Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 250 pagina's
• Uitgeverij: Ambo/Anthos

Flaptekst

Eerste zin

Achter haar raam op de derde verdieping inspecteerde een oude dame de spathiphyllum, die volop in bloei stond, de witte bloemen helder afstekend tegen het diepgroene bladf. Sinds ze hem had verpot nam hij de halve vensterbank in beslag.

Samenvatting

Pieter Elting, geslaagd bestuurder, (49) recent gescheiden van zijn vrouw Monica omdat hij overspel gepleegd heeft, wordt op een zomeravond door twee personen ontvoerd en gebracht naar een alleenstaande woning, waar hij in een lege kamer  door een Man en een Vrouw gegijzeld wordt.
Hij krijgt op gezette tijden slecht eten, wordt vastgebonden in een bed, pist en poept in zijn broek waarna hij bestraffend door de Vrouw wordt toegesproken. Later krijgt hij een mensonterende luier om. Hij heeft geen idee waarom hij is opgepakt. Hij heeft vrijwel geen vijanden gemaakt, hij heeft niemand bedonderd en op zijn vragen komt daarop geen antwoord.
Hij heeft vrijwel geen mogelijkheid zich te bewegen, maar de Man en de Vrouw geven nergens antwoord op. Hij moet zelf maar reflecteren op zijn situatie en erachter komen waarom hij daar zit. Dat lukt hem niet in het begin. Hij mag onder begeleiding ook een keer naar buiten in een rolstoel, maar als hij iemand tegenkomt, is hij niet in staat om hulp te vragen. Hij is zo murw als een dementerende.  Als hij protesteert tegen zijn behandeling krijgt hij klappen, en als hij de Vrouw een keer een knietje tegen haar kin geeft, slaat de Man hem een tand uit zijn mond, waardoor het eten een stuk minder gemakkelijk wordt. Als hij na een week eindelijk mag douchen, is het water eerst te koud, maar daarna veel te heet, waardoor hij veel pijn krijgt. De lezer begint nu wel het een en ander te vermoeden.

Er komt een verandering van perspectief als de Man tegen zijn zus zegt dat hij ermee wil ophouden. Ze hebben Pieter  willen laten zien hoe slecht de toestand is in het verzorgingstehuis waar hun moeder is opgenomen. Zus Emma wil nog even doorgaan, maar broer John haakt af. Emma neemt dan het besluit het logboek dat ze over haar moeders verblijf in Parkzicht heeft bijgehouden aan Pieter Elting te laten lezen.

Dat is dus een ik-intermezzo in het verhaalheden. In een kleine 60 bladzijden beschrijft Emma als ik-vertelster de situatie van haar moeder. Ze moesten haar laten opnemen, omdat ze de zorg zelf niet meer konden geven. Ze heeft een infarct gehad, nog maar 55 jaar is. Eerst mocht haar moeder  nog in een eigen kamer bivakkeren, maar haar gedrag werd te slecht en daarom moest ze naar een gesloten afdeling. De zorg is daar gewoon erg slecht: er is te weinig personeel dat bovendien niet al te vriendelijk reageert: blauwe plekken op de armen van haar moeder, te weinig verschoning etc. Op een bepaald moment moet ze onder de douche, maar als de verpleegkundige wegloopt, zet de moeder van Emma de douche te heet, waardoor ze flinke brandwonden oploopt. Kort daarna sterft ze in het ziekenhuis. Emma en Jon beloven elkaar de bestuurder van het tehuis een lesje te geven.

Omdat John is afgehaakt, maakt Emma het karwei alleen af. Als Pieter in de alleenstaande woning zijn schuld heeft erkend, neemt ze hem mee in de auto. Ze bindt hem vast in de rolstoel en kiepert hem in de vijver van het verpleeghuis. Alleen een oude vrouw op de derde verdieping ziet het 's nachts gebeuren, maar haar zal niemand geloven. Het water sluit zich boven Pieter Elting.

