Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 211 pagina's
• Uitgeverij: Leopold

Flaptekst

Eerste zin

Mijn moeder zet haar wekker altijd lekker zacht. Ze houdt er niet van gestoord te worden in haar slaap. Daardoor komt ze heel vaak te laat op haar werk. Ik bemoei me nergens mee. Ze zoekt het maar uit. Het zou prettig zijn als mijn moeder ook op die manier me mij omging.

Samenvatting

Tessel vertelt in de ik-persoon over wat haar het afgelopen jaar overkomen is met P, het stuk van de school. Ze doet dat niet-chronologisch. Hieronder vind je een samenvatting van Tessels relaas in chronologische volgorde.

In november van het vierde leerjaar wordt Tessel de regieassistente van de docent Nederlands die het onderbouwtoneel regisseert: P, Parcival zoals ze hem noemt, het stuk van de school. Hij is zelf ook cabaretier. Ze doet alles voor hem: van hem door de weeks vergezellen naar alle try-outs van zijn eigen voorstelling en zijn goede grappen voor hem uitschrijven tot en met boodschappen doen op zaterdag omdat zijn vriendin Liz zwanger en moe is. Overleggen over het onderbouwtoneel doen ze op het strand, waar ze vanaf een koude-handendag hand in hand lopen. Als hij haar vertelt dat hij helemaal geen baby wil en dat het een goedmakertje was voor een slippertje, zoent hij haar op haar mond. Dat gebeurt daarna steeds vaker en langer en dat is heel gewoon in de toneelwereld volgens P.

Op een avond komt Tessel na de voorstelling P’s kleedkamer binnen, terwijl hij daar naakt in een innige omhelzing met een meisje staat. P stuurt Tessel weg en legt achteraf via de app uit dat het meisje zijn schoonzus is die van het vreemdgaan weet en hem in de gaten houdt. Tessel gelooft hem hoewel ze dat naakt zijn wel vreemd vindt. Ze mag van P niet naar de première komen omdat Liz ook komt en denkt dat Tessel iets van hem wil. Tessel realiseert zich dat P dat ook denkt en dat dat misschien ook wel de waarheid is: ze is verliefd op P. Ze spreken af dat hij meteen na de première belt en als hij dat niet doet, appt en belt zij hem de volgende ochtend. Uiteindelijk neemt Liz zijn telefoon op en maandag op school laat P haar boos weten dat ze hem niet meer thuis mag bellen. Na de onderbouwvoorstellingen gaan ze voor een laatste keer naar het strand om te zwemmen en daarna zegt P tegen haar dat ze elkaar nu veel minder vaak kunnen zien. Hij bedoelt ‘nooit meer’ maar dat snapt Tess niet. In de zomer wordt de baby geboren. Tessel appt en belt P maar hij antwoordt niet. Toch gaat ze met een kraamcadeau op visite. Als P de deur open doet en haar ziet, zegt hij dat ze een stalker en een maniak is en dat ze op moet rotten.

In de vijfde klas ziet Tessel P niet meer en ze kan niets meer onthouden. Ze heeft faalangst gecreëerd en spijbelt, ook om P te ontlopen. Volgens Tessels mentor heeft ze een burn-out en moet ze rustig aan doen. Het is dan net voor Pasen. Ze mag zelf weten of ze naar school gaat of niet, hoeft geen toetsen te maken en gaat sowieso over. In de zesde klas mag ze dan beslissen in welke vakken ze examen gaat doen. Wel moet ze nu al beginnen aan haar profielwerkstuk (pws) en daar is ze dan ook veel mee bezig: welk onderwerp zal ze kiezen?

Tessel ontmoet in een winkel Evelien: moeder van een dochter, Sanne, bij wie de leukemie is teruggekomen. Enkele weken later overlijdt de dochter en Evelien achterhaalt haar adres en schrijft haar een brief, waarop Evelien haar vraagt om langs te komen. Na deze eerste afspraak volgen er meer. Door haar eerdere ervaringen met P is Tessel bang hun relatie verkeerd te interpreteren en waarderen maar als ze Evelien deze onzekerheden voorlegt, is Evelien erg duidelijk in haar antwoorden. Als Tessel Evelien bijvoorbeeld vraagt waarom ze haar opzoekt, antwoordt Evelien dat ze misschien Sannes dood nodig heeft om haar eigen verdriet te voelen. Als ze weer door Evelien uitgenodigd wordt, neemt ze een cadeautje mee en Evelien en zij krijgen ruzie over de vraag waarom ze dat altijd doet. Ze eist dat Evelien hardop uitspreekt wat zij aan hun contact heeft en realiseert zich achteraf dat ze voor het eerst ruzie gemaakt heeft. Tijdens het volgende bezoek vertelt Tessel dat ze tijd heeft om Evelien overdag op te zoeken vanwege haar stressreductieprogramma. Evelien vindt dat maar een suf plan en zegt dat haar diploma zo niets waard is. Tessel moet leren dat ze gewoon is. Evelien en Tessel krijgen ruzie en zien elkaar even niet maar Tessel spreekt toch weer met haar af om haar te vragen wat zij van het idee vindt om als profielwerkstuk een cd te maken. Evelien luistert naar Tessels liedje en vindt het een goed idee. Naar aanleiding van het liedje vertelt Tessel over P en Evelien e-mailt haar later dat P op zijn minst medeverantwoordelijk voor de situatie was. Hierdoor ziet Tessel ineens de dubbele signalen die P gaf en dat ze misschien wel verliefd maar geen stalker was. Haar broer, die belt vanuit Dubai of Abu Dhabi, bevestigt haar hierin en zegt ook dat ze weer naar school moet.

