Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 159 pagina's
• Uitgeverij: Wereldbibliotheek

Flaptekst

Eerste zin

De vliegende storm smeet een vogel tegen het raam. Hij viel als een baksteen op de zwarte aarde en bleef daar met uitgespreide vleugels liggen. Dood, dacht het meisje.

Samenvatting

 Er is sprake van een kleine roman, waarvan de inhoud vrij kort kan worden samengevat.

Het verhaal-Nu speelt op woensdag 13 mei 2015. De vertelster is Lena Behrends. Ze woont in Utrecht Zij vertelt aan de lezer dat haar zoon Thomas  op woensdag 13 mei 2015 met ruzie naar school gaat en niet op de verwachte tijd terugkeert. 
Je blijft bij haar terwijl ze steeds terugdenkt aan het verleden.
In het Nu gebeuren de volgende dingen:
- Lena bezoekt haar huisarts en klaagt over haar puberende zoon. Het verhaal klinkt verward.
- Lena belt later de mentor van Thomas, maar diens vrouw zegt dat haar man niet thuis is.
- Lena wil naar een schoolvriendje gaan om die te bevragen, maar ze keert naar huis terug, omdat ze niet durft aan te bellen
- Lena wordt teruggebeld door de mentor, maar het klinkt alsof hij niet weet wie  Thomas is.
- Lena gaat om twaalf uur de stad in, gaat naar een café, maar Thomas is daar ook niet
- Lena gaat midden in de nacht bij de politie langs om de vermissing te melden
- De volgende dag belt Lena naar school; ook de conciërge reageert alsof hij niet weet wie Thomas is.
- Lena schrijft zelf een "zelfmoordbrief van Thomas."
- Politie komt langs bij Lena en onderzoekt kamer van Thomas die op een kleuterkamer lijkt. Lena zegt dat Thomas geen kluisje op school heeft.
- Daarna komen die morgen nog twee mensen lang: zijn het mensen die moeten beoordelen of Lena wel geestelijk in orde is ?

Dan zijn er twee verhaaldraden uit het verleden.
Als Lena zestien jaar is, heeft ze het niet meer naar haar zin op het Waddeneiland. Ze ontmoet de zeezeiler Tom met wie ze mee op wereldreis gaat. Hoe lang dat duurt weet je als lezer niet. Ze vertelt echter dat ze zwanger was en naar huis wilde. In Malaga ondergaat ze een echo, maar er is geen vrucht te zien. Toch zou ze bevallen zijn op 21 juni 2000. Ze meldt dat aan haar vriend. Tom zeilt dan in de buurt van Spitsbergen. Hij zegt dat het niet kan dat ze zwanger van hem is. Waarschijnlijk was hij onvruchtbaar. Tegen zoon Thomas heeft Lena steeds gezegd dat hij de ogen van zijn vader heeft. Ze heeft gelogen.

Gaandeweg wordt ook de andere verhaaldraad aan de lezer onthuld. Het leven op het Waddeneiland is voor de levendige moeder van Lena te saai. Ze wil dat haar man rijles neemt, zodat ze ook eens met vakantie met de auto kunnen. Dat gebeurt. Maar vader is niet gewend om in Duitsland te rijden. Lena (11) moet haar broertje tijdens het rijden vasthouden, maar als ze moet spugen, is er even paniek in de auto. Vader veroorzaakt een auto-ongeluk. Lena is gewond aan been en kaak. Broertje van 3 overleeft het niet. De moeder van Lena kan het leven mentaal niet meer : ze trekt zich terug uit het gewone leven en wordt hysterisch als het kamertje van de kleine Timmie wordt ontruimd.

Lena heeft blijkbaar de spullen van Timmie bewaard en in de kamer van haar denkbeeldige zoon Thomas opgeborgen. Mijn interpretatie van de fabel  is dat er nooit een echt geboren Thomas is geweest en dat ze in het kamertje in Utrecht haar gestorven broertje Timmie als een levende legende wilde behouden. Hij is dan het behouden kind. Dat er desalniettemin verschil van mening kan zijn over de afloop, komt door de gekozen structuur en het perspectief van de schrijfster.

