Feitelijke gegevens

• 2e druk, 2001
• 280 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

In het noorden, zuiden en westen is Europa omringd door zeeën.

Samenvatting

Ali Khan Shirvanshir groeit op in Bakoe, de hoofdstad van Azerbeidzjan. Dit land ligt op de grens van Oost-Europa en West-Azië. Ali merkt dit al wanneer hij nog naar school gaat. Ze krijgen les van een Russische leraar omdat Bakoe op dat moment onder het Russisch regime valt. De leraar maakt Ali belachelijk wanneer hij zegt dat hij zich meer thuis voelt in Azië. Al op jonge leeftijd leert hij Nino kennen, een Georgisch meisje. Zij is christelijk opgevoed, terwijl hij islamitisch is. Dit zorgt voor veel culturele verschillen. Nino zal bijvoorbeeld nooit een sluier dragen, terwijl het voor de vrouwen in Ali’s omgeving een schande is als je dat niet doet. Ondanks deze verschillen ontstaat er een hechte band tussen hen en zien ze hun toekomst samen.

Ali slaagt voor het gymnasium en omdat Nino die zomer in Karabach doorbrengt, gaat hij daar ook naartoe. In Karabach vraagt hij Nino ten huwelijk. Zij zegt nog geen ‘ja’, maar ook zeker geen ‘nee’. Ze wil enkel eerst haar school afmaken. Beiden kampen met het vraagstuk welk geloof hun kinderen zullen krijgen. Dan ontvangt Ali het bericht dat de Russische tsaar (Nicolaas II) de oorlog heeft verklaard aan de Duitse keizer, de Oostenrijkse caesar, de koning van Beieren, de koningin van Pruisen, de koning van Sachsen, de koning van Württemberg, de koning van Hongarije en talloze andere vorsten. Nino is met haar familie terug naar Bakoe vertrokken en ook hij zal terugkeren. Ali besluit niet deel te nemen aan deze oorlog omdat hij van mening is dat hij in zijn eigen land nodig is wanneer er oorlog zal uitbreken. Dit zorgt voor onbegrip bij andere mohammedanen (waaronder ook zijn vader) omdat zij vinden dat het eer is om deel te nemen aan de oorlog: je krijgt dan de kans om op avontuur te gaan en een held te worden. Sterven in een oorlog is de mooiste dood die je je kan wensen.

Een maand later ziet iedereen Ali opeens als held in plaats van dat hij laf zou zijn. Dit komt doordat de sultan van het Osmaanse Rijk de Heilige Oorlog heeft verklaard. Hij wil onder andere Azerbeidzjan bevrijden van de Russen. De strijd zal wellicht ook gevoerd worden in Bakoe, en dan kan Ali zich in de oorlog mengen.

Ali vertelt zijn vader dat hij wil trouwen met Nino. Zijn vader gaat akkoord maar Ali heeft het gevoel dat zijn vader hem belachelijk maakt omdat hij zegt dat hij van Nino houdt. Kort daarna vraagt hij de hand van Nino aan haar ouders. Zij zien vooral veel problemen in een mogelijk huwelijk en willen wachten tot de oorlog voorbij is. Op aandringen van Nino gaan haar ouders toch akkoord met het huwelijk, mits zij eerst haar school afmaakt.

Er gaat een winter voorbij. Er heerst nog steeds oorlog maar in het dagelijks leven merkt Ali daar weinig van. Het aanstaande huwelijk van Ali en Nino wordt door de familie van Nino een week lang gevierd in Tiflis, de hoofdstad van Georgië. Hier komt veel eten en drank bij kijken, dat laatste is Ali niet gewend en na een week is hij doodziek. Hij wordt opgelapt door de neven van Nino en keert daarna weer terug naar het feest. Ze brengen daarna nog een tijd in Tiflis door.

