Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2014
• 160 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Altijd en overal verscheen je te vroeg op jouw afspraken, nooit op tijd, altijd te vroeg, maar op de begrafenis van Gianna verscheen je te laat.

Samenvatting

Deel 1 Kaddisj voor een kut. (blz. 7-94)
De hoofdfiguur (in de jij-vorm vertellend) woont de begrafenis bij van zijn collega-instellingsgenoot Gianna, die op 17-jarige leeftijd zelfmoord heeft gepleegd door uit het raam te springen. De verteller heeft daar wel een schuldgevoel over. Deel I is eigenlijk het verhaal van de begrafenis aangevuld met flashbacks over gebeurtenissen in de instelling.

Hij is te laat op de begrafenis, terwijl hij juist de gewoonte heeft overal te vroeg te verschijnen. Hij heeft een speciale band met Gianna, want toen ze net in de instelling was, was ze naar hem toegekomen om seks met hem te hebben. Hij was klaargekomen, maar zij niet en ze hadden nooit meer daarover gesproken en het ook nooit meer gedaan. Wel waren ze samen naar een shoppingcentrum gegaan om te kijken of ze gelukkige gezinnen konden ontdekken. Daar was Gianna voor “kut” uitgemaakt door een bewaker (verwijzing naar titel). In de instelling was er volop gelegenheid tot seks: dat leverde ongewenste zwangerschappen en abortussen op. Op een keer waren Gianna en de verteller aan het tafeltennissen en toen zagen ze hoe een moeder haar kind kwam aanbieden, omdat ze het niet meer wilde hebben. In dit deel ontmoeten we ook zijdelings Sarah (de masturbatiekoningin en Stefaan de man die aan een touw uit een raam klom) die later in deel II de hoofdrol spelen. De verteller voelt zich schuldig aan de dood van Gianna. Hij heeft immers met het touw laten oefenen, waardoor ze op het idee is gekomen om zelfmoord te plegen. Dat gebeurde nadat ze een afwijzing had gekregen voor opname in een pleeggezin. Jaren later herinnert de verteller zich het voorval van de zelfmoord doordat er een vrouw van een aquaduct afspringt. Gianna wordt begraven onder de muzikale  tonen van 'El condor Pasa'.

 

Deel II (blz. 97-157)  De aankomst in de bleke morgen

Een echtpaar komt aan bij een hotel en heeft het plan om hun jongste twee kinderen om te brengen. Ze willen voorkomen dat die als kinderen van instellingskinderen ook later instellingskinderen zullen worden. Het zijn Sarah Smeekens en Stefaan Cools en de opmerkzame lezer zal hebben gezien dat die in een weliswaar summiere rol ook in deel I voorkomen. Deel II  is een soort toneeltekst met twee spelers (Sarah en Stefaan) waartussen verbindende  teksten worden verteld door een soort alwetende verteller. Ook Sarah is in haar jeugd verkracht door een man: metaalarbeider. Gwendoline Cools is een dochtertje van drie maanden en ze is gedood doordat de moeder op haar is gaan zitten. Ze zijn met die moord begonnen en Stefaan vond het wel best, omdat die eigenlijk geen tweede kind had gewild. Tegen haar broertje hebben ze gezegd dat zijn zusje ziek was. Het zoontje Dominique is vermoord doordat de vader hem met een schaar in zijn rug heeft gestoken toen hij op zijn moeder lag. Zowel Sarah als Stefaan heeft in een instelling gezeten. De rechtbank veroordeelt hen tot levenslange gevangenisstraf.

 

Personages

Algemeen

Over de personages van dit boek valt eigenlijk maar weinig te vertellen. Er wordt namelijk heel weinig over hen verteld.

Gianna

We weten van Gianna dat ze op zeventienjarige leeftijd uit het raam gesprongenis, dat ze in jaar jeugd verkracht is en dat ze ook één keer seks heeft met de verteller. Ze trekken wel samen op. De verteller is bij haar begrafenis aanwezig

Sarah

In deel I komt ze ter sprake en er wordt over haar verteld dat ze een soort masturbatie-queen is. In deel 2 komt ze in de dialoog tekst voor en daarin probeert ze een vergoelijking te vinden voor het macabere feit dat ze haar kinderen zal vermoorden. Ze wil voorkomen dat ze ook een instellingskind zullen worden.

Stefaan

Stefaan komt ook in deel I voor. Hij neemt deel aan het experiment van de verteller om met een toue uit het raam te glijden. Hij is de partner van Sarah in deel II en voor hem geldt hetzelfde als voor haar.