Personages

Pieter

Pieter vindt zich maatschappelijk geslaagd. Jammer genoeg gescheiden van zijn vrouw na een in zijn ogen onbenullig overspelgeval. Hij kan dan ook geen motief bedenken voor zijn ontvoering. Hij heeft niemand iets misdaan. Gaandeweg tijdens zijn vernederende verblijf in een verder lege kamer trekt hij de parallel met de behandelingen in een verzorgtehuis waarvan hij als bestuurder werkzaam is. Hij is medeverantwoordelijk aan het systeem. Dat krijgt hij helder onder ogen als hij het logboek van Emma leest. Hij bekent schuldig te zijn, maar zoek toch ook nog excuses. Dat wordt hem fataal.

John

John is door zijn zus overgehaald Pieter Elting te straffen door hem duidelijk te maken hoe de behandelingen in een verpleegtehuis zijn. Als hij het na een paar dagen genoeg vindt (hij staat er dus niet erg achter) neemt Emma het heft in handen. John verdwijnt van het toneel. Hij blijkt alles toch beter te kunnen accepteren dan zijn zus. Dat komt waarschijnlijk omdat hij een eigen baan en leven heeft, terwijl Emma in het huis van haar moeder na het eindexamen met de verzorging bezig is geweest. John relativeert beter.

Emma

Emma zit vol wraakgevoelens die haar leven na de dood van haar moeder beheersen. Ze is na haar eindexamen gymnasium niet gaan studeren, heeft zich opgeofferd haar moeder te verzorgen en voelt het als een verraad dat haar moeder naar een tehuis moet. Ze ergert zich aan de behandeling door het personeel, noteert alles in een logboek en ligt overhoop met een verpleegkundige. Later is die ook betrokken bij een te hete douche waarna de moeder van Emma (heel jong nog, 55) overlijdt. Ze zit vol haatgevoelens tegenover het systeem en wil wraak. Die voert ze uiteindelijk uit. Uit alles blijkt dat ze fanatieker jaagt op Elting dan haar broer John. De excuses van Pieter komen te laat: Ze heeft al in haar hoofd zitten dat hij gestraft moet worden.

Quotes

"Heel even, een ondeelbaar moment, meende hij te kijken naar toneelspel. Een claus die tot doel had de volgende claus op te roepen. Hij kreeg niet de gelegenheid erover na te denken, want de vrouw boog zich over hem heen, richtte zich weer op. "Hij heeft in zijn broek gepiest!" En onmiddellijk daarna: "Schaamt u zich niet?"" Bladzijde 39

"Ik weet niet waar ik ben. Ik doe er alleen heel over om tot de ontdekking te komen dat ik me misschien ergens op het platteland bevind. Applaus! Pieter Elting, negenenveertig, gescheiden, maatschappelijk geslaagd, denkt te weten waar hij zich bevindt. Nu al. " Bladzijde 50

"Geloofde ik maar in een god, dat zou het veel gemakkelijker makn. Dan kijk je van beneden naar boven in een weids perspectief. Terwijl ik- als een soort schoorsteenveger- door een kijker van boven naar beneden kijk, en alles wat me niet bevalt raag ik weg." Bladzijde 87

"Rende de gang op en schreeuwde tot er iemand kwam. Iemand was Ilse. "Ze heeft aan de kraan gezeten, onder de douche. Ik werd even weggeroepen, en toen ik terugkwam lag ze op de vloer. Ik weet ook niet hoe ze het gedaan heeft."" Bladzijde 236

""Niet schreeuwen", zei hij. "Straks hoort hij je nog. We hadden een afspraak. We zouden hem een week, één week maximaal, laten ondervinden wat het is om overgeleverd te zijn aan zorg van wildvreemden die het geen zak kan schelen hoe jij je voelt. Dat was jouw voorstel, weet je nog.?"" Bladzijde 172

