Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2018
• 265 pagina's
• Uitgeverij: The House of Books

Flaptekst

Eerste zin

Ze vecht voor wat ze waard is.

Samenvatting

Hieronder wordt het sujet samengevat per verteller.

 

De Duitse politica Annika Schaefer verblijft halverwege november op vakantiepark De Duindistel in de buurt van Callantsoog. Ze is de dag ervoor, na een persbericht waarin stond dat ze haar hele verleden, opleiding, werkervaring etc, bij elkaar gelogen had, uit Berlijn gevlucht. Haar belangrijke en rijke schoonfamilie en haar politieke partij willen niets meer met haar te maken hebben. Haar eigen creditcards zijn geblokkeerd maar ze heeft wel geld op kunnen nemen met die van de partij, wat later een middel is om haar daadwerkelijk uit de partij te zetten. Een ongeluk komt echter nooit alleen en in Callantsoog wordt ook nog haar tas met identiteitskaart, portemonnee en sieraden gestolen. Ze moet aangifte doen en kan niet terug naar Berlijn. Na het lezen van alle mediaberichten over haar val voelt ze zich echter zo gebruikt en verraden dat ze besluit voorlopig sowieso in het armoedige en vieze vakantiehuisje te blijven. De aandacht voor haar val wordt minder en minder en dat niemand zich lijkt af te vragen waarom ze gelogen heeft en hoe het nu met haar gaat, maakt haar verdrietig en somber. Ze kijkt op een gegeven moment in de spiegel en ziet haar moeder, die op jonge leeftijd is overleden aan een overdosis.

In het huisje naast haar verbleven Bulgaren of Roemenen en die zijn vertrokken zonder hun hond. Annika heeft een hekel aan honden maar omdat niemand de hond meer wil zoals ook niemand haar meer wil, neemt ze hem toch in huis. Ondanks zijn angst troost de hond haar als ze moet huilen vanwege beelden van het Oud en Nieuw-feest dat in haar oude appartement gehouden wordt zonder haar. Dan worden ze definitief maatjes. Uit geldnood gaat ze schoonmaken voor de parkbeheerder. Daar is ze goed in en ze haalt er zelfs voldoening uit.
Dan wordt ze gebeld door rechercheur Martin bij wie ze eerder aangifte heeft gedaan: haar tas is gevonden en ze kan die komen halen op het bureau in Alkmaar. Ze weet niet dat Martin inmiddels weet wie ze is en na een kort verhoor mag ze weg. In de tas vindt ze niet alleen haar eigen bezittingen maar ook die van de oude vrouw in wier huis de tas gevonden is, o.a. vakantiefoto's uit 1939, en gefascineerd probeert ze zo veel mogelijk over deze Anna Weismann te weten te komen. Ze denkt ook na over de oorlog waarin haar grootouders en dit gezin van de oude vrouw aan verschillende kanten terechtgekomen waren.
Ze bezoekt Bergen waar haar opa tijdens de oorlog gelegerd was en Anna’s vakantiehuisje in de duinen. Daarna luncht ze in een sjieke strandtent en ze realiseert zich dat ze het verleden moet laten rusten en niet voor de rest van haar leven zo door kan gaan. Ze moet weer aan de toekomst gaan denken. Als ze naar het vakantiepark terugrijdt, lijkt ze achtervolgd te worden door een motorrijder en de hond schrikt hem af.
Het wordt lente en dat maakt Annika chagrijnig omdat ze zichzelf er niet toe kan zetten iets productiefs te doen voor haar toekomst. Ook blijft ze aan Anna's dood denken en door een opmerking van de parkbeheerder realiseert ze zich dat er in de tuin achter Anna's huisje mos lag terwijl het altijd midden in de zon ligt. Na het bestuderen van oude en recente foto's ziet ze dat er tijdens de oorlog achter haar huisje een duin verschenen is: een bunker. Als Annika een kijkje gaat nemen, ontdekt ze daar een drugslab. Op dat moment stappen er twee mannen binnen en de ene herkent ze als de eigenaar van de sjieke strandtent en als de motorrijder. De hond herkent hem ook en springt naar zijn keel maar de andere man schiet hem dood. Annika wordt neergeslagen.
Ze wordt wakker in de achterbak van een auto en gebruikt de dode hond om te ontsnappen als de mannen de kofferbak open doen. De mannen hebben haar snel weer in het vizier en schieten haar in haar been. Dan baadt de hele omgeving ineens in het licht en verliest ze weer het bewustzijn. Gelukkig wordt ze nu wakker in het ziekenhuis. Ze raakt echter zo in paniek dat men vreest voor haar leven. Ook wordt bekend wie ze is en in Duitsland wordt ze als een heldin gezien en weer op haar voetstuk gehesen. Martin heeft haar verklaring nodig omdat de mannen alles blijven ontkennen. Gelukkig komt ze bij en niet alleen Martin wil met haar praten: ze heeft nu wel allerlei post uit Duitsland, journalisten staan voor het ziekenhuis en de advocaat van haar schoonfamilie zoekt haar op. Martin neemt ook een urn met de as van haar hond mee. Hij verdenkt haar ergens van de moord op Anna en stelt haar zoveel vragen dat Annika denkt dat hij weet wat ze vroeger met haar oma heeft gedaan: na haar opa's dood begon ze te dementeren, kreeg ze nachtmerries en tijdens een heel onrustige nacht heeft Annika half slapend een kussen op haar hoofd geduwd om haar stil te krijgen en is ze overleden. Ze ging toen al een tijdje niet meer naar school omdat ze voor haar oma zorgde. Tijdens een wandeling in Callantsoog krijgt Martin echter een sms dat een van de mannen bekend heeft en dan belanden Annika en hij in zijn bed. Ze vertrouwen elkaar.

