De republiek door Joost de Vries

Feitelijke gegevens

• 5e druk, 2013
• 260 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Er is niet zo heel veel wat je kunt inbrengen tegen een man als Josip Brik.

Samenvatting

De Republiek gaat over Friso de Vos, een jonge historicus die gespecialiseerd is in de Hitlerstudies. Friso woont in Amerika en is werkzaam als hoofdredacteur van De Slaapwandelaar, een wetenschappelijk tijdschrift van de Hitlerstudies dat in 1991 werd opgericht door Josip Brik. Brik is een academicus die eveneens gespecialiseerd in in de Hitlerstudies. Hij doet onderzoek naar de herinnering aan de historische figuur Hitler in de populaire cultuur, zoals films en grappen. Friso en Josip zijn twee handen op één buik: ze werken niet alleen samen, maar in de privésfeer brengen zij ook veel tijd door met elkaar. Friso geeft meer aandacht aan Brik, dan aan zijn eigen vriendin Pippa. Brik geeft Friso op een dag de opdracht om naar Chili te gaan voor een onderzoek naar Chileense Hitlers. Friso weigert eerst, maar als zijn relatie met Pippa strandt, besluit hij toch te gaan. In Chili valt Friso van de vliegtuigtrap, waardoor hij zich bezeert. De wond infecteert en Friso belandt in het ziekenhuis. Er komt een man van de Nederlandse ambassade langs met het bericht dat Josip Brik is overleden door een val uit het raam van zijn hotelkamer in Amsterdam. Friso mist de uitvaart van zijn beste vriend en collega door zijn ziektebed. 

Eenmaal terug in Amerika wordt Friso gebeld door de politie. Er is ingebroken in het huis van Brik. Friso kan niet achterhalen wat er is gestolen uit het huis. In de kranten leest Friso lovende berichten over een jonge historicus, Philip de Vries, die tijdens de uitvaart van Brik heeft gesproken. Philip de Vries blijkt een assistent van Brik in Nederland en vervult een soortgelijke functie als Friso in de VS. Friso is extreem jaloers en gefrustreerd, omdat hij de rechterhand van Brik was en hem nooit heeft gehoord over ene Philip de Vries. Langzaam maar zeker raakt Friso geobsedeerd door deze jongen.

Friso wordt uitgenodigd om naar het jaarlijkse End of History Congres te gaan in Wenen, waar Brik geëerd zal worden. Er wordt hem gevraagd om een panelgesprek te voeren met Philip de Vries. Hij ziet dit als zijn kans om de confrontatie aan te gaan en de obsessie voor Philip de Vries neemt toe. In Wenen wordt Friso een dubbelganger en neemt hij de identiteit van Philip de Vries aan. Hij probeert hem op deze manier zwart te maken bij de historici door zich belachelijk voor te doen. Friso raakt verstrikt in een vreemde situatie. Friso wordt verleid en gaat naar bed met Nina. Dit wordt echter opgenomen als chantagemiddel. Sweder Burgers en Markus Winterberg willen dat Philip (Friso) op zoek gaat naar een Hitlermaquette die is gevonden in de bunker waar Hitler verbleef in 1945. Friso gaat op pad in Wenen en bezoekt verschillende antiquariaten, waaronder een met een geheim Duits kabinet vol relikwieën uit de Tweede Wereldoorlog. Uiteindelijk blijkt de maquette niet te bestaan; het is een verzinsel van Philip de Vries, die een fictioneel verhaal heeft gepubliceerd in het tijdschrift Blondie. 

Friso doet alles om Philip de ontlopen en hij stelt hem voor als een naar persoon die zijn positie als opvolger van Brik bedreigt. Uiteindelijk ontmoeten zij elkaar toch en Philip blijkt een heel aardige jongen die zelfs tegen Friso opkijkt. Philip heeft zelfs de urn met het as van Brik meegenomen voor Friso, zodat hij het as kan uitstrooien. Friso is echter vergeten dat hij een plan in werking heeft gezet om Philip voor het blok te zetten. Friso heeft Philip namelijk aangemeld als deelnemer voor een activistische groep: het rechterarmbevrijdingsfront, die de Hitlergroet opnieuw willen propageren. Philip wordt erin geluisd en hij wordt opgepakt door de politie. Friso gaat snel naar de hotelkamer van Philip om de urn met het as van Brik te zoeken. Nu kon hij eindelijk afscheid nemen van Brik.

