Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2011
• 203 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

Hoe lang kan een man of vrouw dood in huis liggen voor hij of zij wordt gevonden?

Samenvatting

Deel I Wim Terlinde 

De ik-verteller Wim Terlinde vertelt in de o.v.t. over de vondst van een lijk van een eenzame man Roderick Vos op 16 maart 2004 in Deventer. Hij heeft een flink huis nagelaten waarvan de opbrengst wel meer dan 400.000 euro is. Terlinde is compagnon van een onderzoekbureau dat probeert te onderzoeken wie er recht heeft op een erfenis wanneer er op het eerste gezicht geen directe nabestaande zijn (het zijn erfenisjagers). Anders vervalt de erfenis immers aan de staat. Roderick Vos is een vrij eenzame man die een kleine drukkerij bezat, waardoor hij boeken van kleine schrijvers die anders zeker geen publicatiemogelijkheid zouden krijgen, op de markt brengt in kleine oplagen. Zo komt Terlinde achter het adres van ene Sofie de Winter die een boek bij Vos heeft uitgegeven (“De winter van mijn weerzin”). Wanneer hij haar opzoekt, reageert ze furieus op de naam van Vos en ze vindt dat ze minstens recht heeft op een deel van de erfenis. Wanneer Terlinde later het boek leest (er staat nog één exemplaar in de boekenkast van Roderick) begrijpt hij waarom zij zo gebeten is op Roderick Vos.
Sofie de Winter, die onder pseudoniem heeft geschreven, is seksueel misbruikt door haar vader en met die wetenschap in zijn achterhoofd heeft ook Roderick misbruik gemaakt van Sofie. Wim komt erachter dat er nog een ander Vos-familielid van Roderick is, een nichtje van wie de vader voor haar geboorte is overleden waarna ze is overgeleverd geweest aan de nukken van haar oom. Hij verneemt dat ze op de Kunstacademie in Arnhem zit, maar wanneer hij daar navraag doet, vertelt een studiegenoot dat ze naar Zweden is vertrokken met een andere kunststudent Nils. Francien Vos maakte graag wandkleden. Wims compagnon Henk regelt snel de reis voor hem. 

In het tweede hoofdstuk maakt hij de reis naar Zweden. Eerst reist hij met het vliegtuig en later met de trein. In een klein dorpje boekt hij een hotel, maar hij is de eerste gast van het jaar en de enige. Er is een eigenaresse Helga, die ook al eenzaam is. Haar man is ervandoor gegaan met een jonge vrouw en Wim onthult aan haar dat zijn vrouw vier jaar geleden overleden is aan darmkanker. Er zit enige erotische spanning in de passages met haar, maar ze kruipen toch niet bij elkaar in bed. Wim gaat met een taxi (een erg gevaarlijke rit) naar een boerderij waar Nils met Francien zou wonen. Maar Francien heeft hem al weer verlaten. Hij heeft een kaart van haar ontvangen uit Schotland, waar ze blijkbaar verblijft. Wim laat Henk opnieuw de reis regelen en vanuit Stockholm vliegt hij door naar Londen en later naar Schotland. Hij brengt nog even een bezoek aan Helga, maar er gebeurt opnieuw niets.

Hoofdstuk 3: Wim vliegt vanuit Londen naar Inverness en vandaar neemt hij de trein naar Kyle om de queeste naar Francien te vervolgen. In een winkel ziet hij een wandkleed van haar hangen en zo komt hij erachter dat ze in het ziekenhuis is opgenomen. Ze is psychotisch. Hij spreekt met haar arts en die denkt dat er voorlopig weinig hoop op herstel is.

Hoofdstuk 4: Hij weet niet wat hij nu moet doen. Francien is gek en ze zal twee ton rijker worden. Maar het bedrag aan de Belastingdienst nalaten, is hem ook te gek. Hij verzint een list. Hij doet net of Francien over een maand in staat is om naar Nederland te vliegen en maakt zijn collega wijs dat ze dan de erfenis komt ophalen. Hij laat door een bekende van vroeger een paspoort namaken met de foto van Sofie de Winter. Die vindt het goed om het geld in hun eigen zak te steken. Francien zal er niet kunnen achter komen en ze kunnen zo de erfenis verdelen. Het plan lukt en ze kunnen beiden ruim een ton (€126.000) op hun rekening bijschrijven.