Josef Weismann werkt in 1935 bij een internationale bank, is zelf ook vermogend en is vanwege de bedreigingen van Hitler aan het adres van de joden naar Nederland gevlucht. Zijn dochter Anna kan maar moeilijk wennen. Hij maakt zich zorgen over zijn broer die nog in Duitsland studeert maar die vlucht naar New York en vraagt of Josef en zijn gezin daar ook heen komen. Josef weigert: de bank heeft hem nodig, iedereen is net een beetje gewend, ze hebben een huisje aan zee gekocht en hij denkt niet dat het in Nederland ook zoals in Duitsland wordt.
In 1942 roept de Joodse Raad Josefs gezin echter op om naar Westerbork te komen en van daaruit zullen ze naar werkkampen in het Oosten gaan. Als de oproep van de Joodse Raad komt, kan het zo erg niet zijn, denkt Josef.

Martin Twisk is rechercheur in hart en nieren maar vanwege een in zijn ogen klein akkefietje had hij eigenlijk ontslagen moeten worden en nu fungeert hij als een soort invalpolitieagent op bureaus in Noord-Holland. Hij handelt Annika’s aangifte af en in het nieuwe jaar wordt hij op een melding van een meneer in Bergen afgestuurd die zich zorgen maakt om zijn oude buurvrouw. Martin ziet inderdaad iemand op de grond liggen en dat blijkt de dode vrouw te zijn. Er wordt een onderzoek gestart maar Martin mag daar niet meer aan meewerken, wat hij accepteert maar wel onrechtvaardig vindt. Als het onderzoek niets oplevert en afgesloten wordt mag hij wel het dossier administratief afhandelen en hij ontdekt in de bezittingen van de dode vrouw de tas van Annika. Martin ontdekt wie ze is en belt haar op.
Later haalt hij Anna's oom op van Schiphol om hem haar lichaam over te dragen. Oom Fritz geeft hem hun correspondentie waarin Martin leest dat Hij denkt niet verder te kunnen met zijn eigen onderzoek naar haar dood, hij heeft geen enkel aanknopingspunt meer.
Tijdens een stormdag krijgt hij melding van een verkeerd geparkeerde auto in Bergen aan Zee en als hij het nummerbord invoert, ontdekt hij dat het de gehuurde auto van Annika is. Hij rijdt erheen, ziet bloed en ontdekt de drugsbunker. Hij alarmeert zijn chef en kan hierdoor Annika redden en de mannen arresteren. Hij wordt bij de politie in ere hersteld.