Personages

Friso de Vos

Friso de Vos is historicus en hoofdredacteur van het wetenschappelijke tijdschrift 'De Slaapwandelaar'. Friso is erg intellectueel. Hij is gespecialiseerd in de Hitlerstudie, net als zijn grote voorbeeld en beste vriend Josip Brik. Friso is geobsedeerd door Josip en is zelfs voor hem van Nederland naar Amerika verhuisd. De dood van Josip heeft grote invloed op de gesteldheid van Friso.

Josip Brik

Josip Legilimens Brik (1955) is een academicus op het gebied van de Hitlerstudies. Hij is gespecialiseerd in 'Hitlerian Revenge Plays' en hij geeft college op een universiteit in de Verenigde Staten. Brik heeft het wetenschappelijke tijdschrift 'De Slaapwandelaar' in 1991 opgericht. Hij is geboren in Belgrado en heeft zich voor zijn carrière gevestigd in Amerika. Hij is een gescheiden man zonder kinderen. Brik wordt qua uiterlijk vergeleken met 'Jabba the Hut' omdat hij een groot en vlezig lichaam heeft. Brik heeft last van spraakgebrek waardoor hij ook slist. Door een hernia heeft Brik bovendien problemen met lopen, waardoor hij vaak struikelt.

Philip de Vries

Philip (Flip) de Vries is een jonge historicus uit Groningen. Philip lijkt in veel opzichten op Friso, daarom worden zij als elkaars dubbelganger gezien. Philip is net als Friso goed bevriend met Josip Brik. Philip werkt in het academische veld, maar eigenlijk heeft hij meer literaire ambities.

Pippa

Pippa (Philomena) is de (ex-)vriendin van Friso. Ze heeft kunstgeschiedenis gestudeerd en verdient nu veel geld als kunstrestaurateur. Samen met Friso is zij naar Amerika verhuisd. Pippa heeft rood haar en is tenger gebouwd. Haar karakter is zachtaardig en zorgzaam, maar ze heeft ook last van besluitloosheid en is verbaal niet sterk. Friso heeft vaak de neiging om voor Pippa te spreken en te kiezen.

Quotes

"We willen revoluties zonder revoluties. Oorlogen zonder slachtoffers, racewagens zonder ongelukken, bier zonder alcohol, cola zonder suiker, koffie zonder cafeïne - de verwording van de vrije markt op alle psychologische niveaus. We willen zoveel mogelijk voor een zo laag mogelijke prijs en zullen daarom weerloos zijn als nieuwe Robespierres of Hitlers opstaan." Bladzijde 11

Thematiek

Fantasie en werkelijkheid

Het belangrijkste thema is de grens tussen fantasie en werkelijkheid, of feit en fictie. Dit begint als Friso de Vos van zijn held Josip Brik een soort mythologische figuur maakt in zijn herinnering. Daarnaast raakt Friso de greep op de werkelijkheid kwijt als hij in Wenen bij een congres is waar Philip de Vries ook aanwezig is. Friso kent Philip enkel van naam, maar in zijn hoofd heeft hij hem tot een bepaald figuur gesmeed. Friso gaat zich voor doen als Philip de Vries op het congres, als zijn dubbelganger. Hij speelt echter de Philip de Vries uit zijn eigen fantasie. Als lezer ga je twijfelen of Philip de Vries überhaupt bestaat. Pas heel laat in de roman krijg je een antwoord als Philip de Vries daadwerkelijk ten tonele verschijnt. Het thema komt ook terug in het studiegebied van de personages. Josip Brik en Friso de Vos doen onderzoek naar de representatie van Adolf Hitler in cultuur en media. De grens tussen de historische figuur en de 'verbeelde' figuur vervaagd steeds, waardoor fantasie en werkelijkheid moeilijk te onderscheiden zijn. Tot slot komt het ook duidelijk terug in de zoektocht naar de Hitlermaquette. Twee kunstverzamelaars sturen Friso, die zich voordoet als Philip, op pad om de maquette op te sporen. Uiteindelijk blijkt het echter verzonnen te zijn door Philip de Vries, die een fictioneel verhaal heeft geschreven over Josip Brik en de zogenaamde maquette.

