Feitelijke gegevens

• 4e druk, 2018
• 211 pagina's
• Uitgeverij: De Geus

Flaptekst

Eerste zin

Ik herinner me dat ik de deurposten schuurde, dat ik spierpijn had, mijn vingers kapot waren, dat ik het hout blanker en gladder zag worden en ik zeker wist dat ik gelukkig was.

Samenvatting

De conciërge van een klooster, Jacob, is bezig met schilderwerk, als een nieuwe gast zich bij het klooster aanmeldt. Het is Henry Loman, een man van van middelbare leeftijd. Hoewel het niet Jacobs taak is, ontvangt hij de man en brengt hem naar zijn kamer. Jacob schuift die avond aan bij het broedermaal en hoort van de broeders dat Loman een afgewezen politicus was. Broeder Andreas doet populair tegen Loman en Jacob ergert zich daaraan. Maar Loman zoekt juist contact met de eenvoudige conciërge. Hij wil hem zelfs helpen en haalt de volgende dag na een flinke regenbui alle slakken uit de tuin voor Jacob. Daarnaast helpt hij hem met het maken van een nieuwe deur. Hij laat min of meer merken vriendschap te willen sluiten. Kort daarop komen de vrouw (Alicia) en de dochter (Suzie) naar het klooster. Alicia wil met Henry praten om hem terug te halen naar huis. Hij is vaker weggelopen en heeft ook vaak met andere vrouwen wat gehad. Intussen houdt Jacob zich bezig met de kleine meid door kinderversjes te zingen. Ooit heeft Jacob een relatie gehad, maar hij gaf eigenlijk niet zo veel om seks en liefde. Die Elise koos later eieren voor haar geld. Jacob zou het vervelend vinden als Henry weggaat om met Alicia mee te gaan, maar tot zijn blijdschap blijft hij in het klooster.

In het klooster is het Aswoensdag. Jacob bereidt Henry voor op het halen van het askruisje op je voorhoofd. Daarmee geef je aan een 'zondaar' te zijn. Henry die atheïst is, is wel geïnteresseerd in de verhalen van de Bijbel en Jacob vertelt die op de manier zoals hij die uit zijn jeugd kent. Zo vertelt hij over Pasen en de kruisiging van Jezus.
Alicia (die erg mooi is) hangt rond bij het klooster en zegt op een dag tegen Jacob dat ze Henry na Pasen zal komen halen. Ze is bereid al zijn misstappen te vergeven. Witte Donderdag komt, de nacht waarin Christus verraden is door Judas. Jezus was die nacht alleen en Jacob vertelt dit feit weer aan Henry. Op Goede Vrijdag vertelt hij Henry over de 14 staties van de Lijdensweg. Die ochtend hebben ze onenigheid gehad over het begrip "zonde." Henry's levenswandel is namelijk niet zo fraai. Maar voor de zonden van de mensheid is Jezus aan het kruis gestorven.
Henry wil dat Jacob meegaat naar een paasvuur in het dorp, maar eigenlijk is dat een heidens ritueel. Jacob ging met zijn ouders vroeger ook en net als toen wordt er een stropop verbrand. Henry heeft inmiddels contact gemaakt met een vrouw, Annelie. Ze gaan later samen weg en geven de fles wijn aan Jacob. Die wordt die avond met Pasen dronken afgevoerd. Als hij de ochtend daarna contact zoekt met Henry, bekent die dat hij Annelie verkracht heeft. Hij zal het klooster verlaten. Jacob die eerder contact met Annelie weigerde, gaat haar opzoeken, maar nu wil zij geen contact en ze vertrekt meteen. Alicia komt Henry halen, maar die wil weer blijven. Jacob praat weer met Henry over zonde en bekering. Hij weet dat er een manier is die hij uit de Bijbel kent, door lamsbloed boven de deur te smeren en hij gaat naar de keuken om bevroren lamsvlees te snijden. Er vloeit wel bloed, maar dat komt uit Jacobs vingers. De broeders denken eerst dat hij krankzinnig is geworden. Toch vertrekt Henry, als Alicia hem komt halen. Op dat moment vertelt Jacob aan prior Johan dat Henry Annelie heeft verkracht. Hij verraadt daarmee zijn vriend. Henry moet vrezen dat Annelie uiteindelijk toch een keer aangifte doet. Bij het vertrek heeft Jacob een sterke neiging om de auto van Alicia achterna te rennen. Hij had toch een sterke band met Henry.

