Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2018
• 256 pagina's
• Uitgeverij: De Arbeiderspers

Flaptekst

Eerste zin

Er zijn weilanden, sloten tussen weilanden, koeien in weilanden. Een hoogspanningsmast. Voorbijzwiepende schaduwen van windmolens. Elke paar minuten een afslag, voorafgegaan door drie blauwe borden met wit reflecterende belettering. Twaalfhonderd meter, zeshonderd meter, nul meter. Steeds weer verschijnen nieuwe plaatsnamen, door het tegenlicht pas op het laatste moment, wanneer je je hoofd in het voorbijrijden gevaarlijk naar rechts draait, leesbaar.

Samenvatting

Verhaalheden:
Hava (voorheen Eva) Gerritsen (25 jaar en studente Germanistiek) zit in haar oude auto (een Toyota Corolla) en is op weg naar een ziekenhuis in Nijmegen. De lezer weet nog niet wat ze daar zal doen. Op de autoradio hoort ze dat de minister-president Julien Stork in politieke problemen is gekomen, omdat een partijgenoot hem van financiële praktijken (o.a. belangenverstrengeling met de farmaceutische industrie) beschuldigt die niet door de beugel zouden kunnen. De Tweede Kamer zal het politieke debat aangaan met hem en dat zou hem wel eens de kop kunnen kosten. Stork is lid van de enige politieke partij die er in Nederland is, de Middenpartij. Er is geen oppositie.

Verleden
Hava Gerritsen is vanaf de geboorte lijdster aan de kleurlozenziekte. Toen ze zeven jaar oud was, hadden haar ouders het aan haar verteld. Deze patiënten leven volgens een bepaald protocol en moeten op tijd hun kleurstofampul krijgen. Nemen ze die niet, dan zullen ze overlijden. Maar er zijn intussen zoveel kleurlozen in het land (en Europa) dat het economisch en financieel niet meer te bekostigen valt. Nederland kan daardoor in een crisissituatie raken. De medicijnen zijn erg duur en het lijkt erop alsof de Zorgverzekering en de fabrikanten hierin een bedenkelijke rol spelen. 
(Het is nog altijd onduidelijk hoe kleurloosheid precies ontstaan is. Tientallen jaren onderzoek hebben allerlei theorieën opgeleverd, maar over het algemeen wordt aangenomen dat de ziekte iets te maken heeft met een vitaminepreparaat dat in de jaren vijftig en zestig massaal door huisartsen aan zwangere vrouwen werd voorgeschreven. Wat we wel zeker weten is dat de eerste kleurloze baby in 1955 geboren werd, op de kraamafdeling van een ziekenhuis in Enschede.) 

Hava heeft zich recent aangesloten bij een organisatie die zich UFO noemt. De leider is ene Tilman die ook vroeger actief was in het verzet tegen de politieke orde. De leden veranderen hun naam om zo symbolisch een nieuwe start te maken. Het zijn Germaanse namen.
("Het meisje heet Elveruin. Dat wil zeggen: zo noemt ze zichzelf sinds Hava, zij, en de anderen besloten om nieuwe namen aan te nemen om te breken met het verleden. Dat is inmiddels alweer bijna anderhalf jaar geleden. Hava heette ooit Eva, maar probeert die naam uit alle macht te vergeten, met redelijk succes. Elveruin heette ooit Natasja, een naam die ze sinds haar pubertijd al verafschuwde. Nu noemt ze zichzelf Elveruin, een naam die door de anderen vrijwel altijd afgekort wordt tot Elf. Elf woont al vier jaar hier, op de Cambridgelaan.")

