Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 200 pagina's
• Uitgeverij: Lewboski

Flaptekst

Eerste zin

Al een paar maanden gaat de telefoon 's avonds rond een uur of zeven: ma krijgt de tv. niet aan. "Zit de stekker erin? " "Eh, ik geloof het niet" "Die hoef je er niet uit te trekken, ma." "Jawel. Dat moet toch altijd."

Samenvatting

"Ma" is een bundel heel korte verhalen over de moeder van de verteller die aan Alzheimer lijdt. In de keuze van de verhalen is zichtbaar dat het dementeringsproces snel verloopt. Omdat het steeds zulke korte impressies zijn, is hieronder een korte samenvatting van de doorlopende rode draad in de bundel gegeven. 

In de eerste verhalen woont de moeder nog thuis. Ze woont in de Rotterdamse wijk Ommoord in een appartement en haar beide zoons (Laurens en Hugo) met hun beider vrouwen zijn de mantelzorgers voor de moeder. Ze doen dat liefdevol.
Er zijn voor familieleden van dementerenden herkenbare situaties:
- moeder Joke kan elke avond de televisie niet aankrijgen, omdat ze de stekker er steeds uithaalt
- ze gaat in een gesprek steeds dingen herhalen
- de kinderen moeten boodschappen doen en dan precies het boodschappenlijstje volgen
- Joke herkent mensen in hetzelfde appartement niet meer (bijv. de schoonvader van André Hazes, de vader van Rachel)
- Moeder gaat de poes Tijger steeds minder goed verzorgen ipv. brokjes geeft ze die bijvoorbeeld nasi die over is
- Ze gaat minder goed mensen herkennen, maar is wel heel blij als haar kleindochter Debbie komt met haar achterkleindochter Balou.
- Soms grijpt Borst terug naar het verleden: een verhaal over seksuele voorlichting uit zijn puberteit, over de gebrekkige opleiding van zijn moeder, maar ze was wel een vrouw die erg veel boeken las, over de keer dat hij echt ruzie met haar kreeg en haar geschopt had, omdat ze zijn Wrangler spijkerbroek had weggegooid.

Maar de toestand van moeder Borst wordt zodanig dat ze niet alleen meer kan blijven wonen. Hugo en zijn broer spannen zich in om haar in een speciaal Verpleegtehuis te krijgen, maar ze komt op een wachtlijst en moet wachten totdat er oude dementerende mensen doodgaan. na een tijdje wordt ze opgenomen.
- Hugo Borst beschrijft melancholisch enkele ander patiënten
- Hij is ook lovend over het verplegend personeel
- Hij beschrijft dat ze het huis van moeder moeten uitruimen
- Hij beschrijft de pijn die het doet om voorwerpen van zijn moeder weg te doen.
- Hij vertelt over het zorgplan dat hij een zijn broer moeten goedkeuren
- Er is een hoofdstuk over een euthanasieverklaring en een niet-reanimatieverklaring
- Er is een verhaal over zijn eigen angst voor de dood en de informatie die hij inwint om een wapen te kopen waarmee hij t.z.t een eind aan zijn leven kan maken als hij zelf Alzheimer zou krijgen. Vgl. Hoofdstuk Griezelfilm over een personage dat ineens Alzheimer krijgt. 
- Zijn moeder begint steeds minder trek in eten te krijgen
- Ook hier in dit laatste deel  weer enkele verhalen over de houding van zijn moeder in zijn jeugd: rustig, maar soms ook streng .
Uit alles blijkt weer de liefde van de zoon voor de moeder. Het laatste (prachtige) verhaal heet Foetushouding. Als Hugo zijn moeder bezoekt, ligt ze in een foetushouding : ze is als het ware "kinds" (lees: als een kind) geworden. Hij zal haar niet wakker maken en moet zich verontschuldigen als hij te hard praat. Sorry, Ma.
 