Anna Weismann is een oude vrouw, een Auschwitz-overlevende en voormalig pianolerares die in haar herinneringen leeft. Ze heeft het duinhuisje in Bergen aan Zee nooit willen verlaten omdat het de enige plek is die haar herinnert aan haar gezin en waar ze die liefde nog voelt. Ze komt alleen naar buiten voor kleine wandelingetjes in het dorp en op een van die rondgangetjes vindt ze Annika’s tas. Verder luister ze veel naar muziek en de laatste tijd is ze steeds vaker ’s avonds bang omdat ze vreemde geluiden rondom haar huisje hoort. Toen ze een keer naar buiten gluurde, zag ze vreemde mannen lopen. Ze wil haar oom Frits in New York niet ongerust maken en besluit een jongen die ze ooit pianoles gegeven heeft, Vincent, te bellen voor hulp. Die zegt dat het jagers zijn en biedt aan ze te vragen voortaan een andere route te kiezen. Daarna is het voortaan stil en Anna voelt zich belachelijk paranoïde. Na een paar dagen schrijft ze haar neef Frits in New York dat 'ze het weer op hen voorzien hebben' en ervandoor gaat.

Personages

Annika Schaefer

Annika is 41 jaar, volgens Martin ziet ze er op haar id mager, blond en glamorous uit maar is ze in het echt verfomfaaider, ze denkt alles voor elkaar te hebben, veilig te zijn bij haar vriend Walter en een van de grote beloftes van haar politieke partij te zijn maar na een persbericht over de leugens over haar verleden stort haar wereld in. Walter wil niets meer met haar te maken hebben en zijn sjieke familie Van Schonenberg ontdoet zich zeer efficiënt van haar. Ook haar minnaar, partijgenoten en vrienden keren zich tegen haar en blijken haar helemaal niet aardig maar te ambitieus en koud te vinden. Haar moeder verkeerde in Baader Meinhof-kringen, kon niet voor haar zorgen en behalve haar grootouders is haar hele familie omgekomen in de oorlog. Haar opa was mijnwerker en haar oma was puinruimster na de oorlog. Ze is bij hen in armoede opgegroeid en heeft haar hele leven gewerkt om daaraan te ontsnappen. Ze houdt van de luxe die ze zich inmiddels kan veroorloven. Ze houdt ook van de aandacht die bij haar positie hoort. Haar zelfvertrouwen en strijdvaardigheid vallen weg na alle negatieve berichten. Ze verandert van een blonde, glamoreuze, slagvaardige, alerte en ijverige vrouw in een gerimpelde, inerte en agressieve vrouw.

Martin Twist

Hij heeft een druipsnor, sliertig blond haar in een staartje, tatoeages, is gescheiden, rechercheur in hart en nieren, gedreven, eigenwijs en koppig, een drinker, een dromer en een romanticus maar hij doet nu de vuile en simpele klusjes. Hij komt uit een lager sociaal milieu en heeft zich net als Annika opgewerkt. Hij kan bot en ongevoelig reageren, dat merkt hij vooral bij vrouwen, en bij Annika vraagt hij zich af of hij het deze keer eens allemaal anders moet doen.