Er is ook nog een korte proloog. Een meisje verzorgt een tegen het raam gevlogen rode wouw. Wanneer die weer genezen is, laat ze hem los. De vogel ontmoet meteen een andere vogel. Samen keren ze nog even terug naar het meisje en verdwijnen dan. Het meisje kijkt de vogels vol verlangen na.

Personages

Lena Behrends

Het draait in deze kleine roman maar om één personage, Lena Behrends. Maar de schrijfster laat zo weinig gegevens over haar personage los, waardoor je niet eens kunt vertellen hoe oud ze in het verhaal-Nu is. Wanneer ze 's nacht in een café opzoek gaat naar Thomas, beschrijft ze zich als "een oude bleke vrouw met natte plakkerige haren." Bovendien staat er een aantal keer in de tekst "Ik ben toch niet gek." Je weet als lezer dan bijna zeker dat ze het wel is. Als de 11-jarige Lena uit het Duitse ziekenhuis door haar vader wordt opgehaald, staat er dat ze "vanaf nu altijd en zouden liegen. de waarheid was te erg." Lena besluit de legende van haar gestorven broertje in leven te houden door foto's op de kamer van Thomas te plaatsen en een niet geboren zoon tot leven te brengen. We kijken dus als lezer mee in het gestoorde brein van iemand die eigenlijk lijdt aan een PTSS. Ze vertelt dat ze zestien was toen ze met Tom kennismaakte. Ze zou een aantal jaar hebben gezeild met hem totdat ze van hem hoort dat hij geen kinderen kan maken en zij al die jaren de pil voor niets heeft geslikt. Dan hoeft ze dus helemaal niet zo'n oude vrouw zijn als ze van zichzelf vertelt. Maar daar staat weer tegenover een passage op blz. 13: "een magere vrouw met grijze uitgroei uit haar blonde piekharen, een oude onflatteuze ochtendjas en afgetrapte vilten pantoffels op de drempel tussen binnen en buiten. Een moeë moeder. " Allemaal rookgordijnen voor de lezer dus.

Quotes

"Ik hou van hem, dacht ze. Ik hou van je, wilde ze zeggen en toe, kom, doe even kets aardigs, een lach, zo moeilijk is dat toch niet. Ze tuitte haar lippen om hem een zoen te geven. Hij bewoog zijn hoofd in een korte heftige ruk opzij, alsof hij een horzel van zich afschudde, keerde haar zijn rug toe, zwaaide zijn rugzak over zijn schouderen liep met schonkige stappen het tuinpad af." Bladzijde 11

""Ik ben niet zo vrolijk als anders, heb het gevoel dat ik mezelf niet ben, er zitten watten in mijn hoofd, ik kan niet helder denken, ik zie dingen die er niet zijn, ik bedoel dat niet, ik bedoel, kijk, dat ik heel vaak zeg "ik bedoel, snapt u?"" Dat wilde ze niet zeggen. Het gesprek ging helemaal de verkeerde kant op." Bladzijde 18

"Haar vader was een eneue vader geweest. Geworden. Haar moedern was een sneue moeder. Zij een sneue vrouw. dat had hij geschreven: "Ik vind je sneu. Een sneue vrouw, een sneue vertoning." In de laatste regel van de brief." Bladzijde 38

""Nee", riep ze , "niet doen, wacht, stoppen Jan. Lena is misselijk." Vader zei dat hij niet kon stoppen, moeder zei dat het moest onmiddellijk. "Het kan niet." "ga er dan af, hier, de afslag", schreeuwde moeder, voor ze de hel;e boel onder spuugt." Vader gaf een ruk aan het stuur, moeder gilde, vader schreeuwde. Daarna niets meer." Bladzijde 158-159

"De gynaecoloog had lang gezwegen. De stilte bijna tastbaar. "Sorry lady, nada." "Dat kan niet. Ik ben misselijk en ik ben zwanger", had ze gezegd. "Ik ben absoluut zwanger. "Niet nada, ze wist het zeker, Nada. Jezus, kon die man niet gewoon Engels spreken, wat een gelul, nada." Bladzijde 55

