Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 238 pagina's
• Uitgeverij: ambo I anthos

Flaptekst

Eerste zin

Mijn eerste zoen kreeg ik dankzij de Tweede Wereldoorlog.

Samenvatting

Tomer heeft bijzondere gedachten over de Tweede Wereldoorlog. Omdat hij hier met niemand over kan praten, schrijft hij brieven aan zijn oma. Ondertussen spelen zijn darmen op en dat komt ook door de oorlog volgens zijn oma.

Tomer is in het ziekenhuis voor een endoscopie. Hij is geëmotioneerd maar vooral omdat het uit is met zijn vriendin. Hij blijkt een chronisch ontstoken dikke darm te hebben en moet de rest van zijn leven medicijnen slikken. Uiteindelijk zal zijn dikke darm eruit moeten. Hij gaat met zijn moeder mee naar huis, waar ook zijn vader is. Zijn ouders zijn gescheiden maar zijn vader drinkt nog vaak koffie bij zijn moeder.

Tomer is altijd al geobsedeerd geweest door de Tweede Wereldoorlog, op school tekende hij bijvoorbeeld overal hakenkruisen op. Hij at ook gewoon ham. Daarna kreeg hij door een schoolreisje een obsessie met Berlijn, wat ook nooit gebeurd zou zijn als de Tweede Wereldoorlog niet gebeurd was. Ook dankt hij zijn eerste kus aan de Tweede Wereldoorlog. Hij kan hier echter niet over praten met andere mensen, want die reageren boos of geëmotioneerd. Om die reden besluit hij hierover een brief te schrijven aan zijn oma, Blanka Elovits, 94 jaar en een overlever van Bergen-Belsen. Zijn oma schrijft hem terug en de kern van deze briefwisseling is terug te vinden bij de thematiek. Tomer en oma wisselen niet alleen van gedachten over de voor- (in Tomers ogen dan) en nadelen van de oorlog maar zijn oma vertelt hem in een van deze brieven ook dat in een illusie leeft omdat zijn achternaam helemaal niet echt is. Die had zijn opa aangenomen om aan de SS te ontsnappen en hij heet eigenlijk Koffler. Later blijken alle brieven verzonnen en ze zijn voor Tomer een manier geweest om zijn gedachten te uiten. 

Dan krijgt hij een terugval met betrekking tot zijn ontstoken darmen en op aanraden van zijn tante gaat hij naar Israël te gaan voor een poeptransfusie. Hij logeert in het Chef Hostel in Tel Aviv en gaat van daaruit tien dagen op en neer naar de kliniek. De dokter in Nederland zei dat hij nooit beter werd maar hij hoopt iedereen hiermee te slim af te zijn. Hij voelt zich na de eerste behandeling meteen energieker.

Terug in het hostel ziet Tomer op Facebook een foto van zijn ex zoenend met een ander. Hij wil ook een dergelijke foto, besluit uit te gaan en komt terecht in een travestietenbar. De nacht ziet er wat zijn verlangen betreft slecht voor hem uit, totdat hij vlak voor sluitingstijd een Zwitsers meisje ontmoet dat wel met hem mee naar zijn kamer wil. Ze hebben vanwege haar fascinatie voor de anus vrij bizarre seks en om haar weg te krijgen begint Tomer over zijn klisma maar dat vindt ze alleen maar interessant. Hij valt in slaap op de wc.

Tomer krijgt zijn laatste transfusie en de dokter komt langs om te kijken of hij nog ontstekingen in zijn bloed heeft; die heeft hij niet, hij is gezond. Hij vertelt dat hij op dit idee gekomen is dankzij de oorlog: in Auschwitz moest hij poep eten, hij overleefde dat als enige en hierdoor genas zijn colitis ulcerosa. Terug in Amsterdam zoekt hij een eigen woning en tijdens een bezoek aan zijn moeder vertelt ze dat de nazi’s helemaal niet de diamantenfabriek van haar vader hebben ingenomen, zoals Tomer altijd dacht. De broer van haar vader had diamanten en heeft haar ouders en zichzelf daarmee vrij gekocht uit Bergen-Belsen. Toen ze terugkwamen in Kosice in Polen, begonnen ze een glasfabriek die later in beslag genomen is door de communisten. Toen zijn ze naar Israël gevlucht. Tomer vraagt zich af of hij nu ook Stalin dankbaar moet zijn.