Hava is wel in een relationeel conflict gekomen met haar moeder Marijke die juist in het openbaar (tv vooral) fel de positie van de kleurlozen verdedigt. Ze is columniste van 'Vrij Nederland.' Hava heeft een andere opvatting: de kleurlozen moeten ervoor zorgen dat er geen nieuwe lijders bijkomen. Voortplanting zou verboden moeten worden. Dat is het radicale standpunt van de UFO. Hava is het daar mee eens. 'Kleurloosheid zou een uitvinding zijn van de farmaceutische industrie om eindeloos medicijnen te kunnen voorschrijven, kleurloosheid is een vooropgezet plan van een paar wereldleiders die een excuus nodig hebben om nieuwe koloniale oorlogen te voeren in grondstofrijke gebieden.' (blz. 44)

Ze denkt op haar missie naar Eindhoven ook aan de activiste Sarah Liefkind die jaren ervoor een radicale partij (Nieuw Rechts) wilde oprichten. 'Wanneer een hele beschaving te gronde wordt gericht door één groep met een genetisch defect, dan lijkt geboortebeperking me de enige reële optie, zolang we kleurloosheid niet kunnen genezen', zei ze in een tv-debat. Kort daarna wordt ze door een tegenstander neergeschoten, maar ze overleeft de aanslag. De lezer zal waarschijnlijk denken aan de aanslag op Pim Fortuyn.
Hava is op het moment van de aanslag elf jaar.

Door Elf ontmoet Hava in Utrecht ook Kim (later Atta) en Mathijs (later Broer): ze willen meer actie. Ze sluiten zich daarom eerst aan bij een demonstratie van het ultrarechtse Stormfront, maar dat is weer een stap te ver. Met vier studenten kun je echter ook niet ver komen. Ze besluiten de vroegere Amsterdamse activist Tilman te benaderen. Daarna radicaliseren ze onder Tilmans supervisie en ze besluiten daarom ook een bom te maken en die tot ontploffing te brengen. Marijke Gerritsen onthult dat geheim van Hava's radicalisering op televisie en die beschouwt dat als verraad. Intussen gaat ze zelf niet meer naar college. De aanslag staat op 28 februari 2019 op een kleurstoffenfabriek in Houten gepland.

Daarvóór gaat Hava nog een keer de ex-activiste Sarah Liefkind opzoeken: ze woont teruggetrokken op de Veluwe. Die geeft haar weinig hoop dat de gewone mensen zullen veranderen. Je moet zeker niet in de politiek gaan, zegt ze. 
Bij de aanslag in Houten raakt één persoon jammerlijk gewond; wat Hava wel heel naar vindt. UFO claimt in de media de aanslag gepleegd te hebben. Omdat Broer mogelijk op een beveiligingscamera herkend is, moet hij een tijdje onderduiken.

Verhaalheden: (hoofdstuk 16)
Hava komt aan bij het Radboudziekenhuis in Nijmegen. Ze ondertekent Concept M. en dat houdt volgens de regels in dat ze binnen 48 uur zal overlijden. Ze leest daarbij de verklaring van UFO voor. Elf komt haar ophalen, maar Hava merkt er later niets van dat ze met de kleurstofampul gestopt is.
Er is tegen de minister-president een motie van wantrouwen ingediend die misschien gesteund gaat worden. Er komt sowieso een parlementair onderzoek. 

Een dag later is er met Hava nog niets aan de hand. Ze besluit in haar auto te stappen en weg te rijden bij Elf. Die neemt via berichtjes wel steeds contact op, maar voorlopig antwoordt Hava daar niet op. Ook de media willen graag weten hoe het met Hava is gesteld. Is ze al dood?
Hava wil nog niet dat iedereen wordt ingelicht: ze rijdt in haar Toyota over de Afsluitdijk richting Ameland naar het vakantiehuisje van haar ouders. Ze gaat aan boord van de veerboot. In het huisje ziet ze dat haar moeder belt. Ze neemt op.