Personages

Jacob

Jacob is conciërge in het klooster. Eigenlijk is hij een klusjesman en hij is er nog niet erg goed in ook. Hij zal van middelbare leeftijd zijn, maar er worden geen concrete gegevens over zijn leeftijd verstrekt. Lang geleden heeft hij een relatie met Elise gehad, maar hij was niet erg blij met de seks en de relatie zelf. Elise koos voor een ander en hij kon in het klooster komen werken. Hij is een eenvoudige gelovige, die op een dag wordt geconfronteerd met Henry Loman. Die is niet van onbesproken gedrag, maar hij geeft na een paar dagen Jacob een goed gevoel. Jacob kan aan hem zijn verhalen kwijt over Jezus, zonde en vergeving. Hij krijgt daardoor zelfvertrouwen. Hij heeft ook het gevoel van vriendschap en is jaloers als broeder Andreas ook met Henry spreekt. Ook heeft hij jaloerse gevoelens als de mooie vrouw van Henry haar man bezoekt. Hij hoopt dat Henry niet met haar meegaat naar huis. Met de festiviteiten van Pasen is Jacob in zijn sas. Hij vertelt Henry over de symboliek van Witte Donderdag en Goede Vrijdag. Steeds gaat het ook in hun gesprek over zonde en vergeving. Met Pasen gaat hij mee met Henry naar het (heidense) Paasvuur. Daar overvalt hem opnieuw een gevoel van jaloezie als Annelie door Henry wordt meegenomen. Jacob gaat drinken en omdat hij dat niet vaak doet, wordt hij dronken. De broeders halen hem op. Hij schaamt zich voor zijn gedrag. Maar dan hoort hij de volgende morgen dat Henry Annelie verkracht heeft. Dat is natuurlijk van een heel andere orde. Hij belooft het geheim niet te verraden. Hij wil ook Henry helpen en hij denkt terug aan een verhaal uit Genesis. Je kunt bloed smeren op de deurpost en dan blijf je beschermd tegen de sanctie van God. Maar het bevroren stuk lamsvlees zorgt alleen voor bloed van Jacob. De broeders vrezen dat hij krankzinnig is geworden als ze hem zien hakken op het stuk bevroren vlees. Henry besluit toch weg te gaan, Annelie is al vertrokken en Jacob ziet met lede ogen aan hoe de mooie Alicia haar man komt ophalen. Wat zou hij graag zijn meegegaan. Zijn grote vriend (of trooster) is weg. Henry gaf hem namelijk zelfvertrouwen. Dat maakt zijn schuldgevoel wel groter, want vlak voor het vertrek van Henry heeft hij aan de prior verteld dat Henry Annelie heeft verkracht. Eigenlijk verraadt hij als een Judas "zijn Jezus."

Henry

Henry is van middelbare leeftijd. Hij komt in retraite in het klooster, omdat hij als staatssecretaris moest aftreden. Zijn gedrag met vrouwen was daarvoor de aanleiding, maar er wordt niet heel erg uitvoerend over gesproken. Henry is atheïst, maar laat zich graag door Jacob over de Bijbel vertellen. Het worden vrienden en Henry helpt Jacob met zijn dagelijkse bezigheden. Ook spreken ze rond Pasen over de begrippen, zonde, vergeving en over Jezus die voor ieders zonden stierf. Henry kan dat niet goed begrijpen. Daarna kan hij zijn lusten toch niet weerstaan en hij vervalt in een oude fout. Hij verkracht Annelie die weliswaar met hem was meegegaan, maar wel heeft aangegeven geen seks met hem te willen. Henry beseft dat hij moet vertrekken. Alicia komt hem weer ophalen.

Alicia

In de mooie Alicia zie ik als lezer toch een soort Maria-figuur. Dat past goed in het beeld van Maria als voorspraak voor de zondaars bij God. Verder blijft ze op de achtergrond al komt ze naar het klooster om Henry weer op te halen. Ze blijft hem zijn zonden vergeven.