"Voor haar, in de vensterbank, glansden wit de bloemen van de spathiphyllum, waarvan de stengels iets van hun veerkracht leken te hebben herwonnen, maar ze sloeg er geen acht op. Ze had dit gezien. Ze was niet gek. Had gezien hoe iemand werd verdronken in de vijver." Bladzijde 253

Thematiek

Maatschappijkritiek

Het belangrijkste motief (dus thema) is de kritiek op de situatie van de zorg in Nederland. Met hulpbehoevende en dementerende mensen wordt heel slecht omgegaan. Ze hebben geen bewegingsvrijheid, krijgen slecht eten, mogen zelf niets meer beslissen en zitten vaak in een slechte accommodatie, waarbij de zorg tijd te kort komt en dus tekort schiet. Het zijn meestal niet de verpleegkundigen die het verkeerd doen, maar het systeem is verkeerd. Bestuurders komen niet op de werkvloer en denken alleen in getallen en cijfers. De moeder van Emma en John komt om na een incident onder een te hete douche en ze besluiten een van de verantwoordelijke bestuurders een weekje hetzelfde te laten ondergaan als de mensen in een verpleegtehuis. Dat wordt Pieter Elting ten slotte ook duidelijk wanneer hij het logboek van Emma over het verblijf van haar moeder in "Parkzicht" moet lezen tijdens zijn gijzeling. Voor hem is het te laat: hij wordt de vijver in gereden. Daarmee heeft het boek nog net iets van een thriller, maar in feite blijft het een aanklacht tegen ons zorgsysteem voor ouderen.

Motieven

Wraak

John en Emma willen eigenlijk wraak voor de dood van hun moeder. Die is onder een te hete douche gekomen en overlijdt later in een ziekenhuis. Ze besluiten Pieter Elting te gijzelen. John vindt het na een paar dagen genoeg, maar Emma neemt uiteindelijk de ultieme wraak. Pieter is debet aan het zorgsysteem en hij zal boeten voor de dood van haar moeder.

Moord

Uiteindelijk leidt het verhaal toch tot een moord. Emma bindt Pieter vast en rijdt hem in een rolstoel midden in de nacht in de vijver van het verzorgingstehuis van haar moeder. Het is ook een ideale moord, want behalve een dementerende vrouw die niemand zal geloven, ziet niemand wat er gebeurd is.

Liefdesrelatie: problemen/echtscheiding

Pieter is gescheiden van zijn vrouw Monica.

Dood

De dood speelt een rolletje in deze thriller. De moeder van Emma is gestorven na de slechte behandeling in het verzorgingstehuis. Pieter Elting sterft doordat Emma hem in het water van de vijver duwt.

Overspel

De belangrijkste reden voor de scheiding is het overspel dat Pieter heeft gepleegd met een snollige vrouw die erop op uit was om seks met hem te hebben. Hij tilde er zelf niet zo snel aan , maar zijn vrouw Monica nam het hoog op en wilde scheiden.

Dementie en geheugenverlies

De moeder van John en Emma lijdt aan geheugenverlies. Dat is zo ernstig dat Emma en John haar niet meer thuis kunnen verzorgen. Ze wordt daarom opgenomen in Parkzicht, maar dat lukt niet goed. Een paar weken later wordt ze opgenomen in de gesloten afdeling en ook daar gaat het fout.

Schaamte

Schaamte is een belangrijk motief. De mensen in een verzorgingstehuis krijgen te maken met dat gevoel. ze worden vaak op een onterende manier behandeld. krijgen een luier om en ze krijgen oop gezette tijden slecht eten. Dat gevoel proberen de ontvoerders over te brengen op Pieter Elting, de medeverantwoordelijk is voor het systeem. Hij ervaart in zijn periode van gijzeling hoe schaamteloos je wordt behandeld: op vaste tijden eten, geen bewegingsvrijheid, onder een hete douche gezet worden, in je broek pissen en poepen, een luier om krijgen.

