Feitelijke gegevens

• 3e druk, 2003
• 56 pagina's
• Uitgeverij: Amsterdam University Press

Flaptekst

Eerste zin

Fraeye historie ende al waar Mach ic u tellen, hoorter naer!

Samenvatting

Koning Karel ligt ’s avonds in bed in zijn Kasteel wanneer hij via een engel een boodschap van God krijgt: “Ga uit stelen of je verliest je leven.” Karel gaat hier niet op in omdat hij denkt dat hij misschien wel misleid wordt. Maar wanneer de engel driemaal aan hem is verschenen met dezelfde boodschap, besluit hij er toch naar te handelen. Hij trekt erop uit en wanneer hij in het donkere woud loopt denkt hij aan Elegast, een vazal die hij uit zijn land heeft verbannen. Op dat moment komt hij een compleet in het zwart geklede ridder tegen die zich niet kenbaar wil maken. Ze raken in een gevecht dat Karel wint en waarna de ridder zich bekend maakt als Elegast. Elegast is door omstandigheden gedwongen om dief te worden en Karel ziet hier zijn kans. Hij stelt zich voor als Adelbrecht, ook dief van beroep. Hij stelt voor om koning Karel – zichzelf – te gaan bestelen. Elegast ziet dit niet zitten omdat hij, ondanks zijn verbanning, nog steeds trouw is aan zijn koning. In plaats daarvan stelt hij voor om Eggeric, de kwaadaardige zwager van Karel, te bestelen. Ze gaan op weg naar het kasteel van Eggeric en onderweg vindt Adelbrecht (Karel dus) een ploegschaar. Hij stelt voor om deze mee te nemen om te gebruiken tijdens het inbreken, maar daarop begint Elegast te lachen; om in te kunnen breken heb je niks aan een ploegschaar. 

Eenmaal aangekomen bij het kasteel van Eggeric gaat Elegast als eerst naar binnen. Binnen wordt hij gewaarschuwd door een haan, die zegt hem dat koning Karel in de buurt is. Hij kan deze haan verstaan door magische kruiden. Elegast keert hierna weer naar buiten en wil niet langer inbreken bij Eggeric. Adelbrecht haalt hem over om de operatie toch door te zetten. Elegast brengt alle bewoners van het kasteel in een diepe slaap met behulp van een toverspreuk. Alle sloten worden geopend en de buit wordt naar buiten gebracht. Karel vindt het zo wel mooi geweest en wil weer naar huis gaan, maar Elegast wil nog een heel kostbaar zadel stelen en gaat dus weer naar binnen. Dit zadel bevindt zich in de slaapkamer van Eggeric en door de geluiden die Elegast per ongeluk maakt wordt Eggeric wakker. Hij maakt zijn vrouw wakker maar die verzekert hem ervan dat er niets aan de hand is. Ze vraagt haar man wat hij van plan is en hij vertelt eerlijk dat hij zijn zwager, koning Karel, wil doden. Zij wordt hier woedend om, Karel is ten slotte haar broer. Eggeric smoort deze woede in de kiem door zijn vrouw een klap in haar gezicht te verkopen.

Ondertussen ligt Elegast onder het bed en hoort dit gesprek. Hij vangt het bloed van de bloedneus van de vrouw in zijn handschoen en keert terug naar buiten. Hij vertelt Adelbrecht over het plan van Eggeric en laat het bloed op zijn handschoen zien. Hij wil direct actie ondernemen en Eggeric om het leven brengen. Karel beseft waarom God hem de opdracht heeft gegeven om te gaan stelen. Hij stelt voor dat Elegast naar koning Karel gaat om hem te waarschuwen, maar dit wil Elegast niet omdat hij verbannen is. Adelbrecht biedt vervolgens aan om zelf de koning te gaan waarschuwen en Karel vertrekt dus weer naar zijn eigen kasteel.

De volgende dag wordt er hof gehouden en koning Karel geeft de verraders een warm ontvangst. Vervolgens beschuldigt hij ze van het samenzweren tegen hem, wat zij natuurlijk ontkennen. Koning Karel laat Elegast aan zijn hof verschijnen die met het bloed aan zijn handschoen kan tonen dat Eggeric schuldig is. Uiteindelijk wordt besloten dat Eggeric gedood zal worden door Elegast. Hij wordt weer in ere hersteld en trouwt met de weduwe van Eggeric, Karels zus.

Personages

Karel/Adelbrecht

Het hoofdpersonage is koning Karel, naar Karel de Grote. In de Middeleeuwen werd er veel geschreven over Karel de Grote, er is zelfs een stroming in de literatuur naar hem vernoemd; de Karelepiek. In veel van deze verhalen speelde Karel de Grote zelf niet de hoofdrol, maar dat is hier dus wel het geval. In dit verhaal stelt hij zich gehoorzaam op tegenover God en maar goed ook, want zo komt hij er achter dat zijn zwager hem wil doden.