Quotes

"Ik zei: “Wil je met me wakker blijven vannacht?” De vraag verraste hem, hij klapte zijn laptop dicht. “Het is Witte Donderdag, het is Jezus’ laatste nacht op aarde.” “Wat is er?” vroeg Henry. “Je ziet er verdrietig uit.” “Natuurlijk,” zei ik, “ik zeg toch: het is zijn laatste nacht en hij is alleen.” Ik legde niets uit. Henry zocht naar woorden: “Ja, maar… Je zei… Het is toch… Je zei laatst dat we niet alles zo letterlijk moesten nemen, toch?” “Ik denk dat dat een vergissing was.” “We moeten alles wel letterlijk nemen?” vroeg hij en hij lachte: “Letterlijk? De opstanding, de wonderen, de onbevlekte ontvangenis?”" Bladzijde 127

"Ik zou die fluisterende , honende mensen moeten vertellen dat de beelden van Christus voor mij zijn als de kinderfoto's in hun portemonnee. Iedereen begrijpt dan toch dat afkeer ongepast is." Bladzijde 43

"Ik zei hem dat wij niet naar het vuur gingen, en ik klonk waarschijnlijk iets te resoluut: "Het is een prechristelijk ritueel, het paasvuur, heidens van oorsprong." "heidens", riep hij uit, nou ga ik zeker!"" Bladzijde 140

""Ga je weg?'vroeg ik. "Komt Alicia?" : Annelie", zei hij, je kent Annelie toch? Ik knikte. "Ik ben met haar meegegaan." "Henry", zei ik, "ik ben hier niet om te oordelen." "Ik denk dat ik haar heb verkracht."" Bladzijde 157

"Want als het niet henry was die voor het gezicht van Annelie schoof, dan was het wel Alicia die ik niet uit mijn gedachten kon zetten. Ik dacht keer op keer aan die vrouw die zo afschuwelijk goed in troost en ontferming was." Bladzijde 207

Thematiek

Vriendschap

De onverwachte vriendschap tussen twee totaal verschillende mannen die elkaar vanaf het begin eigenlijk graag mogen, is een thema van deze roman. Maar bij die vriendschap zit ook een vleugje jaloezie. Jacob kan het niet hebben dat zijn onverwachte vriend Henry ook omgaat met Andreas. Jaloezie is ook voelbaar als Alicia haar man komt opzoeken in het klooster en hem eigenlijk wil meenemen. Met Pasen laat Henry hem achter bij het paasvuur en gaat hij met Annelie weg. Ook daar is een vorm van jaloezie herkenbaar en Jacob besluit de fles wijn leeg te maken. Toch wil hij hem daarna weer beschermen met het bloed van een lam. Maar o treurig, hij verraadt Henry eigenlijk ook weer, als hij over de verkrachting vertelt tegen de prior van het klooster.

Religie: problemen

"De trooster" is een roman over religie, over schuld en zonde. Daar heeft de schrijfster het Paasverhaal voor gebruikt. Er zijn veel verwijzingen naar, schuld, vergeving, zonde, zoals Jezus die op Goede Vrijdag voor de zonden van de mensheid is gestorven. Jacob is een gelovige man , maar iemand die van de eenvoud van de Bijbelse verhalen houdt. Henry is atheïst, maar hij is wel bereid naar de verhalen van Jacob te luisteren. Er ontstaat een band tussen de twee mannen met een totaal verschillende levensopvatting. Jacob probeert Henry duidelijk te maken dat Jezus voor de zonden van de mensheid is gestorven. Hij wil Henry na de bekentenis over de gepleegde verkrachting ook beschermen door lamsbloed boven zijn deur te smeren. Dat is een verwijzing naar Genesis 12, toen de Joden uit Egypte moesten worden geleid. Het bloed beschermde de kinderen van de Joden bij de tiende plaag die God aan de Egyptenaren stuurde.

Motieven

Verkrachting/seksualiteit

Henry Loman vertelt aan het einde van de roman dat hij tijdens het Paasvuur Annelie heeft meegenomen en haar heeft verkracht.

