Feitelijke gegevens

• 29e druk, 1861
• 424 pagina's
• Uitgeverij: Athenaeum-Polak & Van Gennep

Flaptekst

Eerste zin

De schaduwen en schimmen van Nadenken, Herinnering en Verbeelding vallen in de ziel als in eene Camera Obscura, en sommige zoo treffend en aardig dat men last gevoelt ze na te teekenen en, met ze wat bij te werken, op te kleuren, en te groepeeren, er kleine schilderijen van te maken, die dan ook al naar de groote Tentoonstellingen kunnen gezonden worden, waar een klein hoekje goed genoeg voor hen is.

Samenvatting

De schrijver laat door middel van een aantal essays weten hoe hij de wereld om hem heen ziet. Hij vertelt over het belang van kinderlijk geluk, hoe vreselijk hij het vindt dat dieren in gevangenschap moeten leven en dat hij het niet zo heeft op mensen die veel van humor houden. Ook vertelt hij over zijn neef Nurks, die de hobby heeft zowel vrienden als vijanden zoveel mogelijk te plagen en te treiteren.

Met een dilligence waarin nog meer mensen zitten, komt Hildebrand aan bij het huis van zijn oom en tante. Hij maakt kennis met zijn neef Pieter, die rechten studeert, en verliest samen met hem een aantal potjes biljart in het plaatselijke cafe. Hildebrand helpt de huisknecht Keesje, die geld heeft gespaard om op zijn manier begraven te worden: het geld is hem afgenomen en Hildebrand zorgt dat Keesje het terug krijgt. Hij gaat ook samen met Pieter en nog een aantal andere jonge mensen op stap om Pieter te helpen een wit voetje te halen bij het meisje op wie hij verliefd is. Kort hierna gaat Hildebrand weer terug naar Leiden.

Hij vertelt het verhaal van de heer Bruis, die op een zeer warme dag zijn oude studievriend dokter Deluys ging opzoeken en eerst een heel eind door de stad moest lopen. Vervolgens bleek dat Deluys het helemaal niet zo goed voor elkaar had, met ongehoorzame kinderen en een onnozele vrouw.

Korte tijd nadat Hildebrand een studiegenoot tijdens zijn ziekte heeft verpleegd, ontmoet hij de familie van deze overleden William en raakt hij erg geïnteresseerd in dochter Henriette. De familie Kegge is van Nederlands-Indische afkomst en leiden een ongedwongen leven waarin genot en verfijnde zaken centraal staan.

Hildebrand voelt zich bij hen helemaal op zijn gemak, maar Henriette lijkt zijn interesse niet te beantwoorden. Ze heeft meer aandacht voor een van haar andere aanbidders, een zekere Van der Hoogen, die Hildebrand op een avond betrapt bij het aanranden van een vriendin van Henriette. Hildebrand dwingt hem haar niet meer op te zoeken en in ruil daarvoor zegt Hildebrand niets. Hij zorgt er bovendien voor dat de aangerande jongedame de beschermeling wordt van een rijke heer en vertrekt daarna naar huis.

De jonge student Gerrit Witse heeft een van zijn examens geneeskunde goed doorstaan en om dat te vieren, wordt er bij zijn ouders in Rotterdam een etentje gegeven. Daar ontmoet hij de mooie Klaartje en wordt verliefd op haar, maar hij is te introvert om echt haar aandacht te trekken. Jaren later komt hij haar weer tegen bij een patiënt en ze spreken af om elkaar nog eens te ontmoeten.

In het laatste deel van het boek schrijft de auteur weer zijn essays over wat hij van bepaalde zaken vindt: hij betreurt het bijvoorbeeld dat kinderen geen sprookjes meer te lezen krijgen en beklaagt zich over zaken als wind en ijs. Ook vertelt hij over verschillende mensen in de maatschappij en hun levens, bijvoorbeeld de barbier en de schipper.

Personages

Hildebrand

Hildebrand is het alter ego van de auteur zelf en vertelt over zijn denkbeelden en belevenissen als jonge student. Hij heeft geen bijzonder karakter, maar hij is wel een goed mens: hij wil de mensen die ook goed voor hem zijn graag helpen en weet dat hij soms door er alleen maar te zijn iemand al een plezier kan doen. Hij is intelligent, heeft sterke opvattingen over de dingen om hem heen en is iemand die snel populair wordt als hij in gezelschap is.