De verteller

De verteller heeft geen naam. Hij is op zestienjarige leeftijd in de"instelling terecht gekomen, heeft daarin een rijk seksueel leven. Hij kenmerkt zich door overal te vroeg te komen, behalve op de begrafenis van Gianna. Hij heeft wel een band met haar, maar ze praten nooit meer over de ene keer seks die ze hebben gehad en die voor Gianna niet zo lustvol werd ervaren. Hij kampt met een schuldgevoel over haar dood.

Quotes

"Kroonstuk was natuurlijk jouw lange ravenzwarte winterjas, tweedehands en eigenlijk ook een maatje of twee te groot. Ruimschoots te warm voor een junidag maar precies dat gegeven drukte jouw gevoel van rouw uit. Vond je. Vind je waarschijnlijk nog steeds." Bladzijde 11

"Instellingskinderen, zo zou er later in het moraliteitsonderzoek te lezen staan, instellingskinderen zijn van nature ontwijkend en wantrouwend. Van Nature ." Bladzijde 129

"Toen zei het lange slangenmens: "Ik kom mijn kleine hier afzetten, ik moet hem niet meer hebben." Die taal kenden jullie. En hoewel een zin niet duidelijker verwoord kon worden, vroeg Katelijn toch om hem te herhalen, hetgeen de vrouw meteen deed, woordelijk met dezelfde intonatie, dezelfde uitdrukking op haar facie." Bladzijde 59

"Jullie hebben nooit meer over dat voorval gepraat. Ook nooit meer gevreeën met elkaar. Jullie schommelden samen in de tuin, speelden tafeltennis, fietsten naar het shoppingcenter, deden de vaat als de beurtrol jullie had aangewezen om dat samen te doen. Alsof er niets was gebeurd." Bladzijde 72

"Wel, mij hebben ze destijds in een instelling geplaatst. eveneens voor mijn bestwil, en ik ben eruit gekomen met een strafblad van hier tot Timboektoe. Het heeft inmens geholpen, die sinstelling bravo. Er er is niet veel dat ik zeker wist, maar ik wist wel dat ze mijn kinderen nooit in een instelling zouden plaatsen. Over mijn lijk. Dus wat we moesten we doen? We hebben onze kinderen kapotgemaakt. Voor hun bestwil." Bladzijde 158

Thematiek

Kindertijd en kinderleed

Het korte verhaal gaat over kinderleed. Veel kinderen worden in hun jeugd verwaarloosd(de schrijver zelf) of mishandeld/verkracht. Ze worden door jeugdzorg in een jeugdinstelling ondergebracht, waar ook vaak sprake is van intimidatie of (seksueel) misbruik. Sarah en Stefaan willen in deel II voorkomen dat hun kinderen in zo'n instelling terecht komen en doden hun beide kinderen voor hun eigen bestwil. Het boek is een aanklacht van de schrijver tegen dit soort misstanden.

Motieven

Zelfmoord

Gianna pleegt zelfmoord door uit het raam te springen, mogelijk omdat ze niet in een normaal pleeggezin kan worden opgenomen. In haar jeugd is ze door haar vader verkracht en ook in de instelling zal ze misbruikt zijn.

Schuldgevoel

De verteller acht zich voor een deel schuldig aan de dood van Gianna. Hij was het die op de mogelijkheid had gewezen uit het raam te vertrekken (dan wel met een touw). Gianna had hij waarschijnlijk op ene idee gebracht. Wellicht heeft hij ook en schuldgevoel overgehouden aan de (vrijwillige?) verkrachting van Gianna.

Moord

Deel II: Sarah en Stefaan brengen hun kinderen met voorbedachte rade om het leven, omdat ze niet willen dat hun kinderen later in een inrichting zullen belanden.

Seksualiteit

De in de instelling verblijvende pubers hebben ongebreidelde seks met elkaar. In een interview op televisie (Jeroen Pauw) gaf Dimitri aan dat dit inderdaad het geval was.

Trivia

Het is een autobiografische roman . In een tv-interview met Jeroen Pauw vertelde de Vlaamse schrijver dat hij zelf op 16-jarige leeftijd in een jeugdinstelling werd geplaatst en dat hij daar bijzonder seksueel actief was. De gebeurtenissen zijn in deel van dit boek beschreven.