Elegast

Elegast is de vazal van de koning maar is verbannen. De reden van zijn verbanning blijkt niet uit het verhaal en koning Karel lijkt hier ook spijt van te hebben. Na zijn verbanning is Elegast gedwongen om te gaan stelen om zichzelf te kunnen bedruipen. Uiteindelijk blijkt Elegast een trouwe onderdaan te zijn en wordt hij in ere hersteld.

Eggeric

Eggeric is getrouwd met de zus van koning Karel en dus zijn zwager. Hij is duidelijk het onsympathieke figuur in dit verhaal. Hij beraadt een moordaanslag op de koning maar dit komt uit. Uiteindelijk trekt hij aan het kortste eind: hij wordt schuldig bevonden en gedood door Elegast.

Quotes

"Dus moet God al onse saken Voor onse doot te goede maken; Des gonne ons die hemelsche vader. Nusegghet ‘Amen’ alle gader. (Laatste versregels: Moge God als ons wel en wee vóór onze dood tot een goed einde brengen. Moge de hemelse Vader ons dat vergunnen. Zeg nu allemaal amen.)" Bladzijde 56

"Ic wil weten, wie ghi sijt Ende waer ghi vaert op dese tijt Ende hoe dat u vader hiet. (Moment van ontmoeting tussen Elegast en koning Karel in het donkere woud: ik wil weten wie u bent en waar u op dit tijdstip heen gaat en wie uw vader is.)" Bladzijde 29

Thematiek

Ontrouw

Heden ten dage is het goed mogelijk dat de meeste mensen \\\\\'verraad en loyaliteit\' als thema uit Karel ende Elegast halen, dit zijn namelijk actuele thema\'s. Maar voor het middeleeuwse publiek lag dit waarschijnlijk anders. In die tijd speelde religie nog een grote rol in het dagelijks leven en bepaalde dat het handelen van mensen. Koning Karel weigert in eerste instantie te gehoorzamen aan de engel, maar wanneer hij dit toch doet pakt dit goed uit. De boodschap is dus dat wanneer je gehoorzaam bent aan God, je daarvoor wordt beloond.

Motieven

Machtsverhoudingen

Koning Karel is oppermachtig is zijn koninkrijk, daarom heeft hij ook de mogelijkheid om zijn vazal Elegast te verbannen. Elegast is zijn onderdaan en heeft zich hier naar te schikken. Maar koning Karel moet op zijn beurt weer gehoorzamen aan God; eigenlijk is God dus oppermachtig. Koning Karel handelt naar de boodschap van de engel zonder eigenlijk te weten waarom, het druist zelfs in tegen zijn eigen principes. Pas wanneer het complot zich ontvouwt, wordt voor Karel duidelijk waarom God hem deze boodschap heeft gestuurd.

Verraad

Zonder dat koning Karel het weet, wordt er een aanslag op hem beraamd. Uit historische bronnen blijkt dat dit misschien wel is gebaseerd op de werkelijkheid. Het is de ergste vorm van verraad, want het komt uit de hoek waarvan hij het minst verwacht: zijn eigen familie.

Symboliek

Er zitten een aantal symbolische elementen in het verhaal, wat gebruikelijk is in een middeleeuws verhaal. Zo gelooft Karel niet direct in de boodschap van de engel. Pas wanneer deze drie keer, het goddelijke getal, is verschenen weet Karel dat de boodschap niet van de duivel komt maar echt van God. Ook het donkere woud, waar Karel en Elegast elkaar ontmoeten en waar het gevecht plaats vindt, heeft een symbolische betekenis. In middeleeuwse verhalen staat het bos voor een plek waar de wetten van de bewoonde wereld niet gelden. Symboliek wordt ook gebruikt om het publiek op het verkeerde been te zetten. Wanneer Karel Elegast tegen het lijf loopt in het bos, is Elegast geheel in het zwart gekleed en normaal gesproken betekent dat dat we hier te maken hebben met een onsympathiek figuur. In Karel ende Elegast blijkt Elegast uiteindelijk natuurlijk aan de goede kant te staan.

Loyaliteit

Ondanks dat hij is verbannen door de koning, blijft Elegast loyaal aan zijn koning. Hiermee laat hij zien dat hij de perfecte vazal is. Als lezer weet je dat Elegast trouw is aan zijn koning zodra Karel voorstelt om zichzelf te bestelen en Elegast dit voorstel afwijst. Daarnaast laat koning Karel zien dat hij trouw is aan God; ondanks dat hij zijn boodschap niet begrijpt, handelt hij er toch naar.

Trivia

Jan van Boendale, een bekende middeleeuwse schrijver, stelde dat Karel ende Elegast nooit een waargebeurd verhaal kon zijn. Hij kon niet geloven dat Karel de Grote ooit uit stelen zou zijn gegaan.