De medici spreken van een bijzondere gebeurtenis. Hava had allang dood moeten zijn zonder toediening van kleurstof. Op 25 mei 2020 geeft ze een statement aan de pers. "Er zijn veel vragen en ik heb weinig antwoorden, maar ik weet wel dat er mensen moeten zijn die hier meer over weten. Het is onmogelijk dat wetenschappers, politici en farmaceuten niet weten dat er een uitweg is. Wat hun motivatie is om kostbare kennis achter te houden kan ik niet inschatten, maar ik denk dat er enorme belangen mee gemoeid zijn, en dat ik wellicht zelfs gevaar loop nu ik mijn vermoedens hardop heb geuit. Hoe het ook zij: het moet uitgezocht worden, als we onze maatschappij uit de wurggreep van kleurloosheid willen bevrijden moeten we precies weten wat er speelt en wie zich met onze lichamen bemoeit."

De roman sluit af met een krantenartikel waarin staat dat veel kleurlozen zich melden bij ziekenhuizen. Ze willen ook stoppen met hun kleurstofampullen. Hava heeft toch iets losgemaakt. 

Personages

Hava Gerritsen

Hava is het belangrijkste personage in de roman. Vanaf haar geboorte is ze een 'kleurloze'. Haar ouders vertellen haar dat als ze zeven jaar is. Ze groeit op in een intellectueel gezin in Nijmegen. Na het vwo gaat ze germanistiek studeren in Utrecht. Ze krijgt belangstelling voor politiek en ziet de gevolgen voor de economie in de toekomst als het aantal kleurlozen blijft toenemen. Haar moeder heeft de links politieke correctie opvatting over de steun aan de minder bedeelden. Maar Hava kiest juist de andere kant. Ze vindt dat de kleurlozen hun verantwoordelijkheid moeten nemen en geen kinderen meer moeten nemen. Ze sluit zich aan bij de UFO-beweging en wordt een voorbeeld. Ze wil Concept M ondertekenen als voorbeeld hoe het zou moeten. Ze is 25 jaar als ze wil stoppen met haar studie en eigenlijk euthanasie wil plegen, maar dat komt er in de praktijk niet van. Ze overleeft het proces en denkt dat er wellicht een groot complot in de samenleving is gesmeed. Dat schrijft ze op in een statement aan de pers.

Marijke Gerritsen

Hava en haar moeder Marijke staan lijnrecht tegenover elkaar. Marijke kiest de partij van de kleurlozen die volgens haar alle (ook financiële) steun verdienen. Hava vindt dat die hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Ze wordt door haar moeder in een tv-uitzending "te kakken gezet.". Daarom wil ze geen contact meer met haar moeder. Een ontmoeting eindigt de laatste tijd steeds in ruzies. Marijke is columniste bij Vrij Nederland. Ze is slim en kan ook goed de confrontatie aan met de politici van de Middenpartij. Er is een sprankje hoop. Als Hava op Ameland is, belt haar moeder en ze neemt de telefoon op. Hoe het verder gaat, wordt niet meer verteld....

Sarah Liefkind

Sarah Liefkind is een ex-activiste die door haar radicale, rechtse opvattingen na een tv-debat werd neergeschoten. Ze overleeft de aanslag maar is haar idealen wel kwijt. Bij een bezoek van Hava zegt ze dat ze niet gelooft in de opvattingen van de gewone massa: die denkt alleen aan eigenbelang.. Ze raadt Hava aan zeker geen politieke carrière na te streven.Ze is het type van een teleurgestelde idealist.

Quotes

"Het is nog altijd onduidelijk hoe kleurloosheid precies ontstaan is. Tientallen jaren onderzoek hebben allerlei theorieën opgeleverd, maar over het algemeen wordt aangenomen dat de ziekte iets te maken heeft met een vitaminepreparaat dat in de jaren vijftig en zestig massaal door huisartsen aan zwangere vrouwen werd voorgeschreven. Wat we wel zeker weten is dat de eerste kleurloze baby in 1955 geboren werd, op de kraamafdeling van een ziekenhuis in Enschede." Bladzijde 11

"De vriendschap tussen Hava en Elf ontstond bijna twee jaar geleden, juni 2018. Hava heet dan nog Eva. Ze heeft net het laatste gesprek met haar scriptiebegeleider gevoerd, en fietst van de Uithof naar huis in de wetenschap dat ze slechts een paar voetnoten verwijderd is van een bachelordiploma. Ze heeft zich al ingeschreven voor het bijbehorende masterprogramma. Haar fiets ratelt over de klinkers van de Westerkade, bijna thuis. De zon schijnt." Bladzijde 37

