Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2016
• 158 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Tien december is niet de vrolijkste datum om in Stockholm een feestje te organiseren, maar daar zal Michail Sjolochow weinig last van hebben gehad toen hij in 1965 deze stad aandeed om er zijn Nobelprijs voor Literatuur op te pikken.

Samenvatting

[Omdat de kleine hoofdstukken van het heden naar het verleden -en omgekeerd- worden gepresenteerd valt het niet mee om een logische samenvatting van het boekje te geven. In dit verslag is ervoor gekozen om de volgorde zoveel mogelijk chronologisch weer te geven. Maar de lezer moet wel beseffen dat dit niet de volgorde van de hoofdstukken in de roman is.]

In 1944  wordt Liliya Dimova geboren tijdens een bombardement van de Amerikanen op Sofia. Een jaar eerder hadden de Amerikanen die slordig bombardeerden alleen een verlicht kerkhof getroffen. Niettemin was Liliya verwekt.  Haar moeder had na de geboorte geen melk in haar tieten en ze wordt daarom gezoogd door een andere moeder. Ze heeft dus een soort stiefzusje van de borst. Met haar groeit ze  op en ze blijven nog lang vriendinnen. Ze  maakt zo de wederopbouw na de oorlog mee. Ze kan niet huilen om de dood van Stalin, hoewel iedereen uit haar omgeving dat wel  van haar verwacht. Bulgarije is een echte satellietstaat van Rusland.

In 1962 ontmoet ze een schrijver Anton Cherkezov. Ze wordt verliefd op de kunstenaar en vindt de kring van vrije kunstenaars waarin hij verblijft, aangenaam. Ze is op dat moment een verwoed verslinder van romans en dat schijnt invloed uit te oefenen op je menstruatiecyclus. Daardoor heeft ze niet in de gaten dat ze zwanger is. Met die geboren zoon loopt het slecht af. Hij wordt later spiritueel en laat zich knechten door een tirannieke vrouw. (2013)
In 1963 heeft Anton een toneelstuk geschreven dat getiteld is "Wat de schapen nog wel weten" en daarin wordt de Russische dictator Stalin als een schaap voorgesteld dat op het toneel ook nog eens schijt. Hij wordt meteen na de voorstelling  ondervraagd door de Geheime Dienst en krijgt de keuze of hoernalist worden (journalist die schrijft in opdracht van de regering) of gedeporteerd worden naar een opvoedingskamp.

In 1965 krijgt de Russische schrijver Michail Sjolochov de Nobelprijs voor Literatuur. Hij heeft waarschijnlijk niet eens het werk zelf geschreven en het is van een bedenkelijk allooi. Hij moet een toespraak voor de Zweedse koning houden. Zijn  werk ( De Stille Don) gaat over de verheerlijking van de Kozakkencultuur en de eenvoudige boeren op het platteland. 

Nadat Anton  journalist is geworden, houden ze er een vrij huwelijk op na. Vooral Liliya is geliefd bij de mannen. Ze deelt o.a. het bed met een KGB-agent. Met een stel vriendinnen richt ze de een clubje op "Vriendinnen van de Visvangst." Ze hebben een ruimte waar ze om beurten hun seksuele driften kunnen uitleven. 

In 1974 bestelt Anton een auto en in het Bulgarije van die tijd is er een wachtlijst van ongeveer zeven jaar. (de auto wordt daarom geleverd na zijn dood!) Hij heeft inmiddels een bundel liefdesgedichten  geschreven en geeft die aan zijn broer om te bewaren. Zijn broer is analfabeet.

Anton is journalist geworden maar schrijft vooral wat de regering wil horen. Hij heeft echter een vorm van wraak gekozen. Hij kweekt duiven en traint die om zoveel mogelijk stront op standbeelden van de machthebbers te sproeien. (bijv. dat van kameraad Stalin). De beste duif heet Joeri Gagarin (naar de eerste ruimtevaarder van de Russen). Maar Anton wordt ook ziek: hij krijgt leverkanker  en sterft in 1981.  Daarna wordt zijn zeven jaar eerder bestelde auto afgeleverd.

(Komisch intermezzo is de toespraak van Brezjnev bij de opening van de Olympische spelen van Moskou in 1980. Zijn eerste woorden zijn O en daarna weer O, waarna iemand hem erop attendeert dat hij dat niet hoeft voor te lezen want dat zijn de Olympische ringen.) 