Verbroken liefdesrelatie

Jacob heeft heel lang geleden een relatie gehad met Elise. Hij had echter niet veel met seks en hij besteedde ook weinig tijd aan Elise, Die komt er achter dat zij beter een andere man kan proberen te vinden. Henry heeft diverse verbroken liefdesrelaties gehad. Bij drie vrouwen heeft hij vier kinderen gekregen en hij bekent tegenover Jacob dat hij buiten zijn huwelijk ook andere vrouwen heeft bemind. In de politiek was hem dat fataal geworden.

Jaloezie

De voorbeelden zijn hierboven aangehaald bij het thema vriendschap.

Verraad

Zoals Jezus werd verraden door Judas, zo verraadt Jacob zijn vriend henry. Hij vertelt aan de prior dat Henry Annelie verkracht heeft.

Schuld (gevoel)

Jacob voelt zich ook schuldig aan de situatie met Henry. Vgl. het citaat op blz. 210: "Henry nam plaats op de bijrijdersstoel, Hij ging en liet de misdaad bij mij. Het is een griezelig wonder hoe iemand zijn zonden zo kan overdragen. Liever was ik met hem meegegaan. Er was een plek vrij op de achterbank, daar paste nog wel een hond."

Overspel

Henry vertelt aan Jacob dat hij diverse keren overspel heeft gepleegd. In de politiek was hij daardoor onaanvaardbaar geworden.

Motto

"Ik onderzocht mijzelf voor het eerste met een praktische bedoeling. En daar trof ik ontstellende dingen aan: een dierentuin vol begeerten, een gekkenhuis vol ambities , een kleuterschool vol angsten, een harem vol gekoesterde haatgevoelens."
[ C.S. Lewis uit "Verrast door vreugde"}

Titelverklaring

De eenzame of ongelukkige mens zoekt meestal troost bij de ander. Voor de Trooster als personage komen wel enkele personages uit de roman in aanmerking.
- Jacob is de trooster voor Henry Loman
- Henry Loman is echter ook een trooster voor Jacob.
- Alicia , de derde vrouw van Henry, is de vrouw die in staat is het meeste troost te geven (blz. 207) 
- of moeten we toch religieuzer denken en is Jezus degene die de mensen het meest kan troosten.
Een verwijzing daarnaar staat in het laatste hoofdstuk: (blz. 207) "Met Pinksteren, toen de Grote Trooster in de vorm van de Heilige Geest op ons neerdaalde, ben ik naar de Mariakapel gegaan en heb een kaasje voor haar gebrand."

Structuur & perspectief

De kleine roman wordt in zestien relatief korte hoofdstukken verteld. Deze hoofdstukken hebben geen titel en geen nummering. Ze worden van elkaar gescheiden door witte pagina's. De roman wordt vrijwel geheel chronologisch verteld.

Het perspectief berust bij de eenvoudige conciërge Jacob die in het klooster allerlei klusjes opknapt. Hij vertelt als achteraf-verteller over zijn ontmoeting met Henry Loman. Hij doet dit in de ik-vorm. en in de o.v.t.

Decor

Er wordt geen jaartal genoemd. Wel kun je uit de tekstgegevens opmaken dat het verhaal ongeveer van Carnaval/Aswoensdag tot Pasen speelt. Maar Pasen wisselt elk jaar van datum. Het is dus een verhaal dat in het voorjaar speelt. Het geheel neemt ongeveer een periode van zo'n 40 dagen in beslag. In welk jaar het verhaal precies speelt, kun je niet uit de tekst opmalen. Wel dat het een actueel verhaal is, want mobiele telefoons en de laptop van Henry spelen er ook een rol in.

De roman speelt zich af in een klooster, maar ook hier valt niet uit tekstgegeven op te maken in welke Nederlandse plaats dat klooster staat. Daarom is de ruimte meer een psychologische (symbolische) ruimte dan een topografische. De omgeving van het klooster verplicht de beide belangrijkste personages na te denken over begrippen als schuld, schaamte, vergeving en zonde. 