Titelverklaring

Kaddisj is geen katholieke term maar een joodse term voor “gebed.” Het wordt vaak gebruikt in de zin van “gebed voor een overledene”. Maar dat hoeft niet. Hier is de term gebruikt door de hoofdfiguur die een stil gebed (eigenlijk  aanklacht) voor  Gianna die zelfmoord heeft gepleegd.
Als ze samen in de inrichting zitten, gaan ze wel eens naar een shoppingcenter om naar gelukkige gezinnen te kijken. Als ze door een bewaker worden   beschouwd als uitschot, gaat Gianna uit haar dak. De bewaker noemt haar dan “Kut.”

Behalve het feit dat de titel ook nog lekker allitererend is, speelt op de achtergrond nog mee dat de opgesloten jeugd in de instelling volop “genoot” van elkaars lichamen.

Structuur & perspectief

De structuur is niet moeilijk maar het perspectief is heel bijzonder. Er zijn twee delen:

1. Kaddisj voor een kut (blz. 7-94)
2. De aankomst in de bleke morgen. (blz. 97-158)

In het eerste deel vertelt een hoofdfiguur in de bijzondere jij-vorm over de begrafenis van Gianna. Hij gebruikt daar “jij” in de zin van “ik” en “jullie”  in plaats van “wij.” Dat schept een bepaalde afstand tussen verteller en lezer, maar ook tussen schrijver en verteller.  Dimitri heeft zelf in een instelling gezeten en het is waarschijnlijk dat een deel van de gebeurtenissen autobiografisch zijn. Het lijkt er dan ook op alsof hij afstand wil nemen van die tijd. Eigenlijk is het dus een verslag van de begrafenis van Gianna net momenten van flashbacks als de hoofdfiguur vertelt over de gebeurtenissen in de instelling. Het perspectief van vertellen ligt bovendien op een moment dat jaren later ligt, want de verteller kan zich pas goed voorstellen wat er met Gianna is gebeurd, als hij later in zijn auto de zelfmoord van een jonge vrouw meemaakt die van een viaduct springt.

Het tweede deel is ook bijzonder. Het is een soort toneeltekst (in ieder geval een dialoog) met twee personen Sarah en Stefaan (die ook in deel 1 even voorkomen) . Zij vertellen dat (en waarom) ze hun twee kinderen hebben omgebracht. Tussen die dialogen is  er een soort alwetende verteller die commentaar daarop geeft en ook vertelt wat de jury van hen vindt.
 

Decor

In deel I kun je niet goed zien in welke tijd het verhaal speelt. Uit gegevens buiten de tekst om  weet je dat Dimitri zelf op  16-jarige leeftijd in de instelling terecht is gekomen: dat zou inhouden  in het jaar 1988. Dat betekent dat de begrafenis van Gianna niet lang daarna eind tachtiger jaren plaatsvindt. De begrafenis vindt wel plaats in de maand juni. Het valt niet uit te maken in welk jaar deel II zich afspeelt, omdat daar geen mededelingen over te gedaan worden, maar we komen toch dicht in de buurt van de 21e eeuw. Het decor is in deel I een instelling in Vuilemaerte (België)  en een hotel in een Vlaamse plaats in deel II. Als je naar enkele  tekstgegevens kijkt ( hotel aan de Brusselsesteenweg, carnavalsstad) dan denk ik aan de Vlaamse plaats Gent.

Stijl

De stijl van Dimitri Verhulst (hij wordt vaak geroemd als een goede stilist) is in het eerste deel gitzwart. In “De Helaasheid der dingen”  was er nog een lichte vorm van spot maar nu is het goed raak.
Een sterk voorbeeld van de zwarte humor is:
‘Op het gevaar af sarcastisch te worden: het zien van een lijkwagen voor de kerk was een bevrijding. Een mooie wagen, een Daimler, en vast de mooiste waarin Gianna ooit moet zijn vervoerd. Het zou haar wellicht weinig kunnen schelen waarmee haar kist naar het kerkhof werd getransporteerd. Een mestkar ware wat haar betrof ook prima, en misschien zelfs betekenisdragender geweest.’ (blz. 20)
Af en toe is de stijl ook ruw seksueel getint: “Betty amuseerde zich uitstekend op haar eentje in de douche, tot de boiler zijn laatste druppel warm water voor die dag had prijsgegeven. De douche , die niemand van jullie betrad  zonder eerst de vloer te inspecteren en indien nodig, en nodig was het meestentijds, de zaadslierten van een voorganger weg te spoelen. (blz. 46)

Slotzin

Op de tonen van El Condor pasa vertrok het stoffelijk overschot van Gianna naar haar laatste , en misschien zelfs eerste rustplaats. DE condor was gaan vliegen. In Paradisum.