Gijzeling

Emma en John obntvoeren Pieter Elting en gijzelen hem een week in een lege kamer in een boerderij op het platteland. Hij heeft in het begin helemaal niet door waarom hij gegijzeld wordt en denkt dat het om een losgeld gaat. Later als hij het logboek van Emma heeft moeten lezen, begrijpt hij het wel.

Motto

Er is geen motto en gene opdracht.

Trivia

Lieneke Dijkzeul schrijft het boek als psychologische thriller, maar een thriller kun je het boek eigenlijk niet noemen. Het is eigenlijk een psychologische roman (nog liever: een maatschappelijke aanklacht tegen ons zorgsysteem). Het heeft ook niet de kenmerken van een thriller. Dat wil echter niet zeggen dat het geen goed boek is.

Titelverklaring

Op de allerlaatste pagina wordt de titel letterlijk aangehaald door een oude, dementerende vrouw die vanuit haar woning ziet wat er met Pieter Elting gebeurt. Ze ziet dat hij in een rolstoel het water wordt ingereden, maar het is nacht. Ze weet dat niemand haar zal geloven. Je hebt van die slechte dagen ertussen zitten, waarop niemand gelooft wat je zegt en mensen je de eenzaamheid van het leven doen voelen.

Maar de dagen van schaamte gelden ook voor de moeder van de twee ontvoerders John en Emma. Ze zien dat hu moeder in een verpleeghuis na een herseninfarct slecht wordt behandeld vanwege het gebrek aan tijd. Daardoor eet ze nauwelijks, krijgt een luier om en wordt onder een te hete douche gezet, wat uiteindelijk leidt tot de dood.  Het zijn dagen waarvoor de dochter van de vrouw zich schaamt.

John en Emma besluiten een bestuurder van het tehuis, Pieter Elting, hetzelfde te laten meemaken als hun moeder. Ontvoerd worden, in een lege kamer gezet worden, slecht eten op tijd krijgen voorgeschoteld, een luier om krijgen en uiteindelijk onder een te hete douche worden gezet. Het zijn dagen dat de bestuurder wanneer hij het logboek van Emma noodgedwongen heeft moeten lezen met schaamte zal hebben gedacht aan de manier waarop Nederland anno 20NU met gehandicapten, eenzame bejaarden en dementerenden omgaat. Het is een week vol met dagen van schaamte ook voor hem. 

Structuur & perspectief

Het boek heeft 32 hoofdstukken zonder titel.
Het eerste en het laatste hoofdstuk(32) worden gezien vanuit het perspectief van een oude vrouw in een verzorgingstehuis die vertelt wat er met Pieter Elting gebeurt.
Vanaf hoofdstuk 2 tot en met hoofdstuk 26 wordt beschreven hoe Pieter Elting ontvoerd wordt en in een lege kamer door twee ontvoerders wordt behandeld als ware hij opgesloten in een verzorgingstehuis. 

In hoofdstuk 27 en 28 is er een wisseling in het perspectief en zien we het verhaal vanuit Emma, een van de twee ontvoerders. Ze heeft een logboek geschreven over de ontwikkelingen met haar moeder.
Dat logboek- eigenlijk een dagboek- geeft ze in hoofdstuk 29 aan Pieter Elting en dwingt hem dat te lezen. Het is een ik-verhaal over de moeder van Emma die in een verzorgingstehuis wordt opgenomen  als jong dementerende vrouw. Ze overlijdt als gevolg van de behandeling onder een te hete kraan.
Dit logboek wordt integraal opgenomen en beslaat blz. 188 tot en met 242.
In hoofdstuk 30 komt het perspectief terug bij Pieter Elting. Hoofdstuk 31 heeft een alwetende verteller die van buitenaf beschrijft. Het laatste hoofdstuk zien we door de ogen van de  oude vrouw op de derde verdieping van hoofdstuk 1.