Personages

Tomer Pawlicki

Hij is 25 jaar, geboren in Israël, naar Nederland verhuisd, Poolse vader, rood haar, fotogeniek. Er is sprake van een kloof tussen zijn vader en hij omdat hij niet de Arnold Schwarzenegger geworden is die zijn vader voor ogen had. Hij is veel zachtaardiger, een dromer, en wil absoluut niet op zijn vader lijken maar hij heeft wel zijn ongemakkelijke lachje overgenomen (maar dan hoger en nog ongemakkelijker). Hij is een beetje een moederskindje: hij kan zonder haar slecht voor zichzelf opkomen en hij laat haar hem veel bellen. Volgens zijn oma is hij onhandig en naïef. Als kind toonde hij weinig interesse in de Tweede Wereldoorlog en hij heeft zijn oma er toen nooit naar gevraagd, maar op de joodse school was hij een vreemde eend in de bijt omdat hij hakenkruizen tekende en ham at. Ook deed hij geen bar mitswa op zijn dertiende. Hij was onzeker in die tijd maar liet wel aan de hele school zijn castingfoto’s zien. Pas buiten de joodse school kon hij zichzelf zijn. Hij ging naar de toneelschool omdat hij daar niet hoefde te werken maar de hele dag kon spelen. Tomer begon zich na zijn oma's dood, op de toneelschool, af te vragen wie zij was. Hij wilde geen joodse acteur zijn maar kon niet om zijn achtergrond heen en heeft zich aan zijn vragen over de oorlog uitgeleverd.

Tomers vader

Hij kan niet goed met emoties omgaan, drinkt die van hemzelf weg, praat met Tomer in een mengelmoes van Hebreeuws, Engels, Nederlands en oneliners uit films, vol met ideeën om rijk te worden (allereerste Poolse aannemer in Nederland) maar een gebrek aan doorzettingsvermogen, wilde vroeger van Tomer een echte man maken, ook om rijk te worden, als iets niet lukte, gaf hij zijn vrouw de schuld omdat zij hem onvoldoende steunde. Hij is opgegroeid in de straten van Warschau (hij zit onder de tatoeages) in Polen, had altijd een hekel aan joden en bleek er toen ineens zelf een te zijn. In 1968 verlieten ze om die reden dat land en vluchtten naar Israël. In Polen is volgens hem nog altijd alles beter. Na de scheiding van Tomers moeder (o.a. omdat hij vreemdging en een kind verwekt had bij een andere vrouw) werd zijn vader een man met weinig om naar uit te kijken en met een hardnekkig alcohol- en rookprobleem. Tomers regisseuse op de toneelschool noemde hem een charmante Poolse boer: ‘Op jonge leeftijd heeft dat onweerstaanbare de overhand. Pas later, wanneer elk mens meer zichzelf wordt, neemt het onuitstaanbare het over. Zo is je vader. Daar is je moeder op gevallen. Daarom besta jij. Door een deeltje onweerstaanbare onuitstaanbaarheid.’ (p. 67)

Tomers moeder

Ze is een lieve, zorgzame en misschien wat simpele vrouw. Ze uit haar gevoel in wat ze kookt voor iemand en vindt het dan ook erg moeilijk als Tomer een dieet heeft. Ze maakt zich snel ongerust en belt Tomer veel als hij er niet is. Ook vraagt ze steeds of hij nog van haar houdt. Ze leeft gescheiden van haar man maar staat het wel toe dat hij elke dag langskomt, Tomer mag dan weer niet aan zijn vader vertellen waar ze is, als ze weg is en hij daarnaar vraagt. Ze weet niets van haar moeders leven van voor de oorlog: ze was niet geïnteresseerd en ze vond het ook maar raar dat die mensen zich zomaar hadden laten afvoeren.

Quotes

"In zijn poging om mij uit te roeien heeft Hitler ervoor gezorgd dat ik ben geboren. Dat is toch een heel grappige gedachte? Hitler heeft ervoor gezorgd dat Israël bestaat. Dat is zelfs nog grappiger. " Bladzijde 17

"Zouden joden niet kunnen overwegen om de regels iets minder strikt toe te passen op vaderjoden? Zodat hij er dan toch een beetje bij hoort. Of dat hij in ieder geval dat gevoel heeft. Of mensen makkelijker joods laten worden. Adams vrouw heeft er toch ook lang over moeten doen. Ik bedoel, als Hitler het al doet. Toch? In dat opzicht was Hitler inderdaad revolutionair. Erga lijkt dat te beseffen, maar wil niet toegeven. Dat snap ik. De dag dat een joodse moeder toegeeft dat ze ongelijk heeft is de dag dat er vrede wordt gesloten met de Palestijnen." Bladzijde 50

