Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 220 pagina's
• Uitgeverij: Bezige BIJ

Flaptekst

Eerste zin

Haar wakker maken voor de zon verdwijnt. Naast het aankleedkussen legt Landa alles klaar: het winter, het mutsje de schapenwollen wantjes. Cato goed inpakken en dan na haar slaapje snel naar buiten, voor het tijd is voor de volgende voeding.

Samenvatting

Landa Stevens (dertiger)  is net moeder geworden van haar dochter Cato. Toen ze zwanger werd, is haar arbeidscontract niet verlengd en eigenlijk weet ze niet zo goed wat ze nu moet doen. Het moeder-zijn gaat haar niet gemakkelijk af. Sinds anderhalf jaar woont ze met partner Leon in een appartement in een groot gebouw (Domus Aurea)  aan het Hofplein in Rotterdam. Hoewel de makelaar het anders had voorgesteld, is beneden bij het Hofplein ineens een daklozen-en verslaafdenopvang (Smallenburg) gekomen en daarbij nog een tuin waar die mensen af en toe werk verrichten. Ze ergert zich eraan en vindt dat de opvang weg moet. Het is geen omgeving voor haar dochter. Ze wordt op straat ook een keer lastig gevallen door een dakloze en komt o.a. daardoor als lid van de VvE van "Domus Aurea" in beweging. Twee vriendinnen van vroeger komen bij haar op bezoek en vinden dat ze wat meer aan haar zelf moet denken. Zelfontplooiing is immers zo'n modern begrip.

In de daklozenopvang werkt de oudere Johannes (zestiger), een sociaal werker in hart en nieren. Hij is opgegroeid in een zwaar religieus gezin in het noorden van het land, met een harde, vaak  straffende vader. Na de Sociale Academie is hij naar het westen verhuisd en hij is altijd in de zorgsector werkzaam geweest. Hij trekt zich het lot van de daklozen erg aan en in het project dat hij begeleidt, moeten zij kleine karweitjes verrichten o.a. in de groentetuin (maar doen ze het niet, "ook goed"). Het lijkt er een beetje op dat hij de tuin ook voor zichzelf als hobby heeft.

N.a.v de klacht van Landa wordt er in de politieke beheerscommissie over gesproken, maar de uitkomst is teleurstellend. Ze wordt met het bekende kluitje...  Thuisgekomen klikt ze op de website van de Volkspartij en ziet daarop teksten staan die wel hard kunnen aankomen voor daklozen, maar die haar toch aangenaam klinken. Ze maakt een afspraak met raadslid Jos de Palm, een echte womanizer. Hoewel hij niet heel aantrekkelijk is, palmt hij haar toch in. Ze drinken ook gezellig wat na. Thuis is Leon niet zo blij met de sympathie van Landa voor de Volkspartij. Hij kondigt ook aan dat hij tien dagen voor zijn werk naar New York moet. O jee, denk je dan , omdat je gelezen hebt dat het seksueel gezien na de geboorte van Cato geen appeltje-eitje meer is.

Johannes krijgt te maken met een jonge, agressieve vrouw die hem aan een vriendinnetje van vroeger doet denken. Daar durfde hij destijds niets mee te doen vanwege zijn strenge opvoeding, terwijl zij seksueel gezien wat verder was. De aangewaaide vrouw is brutaal en wil niet onder het regime van de daklozenopvang komen. Maar ze intrigeert Johannes.  Wanneer ze weer een keer in de buurt is, gebruikt ze hard drugs en zegt opnieuw tegen Johannes niet geholpen te willen worden.

Landa heeft intussen een oppasmeisje geregeld. Deze studente Maru is erg handig en dat maakt Landa zelfs een beetje jaloers. Ze vindt zichzelf niet zo'n goede moeder. Die dag rijdt een beetje doelloos door de stad en krijgt een mail van Jos. Ook bezoekt ze haar dementerende moeder. Wanneer ze weer thuis komt, is Leon er natuurlijk niet (NY) en ze masturbeert, terwijl ze denkt aan Jos de Palm. Later bezoekt ze een vergadering van zijn partij   die wat opruiend van karakter  is. Ze drinkt na afloop weer wat met Jos.

Johannes vraagt aan een andere dakloze of die weet waar Verena woont. Die omschrijft het adres en Johannes  gaat haar zoeken. In feite overschrijdt hij daarmee een grens. Hij komt in een drugspand, waar ze weer stevig bezig is. De mannen om haar heen werken Johannes hardhandig de deur uit. Teleurgesteld gaat hij naar huis, en bij het opgeroepen beeld van de aantrekkelijke Verena masturbeert ook hij.