Motieven

Jaloezie

Als Josip Brik is overleden, neemt Philip de Vries de plaats in waar Friso de Vos zichzelf had voorgesteld. Friso wordt graag gezien als de belangrijke rechterhand van Josip Brik en ziet zichzelf als de logische plaatsvervanger van Brik. Als dit plan niet uitkomt, en alle aandacht uitgaat naar Philip de Vries, kan Friso dat niet verkroppen. De jaloezie verblind hem en zorgt ervoor dat hij rare acties gaat ondernemen om zijn verbeelde vijand uit te schakelen.

Dood

Een belangrijk motief is de dood van Josip Brik. Het verhaal draait om de vriendschappelijke, bijna familiaire, relatie tussen Friso de Vos en Josip Brik. Feitelijk draait de roman om de nasleep van het overlijden van Brik en de manier waarop Friso omgaat met diens dood.

Dubbelgangersmotief

Friso de Vos en Philip de Vries lijken in ieder opzicht zo erg op elkaar, dat ze door elkaar gehaald worden en gezien worden als elkaars dubbelganger. Friso treedt ook daadwerkelijk op als de dubbelganger van Philip. Hij doet zich op het congres in Wenen voor als Philip om hem in een kwaad daglicht te zetten.

Motto

'These are very nice landscape drawings, Asterios, but everything is made up. Why don't you try doing some from life?' 'I don't like drawings from life. Things are always in the wrong place.' - David Mazzucchelli, Asterios Polyp

'I understand the music, I understand the movies, I even see how comic books can tell us things. But there are full professors in this place who read nothing but cereal boxes.' 'It's the only avant-garde we've got.' - Don DeLillo, White Noise

 

Trivia

Fragmenten van 'De Republiek' verschenen eerder in het literaire tijdschrift Das Magazin.

Joost de Vries, de schrijver van De Republiek, werkt zelf als redacteur voor De Groene Amsterdammer. Hij lijkt impliciet naar zichzelf te verwijzen in de roman door te verwijzen naar een profiel van 'een journalist voor De Groene Amsterdammer'.

Titelverklaring

Het is niet helemaal duidelijk wat de titel De Republiek betekent. Aan het einde van het verhaal wordt echter een aanwijzing gegeven waar de titel mogelijk naar verwijst. Als Philip aan Friso vraagt hoe hij het ervaart nu Brik dood is, antwoordt Friso dat het is als een overgang van een koninkrijk naar een republiek. Toen Brik nog leefde was hij de koning van het koninkrijk. De koning is overleden en er is geen erfopvolger. Het is een machtsstrijd tussen Philip en Friso. Vooral Friso wil graag 'gekozen' worden tot opvolger van Brik. Hij ziet zichzelf in elk geval zo.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt verteld vanuit het ik-perspectief van Friso de Vos, die het hoofdpersonage en de verteller is. Een groot deel van het verhaal bestaat uit de weergave van de gedachtegang van Friso, de 'stream of conciousness'. Alles draait om de gedachten en handelingen van Friso en de wijze waarop hij de wereld om zich heen ervaart. 

Het verhaal is opgebouwd in een proloog, drie delen en een epiloog. In de proloog wordt verhaal, en de centrale figuren Josip Brik en Friso de Vos, geïntroduceerd. Het eerste deel getiteld 'De eerste wereld' gaat primair over Friso en Josip Brik. Het tweede deel is getiteld 'Friso en Philip' en gaat dan ook over deze twee personages. Het derde deel is getitels 'De MacGuffin', dit verwijst naar een film- en romantechniek en betreft een element dat het verhaal in gang brengt, maar niet verder uitgelegd wordt.  De drie 'tussendelen' zijn opgebouwd uit meerdere hoofdstukken. Het verhaal eindigt met een epiloog, waarin Friso vertelt over een valse herinnering aan de begrafenis van Pippa's opa. Hier wordt het thema van feit en fictie duidelijk gemaakt.

Decor

Het verhaal speelt zich af in het najaar van 2012. Er wordt aan het begin genoemd dat het september is. Het eerste deel begint met verwijzing naar de tijd: de dag na de herverkiezing van president Obama in november 2012. Het verhaal eindigt in Wenen als er een dik pak sneeuw ligt, dus vermoedelijk is het november of december.  Het verhaal eindigt anderhalf jaar na het congres in Wenen als Friso en Pip op de fiets door Amsterdam rijden op de dag dat zij in ondertrouw zijn gegaan. Er wordt in het verhaal wel gespeeld met de tijd. Er zijn verschillende momenten die door elkaar lopen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de herinneringen aan Brik, maar ook voor het onderzoek in Chili.