Deel II Sofie de Winter
In dit deel wordt Sofie de ik-vertelster. Ze vertelt de lezer eerst over het seksueel misbruik door haar vader. Als hij haar verkrachtte, depersonaliseerde ze zichzelf en dacht dat haar vader het met een meisje Katrien deed. Dat hield haar op de been. Het boek werd uitgegeven door Roderick Vos die daarmee macht over haar kreeg. Nu heeft ze een bedrag van 126.000 euro op haar rekening staan. Ze is tijdelijk afgekeurd als onderwijzeres en ze neemt daarna definitief ontslag. Ze wil haar boek nog een keer teruglezen, maar ze heeft alle exemplaren uit woede verbrand. Alleen Wim Terlinde heeft nog een exemplaar van Roderick en dat krijgt ze van hem. Ze leest het boek door.

Hoofdstuk 2: Ze besluit om Francien Vos te gaan ontmoeten en ze zoekt op waar ze zou kunnen wonen in Broadford in Schotland. Zij legt een zelfde soort reis als Wim af en logeert ook soms in dezelfde hotels. Eerst ontmoet ze in het Schotse dorpje een oude kunstenaar Alec met wie Francien samenwoont. Francien maakte namelijk vroeger ook wandkleden en is dat weer gaan doen Alec maakt beelden.
Hij zegt dat ze op de pier bij de haven zit om de beweging van de golven vast te leggen. Sofie zoekt haar op. Het meisje slikt nu pillen tegen de gekte in haar hoofd. Maar daardoor kan ze geen kunst meer maken. Ze gaan samen terug naar het huis van Alec en daar vertelt Sofie dat ze op de vlucht is, omdat ze geld heeft gestolen (in feite is dat zo, maar ze maakt er een ander verhaal van). Wanneer ze wil gaan slapen, staat Francien spiernaakt voor haar bed. Ook mag het licht die nacht niet uit, want Francien is een bang wezentje geworden. Sofie laat iets los over haar verleden en ze laat Francien haar boek “De winter van mijn weerzin” lezen. Francien begrijpt de inhoud heel goed. Ze is jaloers dat Sofie een alter ego in de persoon van Katrien had ontwikkeld en ze vraagt aan het einde van dit deel of Sofie haar Katrien wil zijn. Sofie stemt erin toe.

Deel III Francien Vos 
Francien (de derde ik-vertelster) is reuze blij nu ze Katrien van Sofie mag “lenen”. Ze ziet het weer helemaal zitten. Als ze in de problemen komt, zal ze net doen alsof ze Katrien is. Schizofrenie heeft ze dus ook al. Ze zegt tegen Sofie dat ze een feestje wil bouwen. Sofie vindt het prima en plundert met Francien de kleine plaatselijke winkelierster. Ook kopen ze dure malt whisky om die aan Alec te kunnen geven. Wanneer hij dronken raakt, begint hij Schotse poëzie te citeren. Bij de volgende fles whisky verdwijnt hij even om een radio te halen, waarna ze zouden kunnen gaan dansen. Maar hij keert niet terug. Sofie wordt ook dronken en valt op het bed neer. Francien is bezeten van Sofie en ze begint naar haar bezittingen in haar koffer te graaien. Ze vindt van alles, maar ook het paspoort van Francien Vos met een foto van Sofie de Winter. Haar gekte slaat ineens weer toe. De samenleving is van plan haar definitief te vervangen. Sofie wordt de nieuwe Francien, maar dat mag niet gebeuren. Ze grijpt een groot vleesmes en steekt dat als een dolle in het lichaam van Sofie. Die zal dat niet overleven. Francien holt naar buiten. Ze is de nieuwe Katrien.

Deel IV Dave Goff 
Goff is politie-inspecteur. Hij is bij het lijk van Sofie de Winter geroepen, maar omdat hij het paspoort vindt met de naam van Francien denkt hij dat ze Francien Vos heet. Het lijk is met een vleesmes enorm bewerkt. Hij ondervraagt Alec en die zegt dat het lichaam van Sofie de Winter is. Dave begrijpt er niets meer van. Later vindt de politieman nog een ander paspoort van Francien. Hij moet nu de waarheid zien te achterhalen.

Weer later komt het bericht door dat een visser heeft gezien dat een vrouw in het water bij de pier is gesprongen. Dave Goff neemt contact met de Nederlandse politie op. Via het creditcardnummer van Sofie komen ze achter haar ware identiteit: Sofie de Winter. Ze is op dat moment al eenzaam begraven in de Schotse Hooglanden. Er zijn maar weinig mensen aanwezig. Dave vraagt of Alec later een beeldje op haar graf wil plaatsen. Via de gegevens van Sofie de Winter en haar bankrekening nummer komen ze achter de identiteit van Wim en de fraude die ze hebben gepleegd. Hij wordt aangehouden en voorgeleid. Het lichaam van Francien Vos wordt nooit meer gevonden.