Stijl

Esther Gerritsen is een schrijfster die heel goed is in dialogen heel scherp neer te zetten. Dat is vaak een heel moeilijk onderdeel van het schrijversvak. Ook verstaat ze de kunst om een diepzinnig onderwerp als de Paasreligie met zijn zondebegrip en schuldgevoel helder en in eenvoudige bewoordingen over te brengen op de lezer. Moeilijke woorden staan er nauwelijks in deze roman, evenmin als onleesbaar of religieus-filosofisch "gezever." Dat vind ik erg knap.
Een fraai voorbeeld daarvan is de volgende passage:
"Dat Jezus onze schuld op zich neemt, was voor mij altijd een moeilijk te vatten idee geweest, Na Henry begon het me te dagen. In dit eeuwige spel waar de schuld wordt doorgegeven als de zwartepiet in een kaartspel, moet er iemand opstaan en zeggen dat hij hier niet aan meedoet. We kunnen Jezus hierin volgen, we kunnen ook schuldeloos doorspelen. De schuld deed pijn. Ik kon het niet, dus ik speelde door. (blz. 176)
Dat eenvoudige taalgebruik past natuurlijk ook bij de simpele conciërge Jacob. Daarmee bewijst Gerritsen meteen dat ze de enige (en dus juiste ) keuze heeft gemaakt voor de vertellersfiguur. Daardoor moet ze in eenvoudige bewoordingen lastige religieuze begrippen uiteenzetten.

Slotzin

Toen ze wegreden, wilde ik achter ze aan rennen en schreeuwen dat het ze nooit zou lukken om hier zomaar vandaan te rijden. Achter ze aan rennen schreeuwen dat ze mij waren vergeten.

Bijzonderheden

Er is veel Paassymboliek in de roman. Aswoensdag, Witte Donderdag (de dag dat Jezus werd verraden door Judas), de symboliek van Goede Vrijdag.(de kruisiging en de dood van Jezus) 
Henry heeft een vrouw verkracht met Pasen en de gelovige Jacob wil dat "goed maken" door het bloed van een Lam boven de deurpost van Henry Lomans kamer te smeren. Dat is een verwijzing naar de Bijbelse geschiedenis van de tien plagen van Egypte (Genesis 12)

21. Mozes dan riep al de oudsten van Israel, en zeide tot hen: Leest uit, en neemt u lammeren voor uw huisgezinnen, en slacht het pascha.
22. Neemt dan een bundelken hysop, en doopt het in het bloed, dat in een bekken zal wezen; en strijkt aan den bovendorpel, en aan de beide zijposten van dat bloed, hetwelk in het bekken zijn zal; doch u aangaande, niemand zal uitgaan uit de deur van zijn huis, tot aan den morgen.

In de beeldspraken die Gerritsen voor Jacob gebruikt , verwijst ze vaak naar het beeld van de hond.
Dat zou ook kunnen duiden op de trouw die Jacob voor zijn vriend heeft, een eigenschap die voor een hond geldt.
Voorbeeld:
(blz. 27) "Ik herinner me dat mijn buurtkinderen vadertje-en moedertje speelden en dan zeiden ze meestal :"En jij was onze hond". Ik was volmaakt tevreden dat ik überhaupt een rol had." 
(blz. 85) "Als een hond die terugkeert naar de plek waar hij eens een bot heeft gevonden, zo verwachtingsvol keerde ik terug naar mijn tuin."
(blz. 210) "Liever was ik met hem meegegaan. Er was een plek vrij op de achterbank, daar paste nog wel een hond."

Beoordeling

Mooie roman over een moeilijk thema in een heldere stijl geschreven. Maar misschien moet een lezer om alles te begrijpen wel goed op de hoogte zijn van de Bijbelse symboliek die door het hele verhaal een rol speelt. 
De roman is door Uitgeverij De Geus ook nog eens prachtig (gebonden) uitgegeven. Vermoedelijk de beste roman die Esther Gerritsen tot nu toe heeft geschreven.

