Waarom kies je op 't examen antwoord A, en niet B? Toen filosoof Paul Smit (38) voor het eerst zakte voor de havo had-'ie het inzicht nog niet om deze vraag te beantwoorden. Tegenwoordig is hij ervan overtuigd: er bestaat niet zoiets als een vrije wil.

Volgens Smit wordt een keuze onbewust gemaakt, en bedenkt het brein vervolgens een verhaaltje dat verklaart hóé die keuze tot stand is gekomen.

Maar als de vrije wil slechts een illusie is, hoe kom je dan tot een bepaald antwoord op het examen? Ik stel de keuze-expert drie vragen over vrije wil en examen doen.

1. Als er geen vrije wil is, hoe komen keuzes dan tot stand?

"Als je naar de wetenschap kijkt dan zie je dat het onbewuste brein alles voorbereidt en een keuze maakt. Nadat het brein alles al in werking heeft gezet, komt een ander deel van het brein - het defaultnetwerk - in actie en dat verzint een verhaaltje over de eerder gedane actie."

"Laat ik het zo zeggen: een keuze overkomt je, maar daarna ontstaat direct de gedachte dat ík die keuze maak. Het brein doet een enorme goocheltruc en creëert écht het idee dat jíj kiest wat je doet, denkt of voelt. Doordat dit zo levensecht lijkt, is het heel logisch dat iedereen hier heilig in gelooft."

2. En hoe zit dat op een examen?

"Je maakt geen enkele keuze zelf. Het brein genereert een bepaalde output en dat zijn de acties die je verricht. Er vindt in het brein een onbewust proces plaats, dat tien miljoen keer sneller gaat dan de snelheid van een computer."

"Maar als je in de examenzaal zit met het idee van 'ik maak deze keuzes', dan gaan er allerlei Muppets meepraten in je hoofd. Wat als ik het niet goed doe? Wat als ik niet slaag? Weet ik wel genoeg? Als je zulke angstgedachtes hebt dan heeft dat - qua stofwisseling en chemie in je lichaam - een verlammende werking. Het brein kent namelijk het verschil niet tussen wat écht is en wat jij maar bedenkt."

3. Welke tip wil jij examenkandidaten meegeven?

"Zorg dat je het examen in een toestand van diepe ontspanning maakt. Als het zo moet zijn dat je slaagt, dan slaag je. Als het zo moet zijn dat je zakt, dan slaag je niet. Zonder die kramp van 'slaag ik wel' gaat het veel makkelijker. Zodra je beseft dat alles in het leven gaat zoals het gaat, dan zit je daar gewoon relaxed je examen te maken."

"Kijk naar de sportwereld, daar weten ze dit allang. Johan Cruijff zei het: als je nadenkt, ben je verloren. Als een speler van tevoren al gaat piekeren, of op het veld nog na gaat denken, dan heeft dat qua stofwisseling op zijn lichaam een negatief effect waardoor-'ie niet in de wedstrijd komt. Zet het hoofd uit en ga gewoon spelen, intuïtief en in het moment. Maak je examen zoals de voetballer Lionel Messi."

Hier legt Paul zijn theorie nog eens duidelijk uit:

Paul Smit (website) is filosoof, schrijft boeken en geeft trainingen aan bedrijven. Daarnaast houdt hij zich bezig met non-dualiteit, een eeuwenoude filosofie uit India.

Meer weten? Lees al het examennieuws, ervaringen van onze bloggers en bijzondere kandidaten en tips & trucs voor je examens op Scholieren.com/eindexamens2014.