"'Ik kan je niet beschrijven hoe het voelt om ineens alles wat je hebt opgebouwd te moeten achterlaten. Doen alsof dat mogelijk is, is verspilling van tijd. Flirten met het onmogelijke. Als ik al moeite heb om het gevoel terug te halen waarvan ik me afvraag of ik het überhaupt had in die periode, als ik dat al niet kan, wie kan dat dan wel?" Bladzijde 98

"En de Duitsers? Zij zijn zo lief en attent dat te herdenken. Om de prestaties van de joden te herdenken, door kleine gouden tegeltjes in de grond te plaatsen. Kleine gedenktekens voor huizen of locaties waar mensen hebben gewoond die de wereld hebben veranderd. [...] , waarschijnlijk gemaakt van onze eigen gouden kiezen. " Bladzijde 167

"Was het een misdaad om toen op Hitler te stemmen? Wie kon op dat moment voorzien dat zou gebeuren wat er is gebeurd? Wie kon op dat moment weten hoe de democratie zichzelf zou vergassen? Komen politieke leiders soms met gebruiksaanwijzingen en kun je ze als een tv uitzetten wanneer ze je niet meer bevallen? " Bladzijde 168

"Hamlets vader zegt: 'Wie te lang rouwt, verstoort de orde van de wereld.' En zo is het." Bladzijde 200

Thematiek

Wo ii: jodenvervolging

Tomer wil een nieuwe verhaal over de Tweede Wereldoorlog vertellen. Hij is namelijk dankbaar voor die oorlog omdat hij dankzij die oorlog bestaat. Hij wil dit verhaal tegenover de verhalen plaatsen van mensen die zich slachtoffer van de oorlog voelen, ook al hebben ze die niet eens zelf meegemaakt. Mensen van de derde en tweede generatie verwijten hem deze gedachten en daarom besluit hij hierover brieven te schrijven aan zijn oma, die Bergen-Belsen overleefd heeft, blij is dat hij er is en hem dus vast begrijpt. Dat valt echter tegen: 'Ik mag niet bestaan volgens haar. Ik mag niet denken wat ik denk. Maar ik ben er. Ik denk het. En terwijl ik het denk kijk ik naar haar stad waar ze na de oorlog kwam. Waar ze met haar gezin heeft geleefd. Ik ben er, hier in Israël, dat ook nog eens bestaat dankzij de oorlog. Waar ik mijn behandeling ga hebben, mijn genezing hopelijk, dankzij de oorlog. Leven en genezing dankzij de oorlog.' (p. 104) Zijn oma vindt deze gedachten kwetsend en naïef - van de slachtoffers is niets over en zij hebben niets positiefs overgehouden aan de oorlog - maar volgens Tomer getuigen zijn gedachten juist van levensdrift. Als de joden hun instinct om te leven ontkennen, zijn ze volgens hem ook zelf verantwoordelijk voor wat ze is aangedaan tijdens de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen zijn oma is het echter oneens met hem, alle joodse mensen vinden zijn ideeën raar en kwetsend. De enige die de oorlog ook dankbaar is, is de arts die hem de poeptransfusies geeft: hij kwam op dat idee omdat hij in Auschwitz poep moest eten, dat overleefde en hierdoor zijn colitis ulcerosa genas.

Motieven

Liefde

Een minder belangrijke rol speelt liefde maar toch is dit wel iets wat terugkomt. Een van de redenen dat Tomer de oorlog zo dankbaar is, is namelijk de liefde. Zijn Poolse opa heeft zijn vrouw ontmoet op zijn onderduikadres en zijn ouders hebben. Zijn ouders hebben elkaar ontmoet, omdat hun ouders beiden naar Israël gevlucht waren. Tomer heeft zijn eerste kus te danken aan de Tweede Wereldoorlog omdat hij die kreeg tijdens een kamp in Zweden voor joodse mensen met Poolse roots. Hij schrijft ook over zijn tweede kus, zijn liefdesverdriet en het Zwitserse meisje met wie hij een one night stand heeft.