Ze gaat dus weer naar school, experimenteert met ander gedrag en bedenkt een plan om wraak te nemen, niet alleen op P maar ook op haar vriendin Zoë. Ze laat zich door Zoës vriendje ontmaagden en reist naar Groningen om P na een voorstelling op te zoeken. P begroet haar alsof er nooit iets vervelends gebeurd is en dat slaat haar uit het veld. In de auto verleidt ze hem tot seks en ze wil dit filmen maar door haar oprechte gevoelens voor hem mislukt het filmpje. Achteraf weet ze ook niet precies meer wat ze er nu mee wilde doen.

Ze is weer een paar dagen ziek, totdat Kevin, tot een jaar geleden haar beste vriend met wie ze optrad tijdens elke culturele avond, haar weer ’s ochtends ophaalt. Hij vroeg zich ineens af hoe het met haar ging. Terwijl zij doucht, gaat hij tussen al haar probeersels voor songteksten op de grond zitten en probeert er muziek bij te maken. Ze grist hem een tekst over P uit handen maar vertelt hem uiteindelijk toch wat er allemaal gebeurd is. Kevin dacht dat ze elkaar niet meer zagen omdat hij een vriendin had. Ze besluiten samen aan de cd te werken en noemen hem: Cd voor doven en slechthorenden, vreemden en onbekenden.

Personages

Tessel

Tessel is een meisje van zeventien jaar oud. Ze woont samen met haar moeder. Haar vader is kunstschilder en is enige tijd terug naar Rome vertrokken. Hij bleek een psychose te hebben. Ze heeft een broer Matisse die in Delft studeert en de hele wereld rondreist. Tessels belangrijkste eigenschap is haar perfectionisme, wat ook een motief is. Ze wil bijzonder zijn, beter dan de rest en accepteert het niet van zichzelf als ze een 7 of lager scoort. Door de ervaringen met P, voor wie ze ook erg haar best gedaan heeft, gaat ze zo twijfelen aan haar eigen oordeel dat ze dichtslaat en nergens meer toe in staat is. Haar ervaringen met haar vriendinnen dragen hier ook aan bij: zij staat altijd klaar voor ze maar als zij iets wil afspreken, zeggen ze op het laatste moment af. Met Evelien begint ze over deze ervaringen te praten en ze leert ze te relativeren en dat er mis is met gewoon zijn, dat dat tenminste beter is dan dood zijn. Ook haar broer Matisse geeft haar zelfvertrouwen: hij zegt dat ze misschien wat kan doorslaan in haar zorgen om iemand, maar dat anderen ook voor een dergelijke situatie verantwoordelijk zijn en dat ze niet van haar hoeven te profiteren. Verder is Tessel erg muzikaal: ze speelt piano, schrijft liedjes en houdt van cabaret. Ook dit is een motief. De andere personages zijn bijfiguren, hun karakters worden niet echt uitgewerkt. Evelien, haar moeder, haar broer en Kevin zijn helpers, P is natuurlijk een tegenstander hoewel Tessel in eerste instantie denkt dat hij de oplossing is voor haar eenzaamheid.

Quotes

"Ik probeerde het zo beleefd mogelijk aan Evelien uit te leggen. 'Zolang ik niet weet wat jij, en of jij überhaupt iets aan onze ontmoetingen hebt, loop ik het gevaar dat je er zomaar mee kapt', zei ik. Dat je genoeg hebt van je liefdadigheid. En dan sta ik weer met lege handen.' " Bladzijde 58-59

"'Jezus Tessel, ga gewoon naar school en maak die stomme proefwerken en die stomme PTA's. Verpruts eens iets! Accepteer dat je een gewoon mens bent. GEWOON, net als wij allemaal, zeker niet minder, maar ook niet per se meer. Waarom zou je MEER moeten zijn? Waarom is het niet gewoon genoeg DAT JE ER BENT? Dat je leeft! Dat je de kans krijgt om er iets van te maken???!!!'" Bladzijde 87