Quotes

"Iedereen leek iets over me te zeggen te hebben. Iedereen had een mening. Maar niemand vroeg zich af hoe het allemaal zo gekomen was. En niemand, maar dan ook werkelijk niemand, vroeg zich af hoe het nu met mij ging. " Bladzijde 70

"Maar nu was de hele theatervoorstelling die Annika Schaeffer heette uit elkaar gespat. De acteurs waren van het toneel gevlucht en hadden mij, de hoofdrolspeelster, naakt, onteerd en weerloos in de spotlights achtergelaten. Het publiek had boe roepend de zaal verlaten. En de wereld, mijn wereld, ging zonder mij verder. " Bladzijde 86

"Pure moordzucht beving me als er weer eens een peuter spontaan in tranen uitbarstte wanneer hij onverwacht oog in oog kwam te staan met Sam en krijsend naar de armen van zijn moeder vluchtte. Waarna zo’n vrouw mij verontwaardigd aankeek omdat ik, aso, me met zo’n eng beest überhaupt in haar fijne, overzichtelijke wereldje durfde te vertonen. " Bladzijde 122

"Ik had ooit in een interview met een bekende televisiepsycholoog gelezen dat mensen ongeacht wat ze overkomt, uiteindelijk weer terugveren naar de basis van levensgeluk die ze van nature hebben. " Bladzijde 130

"Ik had die manier van kijken herkend in de vrouwen die ik in het centrum van Bergen had gezien. Van een afstandje leken ze in de twintig, van dichtbij waren ze waarschijnlijk dichter bij de veertig, en allemaal hadden ze dezelfde uitdrukking in hun ogen – vragend, bedelend bijna: alsjeblieft, reageer op mij, vind mij leuk, mooi, jong, aantrekkelijk. " Bladzijde 184

Thematiek

Heden en verleden

Het thema is Heden & Verleden en dan vooral in de betekenis van het eerste motto: hoe het verleden je kan achtervolgen. Alle drie de personages in het heden worden namelijk achtervolgd door hun verleden. Annika denkt zich ontworsteld te hebben aan haar jeugd – haar verslaafde moeder, de armoedige omstandigheden, haar dementerende oma en haar oma’s dood – en zich een plek verworven te hebben in de upper class van Berlijn. Als deze mensen, haar schoonfamilie en haar partijleden, echter ontdekken dat zij over alles gelogen heeft, laten ze haar vallen als een baksteen. Anna leeft bewust in het verleden: zij is in het vakantiehuisje in de duinen blijven wonen omdat dat de enige plek is waar ze de aanwezigheid van haar in de oorlog omgekomen gezin voelt. Als zich echter opnieuw gevaar aandient, wordt haar reactie ingegeven door het verleden: omdat ze de autoriteiten niet vertrouwt, waarschuwt ze die niet en denkt ze er alleen vandoor te kunnen gaan. Ook Martin komt uit een lager sociaal milieu. In een tijd waarin er een tekort aan agenten was, kreeg hij de kans om naar de academie te gaan en hij heeft zich op kunnen werken, maar het lijkt alsof men hem altijd extra in de gaten gehouden heeft en zijn manier van doen koppelt aan de buurt en het gezin waarin hij is opgegroeid. Vanwege zijn verleden en een vervelend akkefietje mag hij geen recherchewerk meer doen en moet hij de vervelende klusjes doen. Door het ontmaskeren van de drugsbende worden Annika en Martin weer op het schild gehesen maar Anna’s door het verleden ingegeven actie wordt haar dood.

Motieven

Whodunit

Natuurlijk is ook het whodunit een motief: wie heeft Annika’s tas gestolen, wie heeft Anna gedood en wie zitten er achter het drugslab?