Eenmaal weer terug in Bakoe, moet Ali iemand vinden die zijn plaats tijdens het uitje met Nino naar de opera wil innemen. Hij wordt zelf namelijk thuis verwacht bij de ontvangst belangrijke gasten. Een goede, Armeense, vriend van hem, Nachararjan, gaat akkoord en gaat met Nino naar de opera. Na de bijeenkomst bij de vader van Ali komt Seyd Moestafa, een vriend van Ali, naar hem toe en vertelt dat Nachararjan Nino heeft ontvoerd. Ali steelt een paard en zet hiermee de achtervolging in. Door de slechte wegen in Azië heeft hij hen snel ingehaald. Met zijn dolk vermoordt hij Nachararjan. In Ali’s cultuur mag de man de vrouw vermoorden wanneer zij bezoedeld is, maar hij besluit Nino te laten leven en laat haar naar huis brengen.

Hierna wordt Ali gezocht door de politie en de familie van Nachararjan. Zijn vader laat hem onderduiken bij hem maar omdat dat niet veilig is, stuurt hij hem naar Dagestan, een republiek van de Russische federatie. Daar durven namelijk geen Armeniërs te komen. In Dagestan ontmoet hij Arsla Aga, een jongen die ook bij hem op school heeft gezeten. Ze drinken samen wijn en Arsla Aga vertelt Ali allerlei roddels, onder andere over Nino, die hij na de ontvoering niet meer heeft gezien. Ze zou enige tijd ziek zijn geweest en nu ze weer beter is iedere avond wijn drinken en met Russen dansen.

Op een dag staat Nino opeens voor zijn neus, ze heeft via Arsla Aga gehoord dat hij hier verblijft. Eindelijk zijn ze weer herenigd en dit is het moment waarop ze voor het eerst met elkaar naar bed gaan. Ze besluiten nog die middag te gaan trouwen en Seyd Moestafa doet hierbij de huwelijkssluiting. Nino komt bij Ali in Dagestan wonen, waar ze een simpel bestaan leiden. Wanneer haar vader hen komt opzoeken, vindt hij het maar niks dat zijn dochter in zo’n ‘wildernis’ woont. Dan wordt het rustige leven in Dagestan ruw verstoord door een brief van Arsla Aga: de gevangenen in Bakoe zijn ontsnapt en hebben de politie overmeesterd. De tsaar is niet meer en ook de familie van Nachararjan is verdwenen uit de stad. Nino wil graag het land uit vluchten, maar volgens Ali zitten ze in de val en gaat dat niet lukken, omdat de vijand voor de poorten van de stad staat. Er wordt opgeroepen om samen te werken met de Armeniërs, tegen de Russen, maar dan sluiten de Armeniërs een verbond met de Russen en eisen ze de ontwapening van alle mohammedanen. Ali en zijn vrienden nemen de wapens op om hun stad te verdedigen. Hij wil Nino naar Teheran sturen maar zij weigert dat; ze wil bij haar man blijven.

Al snel blijkt dat ze niet zijn opgewassen tegen de vijand en ze vluchten per boot naar Teheran, in Perzië. Hier komen ze in een groot huis te wonen, met veel bedienden, maar Nino kan hier niet aarden. De positie die zij hier als vrouw krijgt toebedeeld, daar kan ze niet mee omgaan. Ze mag er bijvoorbeeld niet bij zijn wanneer er gasten worden ontvangen en ze mag ook niet zo maar naar buiten. Ze verzet zich hier hevig tegen, wat de naam van Ali dan weer ten schande brengt. Hij krijgt werk aangeboden in Iran, maar omdat hij ziet dat Nino hier ongelukkig is, slaat hij dit aanbod af. In deze periode begint Ali ook met het noteren van zijn levensgeschiedenis. Hij heeft nog notities van de tijd waarin hij nog op school zat. Hij krijgt zijn leven niet goed op orde: Nino is ongelukkig en hij vergiet inkt in plaats van bloed. Uit wanhoop raakt hij verzeild in een processie waarin voornamelijk extremisten meelopen. Hij loopt mee in deze stoet en kastijdt zichzelf. Later blijkt dat Nino dit heeft gezien en ze is in tranen: hij heeft zijn ware ziel laten zien. Ze schaamde zich voor hem. Dit is voor Nino de druppel en ze eist dat ze Perzië verlaten.