"WAAROM DEED DIE KLOOTZAK OPEENS ALSOF IK EEN OF ANDERE GEK BEN? Ik liep niet in mijn blote kont op stilettohakken door zijn straat en ik had geen spandoek bij me met P! Ik wil met je trouwen! Of Neuk mij!!! Of Kill Lizzy!!! Ik kwam alleen maar een cadeautje afgeven voor zijn pasgeboren zoontje. Wat bezielt die man? Goed idee trouwens. Zo'n spandoek. IK BEN OOK GEEN GROUPIE!" Bladzijde 139

"Ik had Evelien wel vaker zien huilen en dat hield altijd vanzelf weer op. Maar nu was het anders. De keren dat ik het had gezien, had Evelien verdriet. Als logisch gevolg van het overlijden van haar dochter. Gedoseerd verdriet. Opgedeeld in (voor mij) behapbare porties. Nu had het verdriet Evelien. " Bladzijde 152

Thematiek

Eenzaamheid en isolement

Tessel is best alleen: haar vader is weggelopen, haar broer is altijd op reis, haar beste vriend heeft een vriendin gekregen en haar vriendinnen lijken gebruik van haar te maken. Ze is dan ook een makkelijk slachtoffer voor P, bij wie ze het gevoel krijgt dat hij het prettig vindt als ze er is. Voor dat gevoel heeft ze alles over en daarom slaat ze redelijk door in wat ze over heeft om in zijn buurt te zijn. P geeft haar het gevoel dat ze ertoe doet, dat haar mening ertoe doet en driekwart jaar trekken ze intensief met elkaar op. Het is nooit ongemakkelijk en altijd gezellig. Als P haar uiteindelijk weg stuurt, voelt ze zich eenzamer en onzekerder dan ooit.

Motieven

Muziek

Tessel heeft een muzikale opvoeding gehad en speelt piano. Ze denkt dat ze om die reden P's regieassistente mag worden. P betovert haar ook met zijn zang maar het liedje dat ze het mooiste vindt, zal hij nooit tijdens een voorstelling laten horen. In de auto luisteren ze samen naar Alt-J en als de relatie voorbij is, moet ze huilen bij deze muziek, zoals Evelien moet huilen als ze Sannes muziek hoort. Uiteindelijk wordt muziek voor haar ook het middel om er weer bovenop te komen. Ze uit haar woede door heel fel en hard de Canto Ostinato te spelen, een stuk dat ze eerst nog samen met P wilde voorbereiden voor de culturele avond. En ze verwerkt haar verdriet in de songteksten voor haar profielwerkstuk-cd. Op deze manier komt ze ook weer nader tot Kevin.

Rouw (verwerking)

Evelien rouwt om haar gestorven dochter. Tessel zoekt haar op en vraagt haar op een gegeven moment waarom zij daar is en Evelien antwoordt dat ze misschien Sannes dood nodig heeft om haar eigen verdriet te voelen. Dat opent Tessels ogen en ze realiseert zich dat ze zelf ook rouwt, om P. Evelien en Tessel helpen elkaar in het rouwproces.

Perfectionisme

Tessel wil alles alleen maar heel goed doen, omdat ze anders geen recht van bestaan lijkt te hebben. Als dat in de vijfde klas niet meer lukt, krijgt ze faalangst en klapt ze dicht. 'Wanneer ben ik begonnen mijn gehele identiteit op te hangen aan de cijfers die ik haal? Aan het begin van de vijfde? Of deed ik het stiekem en onbewust mijn hele leven al? Waarom en wanneer werd een zeven een brevet van onvermogen?' (p. 78) Ze is bang dat ze toch niet zo goed kan leren, dat ze door de mand valt en dat iedereen zal zien hoe gewoon en middelmatig ze is. Door haar gesprekken en ruzies met Evelien leert ze dat dat tenminste beter is dan dood zijn. Hierdoor krijgt ze weer wat zelfvertrouwen en lef.

Titelverklaring

Letterlijk komt de titel voor in een van Tessels songteksten: Dus / NIET MEER ZEGGEN WIE IK BEN / straks ga ik het nog geloven ook / dan zit ik vast / aan dit en dat / aan zus en zo / en 'jij altijd'/ DAT WIL IK NIET / er is geen vorm / waarin ik pas / of passen wil / Laat het aan mij / wie ik wil zijn / LAAT HET AAN MIJ

P heeft haar een stalker en een maniak genoemd en Tessel is dit gaan geloven waardoor ze erg onzeker over zichzelf geworden is: wie en wat is ze precies? En hoe heeft ze haar relatie met P zo verkeerd in kunnen schatten? Door haar gesprekken en ruzies met Evelien komt ze erachter dat ze geen vaststaande vorm heeft en dat ze niet als enige verantwoordelijk is voor wat er tijdens een relatie gebeurt.