"We stellen elkaar graag de vraag waar we waren op het moment dat zich een aardverschuiving van een gebeurtenis voltrok, terwijl het antwoord op die vraag zelden boeiend is. Op het moment dat Sarah Liefkind wordt neergeschoten is Hava elf en zit ze met haar vader aan de ontbijttafel. De radio staat aan, zoals altijd wanneer Gerbrand het ontbijt verzorgt. Het gesprek valt even stil, als de presentatrice weer begint te praten klinkt ze vertwijfeld." Bladzijde 56

"Politiek is als voetbal: hoe meer je ernaar kijkt, des te interessanter het wordt. Als je nog nooit een wedstrijd hebt gezien en je zapt er per ongeluk voorbij, dan is het moeilijk voor te stellen dat een groep mannetjes dat achter een bal aan rent voor iemand enige relevantie zou kunnen hebben. Pas wanneer je geregeld kijkt en je de regels en de poppetjes leert kennen gaat het leven, en voor je het weet verlies je jezelf in prognoses en analyses waarvan niemand het waarheidsgehalte kent." Bladzijde 63

"Hava is niet de eerste die zal sterven voor het gedachtegoed van ufo, een organisatie die al sinds het begin van de eenentwintigste eeuw tegen kleurloosheid strijdt. Ze is wel de eerste die opzettelijk het leven laat. Twaalf jaar geleden, in februari 2008, vielen er al twee slachtoffers." Bladzijde 29

"Dan belt ze Elf. Terwijl ze wacht tot Elf opneemt loopt ze naar de balkondeur en draait hem van het slot. Gino glijdt geruisloos langs haar heen. Als ze weer zit kruipt hij op schoot.‘Ik kan het niet. Ik kan niet naar huis gaan, daar op de bank gaan zitten en dan luisteren naar het politiek correcte gemekker van mijn moeder. Ze denkt nog steeds dat ze mij en de wereld een dienst bewijst met haar emancipatiegezeik. Als ik haar probeer uit te leggen dat ik niet zit te wachten op medelijden van een gezond persoon, dan zegt ze dat ik dat alleen kan zeggen omdat ik haar strijd niet heb meegemaakt.’" Bladzijde 90

"Inmiddels is er al meer dan een etmaal verstreken, en van de meedogenloze ziekte nog geen enkel spoor. De zon schijnt fel, zelfs met alle ramen open loopt de temperatuur aardig op. Er is koffie, chocoladebroodjes, later nog muffins, spa rood, sigaretten, maar van de ongewenste gast taal noch teken. Hava’s huid kleurt nog altijd egaal lichtgrijs, haar longen nemen onverminderd ruimte in onder haar borstkas. Het bloed dat door haar ledematen stroomt voelt niet kouder dan anders, ze heeft nog geen moment aan kleurstof gedacht. Kleurloosheid lijkt een concept uit een vaag verleden." Bladzijde 123

"Dit is het Radio 1 journaal van elf uur. Er is onduidelijkheid over de toestand van Hava Gerritsen. De activiste is twee dagen geleden gestopt met het gebruiken van kleurstof en zou naar verwachting binnen 48 uur sterven, maar er is nog geen enkel bericht vernomen van Gerritsen of andere leden van ufo. Voor het huis van Gerritsen hebben zich inmiddels enkele tientallen journalisten en andere nieuwsgierigen verzameld in afwachting van een officiële verklaring." Bladzijde 130

Thematiek

Toekomstproblematiek

In deze sf-roman wordt gesproken over een mogelijke toekomstige samenleving waarin een partij het onderspit delft. Hier zijn het "de kleurlozen", maar het is duidelijk dat de schrijfster dit als een symbolische groep ziet die je evengoed zou kunnen veranderen in "migranten of vluchtelingen." De samenleving moet opdraaien voor de kosten van opvang of genezing. Het bijzondere aan de roman is dat Aafke Romeijn haar hoofdpersonage niet de links politieke correcte mening laat uitdragen, maar meer kiest voor een radicaal rechtse opvatting. Dat maakt de roman daardoor zeker wat aantrekkelijker.