List, leugens en bedrog

Een ander motief is doen alsof. De eerste mensen die alsof deden, waren Tomers opa en oma aan beide zijden. Zijn opa en oma van zijn moeders kant zaten tijdens de Tweede Wereldoorlog in ‘het sterrenkamp’ in Bergen-Belsen waar ze tegenover de mensen van het Rode Kruis moesten doen alsof het goed met ze ging. Ze acteerden dat ze geen gevaar liepen en zijn om de schone schijn op te houden zelfs daar getrouwd. Zijn opa van zijn vaders kant heeft een andere naam aangenomen om aan de SS te ontsnappen: hij heeft de joodse naam Koffler vervangen door de Poolse naam Pawlicki. Om die reden vindt zijn oma dat Tomer in een illusie leeft, net als de Duitsers trouwens die geloofden dat er een superieur ras was. Tot slot is Tomer zelf natuurlijk ook acteur, maar dan voor zijn beroep. Zijn oma vraagt zich af of hij dat met zijn darmziekte nog wel kan zijn, sowieso had ze liever gezien dat hij een ander beroep gekozen had, maar Tomer zegt dat Hitler hem geïnspireerd heeft tot deze beroepskeuze en hij is dankbaar voor alles wat hem op het pad van de toneelschool gebracht heeft. Zijn afstudeervoorstelling is de aanzet geweest voor het stellen en willen beantwoorden van al deze vragen en verder valt het op dat er in het boek veel naar films (en ook naar enkele boeken trouwens) verwezen wordt: bijvoorbeeld naar Saving Private Ryan en Scarface, Tomer zou op George Clooney lijken en hij praat met zijn vader in citaten uit films.

Poep

Poep is een duidelijk motief. Tomer heeft een chronisch ontstoken dikke darm (bloed in zijn ontlasting) en zou de rest van zijn leven medicijnen moeten slikken maar hij gaat naar Israël voor poeptransfusies. Zijn oma vertelt dat zijn oom het ook aan zijn darmen had en daaraan is overleden en zijn moeder vertelt dat haar vader tijdens elke maaltijd naar de wc ging. Ze denkt dat hij misschien boulimia had maar hij zou het natuurlijk ook aan zijn darmen gehad kunnen hebben. Volgens zijn oma komen al dat soort dingen, die ontstekingen in het lichaam, door de oorlogstrauma’s die generatie op generatie worden doorgegeven. Tomer probeert het positief te bekijken en is verheugd dat er ook uit de ontlasting van iemand anders iets waardevols te halen valt. Hij vraagt zich af of hij nu ook een andere identiteit krijgt. Ook op andere manieren wordt er in het boek naar poep en aanverwante zaken verwezen: het Zwitserse meisje dat hij oppikt, heeft een fascinatie met de anus, zijn vader heeft tijdens een eerder bezoek aan Israël in dronken staat het Rabinplein bemest en zelfs berenpoep heeft een functie: ‘De bessenholocaust.’ (p. 204) Ook naar dit onderwerp kijkt Tomer dus anders dan andere mensen. Volgens de recensent van NRC zijn deze grappen over poep typische joodse humor.

Motto

Twee jonge vissen zijn rustig aan het zwemmen als ze een oudere vis tegenkomen, die de andere kant op zwemt. De oudere vis knikt ze toe en vraagt: 'Môge, jongens, lekker water?’ De twee jonge vissen zwemmen nog een stukje door, maar dan kijkt de een de ander aan en vraagt: ‘Wat is in ’s hemelsnaam water?’

David Foster Wallace, Dit is water, 2011

David Foster Wallace is een Amerikaanse auteur die in 2008 zelfmoord heeft gepleegd. 'This is water' is een tekst die hij uitspraak als rede voor afgestudeerde studenten humaniora en die zijn uitgever besloot te publiceren na zijn zelfmoord. Voor de betekenis van dit motto en de tekst van de rede in zijn geheel citeer ik Koen Schouwenburg van de literatuurwebsite Tzum: 'Dit is waar de toespraak over gaat: dat we moeten onthouden wat water is, dat wil zeggen, de meest duidelijke en belangrijke werkelijkheden, want deze zijn het moeilijkst om te zien en te benoemen. Dit is niet het gevolg van denken, ‘but rather about the choice of what to think about.’ Het draait in de toespraak om de vraag hoe we betekenis toekennen aan een gebeurtenis of situatie, niet welke betekenis. Met grappige, intelligente en mooie voorbeelden illustreert DFW [David Foster Wallace - J] hoe twee mensen twee tegenovergestelde betekenissen kunnen toekennen aan eenzelfde gebeurtenis.' (Schouwenburg 2011)

Dat laatste is precies wat Pawlicki in zijn boek doet: de mensen in zijn omgeving zien zichzelf als slachtoffer van de Tweede Wereldoorlog en hij wil daar een andere betekenis tegenover zetten, namelijk dat hij er dankbaar voor is.