Tweede wereldoorlog

Daarnaast is er het gedeelde verleden van Annika's grootouders en Anna: ‘Twee doorsnee Duitse gezinnen – beide genietend van hun vakantie, beide gelukkig aan de Noordzee. Allebei verstrikt geraakt in een geschiedenis die groter was dan zijzelf en alleen door zoiets volstrekts willekeurigs als hun afkomst waren zij aan de tegengestelde kant ervan uitgekomen.’ Annika's opa was gelegerd op het vliegveld bij Bergen en bouwde mee aan de Atlantikwall. Hij had daar de tijd van zijn leven. De ouders van de Joodse Anna vluchtten naar Nederland en kochten een vakantiehuisje in Bergen: het Zeepaardje. Zij hadden daar tot 1943 een fijne tijd maar daarna werden ze afgevoerd naar een concentratiekamp en Anna's hele familie is omgekomen, net als de familie van Annika’s oma na het bombardement op Dortmund. Annika's grootouders hadden later geen geld om in Bergen op vakantie te gaan en kwamen terecht in het betaalbare Duindoorn, waar Annika nu ook zit. Het huisje van Anna's ouders overleeft de Tweede Wereldoorlog wel en ook de Wederopbouw daarna en Anna trekt daar zelf in.

Muziek

Anna luistert graag naar muziek op de grammofoon die ze nog van haar ouders heeft. Ze was pianolerares en in haar huisje staan duizenden platen. Voor Annika is een liedje dat haar opa voor haar oma zong, geruststellend. Het heet 'Sag’ beim Abschied leise “Servus”': Annika's opa zong het voor haar oma om haar rustig te maken, daarna doet Annika dat voor haar oma en later voor zichzelf en in het ziekenhuis komt ze bij uit haar coma doordat ze haar opa in haar hoofd dit liedje hoort zingen.

Trouw

Een motief is trouw en verraad. Annika zou haar partner en partijleden verraden hebben door te liegen over haar verleden. Uiteindelijk voelt zij zich door hen verraden omdat niemand zich afvraagt hoe het met haar gaat. Martin wordt verraden door zijn collega's en vrouw: ook na zijn misstap laten ze hem als een baksteen vallen. Anna wordt verraden door een oud-leerling die ze juist zo vertrouwde en om hulp vroeg. In het verleden is haar gezin en het joodse volk natuurlijk verraden door de Duitsers. De enige die trouw is, is Annika's hond. Na het verraad worden Annika, Martin en Anna wereldvreemde einzelgängers: op zichzelf, eenzaam en levend in de marge. Maar Martin zegt expliciet dat hij weigert iedereen te wantrouwen omdat je dan gek wordt en als hij hoort dat een van de mannen de moord op Anna bekend heeft dan vertrouwt hij A en belanden ze samen in bed. Zij slaapt in foetushouding naast hem en vertrouwt hem dus ook.

Motto

‘Geschiedenis is niet alleen maar wat achter ons ligt, het is ook iets wat ons achtervolgt.’

Henning Mankell, Den orolige mannen, 2009

‘We don’t see things as they are, we see then as we are.’

Anaïs Nin

Het eerste motto gaat over de invloed van het verleden op het heden van mensen. Zowel Anna als Annika worden door verleden achtervolgd: Anna leeft bewust in het verleden van voor de oorlog en Annika probeert aan haar verleden - de armoede en dood van haar oma - te ontsnappen maar dat lukt niet. Het tweede motto gaat over het feit dat de werkelijkheid niet bestaat en dat iedereen een eigen blik op de zogenaamde feiten heeft. De Tweede Wereldoorlog is wat dat betreft een goed voorbeeld: de Duitsers - Annika's grootouders - hebben die heel anders beleefd dan de joden - Anna's gezin maar dat betekent niet dat ze niet beiden geleden hebben.

Titelverklaring

De titel komt letterlijk in de tekst voor en staat voor de val die Annika maakt: van de grootste politieke belofte in Duitsland verwordt ze in een dag tot een te ambitieuze en kille vrouw die heeft gelogen en met wie niemand meer iets te maken wil hebben. ‘In de televisiestudio’s zou al druk gemonteerd worden aan wat ongetwijfeld de opening van elk avondjournaal zou worden: “De val van Annika Schaefer”.’ Annika vlucht naar Nederland en vervalt in dezelfde armoedige omstandigheden als in haar jeugd. Als Annika wordt neergeslagen in de drugsbunker zou je dat als haar tweede val kunnen zien.