Motieven

Vriendschap

Hava heeft een vriendengroep om haar heen geformeerd. Hun politieke ideeën zijn gelijk en dat bindt hen. Atta, Broer en Elf zijn leeftijdsgenoten.

Machtsverhoudingen

In de maatschappij die Romeijn schets hebben banken, verzekeringen en politieke de macht. Ze verdienen veel geld met het bestrijden van de ziekte van de kleurloosheid. Tegen de enige partij - De Middenpartij- komen stromingen in het verzet. Ufo bijvoorbeeld.

Moeder-dochterrelatie

De relatie tussen Hava en haar moeder Marijke staat onder druk. Marijke is een activiste voor de kleurlozen, terwijl haar dochter juist vindt dat kleurlozen hun verantwoordelijk moeten nemen. "Ze heeft er één keer een gesprek over gevoerd met haar moeder, die verzuchtte dat ze niet begreep dat Hava, door háár opgevoed nog wel, was verworden tot een passief en indifferent wezen. ‘Juist jij, als kleurloze,’ had ze gezegd. ‘Juist jij zou je bewust moeten zijn van het belang van je stem. Je wil toch niet dat er een idioot aan de macht komt die gaat bezuinigen op je studietoelage? Weet je wel hoe lang we daarvoor gevochten hebben?" Op televisie verraadt Marike min of meer haar dochter. (blz. 94) "Maar jouw moeder was weer op tv, heb je het gezien?’ vraagt Atte. ‘Helaas wel, ja.’ ‘Heb je nooit zin om haar op haar bek te slaan?’ Atte stelt de vraag zo opgewekt dat Hava er bijna om moet lachen.‘Valt mee. Ik heb wel iets anders bedacht toen ik aan het kijken was." Ze heeft na het besluit Concept M. te ondertekenen geen contact meer met haar. Toch besluit ze helemaal aan het eind de telefoon op te nemen en een gesprek te beginnen met haar moeder. Het begin van een herstel van de relatie?

Fraude

De roman suggereert dat de minister-president fraude heeft gepleegd. Er is een belangenverstrengeling met de farmaceutische industrie.

Euthanasie

Het tekenen van Concept M. staat gelijk aan een vorm van euthanasie, maar Hava "wil" maar niet doodgaan.

Schuld(gevoel)

Hava kampt sinds haar jeugd met een schuldgevoel. haar ouders draaien immers ook op voor de kostbare behandelingen. (blz. 85) "Terwijl Hava afremt om de bebouwde kom van Lent binnen te rijden, voelt ze weer het schuldgevoel dat zich als kind langzaam aan haar had geopenbaard. Het is haarscherp en tekent zich af tussen de witte strepen op het wegdek".

Motto

Er is geen motto en ook geen opdracht

Titelverklaring

De titel komt in de tekst letterlijk voor. De kleurlozen in het verhaal worden allemaal volgens een bepaald maatschappelijk afgesproken 'concept' behandeld. Hava besluit geen kleurstofmodules meer te nemen. Dat is volgens de geldende voorschriften Concept M.

De arts in het Radboudziekenhuis (hoofdstuk 16) waarschuwt Hava voordat ze de definitieve beslissing neemt."Het omzetten naar Concept m betekent het stopzetten van kleurstoftoediening. De kleurstofwaarden zullen binnen vierentwintig uur dalen tot onder de kritieke grens, waarna je ofwel in een coma raakt, ofwel direct sterft. Feitelijk gaat het hier dus om euthanasie."