Pieter Stastok

Pieter is de neef van Hildebrand. Hij is een student die veel met zijn neus in de boeken zit en niet zo heel sociaal is: zijn ouders vragen Hildebrand om daar iets aan te doen. Pieter wil wel graag stoer en mannelijk overkomen en erbij horen, maar is onzeker en durft niet goed te gaan voor wat hij eigenlijk wil of voor zichzelf op te komen.

Bruis

Bruis is een eenvoudige man die op een hete zomerdag op bezoek gaat bij dokter Deluys, een oude studievriend van hem. Bruis wil graag dat de dingen gaan zoals hij wil dat ze gaan, omdat hij vindt dat hij een belangrijk leven leidt waarbij tijdverspilling niet goed is. Hij voelt zich alsof hij altijd in de schaduw staat van zijn vriend Deluys en het doet hem dan ook goed om te zien dat de dokter zijn gezinsleven eigenlijk helemaal niet zo onder controle heeft als hij zelf denkt.

Henriette Kegge

Henriette is de oudste dochter van het gezin Kegge en Hildebrand wordt verliefd op haar, maar ze heeft weinig oog voor hem. Henriette wordt namelijk omringd door aanbidders die in hetzelfde wereldje leven als zij en ze brengt veel liever tijd door met dat soort jongemannen. Ze houdt van weelde en schoonheid en denkt niet zo na over de diepere betekenis van dingen: het belangrijkste voor haar is dat ze kan genieten.

Van der Hoogen

Van der Hoogen is een van Henriette Kegges aanbidders en misschien wel haar favoriet. Hij is er zelf van overtuigd dat hij haar heel gemakkelijk kan krijgen omdat hij precies weet hoe hij haar ouders en haar moet beïnvloeden met mooie praatjes en charme, op zo’n manier dat ze geen aandacht hebben voor zijn arogante, manipulatieve manier van doen en het feit dat hij andere jongedames met kwade bedoelingen het hof maakt. Gelukkig kan Hildebrand hem ontmaskeren en tegenhouden voordat hij te ver zou kunnen gaan.

Gerrit Witse

Gerrit is een jonge student medicijnen die erg bescheiden en kalm is. Hij staat niet graag in het middelpunt van de belangstelling en vindt dat hij niet hoort te vragen om wat hij wil. Door zijn verlegenheid lukt het hem niet goed om vrienden te maken of een meisje te vinden, maar hij is erg goed in zijn werk en houdt ervan te doen waar hij goed in is en daardoor komt de juiste vrouw uiteindelijk toch op zijn pad.

Quotes

"Ik was aangedaan. Spreek mij niet van vooroordeelen. De rijken der aarde hebben er duizend. Deze arme man kon alles verdragen: schrale spijs, een hard bed en, naar de mate zijner jaren, harden arbeid. Hij had geen eigen huis, hij zou geen eigen graf hebben: o had hij dan ten minste de zekerheid dat zijn allerlaatste gewaad het zijne wezen zou!" Bladzijde 68

"Niet alleen roept het hunne namen en beeltenissen beurtelings met eene getrouwe nauwgezetheid voor mijn geest terug, maar ook brengt het duizend zeer uitvoerige tooneeltjes op het doek der camera obscura des terugdenkens." Bladzijde 148

"De kinderen onzer dagen lezen allerhande nuttigheid, geleerdheid, vervelendheid. Zij lezen van volwassenen, die zij niet begrijpen, en van kinderen, die zij niet zouden durven navolgen." Bladzijde 238

Thematiek

Sociale problemen

Het is lastig om echt een thema vast te stellen voor een boek dat zo complex in elkaar zit en waarin sprake is van veel verschillende verhaallijnen. Het geeft vooral een afspiegeling van hoe de maatschappij op sociaal gebied in elkaar zit. De relaties tussen mensen zijn erg belangrijk: in de verhalen wordt duidelijk hoe leden van een familie met elkaar omgaan, maar ook hoe buitenstaanders worden ontvangen en hoe het contact sowieso is met mensen buiten de familie. Daarnaast gaat het in het verhaal om het leven van de hogere maatschappelijke klasse: het boek geeft en goed beeld van hoe hun dagen eruitzien, wat zij denken en vinden, kortom: hoe deze mensen hun leven leiden.