Liliya wordt onmiddellijk bezocht door mannen die haar aantrekkelijk vinden en ze heeft een goede reputatie op het gebied van seks. Een van de mannen die wel wat met haar wil, is de broer van Anton, maar die is analfabeet en kan geen romans lezen, wat de tweede grote hobby van Llilya is. Om indruk op haar te maken zegt hij dat hij een boek voor haar heeft geschreven. Hij kan namelijk wel dromen, heeft een goed visueel geheugen en tekent 's ochtends de gedichten daarna op. Hij overhandigt de bundel gedichten aan Liliya, maar die schenkt er nauwelijks aandacht aan. Sterker nog, de bundel verdwijnt ook naar het toilet en menig bezoeker heeft zijn kont afgeveegd met prachtige gedichten. Pas jaren later vertelt de zwager dat geheim aan Liliya , wat natuurlijk een grote desillusie is.  Ze heeft het werk van een mogelijk grote Bulgaarse schrijver vernietigd. Zo eindigen de literaire werken van Michail Sjolochov en de gedichten van Anton op dezelfde plek.

Liliya wordt ouder en niet mooier. Gelukkig staan haar fraaie tieten op mening Bulgaars kunstwerk. Ze heeft vaak geposeerd voor kunstenaars met een "happy end." Dat kan ze in de musea nog terugzien. Ze heeft in 2013  nog steeds een oude minnaar, die ze Poema noemt en die alleen ochtendseks wil. Hij laat zijn hond uit en Liliya de hare. Hij heeft een zieke vrouw en wil daarom alleen vrijen in de vroege morgen. Maar omdat hij een slecht hart heeft, heeft hij altijd een bloeddrukmeter bij zich en hij neemt eerst de bloeddruk op om te kijken of seks wel kan. Uiteindelijk sterft hij ook en dan vindt Liliya het mooi geweest. Ze regisseert haar eigen dood.

Personages

Liliya Dimova

Liliya is geboren in Sofia tijdens een bombardement van de Amerikanen. Daar begint haar leven al van beneden gezien (nl. in de schuilkelder) Ze heeft geen biologische vader en ze gaat al vroeg het huis uit. Op negentienjarige leeftijd ontmoet ze Anton die een kunstenaar is en bovendien in liberale kringen verblijft. Dat spreekt haar wel aan. Ze wordt zwanger en baart een zoon over wie verder weinig wordt verteld. Antons toneelstuk wordt verboden en hij mag journalist worden voor de staat. Dat verwijdert de twee wel enigszins. Liliya heeft een vrije seksuele moraal. Ze heeft een clubje vriendinnen: (Van de Visvangst) en ze duikt regelmatig met mannen in bed in de door het clubje geregelde ruimte. Anton sterft later aan leverkanker en dan zijn de mannen niet meer te houden. Liliya houdt heel erg van lezen en daarom wijst ze haar zwager af: hij is analfabeet. Zelfs nadat hij haar een bundel gedichten heeft gegeven die hij zelf zou hebben geschreven, wijst ze hem af. De papieren gaan dezelfde weg als de romans van Nobelprijswinnaar Michail Sjolochov: ze veegt haar er kont mee af. Zoveel haat heeft ze dan ook wel weer tegen het regime dat in Bulgarije nog erger lijkt dan in Rusland zelf. Uiteindelijk sterft ze op zeventigjarige leeftijd.Ze besluit gewoon er mee op te houden. Haar lichaam wordt aan de wetenschap beschikbaar gesteld. Studenten zien de drukinkt nog op haar kont zitten. Niet alleen het leven, ook de dood dus "van beneden gezien."

Quotes

"Geen enkel militair doelwit hadden de Amerikanen de dertigste maart 1944 geraakt, ze hadden het zelfs niet geprobeerd. Ze waren ten strijde getrokken tegen het fascisme en dropten hun bommen, willekeurig, gelijk kraaien hun stronten, boven het centrum van de oblast waar orthodoxen, katholieken, moslims en joden in wederzijds respect samenleefden en hun liefde voor geitenkazen en de dribbelkunsten van Vasil Spasov deelden." Bladzijde 17

"Wanneer je territorium overspoeld wordt door vluchtelingen, heb je reden tot juichen: het betekent dat je eindelijk als een veilige haven wordt gezien door de verschopten. Je eigen misère is ten einde.Je hebt zelfs overschotten en zij die te weinig kregen, hebben dat geroken. Ineens stonden de Bulgaren aan de andere kant van de ellende." Bladzijde 23