Personages

Hugo

Hugo (53 jaar) is een van de twee belangrijke personages in de bundel. Hij is heel lief voor zijn moeder en hij is één van haar mantelzorgers. Hij bezoekt haar vaak, maar op den duur is het niet langer mogelijk dat ze zelfstandig blijft wonen. Hij heeft veel bewondering voor moeder, die niet heeft doorgeleerd, maar wel veel heeft gelezen. Hij schrijft daarover in een humorvolle, maar mededogen ogende stijl. Hij is wel bang dat hij later zelf ook Alzheimer krijgt en hij wint alvast informatie in over een vuurwapen, waarmee hij misschien zichzelf zou kunnen doden als de ziekte bij hem wordt geconstateerd. Af en toe wordt Hugo ook overvallen door enige schaamte: hij denkt in een discussie met zijn vrouw dat hij zijn moeder nooit helemaal zou kunnen wassen. Zijn vrouw heeft dat dan net gedaan.

Joke Borst

Joke Borst is een liefdevolle moeder geweest blijkt uit de verhalen van Hugo. Ze was rustig en kon bij ruzies ook partijen verzoenen. Ze had niet veel geleerd, had naar de MULO gekund, maar ging naar de huishoudschool. Wel las ze later veel in haar leven en dom was ze zeker niet. Na de dood van haar man die na een operatie in coma raakte, takelde ze snel af. Ze is op het moment dat de bundel verschijnt 86 jaar. Ze is opgenomen in het Verpleegtehuis, waar ze op de dood zal wachten.

Overige mantelzorgers

Hugo's broer, zijn vrouw en zijn schoonzus zijn ook mantelzorgers. Ze komen als personage nauwelijks voor in het verhaal, maar lijken personen te zijn die het ook goed voor hebben met de moeder van Hugo.

Quotes

"Ma zit hier nu drie weken en elke dag is het raak. Liever zou ik eventjes niet meer gaan. ‘Het is hier verschrikkelijk,’ zegt ze. Dan zwijgt ze. Ostentatief. Ik leg mijn hand op haar knie. Ze wijst naar de bovenkant van haar hoofd en zegt: ‘Je kan beter mijn kop inslaan.’ ‘Dan kom ik in de gevangenis, ma.’ ‘Dat is waar,’ zegt ze en ze peinst en dat doe ik ook, peinzen. Peinzen over haar hunkering naar een genadeklap." Bladzijde 95

""Mond", zegt hij resoluut. "Hou er rekening mee dat als je trilt en je hebt de opslag van het wapen niet onder controle dan schiet de kogel de verkeerde kant op en stuit hij op een bot. Als je de loop in je mond zet en je richt schuin omhoog kan er weinig fout gaan, omdat je het verlengde ruggenmerg aan flarden schiet." Bladzijde 179

"Ma ligt in haar kleren in foetushouding op bed. Sinds ik hier zit, een minuut of tien, heeft ze zich niet bewogen- een spasme bij haar oog tel ik niet mee. Er heerst een serene stilte in haar kamer, zelfs het licht verandert niet omdat het buiten Hollands grijs is." Bladzijde 199

""De boodschap is duidelijk", zegt mijn broer. Ik knik weer. Ik snap de boodschap van dit gesprek ook. Ook moeder was sterfelijk en ze is weer een beetje sterfelijker geworden. De overtreffende trap heet: genade. Een zin van de dokter die me totaal niet verontrust: "het zou zo kunnen zijn dat je moeder op een ochtend niet wakker wordt." Of zal ik toch schrikken?" Bladzijde 194

""Ik kan mijn moeder wel knuffelen", zeg ik. Sterker nog, dat vind ik fijn. Maar haar helemaal wassen, nee." We zeggen niks. "Wat vond mijn moeder ervan dat hij haar helemaal waste?" "Ze liet blijken dat ze het fijn vond dat ik het deed."" Bladzijde 175

Thematiek

Moeder-zoonrelatie

De hele bundel verhalen staat in het teken van de moeder-zoonrelatie. Die is erg goed. Hugo Borst houdt veel van zijn moeder. Dat kun je in alle verhalen terugzien. Hij heeft het er moeilijk mee dat zijn moeder aan de ziekte van Alzheimer lijdt. Hij is met broer en schoonzussen de mantelzorger van zijn moeder. Op een belaad moment kan Moeder niet alleen thuisblijven en moet ze worden opgenomen in een Verpleegtehuis. Ook daar bezoekt hij haar regelmatig.Hij bereidt zich erop voor dat hij binnen niet al te lange tijd definitief afscheid van haar moet nemen.