In de herfst raakt Bakoe overmeesterd door de Turken en hierdoor kunnen Ali en Nino terugkeren naar hun oude, nu verwoeste, huis. Samen bouwen ze het huis weer op en omdat Ali en Nino beiden Engels spreken, vraagt de advocaat van de eerste minister van Azerbeidzjan of zij hun huis beschikbaar willen stellen voor Europees bezoek. Ali gaat hiermee akkoord, maar wel met tegenzin. Nu is het Ali die niet kan wennen aan de gebruiken, de Europese gebruiken. Hij krijgt zelfs een positie in Parijs aangeboden, maar weigert deze omdat dat hem toch echt te westers wordt. Nino wil heel graag naar Parijs, maar begrijpt het uiteindelijk. Als compromis blijven ze in het Europese huis, in een Aziatische stad.

Het eerste kind dat Ali en Nino samen krijgen is een meisje. Ze noemen haar Tamar. Azerbeidzjan wordt onafhankelijk verklaard en de Engelsen verlaten het land. Hierdoor spelen de spanningen tussen Rusland en Azerbeidzjan weer op; de Russen zien hun kans om de olie die in Azerbeidzjan in de grond zit, in handen te krijgen. Niet lang daarna vallen de Russen Bakoe binnen en Ali voelt zich geroepen om zijn stad te verdedigen. Hij stuurt Nino en Tamar naar Tiflis, en zegt zelf later na te zullen komen. Met tegenzin doet zij wat hij zegt. Enkele dagen later overlijdt Ali tijdens het verdedigen van zijn land. In zijn zak wordt een schrift gevonden, waarin zijn levensverhaal staat; het boek dat je zojuist hebt gelezen.

Personages

Ali Khan Shirvanshir

Ali is het mannelijke hoofdpersonage en tevens de persoon die het verhaal vertelt. Hij groeit op in Bakoe en wordt opgevoed volgens islamitische gebruiken, ook al komt hij op school wel in aanraking met westerse normen en waarden. Hij is slim en heeft een talent op makkelijk nieuwe talen aan te leren. Hij wordt al op jonge leeftijd verliefd op Nino en dat zal zijn hele verdere leven beïnvloeden. Vanaf het moment dat hij Nino ten huwelijk vraagt en zij (met enige vertraging) 'ja' zegt, moet hij een weg vinden om Nino tevreden te stellen en tegelijkertijd zijn eer als mohammedaan hoog te houden. Dit zorgt voor veel innerlijke conflicten en soms zelfs wanhoop bij Ali. Naast zijn liefde voor Nino, voelt hij veel liefde voor zijn stad (Bakoe) en hij is bereid om voor zijn stad te sterven (waarschijnlijk door de idealen waar hij mee is opgegroeid: sterven in de oorlog is een heldendaad).

Nino Kipiani

Nino is het vrouwelijke hoofdpersonage en is afkomstig uit Georgië. Ze heeft een christelijke opvoeding gehad en leeft volgens Europese gebruiken. Dit zorgt voor conflicten met Ali's cultuur, zo wil ze bijvoorbeeld geen sluier dragen of in een harem. Ook wanneer ze in Perzië verblijft en er van alle kanten wordt geprobeerd om haar als Perzische vrouw te laten gedragen, houdt ze haar poot stijf en houdt ze vast aan haar eigen idealen. Ze is een dappere en eigenzinnige vrouw, die zich niet laat vertellen wat ze moet doen. Ze ziet het als haar taak om haar man te behagen en te verzorgen. Dat is ook de reden dat ze niet van Ali's zijde wil wijken, ook niet wanneer er oorlog uitbreekt.