"De langdurige onderhevigheid aan bombardementen heeft een invloed op de melkproductie van menig jonge moederborst, oorlogskoeien weten daar zowat alles van. Liliya mocht in haar eerste levensuren zuigen zo hard ze kon: geen druppel zou ze uit de tepel van haar moeder sjokken" Bladzijde 29

"Twee dagen nadat ze verbaasd van haar eigen zwangerschap op de hoogte was gebracht, beviel Liliya, ternauwernood bekomen van de verrassing, van een gezonde , flink behaarde zoon die Antoine de Saint-Exupéry zou hebben geheten indien de hond al niet met die naam was gaan lopen." Bladzijde 42

"Toiletpapier kocht ze niet. Te duur, dat is zeker, vooral gezien het povere pensioentje dat ze kreeg. Maar dat was de ware reden niet. Het achterwerk diende te worden schoongevaagd met de werken van Michail Sjolochov, waarvan de romans in stapels naast de pot wachtten op ene vuile kont." Bladzijde 53

"Waar ging het allemaal over? Wel om te beginnen had er een schaap uit de voorstelling ontzettend sterk op kameraad Stalin geleken. ‘Het strekte uiteraard een schaap tot eer op Stalin te gelijken, maar deze staatsman zou het nooit in zijn hoofd gehaald hebben mekkerend op een podium te schijten.’" Bladzijde 74

Thematiek

Censuur

De kleine roman gaat over de invloed die de staat (in dit geval Rusland en Bulgarije) heeft over de vrijheid van meningsuiting. Schrijvers achter het IJzeren Gordijn worden geacht datgene te schrijven wat de staat van hen verwacht. Doe je dat niet (en heb je kritiek) dan word je verbannen naar een kamp of een gevangeniseiland.(Goelach) De man van Liliya , Anton, heeft een toneelstuk geschreven dat maar één opvoering heeft gekend , want daarna werd hij opgepakt en voor de keus gesteld: "hoer"nalist (schrijven wat de staat wil) worden of gedeporteerd worden. Anton kiest voor het eerste en is daarmee monddood gemaakt. Liliya neemt na zijn dood op symbolische wijze wraak door van een met de Nobelprijs 1965 bekroonde Russische schrijver Michail Sjolochov zo veel mogelijk exemplaren op te kopen en die op aar toilet te plaatsen, waarna iedereen die zijn kont moet afvegen de pagina's van de boeken van Sjolochov diende te gebruiken.

Motieven

Wraak

Liliya neemt na de dood van Anton symbolisch wraak door van een met de Nobelprijs 1965 bekroonde Russische schrijver Michail Sjolochov zo veel mogelijk exemplaren op te kopen en die op haar toilet te plaatsen, waarna iedereen die zijn kont moet afvegen de pagina's van de boeken van Sjolochov diende te gebruiken. Een andere manier van wraak hanteert Anton zelf. Hij is in de macht van de regering maar hij kweekt duiven die hij leert om de standbeelden van de machthebbers (ook dat van Stalin) onder te schijten. De beste duif heeft hij Joeri Gagarin genoemd.

Seksualiteit

Liliya is zowel in haar huwelijk als daarna een gewenst seksueel object voor veel mannen in haar omgeving. Ze maakt er ook dankbaar gebruik van, want van seks lust ze wel havermout. Haar laatste minnaar heet Poema en die wil alleen ochtendseks. Als die dood is, hoeft het voor haar ook niet meer.

Haat

Liliya Dimova haat de vertegenwoordigers van de Russische en Bulgaarse regering. Dat komt omdat ze na de eerste vertoning van een door haar man Anton geschreven toneelstuk een volgende opvoering verbieden.

Dood

Anton wordt getroffen door leverkanker en sterft. Als Liliya 69 jaar is houdt ze het ook voor gezien. Ook haar laatste grote minnaar die ze Poema noemde, heeft het loodje gelegd. Ze wil ook groots sterven: zij die tijdens een bombardement is geboren.

Noodlot

Het noodlot slaat wel toe in die zin dat Liliya een belangrijke bundel lyriek van haar overleden echtgenoot krijgt van haar zwager. Die zegt alleen tegen haar dat hij die gedichten in dromen heeft opgepikt. Omdat hij analfabeet is, leest ze het werk niet en denkt ze dat het een list van hem is om haar in bed te krijgen. Ze laat de vellen papier op dezelfde manier gebruiken als de romans van Sjolochov, nl. als toiletpapier. Jaren later hoort ze dat ze waarschijnlijk een literair meesterwerk door de stront heeft laten verdwijnen. Noem dat maar eens geen droevig noodlot.