Structuur & perspectief

Het verhaal is opgedeeld in vijf delen die alle vijf vooraf gegaan worden door een to do-lijstje of een lijstje met goede voornemens. Dat lijstje wordt steeds korter. Elke deel is weer opgedeeld in genummerde hoofdstukken. In deel 1 staan de afspraken met Evelien centraal en kom je erachter waarom Tessel overdag tijd heeft om met haar af te spreken. In deel 2 gaat over hoe het misgegaan is tussen Tessel en P. In deel 3 realiseert Tessel zich steeds meer dat het niet alleen aan haar lag, ze gaat weer naar school en maakt een plan om wraak te nemen. Deel 4 is het kortst en gaat over de nieuwe Tessel op school. In deel 5 probeert Tessel daadwerkelijk wraak te nemen. Opvallend aan de structuur is dat de hoofdstukken worden afgewisseld met songteksten van Tessel die waarschijnlijk op haar profielwerkstuk-cd komen.

Het verhaal is niet-chronologisch: in het heden ontmoet Tessel Evelien en zoekt ze haar thuis op. Evelien zit net als zij in een rouwproces en dat maakt dat Tessel terugdenkt aan en vertelt over haar tijd met P.

Tessel vertelt in de ik-persoon, waardoor je je goed in haar kunt inleven en wat het perspectief onbetrouwbaar maakt. Tessel is een denker: ze reflecteert voortdurend op wat ze doet, vindt en voelt en ze schrijft dat met veel zelfspot op. Als ze haar gevoelens begint te delen met anderen, Evelien en haar broer, dan komt ze erachter dat je op verschillende manieren kunt kijken naar wat er allemaal gebeurd is.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Haarlem. Tessel is veel thuis en bij Evelien en gaat op een gegeven moment weer naar school. Het verhaal speelt zich af in het heden: er sprake van een Onesie en er wordt bij maatschappijleer over vluchtelingen uit Syrië gedebatteerd. De vertelde tijd in het heden kun je afleiden van de to do-lijstjes, namelijk van 15 mei tot en met 12 juni, dus ongeveer een maand.

Stijl

Hoewel het nergens letterlijk wordt gezegd, voelt het alsof je Tessels dagboek leest. Ze schrijft op een zeer reflectieve manier over wat ze meemaakt en haar gedachten en gevoelens erover en doet dat met de nodige zelfspot waardoor het verhaal nergens zwaar wordt.

'Tessel overtuigt als een behoorlijk goed uitgewerkt personage, dat niet tot klankbord van haar problemen herleid wordt en daardoor echt onder je huid gaat zitten. Haar onzekerheid, het gevoel niet aan de externe druk te kunnen voldoen, krijgen stilistisch sterk gestalte. Het is niet toevallig Evelien die Tessel doet beseffen dat ze niet perfect hoeft te zijn, en dat leren omgaan met mislukkingen minstens even waardevol is. Het gaat wat snel allemaal, en ook de levenservaring waarop Evelien zich kan beroepen wordt te duidelijk door de volwassen auteur ingefluisterd. Maar dit is slechts een kanttekening in de marge, die Tessels geloofwaardig uitgewerkte groei niet volledig onderuit haalt. [...] De vileine humor zorgt voor een zekere luchtigheid, maar precies daarin schuilt de angel: onder de oppervlakte schuilt een bodemloos verdriet. Tessel balanceert tussen lachen en huilen, vaak nog op eenzelfde pagina.' (Peeters 2017)

Slotzin

En toen moest ik opeens heel hard huilen.

Beoordeling

Ik heb nog nooit een boek gelezen waarin zo goed wordt uitgelegd waarom het lastig is perfectionistisch te zijn en waarom het ook strontvervelend is voor je omgeving.
En dat met zoveel humor verteld! Je kan Tessel alleen maar in je armen sluiten en met haar mee lachen en huilen. Aanrader dus!

Recensies

"De directe stijl, wars van overbodige franjes, en de pittige dialogen maken Er is geen vorm waarin ik pas tot verslavende literatuur mét diepgang." http://www.tzum.info/2017...rm-waarin/

"En dan rauw en ongepolijst – het boek begint alsof Tessel tegelijk haar mond en haar ziel opentrekt, ongericht begint te praten." https://www.nrc.nl/nieuws...0-a1542089

Bronnen

Een puber die tegelijk haar mond en ziel opentrekt

https://www.nrc.nl/nieuws...0-a1542089

Recensie: Erna Sassen - Er is geen vorm waarin ik pas

http://www.tzum.info/2017...rm-waarin/