Quotes

"Mijn nichtje Aisje zwaaide naar me. Ik glipte door het hek. Aisje liep hand in hand met Nino Kipiani, en Nino Kipiani was het mooiste meisje van de wereld." Bladzijde 7

"Nino, zei ik, en alsof er in dat woord een geheime, ongrijpbare kracht lag, verdween plotseling al het zichtbare en aanwezige. Er waren alleen nog maar twee grote Georgische ogen, die alles weerspiegelden: angst, vreugde, nieuwsgierigheid en de plotselinge, snijdende pijn." Bladzijde 170

Thematiek

Liefdesrelatie: problemen/ echtscheiding

De centrale verhaallijn is toch wel die van de liefdesrelatie tussen Ali en Nino. Zij leren elkaar al op jonge leeftijd kennen en worden al snel verliefd op elkaar. Ali vraagt haar ten huwelijk, maar de ouders van beide partijen stellen het huwelijk liever nog een tijdje uit. Dat is het begin van de problemen: eigenlijk staat hun relatie constant onder druk. Door de grote cultuurverschillen krijgen ze niet alleen weinig begrip vanuit hun omgeving voor hun relatie, maar moeten ze zich zelf ook enorm aanpassen om samen door het leven te kunnen gaan. Toch hebben ze dit beide voor elkaar over, omdat ze onvoorwaardelijk van elkaar houden. Het is dat Ali sterft in de oorlog, anders waren ze waarschijnlijk samen oud geworden.

Motieven

Religie

Ali en Nino hangen allebei een andere religie aan. Nino schrikt ervan wanneer ze Ali in een processie ziet lopen en zichzelf ziet kastijden, ze zegt zijn ware ziel gezien te hebben en hem hierna alleen nog maar kan haten zolang ze in Perzië blijven wonen. Ook de kwestie welk geloof hun kinderen later zullen krijgen, is een vraagstuk waar ze beiden erg mee zitten: ‘”Maar onze kinderen, welk geloof zullen die dan hebben?” vroeg ze bezorgd. “Vast en zeker een heel goed en sympathiek geloof,” zei ik ontwijkend.’ (p. 56)

Moord

Ali vermoordt zonder aarzeling Nachararjan wanneer hij Nino heeft ontvoerd. Zijn vrienden en familie snappen dit en vinden het terecht. Sterker nog, ze onthalen hem daarna als held. Het is dat hij zoveel van Nino houdt en haar spaart, maar het was ook gerechtvaardigd geweest als hij haar ook had vermoord. Daarnaast zijn er nog de vele doden die in de verschillende oorlogen vallen.

Cultuurverschillen

Ali is opgegroeid in een islamitische omgeving, Nino in een christelijke. Dit zorgt voor cultuurverschillen tussen deze twee personages. Vooral de positie van de vrouw verschilt enorm. Ali groeit op met de volgende visie: ‘Een man moet trouwen, en het best met de vrouw die hem bevalt. Het is niet nodig dat hij ook bij haar in de smaak valt. Een verstandig man dingt niet naar de gunst van een vrouw. De vrouw is slechts een akker die door de man wordt bevrucht. Moet een akker van de boer houden? Het is immers genoeg wanneer de boer van zijn akker houdt. Trouw maar. Maar vergeet niet dat je vrouw slechts een akker is.’ (p. 96) Volgens zijn vader heeft een vrouw een ziel noch verstand. Nino is opgevoed volgens een heel andere visie en weigert weggestopt te worden als een object. Ze wil geen sluier dragen en blijft ook niet in het vrouwenverblijf wanneer er visite is.

Oorlog: algemeen

Azerbeidzjan ligt op het grensgebied van Europa en Azië en is daarom betrokken bij verschillende oorlogen. Daarnaast merkt het de invloed van de Eerste Wereldoorlog, waardoor landsgrenzen veranderen en macht verschuift. Door deze verschuivende macht zijn ook de posities van Ali en Nino constant onderhevig aan verandering. Dit zorgt ervoor dat ze vaak moeten verhuizen en eigenlijk nauwelijks een plek kunnen vinden waar ze beiden prettig kunnen leven.

Trivia

De roman is tijdens de Tweede Wereldoorlog zoekgeraakt, het is bij toeval dat, in de vroege jaren vijftig, een Duits-Russische danseres het boek ontdekte in een tweedehands boekwinkel en er meteen verliefd op werd. Zij heeft het boek vertaald in het Engels, waarna het in de jaren zeventig een internationale bestseller werd.