Personages

Wim Terlinde

Wim is de compagnon van een onderzoeksbureau en krijgt de taak om uit te vinden wie recht heeft op de erfenis van Roderick Vos. Op deze zoektocht besluit hij de zaak te frauderen en neemt hij een deel van de erfenis voor zichzelf. Later wordt hij opgepakt door de politie.

Sofie de Winter

Sofie de Winter is naast Francine Vos de enige familie van Roderick dat nog leeft. Ze heeft daarom recht op de erfenis en eist het daarom op van Wim. Uiteindelijk besluit ze samen met Wim om de zaak te frauderen en nemen zij allebei de helft van de erfenis. Maar ze gaat uiteindelijk Francine opzoeken, aan Francine vertelt ze dat ze vroeger was mishandeld en dat ze daar haar boek over heeft geschreven. Haar alterego waar ze haar trauma mee uit heet Katrien.

Francine Vos

Francine Vos is de jonge nicht van de onlangs overleden Roderick Vos. Zij is kunstenares en studeerde aan de kunstacademie in Arnhem. Echter was ze verliefd geworden op een Zweedse man en besloten zij samen naar Zweden te verhuizen. In Zweden kreeg zij echter psychoses en ging het uit, ze verhuisde naar Schotland en werd daar opgenomen door haar mentale ziekte. Wanneer zij Sofie leert kennen wordt ze bezeten met Sofie's alterego Katrien en steekt ze Sofie dood om het alterego voor haarzelf te nemen. Hierna pleegt zij zelfmoord.

Quotes

"Buiten hulde de Ijssel zich in een grijze nevel. In de verte bewogen heel vaag de lichte ruggen van koeien op die stukken van de uiterwaarden die niet ondergelopen waren. Ik vroeg Henk of hij bij notaris Wouters langs wilde gaan voor de bankafschriften." Bladzijde 17

"Ik maakte een wegwuivend handgebaar. 'Mijn oude beroep speelt mij parten,' zeik ik verontschuldigend. 'Als een verdachte weet dat je langskomt, meet hij zich een houding aan, bouwt hij alvast aan zijn verdediging.; 'Maar Francien Vos is toch geen verdachte.' Ik moest lachen. 'Ach, ik zeg ook maar wat.'" Bladzijde 52

"Door het schrijven van De winter van mijn weerzin verdween Katrien. Eerst haar stem en toen het besef van haar aanwezigheid. Ten slotte liet ze mij achter, als een cocon waaruit een vlinder is ontsnapt." Bladzijde 114

"De onverstoorbaarheid van die afgeslepen donkere bergtoppen aan de overkant getuigt van het feit dat ze er over honderd jaar nog net zo bij zullen liggen. Je bent hier niets dan een passant, net al de voorbijdrijvende wolken, meer niet." Bladzijde 147

Thematiek

Misdaad: algemeen

Bernlef schrijft de nieuwste roman als een soort detective. Hij gebruikt daarvoor dan ook o.a. twee politieagenten als ik-vertellers. De eerste heeft in zijn vorige loopbaan blijkbaar de pest gekregen aan de overheid en misschien is hij ook verbitterd geraakt door de dood van zijn vrouw die aan darmkanker is gestorven. Hij wil wel financieel gewin uit de zaak halen. Immers, \"de een zijn dood...\" Dat gaat dus zeker op voor Wim Terlinde en Sofie de Winter. De laatste meent bovendien recht op een stukje van de erfenis te kunnen claimen,doordat ze door Roderick Vos misbruikt is. Maar de ware erfgenaam is door het seksueel misbruik zo beschadigd dat ze nergens meer rust kan vinden en achtervolgd wordt door de schaduwen van het verleden. Ze raakt in een psychose, wat Wim en Sofie de kans geeft om er met geld vandoor te gaan. Maar Sofie is verder ontwikkeld als personage dan Wim. Ze heeft een soort wroeging en gaat ook op zoek naar Francien, maar dan met een andere reden dan Wim dat enkele weken daarvoor heeft gedaan.. Ook zij treft het psychotische meisje in het Schotse dorpje aan en biedt haar zelfs een kans om te ontsnappen aan het verleden door haar alter ego Katrien aan haar te schenken. Katrien had Sofie ook immers \"de winter van haar weerzin\" doorgeholpen. Katrien zal Francien de mogelijkheid geven aan de gevolgen van het misbruik door oom Roderick te ontsnappen. Maar het noodlot slaat toe. Door de drank (in combinatie met de medicijnen) verliest Francien het zicht op de werkelijkheid en wanneer ze in de koffer van Sofie een paspoort met de naam van zichzelf en de foto van Sofie vindt, denkt ze dat ze van plan zijn haar te vervangen in deze wereld. In een vlaag van verstandsverbijstering doodt ze Sofie en springt zelf in het koude water bij de haven, al wordt haar lichaam nooit gevonden. Een Schotse rechercheur moet nu de oplossing zoeken en het duurt niet lang of de bedrieger in Nederland wordt ook opgepakt. Alles is tevergeefs geweest.