 

Trivia

Op pagina 20 vertelt de arts aan Tomers moeder dat de zoon van een oud-collega in 'Soldaat van oranje' speelt. In die musical speelde Tomer Pawlicki zelf ook.

Titelverklaring

Tomer is er dankzij de oorlog en zo ziet hij wel meer voordelen van de Tweede Wereldoorlog. Zie ook de thematiek.

Structuur & perspectief

Het verhaal is opgedeeld in hoofdstukken met titels en in brieven die Tomer en zijn oma aan elkaar schrijven. Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld, er zijn bijvoorbeeld flashbacks naar Tomers tijd op de joodse school.

Het verhaal wordt verteld in een ik-perspectief: Tomer vertelt. Je zit in zijn hoofd en kunt zijn gedachten over de Tweede Wereldoorlog goed volgen. Je merkt pas hoe bijzonder die gedachten zijn als hij die gedachten deelt met andere mensen en weergeeft wat hun reacties erop zijn. Het ik-perspectief maakt het verhaal ook subjectief, waardoor je bijvoorbeeld lang niet door hebt dat Tomers oma allang overleden is.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Amsterdam en in Tel Aviv. In Amsterdam logeert Tomer een tijdje bij zijn moeder in Nieuw-Sloten. Het is januari en het is koud: de grachten vriezen dicht. Aan het einde van het boek heeft hij een eigen huis gekregen in Amsterdam-Oost.

Tomer reist naar Israël voor een behandeling voor zijn ontstoken darmen. Het is daar lekker warm, maar het voelt niet als thuiskomen, ondanks het feit dat het zijn geboorteland is. De mensen herkennen hem niet als joods en ze spreken Engels terug als hij Hebreeuws spreekt.

Tomer is geboren in 1986 en is 25 jaar oud dus het verhaal speelt zich af in ongeveer 2011. De vertelde tijd is mij niet helemaal duidelijk: Tomer verblijft tien dagen in Israël en als hij terugkomt in Nederland, is het nog steeds koud.

Stijl

Het boek is geschreven in een grappige stijl. Dat komt onder andere door het Nederlands dat Tomers ouders spreken, bijvoorbeeld: '"Kolhydraatvrij? Ha! Soekses! Gat jou noit loekken." Door haar accent klinkt ze soms echt als een nazi.' (p. 65) Aan de andere kant zie ik weinig verschil in stijl tussen de brieven van Tomer en die van zijn oma. Ik vind dit bijvoorbeeld een mooie vergelijking maar niet echt iets voor een oma: 'Wanneer de officiële cijfers en de verhalen komen, die lijken op de jouwe, dan komt eerst de ontkenning, en daarna de verklaring. De ontnuchtering. De kater die door je lichaam blijft dreunen. Elk verhaal dat wordt verteld is een tequilashot te veel voor je lever.' (p. 132) De brieven aan zijn oma lijken ook meer een verantwoording aan de lezer dan echte brieven.

Slotzin

Mijn telefoon gaat over. Ik haal hem uit mijn zak en zie dat ik een gemiste oproep heb van mijn moeder.

Beoordeling

Tomers ideeën over de Tweede Wereldoorlog zijn intrigerend (zie voor voorbeelden thema en citaten) en ik heb die met veel interesse gelezen. Ook moest ik soms hardop lachen vanwege de stijl. Ik vind de roman die om deze gedachten heen gebouwd is, echter niet geloofwaardig en denk dat de gedachten beter tot hun recht kwamen tijdens de theatervoorstelling. Ik vind dit voor leerlingen wel een erg interessant boek om qua thematiek te vergelijken met een traditioneel boek over de Tweede Wereldoorlog als 'Kinderjaren' van Oberski of 'De dochter' van Durlacher.

Recensies

"Pawlicki maakte een debuut dat je bijblijft omdat hij veel meer in petto heeft: zijn uitgangspunt (moet ik de oorlog misschien dankbaar zijn?) laat hij uitgroeien tot een zwaarbevochten, bloedserieuze kwestie." https://www.nrc.nl/nieuws...5-a1569569

"ankzij de oorlog is een roman, waarin de auteur thema’s zoals herdenken, vergeten en de zoektocht naar zijn eigen identiteit naar het hoofd van zijn lezer slingert. Je vangt echter de schok probleemloos op; " https://www.hebban.nl/rec...-de-oorlog

Bronnen

Recensie: David Foster Wallace – Dit is water

http://www.tzum.info/2011...-is-water/