leiden. De belangrijkste locatie van het verhaal is de woning van Daniël; het verhaal speelt zich grotendeels hier af. Daarnaast is er nog een passage bij de kapper, in het koffiehuis en op straat. Behalve dat er verschillende keren wordt gerefereerd aan dat het winter is en dat het koud is, wordt het decor niet heel uitvoerig beschreven en gaat het toch vooral om de emoties van Daniël. 

Stijl

Een roos van vlees is herkenbaar als roman van Wolkers. De harde en rauw thematiek is aanwezig, in dit geval vooral het thema 'de dood', dat op verschillende manieren gestalte krijgt. Ook de fascinatie met dieren komt duidelijk naar voren. Deze harde thematiek wordt op een directe, maar toch ook gevoelige manier beschreven. Daniël denkt het volgende als hij aan zijn overleden dochter denkt: 'Er moet nog stof van haar bij zijn. Het is onvoorstelbaar dat alles weg is. Het moet nog overal door het huis zweven, al is het nog zo weinig. Het wordt vermengd met modder en hondestront die het huis binnen worden gelopen, het verwatert steeds meer. Via de stofzuiger en het stoffer en blik gaat het naar de vuilnisbak, maar het is heilig.' (p. 62).

Wat ook opvalt is het soms wat oubollige taalgebruik: 'Daniël drinkt zijn koffie uit en staat op.' (p. 27), tegenwoordig zeggen we eerder dat iemand zijn koffie opdrinkt. Daarnaast komen er termen voor, zoals 'aanspreker' (= iemand die de familie inlichtte van een overlijden en de begrafenis regelde), die nu niet gangbaar meer zijn.

Slotzin

Dan is alles weer stil en ondoordringbaar.

Beoordeling

Een roos van vlees is qua thematiek een vrij zwaar boek. Het gaat eigenlijk constant over de dood. Dat is niet zo gezellig om te lezen, maar toch heeft Wolkers het op een mooie manier op papier gezet. De harde passages worden afgewisseld door de gevoelige inzichten van het hoofdpersonage Daniël, waardoor ik het boek toch niet als heel zwaar boek heb ervaren. Doordat er geen onderverdeling in hoofdstukken is gemaakt, kan het verhaal als wat langdradig worden ervaren, al hoewel ik hier zelf geen last van had.

Recensies

"In zijn populaire roman "Een roos van vlees" (1963), dat aan zijn 36e druk toe is, beschrijft Jan Wolkers een dag uit het leven van Daniël die in een bangelijk isolement leeft en die voornamelijk geobsedeerd is door de dood. " http://informatica.colleg...20(2).doc.

"Een roos van vlees toont de kenmerken van het vroege werk van Wolkers: de geobsedeerdheid door de dood." http://www.collegenet.nl/...materiaal/

Bronnen

Achtergrondinformatie over Jan Wolkers

http://www.trouw.nl/tr/nl...rend.dhtml