Titelverklaring

De titel spreekt voor zich; het verhaal gaat over koning Karel en zijn trouwe vazal Elegast. ‘Ende’ is een verouderde vorm en betekent ‘en’.

Structuur & perspectief

Dit verhaal is een korte tekst en bestaat niet uit hoofdstukken en kent ook geen tussenkopjes. Het is een doorlopende tekst van 1404 versregels. Het verhaal wordt chronologische verteld en de vertelde tijd is een relatief korte tijd. Het begint op de nacht dat koning Karel een boodschap van een engel krijgt en nog diezelfde nacht vindt de ontmoeting met Elegast plaats. Het verhaal eindigt een dag later. Met de verteltijd en de vertelde tijd wordt in het verhaal gespeeld, er is sprake van innerlijke monologen van koning Karel, maar deze worden afgewisseld met snellere actiescènes, zoals bijvoorbeeld het gevecht tussen Karel en Elegast.

Het verhaal wordt ingeleid door een ik-figuur die mededeelt dat hij een verhaal wil gaan vertellen. Dit is te begrijpen wanneer je weet dat dat middeleeuwse verhalen werden voorgedragen. De verteller is een alwetende verteller; hij weet namelijk van de dubbelrol van Karel, maar beschikt ook over de informatie die Elegast hoort in de slaapkamer van Eggeric. Veel van zijn informatie deelt hij met de lezer, waardoor je als lezer een groot deel van het verhaal doorziet.

Decor

Karel ende Elegast is een middeleeuws verhaal en zoals al eerder gezegd, werden verhalen vooral voorgedragen en niet gelezen. Dit betekent dat verhalen dan ook vaak niet op schrift werden vastgelegd maar mondeling werden overgedragen. Hierdoor is het moeilijk te zeggen wanneer het verhaal precies is ontstaan en is dé auteur ook niet aan te wijzen. Er bestaan verschillende versies die samen het verhaal vorm geven. De eerste versies die gevonden zijn stammen uit de vijftiende eeuw maar het is denkbaar dat het verhaal daarvoor in het orale circuit al bekend was. In deze context moet het verhaal dan ook geplaatst worden. 

Koning Karel leefde van 742 tot 814, en het is onbekend of het verhaal tijdens zijn leven al werd verteld of dat het na zijn dood pas is ontstaan. Onduidelijk is ook in hoeverre het verhaal op historische feiten berust. Het verhaal begint dan wel met een "fraeye historie ende al waer", maar er gebeuren ook veel onrealistische dingen. De vraag of de middeleeuwer dit verhaal als 'waar' beschouwde is natuurlijk lastig te achterhalen. Waar wij tegenwoordig kijken naar historisch controleerbare gebeurtenissen, was voor de middeleeuwer de morele waarheid meer van belang.

Het verhaal speelt zich af in Ingelheim en in Eggermonde. In Ingelheim bevindt zich het kasteel van Koning Karel, in Eggermonde het kasteel van Eggeric. Ingelheim is nu nog terug te vinden op de kaart en ligt in wat we nu als Duitsland kennen. Eggermonde is niet terug te vinden op de kaart, maar moet in de buurt van Ingelheim zijn geweest aangezien Karel en Elegast zich in het tijdsbestek van één nacht van de ene locatie naar de andere verplaatsen.

Stijl

Er bestaan vele vertalingen van Karel ende Elegast, maar oorspronkelijk is het verhaal in rijm opgeschreven. In de Middeleeuwen was het niet gebruikelijk dat men een verhaal zelf las, maar dat een verhaal werd voorgedragen. Door de regels op elkaar te laten rijmen was het voor de voordrager makkelijker om de tekst te onthouden. In Karel ende Elegast is er sprake van eindrijm, dat wil zeggen dat de laatste woorden van twee regels op elkaar rijmen. Dit is natuurlijk sturend voor het taalgebruik; de schrijver heeft beperkte mogelijkheden aan het eind van iedere regel. Hierdoor ontstaan soms vreemde zinnen, of zinnen die op de volgende regel doorlopen. Wanneer je een vertaling in proza leest is dit natuurlijk niet het geval. 

Beoordeling

Karel ende Elegast is een van de bekendste verhalen uit de Middeleeuwen en dat is niet voor niets. In een beperkt aantal versregels wordt er een spannend verhaal verteld. Het verhaal lijkt relatief simpel maar snijdt ook de grotere thema's als loyaliteit en verraad aan. Een aanrader voor iedereen die eens een middeleeuws verhaal wil lezen maar niet te moeilijk wil beginnen.

Recensies

"Eén van de mooiste Middelnederlandse verhalen is Karel en Elegast." http://www.volkskrant.nl/...sje.dhtml

Bronnen

Literatuurgeschiedenis

http://www.literatuurgesc...me003.html

Letterkundig Museum

http://www.letterkundigmu...phyDetails