Thematiek

Zin van het bestaan / zin van het leven

Wanneer Lena haar broertje Timmie verliest bij het auto-ongeluk in Duitsland, haar moeder psychisch in de knoop raakt en zij zich schuldig voelt aan de dood van haar broertje, verandert de zin van haar bestaan. Vanaf dat moment besloot ze ook te gaan liegen. Dat maakt de roman aan de ene kant lastig om te lezen, aan de andere kant ook heel interessant. het is namelijk een mooie voorbeeldroman met een "onbetrouwbare verteller." De lezer gaat steeds meer twijfelen aan de mededelingen van de verteller. De gewone mensen laten niet blijken dat er sprake is van een levende Thomas. Het lijkt erop dat Lena dit kind verzonnen heeft om haar schuldgevoel te overwinnen. Verder leidt ze een eenzaam bestaan: ze heeft werkelijk niemand om haar heen.Voert dus dialogen met een niet bestaande zoon en speelt voortdurend toneel. Ze kan de psychische afwijking ook genetisch hebben door gekregen van haar moeder. Om zo te kunnen leven moet Lena voortdurend liegen en dat is dus eveneens een belangrijk motief in deze roman.

Motieven

Zelfmoord

Lena suggereert door het zelf schrijven van een zelfmoordbrief dat Thomas zelfmoord zou hebben gepleegd.

Schuldgevoel

Moeder en Lena hebben een schuldgevoel overgehouden aan het ongeluk met Timmie. Moeder trekt zich eigenlijk terug in haar oester. ze wordt hysterisch als vader besluit de spullen van de kleine Tim weg te doen. De nog jonge Lena besluit het Waddeneiland te verlaten en een reis om de wereld met zeezeiler Tom te beginnen.Ze denkt dat ze zwanger is. haar reacties komen voort uit een schuldgevoel. De spullen van Timmie worden bewaard in de kamer van de niet bestaande Thomas.

Eenzaamheid

Lena is een totaal vereenzaamd personage. In november trekt ze zich al terug in haar huis om er een soort winterslaap te houden. Ze heeft geen contact met buren of familieleden. Wanneer de politie haar aanraadt over de verdwijning van haar zoon Thomas met iemand te praten, wordt pijnlijk duidelijk dat ze niemand heeft. De eenzaamheid wordt ook nog gesymboliseerd in d egekozen decors: Utrecht een stad waar ze niemand kent en waar niemand Lena kent. En ook een eiland is een symbool van eenzaamheid en isolement. De moeder van Lena kon daar niet tegen en ook Lena kan er na het ongeluk niet meer

Leugens en bedrog

Lena moet voortdurend liegen in het leven. Ze heeft een niet bestaand kind in het leven geroepen en moet dat dus tegen iedereen volhouden. Ze verzint een geboortedatum etc..... Ze schrijft met eigen handen een zelfmoordbrief van Thomas, maar de politie gelooft haar niet.

Dood door schuld

Timmie, het driejarige broertje van Lena komt bij een auto-ongeluk om het leven. het hele gezin (vader, moeder en Lena) zou zich schuldig kunnen voelen aan het veroorzaken ervan.

Schoolleven

Thomas zou in klas 3 van de middelbare school zitten, maar de mentor en de conciërge lijken hem niet te kennen. Hij heeft ook geen kluisje op school. het heeft er alle schijn van dat Thomas niet bestaat en dus ook niet op de school kan zitten.

Geluk / verlangen naar geluk

In de korte proloog rest een meisje een tegen het raam gevlogen rode wouw. Ze verzorgt hem totdat die weer kan vliegen. Als ze hem loslaat, komt de vogel meteen andere vogel tegen, vliegen nog een rondje boven het hoofd van het meisje dat de vogels met een verlangend gevoel nakijkt. Staat het meisje niet symbool voor Lena met haar verlangen naar geluk.