Titelverklaring

De titel heeft weinig toelichting nodig: Ali en Nino zijn de hoofdpersonages waar het hele verhaal om draait. Ze zijn geliefden maar leiden een ingewikkeld leven door hun verschillende achtergronden. Ali is een mohammedaan en Nino is christelijk en deze culturen botsen constant in dit verhaal.

Structuur & perspectief

Het verhaal bestaat uit 30 titelloze hoofdstukken die elkaar chronologisch opvolgen. Het verhaal begint in de jeugdjaren van Ali, wanneer hij nog naar school gaat, en het eindigt met zijn dood. De vertelde tijd beslaat ongeveer acht jaar. De eerste passage die wordt verteld, en waar Ali nog op school zit, wordt afgesloten met ‘Dat speelde zich allemaal vijf jaar geleden af.’ (p.8) In de passages die daarna volgen is Nino rond de 17 jaar en aan het eind van het verhaal is zij 20. Er zitten enkele tijdsverdichtingen in het verhaal, bijvoorbeeld op pagina 113, waar in één alinea een hele herfst en winter worden samengevat: ‘Dagen regen zich aaneen tot weken, tot maanden. Er was veel gebeurd in de wereld, in het land en in ons huis. De nachten werden lang, dood lag het gele loof op alle paden van de gouverneurstuin en het bood een treurige aanblik. Herfstige regenbuien verduisterden de horizon. IJsschollen dreven rond in de zee en schuurden langs de rotsige oevers. Op een ochtend bedekte een heel dun laagje sneeuw de straten en even heerste er winter. Toen werden de nachten weer korter.’

Het verhaal wordt verteld vanuit een ik-vertelperspectief. De ik-persoon is in dit geval Ali Khan Shirvanshir.

Decor

Het verhaal kent een ruim decor. Het grootste deel van het verhaal speelt zich af in Bakoe, de hoofdstad van Azerbeidzjan. Maar ook Tiflis, de hoofdstad van Georgië wordt aangedaan, net als Dagestan, en Teheran, de hoofdstad van Iran. Het verhaal speelt zich af op de grens van Europa en Azië en deze tegenstelling vind je ook terug in het decor. Het eerste deel van het verhaal speelt zich af in Azerbeidzjan, hier komen Ali’s en Nino’s werelden samen. Er is wel sprake van conflicten, maar beide personages gedijen hier goed.

In Teheran is dit totaal anders. Teheran behoort tot Azië en Ali, die zichzelf omschrijft als woenstijnmens, voelt zich hier prima: ‘Overal stof en vuil. Niet dat een Pers van stof houdt of van vuil. Maar hij laat de dingen zoals ze zijn, omdat hij weet dat uiteindelijk alles in stof verandert.’ (p. 196) Nino daarentegen, voelt zich helemaal niet prettig in dit decor: ‘Ik ben in Perzië, ik woon in een paleis en ik ben tevreden. In Dagestan aanvaardde ze gewillig alle ontberingen van het wilde leven. Hier weigert ze zich neer te leggen bij de waardige regels van de hoogstaande Perzische etiquette. Ze wil met mij door de straten lopen, hoewel dat door de politie is verboden.’ (p. 205)

Het ongeluk van Nino is voor Ali reden genoeg om niet in Perzië te blijven. Wanneer ze terug zijn in Bakoe en hun huis wordt gebruikt voor het ontvangen van Europese visite, zijn de rollen omgedraaid en voelt Ali zich niet prettig in zijn omgeving: ‘Jonge Engelsen, ambtenaren en officieren, maakten een buiging voor Nino, en hun handen hielden Nino’s tere vingers vast en hun ogen gleden langs Nino’s blote rug. Ik keek de andere kant op. In de hoek stond Assadoellah doodgemoedereerd een sigaret te roken. Hijzelf zou zijn vrouw nooit en te nimmer blootstellen aan de ogen van zoveel vreemde mensen. Maar Nino was een Georgische, een christin, en leek voorbestemd om haar handen, haar ogen, haar rug bloot te stellen aan blikken van vreemdelingen. Woede en schaamte overvielen me.’ (p. 247)