Motieven

Incest

Het seksueel misbruik door Roderick Vos.

Zelfmoord

Francien springt zelf in het koude water bij de haven, al wordt haar lichaam nooit gevonden.

Moord

Francien vermoordt in een vlaag van verstandsverbijstering Sofie.

Queeste

De queeste naar Francien (zowel door Wim als door Sofie).

Desillusie

Veel van de personages ondergaan een desillusie: problemen lijken zich op te lossen, maar uiteindelijk blijkt alles tevergeefs te zijn geweest.

Psychische afwijking

De psychische afwijking van Francien.

Geheim

Het geheim van de jeugd.

Fraude

Er wordt fraude gepleegd met de erfenis.

Trivia

In de tijd dat dit roman geschreven was waren literaire thrillers heel erg populair, waardoor Bernlef mee ging doen met de mode. Het genre wijkt daarom ook af van zijn voorgaande boeken en veel critici zijn van mening dat het toch misschien niet de genre is waar Bernlef goed in is.

De simpele schrijfstijl die Bernlef in dit boek hanteert is anders dan bij zijn andere boeken. Normaal schrijft hij in een erg moeilijke filosofische stijl.

Titelverklaring

"De een zijn dood" wordt in het spreekwoord gevolgd door "is de ander zijn brood." Dat geldt in deze roman voor enkele personages. De dood van Roderick Vos betekent dat oud-rechercheur Wim Terlinde en de door Roderick misbruikte Sofie de Winter een behoorlijk financiële tegemoetkoming tegemoet kunnen zien, omdat ze op frauduleuze wijze het geld achterover drukken. Bij de dood van een ander kun je dus financieel gewin krijgen. Maar veel plezier op lange termijn hebben ze er niet aan.

Structuur & perspectief

Structuur
Er zijn vier delen in de roman te onderscheiden.
Deel I: Wim Terlinde. Dit deel wordt onderverdeeld in 4 hoofdstukken die door middel van witregels weer worden onverdeeld in een aantal subhoofdstukken.
Deel II: Sofie de Winter. Onderverdeling in 2 hoofdstukken.
Deel III: Francien Vos. 1 onderverdeeld hoofdstuk
Deel IV: Dave Goff. 1 hoofdstuk.
De vier delen staan overwegend chronologisch ten opzichte van elkaar. In het deel van Sofie onthult ze nog wel iets van de voorgeschiedenis. Maar deel III en IV beginnen waar het voorafgaande deel eindigt. 

Perspectief 
Er zijn vier ik-vertellers, naar wie de delen van de roman zijn genoemd.
- Wim Terlinde neemt de meeste vertelruimte in beslag: hij is een ex-politieman die nu erfenisjager is geworden. Hij vindt het heel vervelend wanneer de Belastingdienst met een nalatenschap gaat strijken, en probeert dat altijd te voorkomen.
- Sofie de Winter (23 jaar) is een jonge vrouw die door de overleden Roderick Vos misbruikt is. Ze is vroeger door haar vader misbruikt en dat levensverhaal had ze op schrift gesteld en laten uitgeven door Roderick Vos. Omdat hij die kennis over haar leven had, heeft hij macht over haar gekregen en haar later ook misbruikt.
- Francien Vos (geboren in 1963; dus 21 jaar) is het nichtje van Roderick dat haar vader nooit heeft gekend. In haar jeugd is ze misbruikt door oom Roderick en dat heeft diepe sporen nagelaten.
- Dave Goff (47 jaar) is een Schotse politierechercheur. Hij leidt het onderzoek van de moord op Sofie na de verdwijning van Francien.