De structuur lijkt ingewikkelder dan hierboven beschreven. In feite is het een verhaalheden waarin als belangrijke onderbreking het logboek van Emma is opgenomen. Dat verklaart waarom Elting is ontvoerd.

Er zijn dus diverse vertellers:
- de belangrijkste is de personale verteller Pieter Elting die beschrijft wat hem tijdens de ontvoering overkomt
- dan is er een belangrijke ik-vertelster in het logboek dat wordt gepresenteerd, de jonge Emma
- zij neemt ook twee hoofdstukken personaal voor haar rekening
- er is een oude vrouw die het eerste en laatste hoofdstuk personaal beschrijft
- er is een kort hoofdstukje met een alleswetende verteller

 

 

Decor

Enerzijds is er het decor van het verzorgingstehuis Parkzicht dat een belangrijke rol speelt in het logboek/dagboek van Anna. De andere ruimte is de lege kamer in een boerderij(?) waarin Pieter Elting door de ontvoerders is opgesloten. Hij moet meemaken wat er met de moeder van Emma en John is gebeurd. Dat het decor in Nederland speelt, is duidelijk, maar in welke provincie of stad is uiteraard van minder belang. De schrijfster zal een beeld willen creëren van de toestand zoals die in verzorgingstehuizen momenteel in Nederland is.

Wat de tijd bestraft kun je zeggen dat het verhaalheden een kleine week in juni van van een actueel jaar beschrijft. De verteller heeft het over vrijdag 12 juni . In 2015 viel 12 juni op een vrijdag. Dat is dus heel goed mogelijk.
Het logboek roept een vrijwel direct daaraan voorafgaand verleden van de moeder van de ontvoerders op. 
Kortom, het is een actueel boek over een behoorlijk groot maatschappelijk probleem: de zorg voor onze ouderen.

Stijl

De stijl van Dijkzeul is helder, zoals ook in haar thrillers met inspecteur Paul Vegter. De zinnen zijn niet al te lang en een enkele keer gebruikt ze een minder gangbaar woord. Maar in het algemeen is het taalgebruik uitstekend te volgen voor middelbare scholieren. Ze gebruikt verder vrij veel metaforen, maar ook die zijn niet lastig te volgen. Niet altijd zijn ze heel origineel, maak vaak werkt het opgeroepen beeld wel heel goed.
Een paar voorbeelden:
- (blz. 119)  "De reiger was opgestegen, traag als een Boeing, al kon hij het vanuit stilstand.
- (blz. 123) het schudden hield niet op, werd alleen maar erger. Hij was een stuk speelgoed, aangedreven door een batterij- hij was een ding, zielloos dansend in zijn stoel. een plastic Kerstman in een arrenslee bij de ingang van het tuincentrum. Ho-ho-ho!
- (blz.125)  "De zon verwarmde hem niet, droogde ook niet zijn kleren. Als een galeislaaf hing hij naar voren, hoofd op de borst."
- (blz. 181) "Want god, ze kon nergens naar toe met haar haat die al het andere verdrong. Haat was een omnivoor, hij vrat warmte, vriendschap, empathie, liefde. Alleen het geweten kotste hij uit, omdat dat onverteerbaar is.
- (blz. 190) "Natuurlijk huilde ik niet alleen daarom; het was vooral omdat we haar hebben verraden, achtergelaten als een hond in het bos, vastgebonden aan een boom. En wij voor de rest van ons leven op vakantie."
- (blz. 222) Rechterarm- en been werken nauwelijks, haar spraak is onverstaanbaar. Het is net als zoals destijds na het eerste infarct, maar erger. Ze lag in bed als een gewond vogeltje in een schoenendoos."

Slotzin

Dit alles moest ze zich hebben verbeeld, en zelfs als dat niet zo was: men zou geen enkele waarde hechten aan haar woorden. Het resultaat zou zijn dat de vierde verdieping nog dichterbij kwam dan hij al was. De hel waarover niemand sprak. Daar waar onzegbare dingen gebeurden, achter gesloten deuren. ze kroop in bed en trok de deken op tot haar kin. Warmte troostte altijd.