Dementie/ geheugenverlies

De ziekte van Alzheimer is het tweede thema dat in deze bundel wordt beschreven. Het lijkt erop alsof Borst het taboe dat op de ziekte rust, wil doorbreken. Op een bepaald moment komt de moeder in een dusdanige toestand dat mantelzorg alleen niet meer volstaat. Ze moet naar een Verpleegtehuis.Ondanks de bezuinigen op de zorg ziet Borst hoe de verpleegkundigen met de patiënten omgaan en hij is daar heel lovend over. Gaandeweg de verhalen blijkt hoe de moeder steeds verder aftakelt. Aan het einde wacht voor haar de dood.

Motieven

Liefde

Liefdevol schrijft Hugo Borst ook over de relatie tussen zijn ouders: die is altijd heel goed geweest. Ze hadden een ouderwets huwelijk met respect en liefde voor elkaar. Nadat zijn vader zeven jaar ervoor was overleden, gaat het met de moeder ook snel bergafwaarts. Er is een mooi verhaal dat de demente Joke Borst nog denkt aan een echtgenoot die nog niet is gestorven.

Dood

Natuurlijk is de zoon bang dat de moeder een gruwelijke dood zal sterven. Er wordt dan ook gesproken over een euthanasieverklaring en een niet-reanimatieverklaring. De eerste heeft de moeder niet. De tweede ondertekenen de beide zoons van de moeder wel.Over de ziekte van de moeder heen, denkt de zoon Hugo ook aan zijn eigen dood. Als hij de ziekte zou krijgen, wil hij het liefst een einde maken aan zijn leven. Hij laat zich in een verhaal al informeren over een dodelijk wapen of over dodelijke pillen. Alzheimer heeft een sterke erfelijke component, dus het is niet minder dan logisch dat de schrijver vreest de ziekte later ook te krijgen.

Motto

Er staan twee motto's in het boek.
"Dat er een vergeten bestaat is nog niet bewezen: wat wij weten is alleen dat de herinnering niet aan onze macht is onderworpen."
(Friedrich Nietzsche, Morgenrood)

"De mens verrotte waar hij bij stond."
(Heere Heeresma: Geef die mok een door Jet!)

De motto's slaan beide op de aftakeling van de mens. In het eerste ligt de nadruk op de mentale aftakeling, in het tweede ook de lichamelijke.  

Trivia

Hugo Borst heeft de verhalen in het AD-Magazine geschreven . Dat verschijnt op zaterdag en de verhalen bleken een groot succes. Ze riepen veel reacties op.Mede om die reden werden de columns in boekvorm uitgegeven en dat is geen misser.

In deze bundel komen verteller en schrijver heel dicht bij elkaar. Is er nog sprake van fictie?

Titelverklaring

"Ma" is een verhalenbundel over de moeder van Hugo Borst die aan Alzheimer lijdt.

Structuur & perspectief

Het boek heeft de vorm van een verhalenbundel. De meeste verhalen zijn eerder gepubliceerd in AD Magazine. De verhaaltjes met een titel van meestal één woord zijn kort|'soms een halve pagina, het langste telt drie bladzijden: type column.
Borst heeft ook een aantal verhaaltjes ingevoerd die niet in het AD zijn opgenomen. In totaal staan er 94 verhalen in de bundel.
De verteller is de ik-verteller Hugo Borst zelf. Je mag als lezer aannemen dat de verteller en de schrijver hier samen vallen.
Hij schrijft zowel in de o..v.t. als in de o.t.t.

N.B.
In het midden van de uitgave staan ook nog 16 kleurenfoto's van moeder Borst. De meeste zijn genomen in de periode dat ze in het Verpleegtehuis zit.

Decor

Het decor van de bundel is vooral in de stad Rotterdam, waar Borst is geboren en opgegroeid. Zijn moeder woonde eerst in het centrum van de stad, later in de wijk Ommoord en tenslotte in een Verpleegtehuis. Ze zal daar worden verpleegd tot aan haar dood.