Psychische afwijking

Zowel de moeder van Lena als Lena zelf hebben psychische schade opgelopen als gevolg van het auto-ongeluk in Duitsland. de moeder trekt zich terug in haar oester en eigenlijk doet Lena dat ook door een niet bestaand kind in het leven te roepen en dat te verzorgen./

Motto

Het motto is afkomstig uit de roman van Paul Aster "In the Country of Last Things: 
"Close your eyes for an moment, turn around to look at something else, and the thing that was before you is suddenly gone. Nothing lasts, you see, not even the thouhts inside you...." 
 

Een mooi motto over iets of iemand die ineens uit je leven is verdwenen. 

Titelverklaring

"Het behouden kind" moet verwijzen naar het broertje dat Lena verloren heeft bij een auto-ongeluk in Duitsland. Zij moest hem tijdens de reis vasthouden, maar omdat ze moest spugen, deed ze dat niet. Haar vader veroorzaakte daarna  een ongeluk en zij verloor haar broertje. Daar hield ze een schuldgevoel aan over en een psychisch in de war zijnde moeder. Ze verdwijnt als zestienjarige van het eiland en gaat mee met een zeezeiler Tom. Van hem denkt ze in verwachting te zijn, hoewel dat niet kan omdat hij onvruchtbaar zou zijn. Ook de echo's van haar  buik, in Malaga uitgevoerd, zeggen dat het niet zo is. Ze denkt echter een zoon te hebben. Dat moet het behouden kind zijn. In haar huis heeft ze een kamer met spullen en foto's van haar verongelukte broertje. Lena moet psychisch in de war zijn.

Maar bij zo'n titel, denk ik altijd naar een diepere laag. Er is een semantische verwantschap met de titel "Het behouden huis."(de oorlogsroman van W.F. Herman, een partizaan probeert de oorlog te overleven in een afgesloten huis)
Daar weer boven zweeft ook de titel van 'Het behouden Huys"  bij de overwintering op Nova Zembla. (Willem Barentz.)  Die schepelingen zaten eind zestiende eeuw vast in het poolijs en verbleven er in eenzaamheid. 
Ook Lena zit vast in haar gedachten en verblijft in grote eenzaamheid. Vanaf november trekt ze zich helemaal terug in haar geïsoleerde huis. Ze heeft geen familie en geen vrienden. De schepelingen brachten de tijd door met liedjes zingen. Dat doet Lena ook met kinderliedjes (o.a. De zevensprong ) En wat wijkt de naam Behrends af van Willem Barentz. En wat te denken van de voornaam van Thomas met altijd een Bijbelse connotatie van "ongelovige."

Bovendien verblijft de zeezeiler als zij het kind baart (in haar hoofd) in de buurt van het het eiland Spitsbergen. Die naam wordt ook  in de tekst genoemd. Het is dus niet zo'n vreemde gedachte dat Lena ook met een vorm van overleven te maken heeft.  

Structuur & perspectief

De structuur van deze kleine roman is dat er een proloog is en 19 genummerde hoofdstukken. In die hoofdstukken gaat de verteller steeds terug naar het verleden. Er zijn twee perioden die van belang zijn, de jeugd van de verteller op een Waddeneiland waarbij ze door een ongeluk haar broertje verliest. En de situatie dat ze denkt dat ze in juni 2000  een zoon Thomas heeft gebaard.
Die imaginaire zoon is nu 15 jaar gaar. Het verhaal-Nu is dus 2015, mogelijk 2016  omdat het verhaal in mei speelt.

Er is een personale vertelster . We zien het verhaal door de ogen van Lena. maar het moge duidelijk zijn dat er sprake is van een "onbetrouwbare "verteller.  Gaandeweg kon je er als lezer achter dat ze in een fantasiewereld leeft en dat er dus een heel andere werkelijkheid is. 

Het einde is open.