Landa is thuisgekomen, heeft wat te veel gedronken en besluit tot actie over te gaan. Ze gaat naar buiten en spuit opruiende teksten op de muren van haar  flatgebouw. Maar stom genoeg heeft ze geen huissleutel meegenomen en Cato ligt boven alleen te slapen. Ze wordt gered door dakloze Fred die met een bankpasje haar woning kan openen. Hij wil wel 200 €. hebben. Kort daarop belt de politie aan en vraagt of ze iets gezien heeft. Ze zegt natuurlijk van niet.  Op maandag komt Maru weer oppassen en Landa gaat wat gedachteloos op weg naar Hoek van Holland. Daar kwam ze vroeger ook wel eens met haar ouders om een visje in het Vispaleis (bestaat echt!) te eten. Als ze thuiskomt, komt ook Leon weer terug.

Johannes praat met zijn directeur Wouters over de schuldvraag. Wie van de daklozen heeft de graffiti aangebracht? Er kan politieke stront van komen. In de volgende commissievergadering van de gemeenteraad heeft de politiek (natuurlijk ook  de Volkspartij) het wel gehad met de opvang. Die zal nog drie maanden op  de plaats aan het Hofplein gevestigd  zijn en daarna worden verplaatst.

Enkele maanden later wordt de opvang inderdaad verplaatst. Landa en Leon denken erover naar een andere wijk te verhuizen. Ze kan het kind naar de kinderopvang brengen  en zal een eigen bedrijfje met interieurinrichting starten. Op straat ontmoet ze een aardige dakloze die aan haar wil laten zien dat hij Nederlands wil leren. Ze voelt nu wel een beetje schaamte.

Johannes moet helpen bij de verhuizing. Hij neemt het proces gelaten op. De politiek heeft weer zijn zin gekregen. Hij heeft zich erbij neergelegd. Verena heeft hij niet meer gezien: ze had hem dus helemaal niet nodig. Het lijkt alsof hij de allengs verdwenen God in zijn leven weer wat meer gaat zoeken door middel van koormuziek. Hij keert terug naar de restanten van de opvang. Een zwerm spreeuwen vliegt over de Smallenburg. 

Personages

Landa Stevens

Landa is wat stuurloos geworden, nadat ze ontslagen is bij haar werk, omdat ze zwanger is geworden. Ze weet niet hoe ze de dagen moet vullen. Ook haar oude vriendinnen maken haar dat duidelijk. Ze ergert zich aan een daklozenopvang beneden haar gekochte appartement en als ze een keer wordt lastig gevallen, besluit ze een brief te schrijven. Omdat het niet het gewenste resultaat heeft, en praat met Jos de Palm, een lid van de Volkspartij. Hij palmt haar in. Haar relatie met Leon is wat saaier geworden: ze hebben weinig lichamelijk contact en dan val je gauw voor de charmes van een ander. Wanneer ze na een vergadering van de partij is geweest en wat gedronken heeft, besluit ze tot actie over te gaan en afkeurende teksten op haar flatgebouw te spuiten. Het lijkt net of de daklozen dat gedaan hebben en dat is het sein voor de politiek om op te treden. Wel een beetje laf van Landa. Inderdaad wordt een paar maanden na het incident de daklozenopvang verplaatst. Landa overweegt met Leon een andere woning te kopen. Pijnlijk is nog de confrontatie met een heel lieve dakloze op straat, die erg aardig tegen haar doet. Ze schaamt zich daarna wel. Ze is het prototype van de mensen die vinden dat je natuurlijk arme en bezitsloze mensen moet helpen, als het maar niet in je eigen omgeving gebeurt.

Johannes

De zestiger Johannes is christelijk opgevoed in het noorden van het land. Omdat er geen werk was, is hij daar vertrokken en hij heeft het geloof 'der vaderen' wat minder beleden. Hij is een timide man die destijds een relatie met een meisje heeft laten glippen. Hij laat alle beslissingen van de politiek over zich heen komen, omdat hij intussen wel geleerd heeft dat hij daar toch niets aan kan veranderen. Een vorm van apathie en lijdzaamheid. Hoe we met opvoeding en maatschappijstructuur mensen volgzaam kunnen maken. Maar hij bijt zich wel ineens vast in de opvang van Verena. Alleen moet hij ook hier merken dat ze hem niet nodig heeft en niet door hem geholpen wil worden. Dat hij naar haar eigen omgeving gaat, is een stap te ver voor de hulpverlener en dat wordt een pijnlijke confrontatie. Eigenlijk is het tijd om de man met pensioen te laten gaan. Misschien maar weer terug naar het noorden?