Motieven

Vriendschap

Vriendschap is een belangrijke rode draad in het boek. Hildebrand wordt namelijk steeds in alle hartelijkheid ontvangen bij de families waar hij logeert en dat geldt ook voor Gerrit Witse. Er is veel vertrouwen bij de mensen en ze zijn vrijwel altijd dolenthousiast om nieuwe mensen te leren kennen of bekend te maken met hun eigen levensstijl.

Familiebetrekkingen

Familie is erg belangrijk in het boek. Dat merk je goed in de verhalen over de families: ze hebben dezelfde denkbeelden, ze definieren zichzelf als lid van een familie en ze zijn allemaal erg hecht en erg blij met en trots op elkaar. Dit heeft veel te maken met het belang van familiebanden in deze tijd: zonder de steun van rijke familieleden kon je niets bereiken en dus moest je zorgen dat je geliefd bij ze bleef.

Rijkdom

De verhalen in Camera obscura zijn best wel oppervlakkig doordat ze eigenlijk steeds gaan over rijke mensen: hun rijkdom en de weelde waarin ze leven zijn erg belangrijk voor hen. Niet alleen omdat ze niets anders kennen, maar ook omdat hun eigen identiteit veel te maken heeft met hoe mooi hun huis is of hoeveel geld ze hebben. Hoe rijker ze zijn, hoe belangrijker hun vrienden bovendien zijn en zonder goede connecties kunnen ze volgens hen niets bereiken.

Denken

Vooral bij Hildebrand merk je goed dat beschouwing en nadenken erg belangrijk voor hem is. Hij observeert en beschouwt alles wat er met hem en om hem heen gebeurt en is bewust bezig met waarom die dingen gebeuren. Sowieso zie je dit bij veel personages terug: ze denken veel na en praten ook veel over hoe ze dingen doen en waarom ze die dingen zo doen, wat goed past bij de verlichte levensstijl van de negentiende eeuw.

Trivia

Het cafe dat een rol speelt in het boek, bestaat tegenwoordig nog steeds.

Titelverklaring

Camera obscura lijkt zo’n boektitel die zomaar is verzonnen omdat het lastig is erachter te komen wat het verband is met het boek. Je moet namelijk weten wat een camera obscura precies is: een oud soort fotocamera waarbij door een bepaalde lichtval afbeeldingen werden geprojecteerd. Dit boek is eigenlijk een camera obscura van het negentiende-eeuwse leven: door de verhalen en essays krijg je als lezer een beeld van hoe mensen toen dachten, leefden en in elkaar zaten alsof het aan je gepresenteerd wordt als plaatjes in een camera obscura. Met andere woorden: de schrijver richt zijn camera als het ware steeds op andere onderdelen van de samenleving om de lezer daar een beeld van te geven.

Structuur & perspectief

Het boek zit vrij ingewikkeld in elkaar, en dat komt doordat het niet helemaal bedoeld is als een enkel boek. Je moet het eigenlijk zien als een bundel van een aantal aparte boeken, zowel essays als (korte) verhalen. Het eerste gedeelte bijvoorbeeld zijn alleen maar essays waarin de schrijver zijn mening geeft over bepaalde onderdelen van de samenleving. Daarna volgt er een viertal delen waarin steeds een langer verhaal verteld wordt in de vorm van een kleine roman. Dit zijn verhalen over het leven van welgestelde families en hun kring van kennissen en een kort verhaal over een rijke man die op bezoek gaat bij een oude vriend. Het laatste deel bestaat weer uit een serie essays over verschillende typen mensen in de samenleving. Al deze verhalen staan dus compleet los van elkaar, maar gezamenlijk vormen ze de camera obscura die de lezer zo’n goed beeld geeft van hoe men in deze tijd dacht en leefde.