Wanneer Nino en Ali de kans krijgen om naar Parijs te verhuizen, is dit een brug te ver voor Ali: ‘Nino, begrijp me goed. Ik hou van het platte dak boven mijn hoofd, van de woestijn en de zee. Ik hou van deze stad, van de oude muur en de moskeeën en de nauwe straten, en als ik buiten de oriëntaalse wereld kom, zal ik stikken als een vis buiten het water.’ (p. 253) De beste oplossing blijft toch het wonen in Bakoe, een Aziatische stad, in een Europees huishouden.

De roman is al een tijd geleden gepubliceerd (1937) en het verhaal speelt zich dan ook in het begin van de vorige eeuw af. Dit is bepalend voor het verhaal, omdat in deze tijd Azerbeidzjan werd omringd door oorlogen, en het land wordt eigenlijk van alle kanten aangevallen. Daardoor valt het land ook steeds onder een ander regime, wat je duidelijk terug leest in de roman. Dan zijn het weer de Russen die er heersen, dan weer de Engelsen of de Turken. Een kort moment is Azerbeidzjan onafhankelijk (1918-1920), maar wordt al snel weer overmeesterd door de Russen. Het is deze laatste strijd waarin Ali overlijdt.

Stijl

Ali en Nino leest qua taalgebruik redelijk goed weg. De zinnen zijn vaak kort en er is een goede balans tussen dialoog en beschrijving. Er is veel aandacht voor de innerlijke belevingswereld van Ali. De normen en waarden waarmee hij is opgevoed, zijn constant in conflict met de liefde die hij voor Nino voelt. Deze gedachten en gevoelens worden vaak heel oprecht en teder beschreven: ‘Diepe droefenis vervulde me. Alle heerlijkheden van de bazaar zouden niet voldoende zijn om haar ogen weer te laten glimlachen. […] En plotseling voelde ik dat mij niets, niets ter wereld zo lief was als de glimlach van Nino’s ogen. Wanneer hadden die ogen voor het laatst gelachen?’ (p. 216) Wat het verhaal wat zwaarder maakt, is de politieke achtergrond waartegen het verhaal zich afspeelt. De passages die hierover gaan zijn minder toegankelijk om te lezen, vooral omdat er veel namen worden genoemd: ‘Enver vecht in Klein-Azië. De troon van de tsaar wankelt. In het leger van de grootvorst Armeense bataljons. Wordt het front uiteengedreven, dan verspreidt het leger van Osman zich over Armenië, Karabach en Bakoe.’ (p. 146)

Slotzin

Ritmeester Iljas Beg, zoon van Seinal Aga uit het dorp Binigady bij Bakoe.

Beoordeling

Ali en Nino is een klassieker en het is wel duidelijk waarom: het behandelt universele thema’s als liefde, cultuur en geloof. Ondanks dat het boek decennia geleden is geschreven, is de thematiek nog steeds actueel. Ik had persoonlijk soms wel wat moeite met het volgen van de politieke verhaallijn: wie is nou precies in oorlog met wie en waarom? Dit wordt in het verhaal niet altijd expliciet verteld, waardoor ik wel het een en ander heb moeten nazoeken. Als je dit geen probleem vindt en je geïnteresseerd bent in geschiedenis en religie, dan is dit boek zeker een aanrader!

Recensies

"at Ali en Nino zo'n schitterende roman maakt, is de loepzuivere stijl, zoals die tenminste in het mooie, rustige Nederlands van vertaalster Gerda Meijerink tot ons komt. " http://www.volkskrant.nl/...a~a589593/

"‘Ali en Nino’ is een prachtig liefdesverhaal, dat speelt in de tijd van de ondergang van het Oude Europa, waarin moslims, Armeniërs, Grieken, Russen en westerlingen poogden samen te leven. " http://www.hotel-boekenlu...-Nino.html

Bronnen

Geschiedenis van Azerbeidzjan

https://nl.wikipedia.org/...erbeidzjan