Quotes

"De eerste maanden dat ze in Domus woonden, poepte er af en toe een hond op het veldje, en verder gebeurde er niets. Tot er op een dag een paar trailers voorreden. Zonder enige aankondiging is in korte tijd dit lelijke complex neergezet, waar zich een daklozen-en verslaafdenopvang in vestigde. " Bladzijde 10

"Al meer dan veertig jaar is hij weg uit het noorden en toch ziet hij het nog altijd zo voor zich. De kleine boerderij van verweerde baksteen. De sporen van insecten in de donkere balken. De versleten vloer van de dorpskerk, waar hij naar binnen glipte, met een pad in zijn broekzak, het koude lijf tegen zijn jongensbeen, of twee slakken. verscholen in hun huisje." Bladzijde 18

"Wat mij opvalt, zegt ze, is dat er in deze stad veel rekening wordt gehouden met een paar mensen, die er een puinhoop van maken. Zij bepalen de agenda en slokken het geld op, terwijl je naar mijn idee juist moet investeren in de mensen met wie het goed gaat. Van hen moet je het uiteindelijk hebben." Bladzijde 41

"Binnen twee minuten, staat het er, in dunne letters die in niets lijken op haar regelmatige, tonde handschrift. Ze schudt nog eens. Zo. Het anarchistenteken erachter, een A met een cirkel eromheen. Vroeger zag je hem overal. Het lijkt meer op een kerstster, of het vredesteken. Wat maakt het uit. " Bladzijde 163

"Verena's hand beweegt doelloos voor haar gezicht langs. "Laat gaan, jongens." Hier wil je echt niet zijn", zegt ze dan. "Ga met me mee", zegt hij. "Hou toch op, man". Ze zakt terug in de bank. "Waarom heb je me in de tuin opgezocht?" Ze sluit haar ogen. " Bladzijde 172

Thematiek

Eenzaamheid en isolement

In de roman gaat het om eenzaamheid en isolement in de grote moderne (wereld)stad. In grote steden kun je je ontzettend eenzaam voelen. Dat geldt natuurlijk niet alleen voor Rotterdam. Dat gevoel kan in alle grote steden voorkomen. Dat geldt voor de net moeder geworden Landa. Ze zou eigenlijk heel blij moeten zijn met haar baby, maar ze kan er ook niet echt van genieten. Haar oppas lukt dat veel beter. Een ander gevolg van haar nieuwe positie is dat ze weinig seks heeft met haar Leon. Ze maakt al opmerkingen dat ze in de nabije toekomst misschien niet eens meer bij elkaar zullen zijn.Als Leon voor zijn werk weg is, voelt ze zich aangetrokken tot raadslid Jos de Palm die haar wel de aandacht geeft die ieder mens nodig heeft. Ze besluit in haar eenzame isolement tot daden over te gaan. De andere eenzame is Johannes. Hij is opgegroeid in een christelijk milieu in het noorden van het land waar zijn eenvoudige vader hem met harde hand opvoedde. Omdat er na zijn studie geen werk was, vertrok hij naar het westen van het land, maar de gedachte aan het boerenland kan hij niet vergeten. Hij woont aan de rand van de stad, zonder vrouw, en omringd door losers. Zijn lot is ook afhankelijk van de grillen van de politiek en hij heeft zich daar al lang bij neergelegd. Hij is geen winner, zoals zijn baas Wouters, maar een survivor. Gelaten laat hij alles maar over zich heen komen, totdat hij wordt getroffen door de ogen van een nieuwe vrouw, Verena. Hij is verliefd op haar en probeert haar te redden, maar ze wil niet gered worden, wordt hem hardhandig duidelijk gemaakt. Zijn verlangen naar haar wordt soloseks in zijn eigen appartement. Ook de daklozen en verslaafden leiden natuurlijk een eenzaam leven. Niet voor niets zoeken ze hun toevlucht in de (tijdelijke) warmte van de drugs. De maatschappij moet hen niet en ze worden steeds naar een andere plek verplaatst.

Motieven

Seksualiteit

Omdat beide vertellende personages geïsoleerd leven eigenlijk eenzaam zijn in een grote stad, verlangen ze wel naar seksualiteit. Ze masturberen beiden en fantaseren over resp. Jos en Verena.

Godsdienst

Johannes is in zijn jeugd streng christelijk opgevoed, wat hem in leven parten heeft gespeeld. Hij heeft nooit een partner gehad. Naarmate hij ouder wordt, heeft hij zijn zoeken naar een God voor een beetje teruggevonden in koormuziek.