Beoordeling

Het eerste wat je kunt zeggen van Dagen van Schaamte is dat het eigenlijk geen echte thriller is. Kenmerkend element van een thriller is natuurlijk de spanningsopbouw bij een misdaad en dat is in dit boek niet het geval. Natuurlijk kampt de lezer net als de hoofdpersoon met de vraag waarom de man gevangen genomen is en vernederingen moet ondergaan. (een whydunit) Maar er blijkt ook duidelijk dat er geen sprake is van gewetenloze misdadigers.
Bij mij zelf sloeg de motor aan op blz. 128 ( "U verzorgen natuurlijk, daar zijn we hier toch voor.") toen ik ineens het beeld kreeg van mijn dementerende buurvrouw voor wie ik mantelzorger ben. Inderdaad, zo gaat het er vaak aan toe in een verzorgingstehuis. Op dat moment ben ik het verhaal anders gaan lezen, niet meer in de verwachting een thriller te zullen meemaken, maar als geïnteresseerde lezer van een maatschappelijk probleem.
In die zin kan het boek toch wel wat betekenen als nummer op de literatuurlijst voor havo en vwo. Dan is het eigenlijk gewoon een spannende roman. Daar is helemaal niets mis mee. Dan kan een docent het eigenlijk gewoon aanraden als een type boek dat een overgang vormt tussen een literaire thriller (een vaak misbruikt etiket) een een literaire roman. 

Recensies

"De soms wat langdradige gedachten van Elting en het feit dat Lieneke Dijkzeul af en toe woorden en zinnen gebruikt die niet een het dagelijkse taalgebruik voorkomen, kunnen wat storend zijn. Toch heeft Dagen van schaamte over het algemeen een vlotte schrijfstijl en is daardoor goed leesbaar. De auteur maakt in het verhaal ook nog een heel duidelijk statement: dat er in de gezondheidszorg niet moet worden bezuinigd. Omdat dat zo goed als altijd ten koste van de patiënten zal gaan. Dus behalve psychologisch, is het boek ook maatschappijkritisch." https://www.hebban.nl/rec...n-schaamte

"Dit boek laat misschien wel zien wat ons later te verwachten staat. Oud worden en dan de verschrikkelijkste vernederingen moeten ondergaan omdat de mensen geen tijd meer hebben. Pieter krijgt een voorbeeld voorgeschoteld. De wanhoop, onmacht en eenzaamheid is tastbaar en geeft een ongemakkelijk gevoel. Sommigen zeggen dat dit boek geen thriller is, maar door alles dat hier verteld wordt goed door te laten dringen, wordt er een uitermate beangstigend effect gecreëerd. Dagen van schaamte is geen thriller die je op het puntje van je stoel laat zitten vanwege gruwelijke moorden of iets dergelijks. Maar de auteur weet wel een soort van geladenheid te verwezenlijken en een akelig beeld te scheppen van misstanden die vaker orde aan de dag zijn dan dat we ons kunnen voorstellen. In mijn ogen is Dagen van schaamte zeker een thriller en ik hoop dat wat hier beschreven wordt mij bespaard gaat blijven" http://www.vrouwenthrille...9026337154

"Er zit een kop en staart aan het verhaal. Het boek begint en eindigt met een vertelling door een persoon, anders dan Pieter en zijn ontvoerders. Wie deze persoon is, wordt alleen niet duidelijk. Het verhaal komt niet helemaal geloofwaardig over. Vooral hetgeen Pieter overkomt en de reden daarvan is niet iets wat je in het dagelijks leven zou kunnen meemaken. Het maatschappelijk probleem wat de auteur heeft willen aankaarten met dit boek is helaas wel reëel en zet je aan tot denken." https://samenlezenisleuke...-dijkzeul/