Structuur & perspectief

Het verhaal bestaat uit een proloog waarin een vrouw sterft en hoofdstukken met de naam van de verteller en een datum. Daarnaast zijn er brieven van Jozef aan zijn broer Fritz. Het verhaal verloopt niet-chronologisch.

De vertellers zijn Annika, Martin en Anna. Annika vertelt in de ik-persoon en over haar gedachten en gevoelens kom je ook het meeste te weten. Ook vanwege de titel zou ik haar als de hoofdpersoon willen beschouwen. Martin en Anna zijn personale vertellers.

Decor

Annika verblijft in een verwaarloosd vakantiehuisje op park Duindoorn vlakbij Callantsoog. Ze kent dat uit haar jeugd en heeft er mooie herinneringen aan maar inmiddels is het oud en armoedig geworden. Martin beschrijft het als een illegale vrijplaats voor alles wat elders niet paste: gescheiden en aan de grond geraakte mannen, belastingvluchtelingen, illegale prostituees, buitenlandse arbeiders. Mensen zoals haar moeder dus. De plek is het tegenovergestelde van haar leefsituatie in Berlijn en die tegenstelling vormt een motief: de val van Annika behelst niet alleen haar carrière maar ze vervalt ook in de armoedige leefomstandigheden van haar jeugd. Ook het winterse en weidse Noord-Holland en i.h.b. het duinlandschap bij de kust van Bergen en Callantsoog maakt deel uit van dit motief omdat zowel Annika als Anna hier prettige jeugdherinneringen aan hebben maar in het heden iets naars meemaken. In het heden is het ook winter terwijl hun herinneringen aan een periode in de zomer zijn.

Het verhaal van Annika, Martin en Anna speelt in het heden. De brieven van Jozef zijn geschreven in 1935, 1938 en 1942. De vertelde tijd is iets meer dan vijf maanden.

Stijl

‘Dat 'de koningin van de non-fictie' Annejet van der Zijl goed kan vertellen was al bekend. Je vertrouwt haar en echtgenoot Simons als voormalige (misdaad)journalisten ook wel een misdaadplot toe. Toch blijft die misdaad wat lauw en flauw in het geheel. Hun kracht schuilt in de goed gedoseerde spanningsboog, in de sfeervolle historische details, én in het niet heel intense maar wel innemende portret van de gevallen Annika, die, als ze in de liefde van designertas naar zwerfhond zwenkt, ook weet te ontroeren.’ (Ruyters 2018)

Slotzin

En hij bleef maar denken: wat als ik het deze keer eens anders doe?

Bijzonderheden

Dit boek is het eerste uit een serie van vijf.

Beoordeling

Inderdaad heb ik deze thriller in een dag uitgelezen. Het boek leest snel en makkelijk en ondanks mijn aanvankelijke ergernis over Annika die steeds maar niet door had hoe lang ze al niets gegeten had, vond ik het spannender dan de recensent van Vrij Nederland. Die spanning zat voor mij niet zozeer in Anna’s dood maar meer in Annika’s verleden.

Dit boek is geschikt voor beginnende lezers die iets interessanters willen dan een Saskia Noort of een Esther Verhoef en kan in combinatie met andere boeken over de Tweede Wereldoorlog gelezen worden, waarin ook een beeld geschetst wordt van wat de Duisters meegemaakt hebben, bijvoorbeeld De tweeling van Tessa de Loo of Montijn van Dirk Ayelt Kooiman.

Recensies

"Het gaat hier om een pretentieloos spannend misdaadverhaal, zo vaardig verteld dat je het er makkelijk in één zitting doorheen jaagt." https://www.trouw.nl/cult...~a0a520b8/

"‘Ik gromde en grauwde er zelfs bij’ – en zo ongeveer de enige actie in deze wat tamme misdaadroman van bladenmaker Jo Simons en bestsellerauteur Annejet van der Zijl. " https://www.vn.nl/recensi...-annika-s/

Bronnen

Over een vrouw een tas en een hond

https://www.trouw.nl/cult...~a0a520b8/