Jaloezie

Landa is eigenlijk een beetje jaloers op de vlotte en jonge Maru die heel gemakkelijk als oppas met Cato omgaat.

Identiteitsontwikkeling

In de moderne tijd wordt van jonge mensen verwacht dat ze iets van het leven maken: de zelfontplooiing staat bovenaan het to-dolijstje. Landa merkt dat dit niet zo gemakkelijk is. Maar haar vriendinnen vinden wel dat ze de draad na de geboorte van haar dochter weer moet oppakken.

Maatschappijkritiek

Landa verzet zich tegen de plaats van de daklozenopvang. Ze heeft kritiek op de politiek die in de omgeving van kinderen zo'n opvang plaatst. ze wil dat haar kind opgroeit in een harmonieuzere omgeving en tekent protest aan. Dat doet ze eerst per brief maar later gaat ze tot actie over: ze spuit graffiti op de muren van haar eigen gebouw in de hoop dat men denkt dat een dakloze dat heeft gedaan. Dat heeft dan gevolgen voor de opvang. Haar opzet lukt.

Liefdesrelatie: jeugdliefde

Johannes had een jeugdliefde op school. Hij was echter streng religieus opgevoed en durfde met het meisje niets te beginnen. Daardoor verloor hij haar. Als Verena in zijn leven komt, raakt hij als hulpverlener verliefd op haar en overschrijdt hij de gestelde grens.

Dementie en geheugenverlies

De moeder van Landa lijdt aan een beginnende dementie.

Drugswereld

De daklozen-en verslaafdenopvang Smallenburg hangt nauw samen het het drugsgebruik. Er worden drugs gebruikt. Een jongen heeft een keer een overdosis genomen, Verena knoeit ook met drugs. hij ziet ook dat ze hard drugs neemt als hij haar in een pand gaat opzoeken.

Huwelijkssleur

Hoewel ze nog niet heel erg lang met Leon omgaat, is er na de geboorte van Cato toch een verwijdering in haar huwelijk gekomen. De seksuele aantrekkingskracht is er niet meer. Daardoor wordt Landa wel een beetje vatbaar voor de manier van omgaan van Jos de Palm.

Motto

De roman wordt onderverdeeld in 8 delen. Elk deel begint met een soort motto. Samen geven die  dan een idee van de stad Rotterdam: het decor van deze roman.

I. Een modderig veldje midden in de stad.
II. Op de Coolsingel staan veel kantoren en winkels leeg.
III. Op het Hofplein trekt het verkeer onvoltooide cirkels.
IV. De flat is van gegoten beton.
V. Over de stoep wolkt populierenzaad, sneeuw in de lente.
VI. Een woningblok uit de wederopbouw. Op de dakrand zingt een merel tot het donker wordt.
VII. Op de vijftiende verdieping is er bijna geen plant die het houdt, alleen munt, in een boek in de hoek van het balkon. Een bossige muntplant, gegroeid uit een stek.’
VIII. Gedenk dees onherstelbaarheid
– Stadhuisplein, op een sokkel.

Opdracht

Er is geen opdracht.

Titelverklaring

"Stille grond" komt niet letterlijk in de tekst voor.  Maar op blz. 61 staat er wel een indirecte verwijzing : "De grond weet alles nog." Op de plek van het daklozencentrum  hebben andere gebouwen gestaan die hun sporen hebben nagelaten. Het lijkt erop alsof de gebouwen de geheimen bewaren.

"Stille grond" wijst misschien ook wel naar de twee vertellende personages  die je van binnen leert kennen met hun wensen en verlangens. Ze hebben beiden iets gedaan waarover ze het liefst zwijgen, want ze zijn een stapje te ver gegaan: Landa met het aanbrengen van graffiti en Johannes met het zich te nadrukkelijk bemoeien met een verslaafde vrouw, die helemaal niet gered wil worden.

Structuur & perspectief

De roman heeft 8 delen die met Romeinse cijfers worden aangeduid. Ze beginnen allemaal met een motto die samengevoegd een beeld van het Rotterdamse decor scheppen. Deze 8 delen worden daarna onderverdeeld in 29 korte hoofdstukken zonder titel. De hoofdstukken staan in chronologische volgorde. Een enkele keer denkt een verteller aan het verleden (Johannes) maar dat duurt meestal niet langer dan een  alinea.