Hava besluit tot die rigoureuze daad om de aan de ziekte lijdende mensen meer tot nadenken te stemmen.
Hoofdstuk 2 "Toen ik acht maanden geleden besloot om mijn Concept te laten omzetten naar m was dat geen impulsieve keuze. Zoals u weet heb ik me in de periode daarvoor als activist en publicist openlijk ingezet voor het behoud van de westerse beschaving en het veiligstellen van onze dierbare samenleving. Ik deed dat als lid van ufo, door middel van aanslagen op schakels van de kleurstofindustrie. Met ufo hebben we bereikt dat het debat weer op gang is gebracht." 

Structuur & perspectief

Het verhaal begint met een adviesbrochure voor "kleurlozen." 
Daarna volgen 20 hoofdstukken zonder titel.
Na een laatste statement van Hava Gerritsen volgt nog een krantenartikel waarin staat dat er een massale toeloop van het het aantal kleurlozen in ziekenhuizen is.
De structuur van de vertelling is dat Hava Gerritsen in het begin van de roman op weg is naar Nijmegen om daar het Concept M. te ondertekenen. Dat is het verhaalheden van 2 mei 2020. Maar onderweg worden er steeds flashbacks en herinneringen uit het verleden aan de lezers gepresenteerd. Dat is een mooie overgang waardoor de roman een niet-chronologische structuur krijgt.
In hoofdstuk 16 wordt het contract Concept M. getekend en daarna keert Hava als verteller niet meer terug naar het verleden. Ze sterft echter niet en geeft na hoofdstuk 20 een "statement" aan de pers.

De roman besluit dan met het hierboven genoemde krantenartikel.
Het perspectief waarin het verhaal wordt gepresenteerd heeft het meeste weg van een alleswetende verteller. Er is namelijk heel veel vertelafstand tussen Hava en datgene wat er wordt verteld bijv. over de politieke constellatie van Nederland.
Hoofdstuk 1 "Je zou verwachten dat Hava in haar laatste uren de grootste gebeurtenissen uit haar leven nog eens de revue zou laten passeren, zoals je ziet in films en verhalen waarin iemand van een wolkenkrabber tuimelt en zich elke verdieping een belangrijke scène uit zijn leven herinnert, maar ze kijkt naar de weg, luistert naar de radio, concentreert zich op de woorden die ze nog gaat zeggen."

Na hoofdstuk 16 wordt de verteltrant wat minder afstandelijk en wordt het perspectief bijna personaal. In de gepubliceerde statement is Hava zelfs een ik-verteller.

Decor

De tijd is niet zo moeilijk vast te stellen. Boven hoofdstuk 1 staat 2 mei 2020 en het statement van Hava is geschreven op 25 mei 2020. De vertelde tijd van het verhaalheden is dus 23 dagen. Maar er zijn in flashbacks uit het verleden van Hava. Hava zelf is 25 jaar oud. Ze werd dus geboren in 1995.
Het krantenartikel in De Volkskrant werd geschreven op 28 mei 2020.
De vertelde tijd ligt dus in de toekomst en de roman heeft eigenlijk ook wel een SF-thema.

Hava woont zelf in Utrecht waar ze studeert, maar in de structuur van de roman is ze in het 'heden' op weg naar Nijmegen waar ze het concept M. zal ondertekenen. Haar ouders wonen in Nijmegen en Hava is er opgegroeid.
Als ze na het stoppen met de kleurstof tot rust wil komen gaat ze naar het Waddeneiland waar haar ouders een huisje hadden.("In een droom staat ze op het strand, zonder om zich heen te kijken weet ze dat het Ameland is. Achter haar, drie duinen over, ligt het huisje van haar ouders.")
Daar schrijft ze haar statement.

Stijl

De stijl van Aafke Romeijn is helder. Er is wel een zekere vertelafstand voelbaar tussen personage Hava en de verteller. Daar moet je als moderne lezer wel aan wennen en dat vermindert vooral in het begin van de roman wel de spanning. Aan het einde merk je het verschil minder, omdat het dan lijkt dat er meer vanuit Hava wordt verteld.