Decor

Het decor van het verhaal-Nu is in ieder geval de stad Utrecht. Dat is uit tekstgegevens op te maken. (Neude, Oudegracht, Utrechtse jongeren) . het is al heel bijzonder dat er concrete gegevens worden vermeld, want de schrijfster legt bijna een waas van geheimzinnigheid over het verhaal dat zowel voor data als plaatsgegevens  geldt. Ze geeft erg weinig prijs waar en wanneer het verhaal speelt.
Voordat ze naar Utrecht is verhuisd, zou ze gewoond hebben in een "slaapdorp, in een huis met gele ramen."

In haar jeugd heeft de vertelster op een eiland in het noorden doorgebracht. Dat moet dus een Waddeneiland zijn geweest. Twee keer wordt wel de naam Vlieland genoemd. Op Vlieland mogen geen auto;s rijden, alleen inwoners mogen een auto meenemen. Lena's vader moet op een bepaald moment rijles nemen. Daarna gaan ze een keer op vakantie naar Duitsland, waar een ernstig ongeluk gebeurt.  Maar heel concreet waar dat is, wordt niet verteld.

Wat de tijd betreft is er een dergelijk verschijnsel aan de hand.  Zoon Thomas zou geboren zijn op 21 juni 2000. Hij is vijftien jaar en het Verhaal-Nu zou daarom in mei 2016 kunnen spelen.  Maar 13 mei- de dag dat hij verdwijnt- is  woensdag 13 mei  in 2015. Eigenlijk zou Thomas dus nog geen vijftien jaar kunnen zijn. Een buiten textueel gegeven ondersteunt die veronderstelling. Lena vertelt ook over de jurk van Trijntje Oosterhuis tijdens het Eurovisie Songfestival. Dat vond plaats in mei 2015.
Lena zou 16 jaar zijn geweest toen ze met een zeezeiler Tom is meegegaan. Die was toen 35. Er wordt niet verteld hoe lang die reis heeft geduurd. Hoe oud zou ze dus schijnzwanger geweest kunnen zijn? 

Het ongeluk gebeurde toen Lena 11 jaar oud was en haar broertje 3 jaar. Ook daarvan kun je als lezer niet opmaken in welk jaar dat is geweest. Je kunt alleen maar schatten. 
 

Stijl

Mooie vloeiende vertelstijl. Holwarda gebruikt geen moeilijke woorden, de ingebeelde dialogen zijn levendig. Ze trekt daar de lezer in het moeras van Lena mee.
Ook de metaforen zijn helder en goed te begrijpen.
"al vanaf half november had ze zich als een slak in haar huis teruggetrokken."
Je krijgt wel veel zinnen mee die bij nadere lezing heel dubbelzinnig zijn: "Ik ben toch niet gek", of: Moeder was alleen bezig met wat er niet was, Lena ook, Vader ook." 
Prima leesbaar voor scholieren van de eindexamenklassen havo en vwo.

Slotzin

Ze zette de thee op tafel, schoof de pui verder open. De zon scheen, het licht viel door de takken van de boom. Op het tafeltje daaronder glinsterden nog druppels van de regen van gisteren.

Beoordeling

Interessante roman die aan de ene kant goed te lezen is vanwege het niet al te lastige taalgebruik, maar aan de andere kant de lezer volkomen op het verkeerde been zet. Dat doet Holwarda door het spel dat altijd bestaat tussen lezer en schrijfster, nl. het spel van fictie en werkelijkheid, hier tot op het bot toe te spelen.
Niettemin, de moeite van het proberen helemaal waard. Ik heb het boekje twee keer moeten lezen om me te realiseren hoe ik het verhaal zie. Dat kan het boek is niet dik. Knap is dan ook dat een schrijfster in een boekje van 160 pagina's zoveel raadsels kan oproepen.

De roman is prima te combineren met andere boeken waarin het gaat over een gestorven kind dat invloed heeft op het leven van mensen:

Een paar ideeën voor je literatuurlijst:
- A.F. Th. van der Heijden  - Tonio
- Stevo Akkerman- Donderdagmiddagdochter 
- Inge Diepman - Diep 
- Kees van Beijnum - Het verboden pad
- P.F. Thomèse - Schaduwkind
- Jan Wolkers - Een roos van vlees 
- Oscar van den Boogaard - Liefdesdood