Er zijn twee personale vertellers: de jonge vrouw Landa Stevens en de oudere daklozenbegeleider Johannes. Ze vertellen beiden van binnenuit. Het zijn de "stille gronden".  Alleen de lezer weet wat ze van binnen denken. Ze ontmoeten elkaar niet lijfelijk  en scheren als meeuwen om elkaar heen. Toch hebben ze eigenlijk veel met elkaar te maken. Dat is wel het bijzondere aan deze structuur. 
De romen eindigt met een open einde. Het is nog niet zeker hoe het verder met de levens van Landa en Johannes zal gaan.

Decor

Het decor is ontegenzeggelijk dat van Rotterdam. De plek waar het allemaal gebeurt, ligt nabij het Hofplein in het centrum van de stad. Daar staat Landa's appartement en ligt ook de daklozenopvang waar ze op uitkijkt. Maar het gaat eigenlijk niet alleen om Rotterdam: de problematiek van het isolement in een grote stad geldt eigenlijk voor de meeste van onze grote steden.

De tijd die wordt beschreven is die van de maand april tot  ongeveer  september. Het jaartal wordt niet bekend gemaakt. Wel wordt er verteld dat er nog een economische crisis is. Als Landa voorbij het station fietst, zijn ze daar nog volop  aan het bouwen. Het inmiddels beroemde station van Rotterdam kwam klaar in  2014 en in de roman merkt Landa op dat de afbouw nog wel enkele jaren zal duren. Je zou daarom de tijd van het verhaal wel kunnen inschatten op 2010  of 2011. 

Stijl

Mooie harmonische stijl, waarmee  Sanneke van Hassel in haar korte verhalen bekend werd. 
Heldere zinnen, geen moeilijke woorden  en knappe dialogen ( o.a. tussen Johannes en de daklozen en verslaafden ) en de harde taal van de leden van de Volkspartij (in wie je "Leefbaar Rotterdam" kunt herkennen ). Zij spreken in keiharde bewoordingen over de daklozen en de verslaafden die veel harder moeten worden aangepakt. dat is wel iets waar Sanne van Hassel aandacht voor wil vragen.

Slotzin

Honderden, nee duizenden vogels zweven over de toppen van de populieren en voegen zich boven het spoor weer samen tot een bal. dan duiken ze met z'n allen naar rechts en blijven een paar seconden boven het landje hangen. Alleen het geruis van hun vleugels.

Beoordeling

Een goed leesbare en helder opgebouwde roman over een actueel, maatschappelijk probleem. de opvangen van de 'havenots'. Van Hassel is zeker geen fan van de manier waarop Landa Stevens te werk gaat. Alleen staat dat nergens in de roman. Dat is best knap. 
Het is eigenlijk juist een poging om te laten zien dat wij NIMBY-mensen zijn geworden. Misschien moeten we wel ergens daklozen opvangen, m aar N(ot) I(n) M(y) B(ack) Y(ard). Dat is een pijnlijke confrontatie voor de lezer.   Wel vluchtelingen uit die Middellandse Zee redden, maar geen AZC in mijn dorp. 
 

Recensies

"Televisie-interview met de schrijfster over haar roman. Daarin wordt duidelijk uitgelegd waarom ze dit boek heeft geschreven." https://www.vpro.nl/boeke...-september

"Van Hassel kaart in haar roman de zorg om daklozen aan, maar doet dit niet te nadrukkelijk. Zoals veel van wat zij schrijft zit er een soort zachtheid in haar taalgebruik en in hoe zij de dingen zegt. Zij scheert om iets heen, betast het van verschillende kanten en maakt daarmee een situatie of een personage levendiger dan dat zij expliciet dingen benoemt. ‘Stille grond’ is een goed geslaagde stadse roman. Sanneke van Hassel heeft zich al lang als schrijfster bewezen. Ik hoop dat zij met deze roman landelijk de waardering krijgt die zij verdient, met daarbij de aantallen lezers. Dat de roman zich volledig in Rotterdam afspeelt is hier geen belemmering voor. Het verhaal is niet gebonden aan één plek." http://uitgelezenboeken.b...grond.html

"Sanneke van Hassel legt bewonderenswaardig accuraat de vinger op de zere plek van het huidige tijdgewricht. Dit verhaal vindt (helaas) iedere dag en overal ter wereld plaats. Mensen denken aan hun eigen, kleine en vaak kleinzielige belang. Saamhorigheid lijkt steeds minder in ons vocabulaire voor te komen. De wereld staat in brand, maar wij, wij richten ons op de overlast die we ervaren van luidruchtige, dakloze mensen op straat. We ontberen zelfreflectie en projecteren net als Landa alles op ‘de ander’. De bedreiging komt steevast van buiten." http://www.tzum.info/2017...lle-grond/