Recensies

""De trooster" leest mede dankzij de natuurlijke dialogen vlot weg, maar dat neemt niet weg dat er veel levensbeschouwelijke thema’s aan de orde komen. Esther Gerritsen heeft de roman gesitueerd rond Pasen, waardoor de eenzaamheid van Witte Donderdag, het lijden van Goede Vrijdag, de wederopstanding met Pasen vol zondebesef en vooral ook vergeving centraal staan. Grote woorden die normaal abstract blijven, maar juist omdat de leek Jacob de verhalen duidt voor Henry Loman gaan leven. ‘Die verhalen te mogen vertellen aan een onwetende is ze opnieuw scheppen.’" https://www.tzum.info/201...-trooster/

"Dat de schrijfster in haar zevende roman in een klooster, bij Jezus zelf, is aanbeland hoeft voor haar lezers ook geen verrassing te wezen. In Jacob herken je de mensenreddingsfantasieën van ‘superduif’ Bonnie en van Olivia uit ‘Broer’. Maar Jacobs worsteling ontroerde me meer. Ergens schetst de kwetsbare verteller hoe hij zijn zelfbeheersing bewaakt door ‘de lichamen om hem heen cel voor cel weer af te breken’ tot hij de gevoelens van weerzin, jaloezie en wantrouwen die de mensen bij hem oproepen van hen heeft losgeweekt, en het alleen nog zíjn jaloezie, zíjn weerzin, zíjn wantrouwen is. “Ik ben een kamer vol smerige gevoelens. Met liefde ruim ik die kamer op.”" https://www.trouw.nl/cult...~a5148985/

"Zoals Jacob in de kapel ontroerd raakt door de afbeelding van lijden, zo ontroert Gerritsen de lezer met haar fijnzinnige, intelligente beschrijvingen van menselijk falen. Maar het is in dit boek vooral de hoop, het geloof en geluk dat Gerritsen zo puur en precies heeft gevat. 'Ik las de woorden van de psalm die we gingen zingen zoals altijd met twijfel, maar ik zong ze met zekerheid. Het is mijn lichaam dat gelooft, het zijn mijn stem en mijn handen.' Het boek is doordrenkt van het geluk dat de ontluikende vriendschap Jacob geeft. Het verhaal is bijna een Griekse tragedie, en toch leest De trooster als een boek waar het zonlicht invalt." https://www.volkskrant.nl...~a4579228/

"De dubbelzinnigheid blijft aanwezig, want lang laat Gerritsen mooi in het ongewisse waar het in De trooster nou om te doen is: een strijd tussen het hogere en het wereldse, of de bijzondere band die ontstaat tussen Jacob en Henry? Jacobs toewijding op Goede Vrijdag aan de kruiswegmeditatie, gevolgd door een heimelijk bezoek aan een (heidens) paasvuur, wijzen op dat eerste. De nasleep van een incident in de paasnacht duidt juist op het tweede. Of óók het eerste? Een roman die De trooster heet, gaat natuurlijk over allebei." https://www.nrc.nl/nieuws...e-a1594982

"Het duiden van de titel lijkt eenvoudig, maar is het niet, want wie troost wie hier? Is het Jacob, de helper of Henry, de gewenste vriend? Of is er nog een derde, Jezus zelf, die in het leven van Jacob uiteindelijk de hoofdrol speelt. Jacob vertelt het verhaal, eenvoudig als hij is, naïef bijna. Zijn gedachten vormen zich rond zijn geloof. En toch wordt het nergens storend, de schrijfster weet ook de niet-gelovige lezer te overtuigen van zijn waarachtigheid. Het geeft ook deze roman van haar een enorme kracht. Kortom, het leven in een klooster, gezien vanuit het perspectief van zo’n beminnelijke man als Jacob, dat vraagt erom gelezen te worden." https://www.hebban.nl/rec...e-trooster

"Gerritsen slaagt erin de gedachten van Jacob, die nietsontziend eerlijk probeert te zijn tegen zichzelf, overtuigend neer te zetten. Toch vind ik het moelijk om me voor te stellen hoe je zo in God kunt geloven als Jacob doet, op een tamelijk naïeve en letterlijke manier, al heeft ook hij dat zelf door. Maar dat is de manier waarop hij het geloof het best kan voelen en ervaren. Ook Henry wordt goed neergezet, een man die weinig geweten lijkt te hebben maar het woord “zondaar” niet kan verdragen. Ik vond Henry een extreem onaangename man, wat vast ook is hoe Gerritsen hem bedoeld heeft: charismatisch, komt met alles weg, en neemt weinig verantwoordelijkheid voor zijn daden. Een gladde en onbetrouwbare man. Maar eigenlijk vind ik hem als type helemaal niet zo interessant." https://watleestjeanine.w...-trooster/