Vrijheid van meningsuiting

In de landen achter het IJzeren Gordijn bestaat geen echte vrijheid van meningsuiting. Schrijvers worden geacht te schrijven wat de staat van hen wil. Andere schrijvers worden niet toegestaan noch uitgegeven. Ze kunnen dan kiezen of eieren voor hun geld te kiezen dan wel verbannen te worden naar een "opvoedingskamp." Anton, de man van Liliya, kiest er voor om een aan banden gelegde journalist te worden.

Motto

Er is geen motto.

Opdracht

Voor het vrije woord
Voor hen die er voor vochten en vechten
Voor hen die er nog voor zullen hebben te vechten.

Titelverklaring

'Het leven gezien van beneden' is een verwijzing naar het leven van Liliya Dimova. Ze is tijdens een bombardement van de Amerikanen geboren. Ze heeft het altijd moeilijk gehad door onder de knoet van de communistische machthebbers te moeten leven. Die staan boven de bevolking en de wet. Het leven van de Bulgaarse bevolking wordt daarom van beneden af bekeken. Je moet doen wat de regering zegt. Dat wordt geïllustreerd met het voorbeeld van het toneelstuk van de man van Liliya, Anton. Omdat hij o.a. Stalin belachelijk maakt, krijgt hij een keuze: journalist worden of verbannen worden. Maar als hij journalist wordt, wordt hij ook klein gehouden door de staat. Zijn enige verzet is duiven kweken die standbeelden onderschijten.
Zijn literaire kwaliteiten zijn waarschijnlijk veel beter dan die van de Russische schrijver Sjolochov die de Nobelprijs voor Literatuur krijgt, maar dit werk waarschijnlijk zelf niet geschreven heeft. Zijn werk eindigt op het toilet van Liliya. Dat gebeurt ook met een waarschijnlijk mooie bundel gedichten van Anton, maar dat is omdat Liliya niet weet dat die van hem is. 
Misschien is de titel ook nog wel een Verhulstiaanse knipoog naar het seksleven van Liliya, die er wel pap van lust: inderdaad het leven gezien van beneden (de gordel).

Structuur & perspectief

De roman wordt fragmentarisch verdeeld in korte hoofdstukjes die spelen van 1944 tot 2015. Maar deze hoofdstukjes die als titel een jaartal hebben, staan niet in chronologische volgorde. 
Ze variëren van 2013, maar 1944, 1981, 1974 etc.  De rode draad in het verhaal is het hoofdpersonage Lilya Dimova, een Bulgaarse vrouw die getrouwd was met een schrijver die leed onder de censuur. Zij is vaak degene die gevolgd wordt door de verteller.

De verteller is auctoriaal en kijkt vanuit een hoog standpunt op de samenleving  neer. Hij beschrijft met veel gevoel voor humor, ironie en sarcasme wat er gebeurt in de samenleving na de Tweede Wereldoorlog achter het IJzeren Gordijn.

 

 

Decor

Het decor is de woonplaats van Liliya Dimova, Sofia. Daar is ze verwekt in een schuilkelder tijdens de Tweede Wereldoorlog en daar sterft ze ook, na een bewogen leven vooral op seksueel gebied.

De tijd wordt niet chronologisch gegeven. Een van de eerste tijdlagen is 1944 (de geboorte van Liliya) en we volgen haar in episoden tot aan 2015, haar sterftejaar.

Stijl

De stijl van Dimitri Verhulst is vlijmscherp: alle vormen van het humorspectrum worden door hem gehanteerd: ironie, sarcasme en cynisme. Daardoor wordt het lezen van deze kleine roman een waar genot, vooral voor lezers die ook van cabaret houden. Het taalgebruik neigt ook naar dat in  één van de eerdere keiharde romans van de schrijver: Godverdomse dagen op een godverdomse bol.
Natuurlijk kun je ook uit enkele woorden en gebruikte uitdrukkingen zien dat Dimitri Verhulst een Vlaming is.