Decor

De tijdlagen van het verhaal 
Wim Terlinde noemt als ex-politieman de datum van de gebeurtenissen exact. Roderick Vos is op 16 maart 2004 dodelijk aangetroffen in zijn woning in Deventer. Vanaf dat moment begint de zoektocht naar Francien Vos. Het duurt enige weken voordat hij haar gevonden heeft in Schotland. Daarna wordt de erfenis geregeld met Sofie de Winter. Die krijgt een soort wroeging dat ze fraude geeft gepleegd en gaat op zoek naar Francien Vos in Schotland. Daar verblijft ze enkele weken, totdat ze wordt vermoord door Francien. Het gehele verhaal speelt zich af binnen enkele maanden in het voorjaar van 2004.

Het decor van de handeling 
Roderick Vos leefde in Deventer en ook Francien Vos en Sofie de Winter hebben aanvankelijk in Overijssel gewoond. Francien is via Arnhem (Kunstacademie) vertrokken met een Zweed naar het Hoge Noorden en vandaar uit weer naar Schotland gegaan (Broadford).

Zowel Wim als Sofie gaan haar daar opzoeken. De apotheose van het verhaal vindt plaats in het kleine, Schotse dorpje Broadford.

Stijl

Hoewel Bernlef bekend staat om zijn duistere, gecompliceerde en gedetailleerde schrijfstijl, is dit boek een totaal ander verhaal. Hoewel het nog een duister boek is, heeft Bernlef zijn gebruikelijke stijl aangepast op het wat simpelere genre van het boek: hij heeft voor het eerst een thriller geschreven en bij een nieuw genre hoort een andere stijl. De stijl is simpel en beschrijvend, in recensies van dit boek wordt er gedacht dat de schrijver expres "leuk" in plaats van goed schrijft waardoor het ook toegankelijk is voor wat jongere tieners. De zinnen zijn kort en hij maakt gebruik van simpel te begrijpen beeldspraak en symboliek. 

"Links en rechts waren winkeltjes met daarboven opslagzolders. Er woonde aan weerszijden niemand. Vandaar dat ook niemand geklaagd had over stankoverlast." (blz. 9)

Slotzin

Na vier dagen dreggen in steeds wijdere cirkels rond de pier waar Francien Vos vermoedelijk vanaf was gesprongen gaven de duikers het op. Haar lichaam werd nooit gevonden.

Beoordeling

Bernlef (pseudoniem van H.J. Marsman) heeft een indrukwekkend oeuvre op zijn naam staan. Zijn bekendste boeken sieren heel wat literatuurlijsten van middelbare scholieren sinds decennia op. Daartoe behoren in ieder geval “Hersenschimmen”, “ Sneeuw” , “Onder IJsbergen”, “ Eclips” en “Een onzichtbare jongen.” In 2008 schreef hij het Boekenweekgeschenk “De pianoman”.
Een topper zal de nieuwe roman van Bernlef niet worden, zeker als je het vergelijkt met “Hersenschimmen”. Maar de roman van de veelschrijver is wel goed te lezen. Het verhaal leest werkelijk als een soort detective en de plot met de perspectiefwisselingen is best spannend. Maar Bernlef suggereert vaak meer dan dat hij vertelt en dat is in deze roman wezenlijk anders. Met zijn vier vertellers bouwt hij een plot om het verschijnsel incest, wraak en een psychische afwijking. Voor jonge lezers is de gewelddadige plot misschien wel aantrekkelijk, voor de echte Bernleffan had dat waarschijnlijk niet gehoeven. Die geniet vaak van de beschrijvingen van de karakters aan de hand van de landschappen waarin ze vertoeven. 
Dat is nu veel minder dan anders het geval. (vgl. de moord in “Onder IJsbergen”). Maar aan de andere kant is het geen boek waarmee je je als jonge lezer zult vervelen. Dat komt vanwege de spanning. Bovendien is het door de fijne bladspiegel een prettig leesbaar boek, dat niet al te veel tijd vergt om te lezen. En dat is ook weer fijn. 
De literaire waarde: 2 punten.

Recensies

"Speurtochten in winterse sferen, die voeren naar desolate Zweedse en Schotse landschappen. De een zijn dood leest als thriller en reisboek in één. " http://www.nrclux.nl/de-e...ct/667745/

"Bernlef schrijft wel, maar bekommert zich nauwelijks nog om zijn lezers." http://www.volkskrant.nl/...enst.dhtml

"Een a-typische Bernlef en een echte pageturner" http://www.boekmagazine.n...p?N_Id=514

Bronnen

Website van de schrijver.

http://www.bernlef.net/web/Home.htm