Romeijn gebruikt daarnaast treffende metaforen. Een paar voorbeelden;
(Hoofdstuk 2) "Aan de rand van Utrecht ligt een klont logge gebouwen, hangend aan de stad als een wrat die nog slechts door een dun steeltje met het lichaam wordt verbonden. Het vergroeisel ontstond toen de uitdijende universitaire faculteiten de binnenstad in slow motion deden ontploffen en de gemeente op zoek ging naar een plek voor grote collegezalen en lange gangen."
(blz. 67) "Ze kijkt naar de gezichten van de Stormfronters. De gefronste wenkbrauwen en wijd opengesperde monden lijken een masker, de woede die uit hun gebalde vuisten spreekt is als slappe koffie. Hava schaamt zich omdat ze er niet in slaagt zich naar Elf toe te draaien en haar aan te sporen om actie te ondernemen. Haar armen hangen als gare spaghettislierten langs haar lichaam, haar oren suizen."
(blz 78) "Hava heeft het gevoel dat er een sluis is opengezet in haar hoofd, waarachter een enorm waterbassin aan ideeën is volgelopen. Er is geen houden aan."

Slotzin

Ik bevind me momenteel op een rustige plek waar ik nog even zal verblijven, ik verzoek u om me niet op te zoeken. Hopelijk begrijpt u dat ik ruimte nodig heb om te verwerken wat er is gebeurd en me te beraden op vervolgstappen. Ik zal over enige tijd met een nieuw statement komen, waarna ik terug zal keren, de pers te woord zal staan en verder actie zal coördineren. Tot die tijd hoop ik op uw terughoudendheid.  Hava Gerritsen

Beoordeling

Aafke Romeijn heeft zich bij haar debuut laten verleiden een soort sf-roman te schrijven. Dat is best een opmerkelijke keuze in de Nederlandse literatuur. Bovendien kiest ze een afwijkend standpunt voor haar hoofdpersoon Hava. Als kleurloze vindt die dat kleurlozen hun eigen verantwoordelijkheid moeten nemen en zich niet moeten laten laten voorstaan op allerlei regels en faciliteiten.
De ultieme daad (euthanasie) heeft ze daarvoor over: ze is immers ook nog maar 25 jaar. Maar het einde is verrassend, omdat Hava niet binnen de daarvoor gestelde termijn overlijdt. Is er toch sprake van een groot maatschappelijk complot? Dat levert daarom wel een leesbare roman op.

In die zin zou je de roman kunnen vergelijken met de kleine roman van Bordewijk "Blokken" waarin het individu het ook opneemt tegen de maatschappij, waarin de overheersende vorm een vierkant een Blokvorm is.
Vergelijkingen kun je ook zien bij "1984"van George Orwell, "Brave new World" van Aldous Huxley en "Fahrenheit 451" van Ray Bradbury (Een samenleving waarin boeken lezen verboden is).

Wel vind ik het jammer dat het perspectief van de roman niet dichter op Hava zit. Dat had - volgens mij - zowel personaal als in de ik-vorm meer betrokkenheid bij de lezer gegeven.
Toch is de roman geschikt voor scholieren van de eindexamenklassen. Het kan een mooie discussie opleveren op het mondeling. 

Recensies

"Waar Concept M inhoudelijk blijft boeien en vlot wegleest, schommelt Romeijns stijl hier en daar tussen kinderlijk en serieus zonder dat dit een duidelijke functie heeft in het verhaal. Het boek leest gedeeltelijk als een jeugdroman: de schrijfstijl is eenvoudig en de wereld soms wat gesimplificeerd, bijvoorbeeld wanneer de studenten opvallend gemakkelijk een bom in elkaar weten te knutselen, maar snijdt tegelijk thema’s aan die thuishoren binnen de volwassenenlectuur. Het boek begint met een adviesbrochure voor kleurlozen waarin Romeijns taalgebruik niet stijlvast is en balanceert tussen een brochure van de overheid en moederlijk advies in: ‘Breng elk halfjaar een bezoek aan uw medische technicus om de bedrading van uw kleurstofmodule te laten controleren. Slijtage zit in een klein hoekje. Voorkomen is beter dan genezen.’" https://www.tzum.info/201...concept-m/