De belangrijkste tijd die beschreven wordt is de de laatste twee recente jaren van 2014 en 2015. In dat laatste jaar werd de moeder van Borst opgenomen in een Verpleegtehuis. De naam daarvan wordt niet bekend gemaakt. In enkele verhalen gaat de verteller terug naar zijn jeugd bijv. naar de keer dat hij ruzie kreeg met zijn moeder en haar een schop verkocht.

Stijl

De stijl van Borst die op de televisie als voetbalanalist vaak hard en cynisch overkomt, is hier verzacht tot een tragikomische humor. Geen scherpe kritiek maar verhalen vol medelijden en mededogen en dan af en toe de relativerende blik van de humor. Uit de stijl kun je echt afleiden dat Hugo Borst erg veel van zijn moeder houdt. Tevens doorbreekt hij met zijn column in het AD dat de basis vormt van deze bundel, een taboe doorbreekt over de ziekte van Alzheimer.
Een mooie metafoor van Borst  is dat de ziekte van Alzheimer wordt vergeleken  met een "struikrover," 

Slotzin

Ma is wakker. Ze zegt nog iets. Het zijn halve of niet- bestaande woorden. Één woord is goed verstaanbaar. Het woord "hard." Haar verontwaardigde blik laat niets aan duidelijkheid te wensen over. "Sorry, ma."

Beoordeling

Prachtig boek over een moeder-zoonrelatie in combinatie met de verschijnselen van de ziekte van Alzheimer waaraan de moeder lijdt. Je ziet tijdens de bundel de moeder achteruitgaan in gezondheid, en in herinnering. Dat is een triest gegeven, maar Borst heeft er literatuur van gemaakt. Het is allemaal heel erg herkenbaar, ook mijn eigen moeder leed zeven jaar aan de ziekte voordat ze in een Verpleegtehuis overleed. Sommige scènes zijn identiek aan situaties zoals ik die zelf heb meegemaakt. Die herkenbaarheid zal bij veel mensen optreden, evenals het verschijnsel dat een lach en een traan gecombineerd zullen optreden.

Ook voor scholieren kan het een waardevol boek zijn. In de eerste plaats is het een heel leesbaar boek dat een mooi nummer op je literatuurlijst kan zijn. Bovendien heb je de hele bundel in korte tijd uitgelezen. En er zijn ook andere boeken over dementie mee te combineren.
Maar de verhalen geven ook een mooi beeld over het verloop van een ziekte en middelbare scholieren kunnen zo de dingen van een dementerende opa of oma tegenkomen waardoor ze de vreselijke aftakelingsziekte misschien beter kunnen begrijpen. Leraren, lees in je lessen af en toe zo'n verhaaltje voor en grijp de kans om leerlingen over dit geven een verhaal of een gedicht uit  eigen ervaring te schrijven.

Andere boeken over dementie zijn:
Bernlef- Hersenschimmen
Renate Dorrestein - Mijn zoon heeft een seksleven en ik lees mijn moeder Roodkapje voor.
Carel Donck - Winterliefde
Erwin Mortier- Gestameld liedboek
Peter Swamborn - Tot ook ik verwaai ( poëziebundel) 
 

Recensies

"Het verhaal van het verleden en het heden loopt mooi in elkaar over. En natuurlijk is het tragisch, maar op emotioneel gebied houdt de schrijver zich op de vlakte, al ligt het verdriet als dauw over de pagina's. Hij schrijft met warmte, niet met melodrama over de manier waarop hij en zijn broer, met de respectievelijke echtgenotes, de zorg voor Ma op zich nemen, zo lang als het gaat." http://www.nu.nl/cultuur-...borst.html

"Hugo Borst vreest op latere leeftijd en in navolging van zijn moeder en tantes de ziekte van Alzheimer te krijgen. Dit vertelde de auteur maandagavond op de presentatie van Ma, een boek over zijn 86-jarige moeder die aan dementie lijdt." http://www.telegraaf.nl/p...tie__.html