Alles wordt verteld in een soort dubbel perspectief: de essays zijn geschreven vanuit de ik-persoon: de schrijver is dan zelf aan het woord. Bij de verhalen is er echter een hoofdpersoon, Hildebrand (het alter ego van de schrijver) die in de derde persoon vertelt wat er met hem en om hem heen gebeurt, nog steeds veel afgewisseld met ik. In twee delen is Hildebrand geen personage, maar wordt er in de derde persoon geschreven over degenen die dat wel zijn.

Decor

Het verhaal speelt zich af op verschillende plaatsen in Nederland, voornamelijk de grote steden waar de rijke mensen hun huizen hadden. Er worden weinig plaatsnamen genoemd en deze doen er ook niet veel toe: het is belangrijker dat vrijwel alles zich afspeelt in de huiselijke kring van de welgestelde mensen: in huiskamers en salons, tijdens diners en op soirees. Het gaat hierbij om het leven van de negentiende eeuw: het boek speelt zich af rond de jaren 1860. Dat blijkt heel goed uit de levensstijl die zo gedetailleerd wordt geschetst: mensen waren erg hecht met elkaar, hielden van vertier en schone schijn was erg belangrijk. Er gebeurde eigenlijk heel weinig dat niet altijd al gebeurde, omdat het leven heel voorspelbaar in elkaar zat en omdat de mensen daar juist erg van hielden.

Stijl

De schrijfstijl van de auteur is lastig te beschrijven. Hij treedt veel in detail, geeft veel uitleg over de gang van zaken in die tijd en de gedachten van de personages. Het is een beetje te vergelijken met de schrijfstijl van Multatuli in Max Havelaar: hij vertelt ook verschillende verhalen tegelijkertijd en geeft daarnaast zijn mening over diverse zaken in de samenleving. Bij Camera obscura valt het wel op dat de schrijver eigenlijk in twee stijlen schrijft: hij is vooral zakelijk en erop gericht zijn lezers te overtuigen van zijn mening in de essays (dat gebeurt door middel van veel langdradigheid) en is meer bezig met het creëren van sfeer en vermaak in de verhalen, die vaak ook wel langdradig zijn: dat komt dan meer doordat ze steeds hetzelfde zijn opgebouwd. In de verhalen gaat het namelijk steeds om een familie uit de hogere klasse en alle dingen die zij meemaken in hun leven.

Slotzin

En terwijl de wereld vervuld is van het gedruisch dat zij bij deze hare tweede verschijning maakt, en schatten en eereteekenen hun toevloeien die het geluk mogen smaken haar metterdaad in werking te brengen, ligt de eerste vader (de grootvader!) van het vruchtbare denkbeeld reeds sedert lang te vermolmen in een vergeten graf, of brengt, als gij, mijn beste Rietheuvel! onder den titel van emeritus-veerschipper, het overschot zijner dagen, met een allerkarigst pensioentje, in een buurt als het Levendaal door, en heeft niemand die hem op de rijke denkbeelden van zijnen eertijds zoo machtigen geest en hunne gelukkige verwezenlijking door anderen, opmerkzaam maakt, dan zijnen hem altijd in liefde gedenkenden vriend Dec. 1865. Hildebrand.

Beoordeling

Ik had niet zoveel verwacht van dit boek omdat ik er nog nooit echt van gehoord had, maar ik ben toch aangenaam verrast. Ik vond het heel interessant om de hoofdstukken te lezen waarin de schrijver zijn mening gaf en de verhalen hadden een fijn historisch en romantisch sfeertje waar ik bij weg kon zwijmelen. De schrijfstijl ging me echter wel een beetje vervelen: het werd op een gegeven moment zo langdradig en eentonig dat ik mijn interesse verloor. Wel vond ik het erg leuk dat de personages zo interessant waren: ze leken echt een karakter te hebben en waren niet zo stereotype als ik had verwacht.

Recensies

"dat boek is helemaal niet geniaal, maar net zo oubollig, pedant, querulanterig, reukloos en saai als het verdere leven van Nicolaas Beets." http://www.dreambition.nl...scura.html

"Ook kon Hildebrand haarscherp de gewoonten en onhebbelijkheden van de burgerij uit die tijd blootleggen." http://www.haarlemsdagbla...-prachtig_