"Concept M is een maatschappelijk geëngageerde roman waar zo’n typisch, voortvarend Jan Terlouw-sfeertje omheen hangt, met die montere UFO-leden die in een studentenflat met een bak bami op schoot gezellig zitten te bedenken hoe ze een bom kunnen maken, met een heuse bullebak als minister-president en de speelse, integraal uitgetypte radio-uitzendingen (‘Ik krijg op dit moment nieuws binnen dat…’). Maar in een boek van Terlouw zou het waarschijnlijk de maatschappij zijn die kleurlozen onderdrukt, en zou de actiegroep dáártegen protesteren. Romeijn heeft het verfrissende lef het om te draaien: in Concept M bestaat de samenleving uit gutmenschen die met hun politieke correctheid de beschaving te gronde richten. Het is duidelijk dat die kleurloosheid ingekleurd kan worden met elke kwetsbare minderheid: vluchtelingen, gehandicapten, bejaarden, verslaafden, geesteszieken, enzovoorts. Kan solidariteit te ver gaan? Een ongemakkelijke vraag en daarom een interessant boek." https://www.volkskrant.nl...~b8e02ebd/

"Maar al deze kritiek ten spijt ben ik blij dat Concept M er is. Nederlanders zijn net zulke grote sciencefictionlezers als anderen, maar er wordt nog steeds erg weinig in dat genre geschreven, en nog minder gepubliceerd. De meer highbrow Amerikaanse sci-fi (Philip K. Dick, Ursula Le Guin) heeft inmiddels een zweem van radical chic gekregen onder literatuurcritici en op universiteiten, maar er zijn nauwelijks Nederlandstalige romanschrijvers die in het genre werken, en nog minder die daar erkenning voor krijgen. Het Nederlandstalige boek waar Concept M nog het meeste op lijkt, qua insteek en qua stijl, is Blokken van F. Bordewijk, en dat komt uit 1931." http://www.dereactor.org/...e_romeijn/

"Een beetje anders Concept M is een boek waarin Nederland net een beetje anders is. Zo is er één politiek partij aan de macht, maar zijn er wel talkshows zoals de Wereld Draait Door. Herkenbaar met net een beetje vreemd dus. Daardoor is het geen boek voor de liefhebbers van science fiction romans vol ruimteschepen en nieuwe technologie. Concept M is wel een aanrader voor iedereen die graag een vlot geschreven verhaal leest dat je onbewust aanzet tot nadenken over de huidige samenleving." https://punt.avans.nl/201...concept-m/

"Het boek kent meer parallellen met de werkelijkheid, vooral met de politiek. Zo komt er een omgebouwde Pim Fortuyn in voor, in de vorm van een gezette vrouw van middelbare leeftijd. En de minister-president is een frauduleuze figuur met familiebedrijven, Limburgse wortels en meerdere onderkinnen. Romeijn boetseerde hem naar het beeld van 'alle dikke, corrupte VVD'ers en CDA'ers bij elkaar'." https://www.trouw.nl/cult...~a5eee69d/

"Ik denk dat het te maken heeft met gezamenlijke waarden, een gedeelde poëtica. Zeker is dat het boek veel van de waarden deelt die ik ook heb en die ik zoek in kunst. Concept M is een compromisloos politieke roman. Een roman die niet ontkent dat ieder schrijven een vorm van politieke interventie is in de eigen sociale context, maar daar juist mee speelt. Een roman die ook bewust afwijkt van het kleine realisme en de quasi-autobiografische narratieven van veel van Romeijns generatiegenoten. Romeijn speelt met populaire genres en de narratieve regels die daarbij horen, iets wat in de Nederlandse literaire context niet gangbaar is, en probeert de lezer in een ongemakkelijke situatie te brengen: sympathie te ontwikkelen met een uiterst rechts gedachtegoed." http://www.mareonline.nl/...e-recensie