Stijl

De Republiek is een intellectueel verhaal met intellectueel taalgebruik. De stijl en de woordkeuze zijn niet erg toegankelijk en soms zelfs hoogdravend. Omdat de centrale figuren Nederlandse academici in Amerika zijn, worden Nederlandse en Engelse uitspraken door elkaar gebruikt. Bovendien zijn er veel referenties naar geschiedenis, cultuur en films die niet goed te begrijpen zijn zonder de nodige kennis.

Slotzin

De zon lichtte de boombladeren op, als groen goud, en toen ik nog één keer over mijn schouder keek was hij al weg, exit ghost, verdwenen in het licht, maar dat had ik eigenlijk zonder te kijken ook wel geweten.

Bijzonderheden

Er zijn verschillende foto's en afbeeldingen opgenomen in De Republiek. In het eerste deel van de roman zijn foto's opgenomen van dagelijkse voorwerpen die op Hitler lijken, zoals een kat en een lichtschakelaar. 

Beoordeling

Joost de Vries heeft geschiedenis en journalistiek gestudeerd en is kunstredacteur bij De Groene Amsterdammer. De Vries is dus geen 'jongen van de straat'. Dit blijkt ook bij het lezen van De Republiek, de tweede roman van de schrijver. De roman is erg intellectueel qua thematiek en taalgebruik. Er zijn veel referenties naar kunst, cultuur en geschiedenis. Kortom, de lezer heeft bepaalde (voor)kennis nodig om dit boek goed te kunnen begrijpen. Dit maakt de roman niet geschikt voor iedere scholier. Er zijn echter ook referenties naar de, voor de huidige generatie, bekende populaire cultuur zoals Kanye West en Game of Thrones.

Mocht je geïnteresseerd zijn in geschiedenis, en specifiek de Tweede Wereldoorlog, dan is dit wel een interessant boek om te lezen. Hoewel het verhaal niet afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog, gaat het wel over de verhaalvorming rondom Hitler. Het gaat over wat mensen met de geschiedenis doen en de verhalen die zij over de geschiedenis vormen. Qua thematiek lijkt het De Republiek op de klassieker De donkere kamer van Damocles van Willem Frederik Hermans, waarin hoofdpersonage Henri Osewoudt de grip op de realiteit verliest - net als Friso de Vos in deze roman. 

Wat ik erg geslaagd vond aan De Republiek is de verschillende manieren waarop de thematiek van fictie en werkelijkheid wordt weerspiegeld. Het wordt allereerst duidelijk in het verhaal zelf, doordat Friso het onderscheid tussen verbeelding en werkelijkheid niet meer helder kan maken. Het wordt echter ook duidelijk in de schrijfstijl: de interviews, de referenties naar krantenberichten, etc. Daarnaast zorgen de foto's in het verhaal ook voor een vervaging van de grens tussen feit en fictie. 

De Republiek is een lastige, maar uitdagende roman voor scholieren die houden van geschiedenis.

Recensies

"Wat De republiek vooral laat zien is hoe de verbeelding op de loop kan gaan als het originele verhaal ondergesneeuwd raakt in de overdosis verwijzingen en metaforen. Dat was een stokpaardje van wijlen Josip Brik: de oorlog was erg maar het verhaal maakt de oorlog nog veel erger. Ingekleurd door onze verbeelding, door al die naoorlogse jaren vol storytelling in boeken, theater en bioscoop. De kracht van deze roman zit in de vanzelfsprekendheid waarmee Joost de Vries een absurdistisch verhaal, verpakt in een duizeling aan feit en fictie, over ons uitstort. Zonder van de weg af te raken en met een uitstekend slot weet hij in een haast frivole schrijfstijl zijn verbeelding tot een goed einde te brengen." https://8weekly.nl/recens...de-koning/

"De republiek is een openlijk 'knip-en-plakwerk' dat voortdurend verwijst en herkenning oproept, maar tegelijk vernieuwend is: de combinatie en het elegante stikwerk zijn van Joost de Vries." https://www.volkskrant.nl...~b4af0345/