Beoordeling

Op zich ben ik een fan van Dimitri Verhulst. Zijn eerste werk dat ik van hem las ("De helaasheid der dingen") was erg leuk. Daarna heeft hij veel boeken geproduceerd, maar lang niet alles was even succesvol.
In het eerste deel van dit nieuwe boek "Kaddisj voor een kut" beschrijft hij heel kort  (het is eigenlijk een novelle) het leven in een jeugdinstelling. Hij doet dat met een sterke saus van zwarte humor op zijn verhaal, wat op zich lezenswaardig maar bitter proza oplevert. Ik moet wel zeggen dat de verteller in de jij-vorm irritaties bij me opwekt. (waarom niet gewoon gekozen voor een ik- of hijfiguur?) Je raakt als lezer namelijk snel  in verwarring.
Ik denk dat het leven in zo'n instelling met veel seksualiteit-seksueel misbruik  onder de jongeren stof zou zijn geweest voor een degelijk uitgewerkte roman, maar Verhulst heeft jammer genoeg voor een andere structuur gekozen.
Het tweede deel vind ik een stuk zwakker. Door de tekst als toneeltekst te presenteren wordt het verhaal eigenlijk een oppervlakkige dialoog die meer aan het absurdisme van  Harold Pinter doet denken dan aan Verhulst. Ik vind dat een gemiste kans. Het heeft er een beetje van weg dat Verhulst er zich wat gemakkelijk van af heeft willen maken. Jammer, van zo´n talentrijke schrijver.

Recensies

"Verhulst kan beter over zichzelf schrijven dan spelen dat hij interesse in anderen heeft. Laat Gerard Reve hem tot voorbeeld zijn. Dat zou dit schrijverschap toekomst geven. Want vreemd als het klinkt, met zijn 41 jaar lijkt Dimitri Verhulst al over de datum." http://www.volkskrant.nl/...n-kut.html

"Je kunt het knap vinden: een schrijver die erin slaagt om een van de beste dingen die hij ooit heeft geschreven in één kaft onder te brengen met de grootste miskleun uit zijn schrijverschap. Het is Dimitri Verhulst gelukt met Kaddisj voor een kut, zijn vijftiende boek." http://www.nrclux.nl/kadd...t/1312668/

"Het eerste deel van het boek is veruit superieur. Dat komt wellicht omdat Verhulst in de je-vorm vertelt, waardoor je als lezer deel gaat uitmaken van het verhaal. Elke zin lijkt een afrekening te zijn met het verleden van de hoofdpersoon, het pantser dat in al die jaren is opgetrokken om gevoelens zoals liefde en genegenheid te wantrouwen. En zeker de moederliefde:" http://www.tzum.info/2014...r-een-kut/

"Kaddisj voor een kut is een autobiografische roman, in de lijn van De helaasheid der dingen en De laatste liefde van mijn moeder. Verhulst vertelt dit keer over de twee jaar die hij doorbracht in een ‘residentieel jongerentehuis’. Het is duidelijk een kwaad geschrift, al is Verhulsts verontwaardiging niet gericht tegen de instelling, maar tegen de onverantwoorde ouders die hun kinderen daar doen terechtkomen." http://www.boekblad.nl/do...9178.lynkx

"Dat het ook anders en nog slechter kan, blijkt uit 'De aankomst in de bleke morgen', het tweede luik en een tot “stemmentekst” bewerkt toneelstuk. Het is gebaseerd op een vreselijk fait divers. Twee jonge mensen reserveren op een vroege morgen een kamer in Aalst. Ze vermoorden hun twee kinderen, een baby en een jongen, in de hoop een nieuw leven te kunnen beginnen. Sandra werd als kind misbruikt door haar vader en door nonnen opgevoed tot een leven met ”de ware man”. Deze “ware man” is Stefaan, een instellingskind dat verloederde tot een vader die zijn kinderen eenzelfde lot wilde besparen." http://cobra.be/cm/cobra/.../1.2065690

Bronnen

Artikel over Dimitri Verhulst en zijn nieuwe boek.

http://www.humo.be/humo-a...-naar-gent

Interview met de schrijver door Jeroen Pauw in de gelijknamige tv-talkshow.

http://dewerelddraaitdoor...dia/319634

Interview in het NRC over het boek.

http://www.nrclux.nl/kadd...t/1312668/