Kijk voor enkele voorbeelden van de stijl in eerste instantie naar de quotes die op deze pagina onder 1 t/m 6 zijn afgebeeld. 
Een tweetal voorbeelden van bijtend cynisme:
- Terwijl de Tweede Wereldoorlog op zijn einde liep en dit met een groots vuurwerk boven Hiroshima werd gevierd, bouwde men in Bulgarije ongestoord doch naarstig aan de volgende generatie concentratiekampen, Het gruwelkamp van Belene was daar één van.(blz. 87) 
- De studenten geneeskunde die haar verse lijk als studiemateriaal kregen aangeboden, amuseerden zich bij het zien van de drukinkt op haar kont, omdat ze de gewoonte had zich schoon te vegen met de pagina's uit een roman van Michail  Sjolochov.  De ene zag er een bevestiging  in van keizer Constantijns beroemde boutade, namelijk dat de Bulgaren een apart ras van radicaal vulgaire mensen waren. De andere leek veeleer te hebben begrepen dat de pensioenen te benepen waren, en de oudjes hadden te besparen waar het kon, dus zeker op het toiletpapier kortom. (blz. 31) 
- Ze rookte als een verbrandingsoven en schepte er genoegen in haar hond uit te laten op het kerkhof, waar het inmiddels vol lag met dokters die haar ooit op de gevaren van de sigaret hadden gewezen. Niet-rokers sterven gezonder.’ ​

Slotzin

Ze zou komen te liggen onder een zerk die werd bescheten door afstammelingen van de duif Joeri Gagarin, waarvan er nog vele tot op heden leven brengen in de wondere wereld boven Sofia.

Beoordeling

Leuk geschreven roman over censuur en vrijheid van meningsuiting.  De structuur is een beetje ingewikkeld, maar uiteindelijk blijkt die gemaakt voor het opvoeren van de spanning en het vergroten van de desillusie van de  personages (en dus de lezer),
Maar het boekje is vooral geweldig vanwege de geweldige stijl waarin Verhulst zijn mening geeft over de situatie achter het IJzeren Gordijn tijdens de Koude Oorlog.

Menig glimlach kwam over mijn gezicht tijdens het lezen van geweldig geformuleerde  zinnen.

Ander voordeel: een scholier kan het boekje in korte tijd uitlezen: het verhaal omvat niet veel gebeurtenissen en de hoofdstukken die kort zijn, wisselen elkaar snel af.
Kortom, leuk boek voor je literatuurlijst.

Recensies

"Verhulst voegt in deze roman – waarin een prachtig tragisch verhaal voorkomt over het lot van Antons geschreven nalatenschap – het beste van zijn twee literaire werelden samen: de geëngageerde Verhulst die tiert en sneert, samen met de Verhulst die een teder oog heeft voor een vrouw op een berg of een man die vastzit in zijn huwelijk. Het leven gezien van beneden is een treurige liefdesgeschiedenis en een betrokken, bij vlagen woedende politieke visie ineen." https://nrcwebwinkel.nl/a...w/id/1683/

"De taal meandert naar goede gewoonte weer alle kanten uit: laag en hoog, cerebraal en visceraal, met zinnen waarin de poëzie als vanzelf lijkt ingebeiteld. Ook zijn fascinatie voor alles ten zuiden van de navel heeft de auteur nog niet verloren. Schijten is in ‘Het leven gezien van beneden’ een ‘revolutionaire daad’, door Verhulst gestoffeerd met ampele voorbeelden. Maar geen revolutionaire ontlasting zonder forse tegenwind: het vrije woord wordt genadeloos gemuilkorfd en voor de kar van de politieke ideologie gespannen. Bulgaarse schrijvers die de goelags wilden ontlopen, werden door hun leiders verzocht hun literaire fantasie bot te vieren in de staatsbladen," http://www.humo.be/boekre...an-beneden

"'Vrolijk zijn, de vrolijkheid onder alle omstandigheden afdwingen van het bestaan, hoe hard ook, was de beste vorm van protest geweest tegen een regime dat parasiteerde op de neerslachtigheid', zo verklaart Liliya haar blijmoedigheid die ze bestendigt tijdens haar toiletbezoek. Dan veegt ze haar achterste af met bladzijden uit het werk van een communistisch schrijver, wiens volledige oeuvre 'met vele klodders stront' dient te worden 'doorgeflost'. Een vindingrijke en praktische - wc-papier is duur - daad van verzet. Niet vaak spreekt er uit een vrolijk boek zoveel tragiek." http://www.volkskrant.nl/...~a4391338/