Ovidius

Inleiding: Toen ik onlangs, tijdens de zomervakantie, met mijn vader aan het winkelen was, maakte hij mij attent op een boekje over Ovidius. Ik wist helemaal niet wie hij was, maar mijn vader vertelde mij dat hij een Romeinse dichter en schrijver was. Het kreukelige oude boekje droeg de titel: “Metamorphosen”. We kochten het oude stoffige boekje direct, want het kostte maar twee gulden en vijftig cent. Schoot mij niet iets te binnen? Ik vroeg mij af of Ovidius misschien wel onderwerpkeuze kon worden van mijn werkstuk voor geschiedenis. Waar ik al niet aan moet denken tijdens mijn zomervakantie. Thanx to Japenga! Ik vond het echt niet leuk dat docenten voor de zomervakantie huiswerk op gaan geven voor het volgende jaar. Ga nu maar vast beginnen, want je zult alle tijd nodig hebben!?!? Metamorphoses. Eigenlijk betekent het gedaanteverwisselingen. Thuis begon ik er direct in te lezen. In Metamorphoses schrijft Ovidius over het ontstaan van de wereld en mens het volgende: "Voor dat er zee of land was en een lucht die alles toedekt, bestond er slechts een aanschijn der natuur in dit heelal. Men sprak van Chaos, een primaire ongevormde massa, niet anders dan een bonk gewicht, een samenraapsel van slordige kiemen van niet goed gecombineerde dingen"(1). Ik vond het wel wat op Genesis(2) uit de bijbel lijken. Zijn opvattingen over de schepping van de mens komen ook overeen met het scheppingsverhaal uit de bijbel. In Metamorphoses schrijft Ovidius: “ Een hoger wezen dan deze, en beter in staat tot verheven denken, en dat over de overigen kon heersen, ontbrak nog: de mens werd geboren, hetzij dat die schepper van het heelal, de oorsprong van een betere wereld, hem maakte uit een goddelijke kiem, hetzij dat de aarde, die pas gevormd was en onlangs gescheiden van de hoge hemel nog kiemen van de verwante hemel in zich had; de zoon van Iapetus(3) vormde deze, vermengd met regenwater, naar het beeld van de goden die alles besturen, en, terwijl de overige wezens naar beneden gericht naar de aarde kijken, gaf hij de mens een naar boven gericht gelaat en beval hij hem naar de hemel te kijken en zijn gezicht omhoog te richten naar de sterren. Zo nam de aarde, die pas nog onbewerkt en vormeloos geweest was, veranderd van gedaante, tot dan toe onbekende gedaanten van mensen aan “(4). Wie was deze schrijver die het ontstaan van de mens en de wereld zo mooi uit kon leggen. Over die schrijver wilde ik meer weten. Daarom heb ik Publius Ovidius Naso als onderwerp voor mijn werkstuk geschiedenis gekozen. De hoofdvraag van mijn werkstuk luidt: Wie was Publius Ovidius Naso? Deze hoofdvraag heb ik onderverdeeld in drie deelvragen over Publius Ovidius Naso, te weten; 1. Hoofdstuk 1: " Hoe leefde Publius Ovidius Naso?" 2. Hoofdstuk 2: "Wat voor werken schreef Publius Ovidius Naso?" 3. Hoofdstuk 3: "Was er waardering voor Publius Ovidius Naso?" Hoofdstuk 2 heb ik chronologisch onderverdeeld in wat hij in welke periode schreef, te weten; vroege-, midden- en zijn ballingschapperiode.
Notenapparaat/bronvermelding: (1) Noot geciteerd uit “Metamorphosen”. Bron: Prismaboeken bladzijde 1. (2) Genesis is het eerste der vijf boeken van Mozes, zo genoemd omdat er in behandeld wordt het ontstaan der aarde en het scheppingsverhaal. Genese betekent wording. Bron: van Dale (3) Iapetus was een Griekse Titaan. Met de Nimph Clymene speelde hij vader ( “ bevaderde “ ) hij Atlas, Prometheus, Epimetheus en Menoetius. Bron: internetpagelijst zie 2. (4) Noot geciteerd uit “Metamorphosen”. Bron: Prismaboeken bladzijde 2. - 03 - Hoofdstuk 1: "Hoe leefde Publius Ovidius Naso?" Publius Ovidius Naso werd op 20 maart 43 voor Christus geboren te Sulmo dat tegenwoordig Sulmona heet. Sulmo lag ongeveer 120 kilometer ten oosten van Rome in een vallei van de Abruzzen. Hij stamde uit een oude en nette familie van ridderstand en had een broer, die precies een jaar ouder was dan hijzelf. Deze broer stierf 24 jaar v. C. Omdat zijn vader dacht dat advocaat wel een goed beroep voor Ovidius zou zijn, studeerde hij reeds vroeg letterkunde, welsprekendheid en recht in Rome. Hij was een uitstekend student en geliefd bij bekende retoren(1) en bovendien had hij een buitengewoon geheugen. Dat buitengewone geheugen stelde hem in staat om goede studieresultaten te behalen. Om verder te studeren, reisde hij naar Athene om daar filosofie te studeren. Ook bezocht hij Klein-Azie en Sicilie. Veel reizen was toen heel gewoon voor studenten. Dat deden ze om meer van de wereld te zien en te weten te komen. Na zijn terugkeer in Rome bekleedde Ovidius enkele lagere rechterlijke ambten en was hij advocaat. Hij vond advocaat echter helemaal geen leuk beroep. Tot groot verdriet van zijn vader wilde hij liever dichter worden. Ovidius dichtte al op zeer jonge leeftijd en op 18-jarige leeftijd maakte hij zijn literair debuut. Men vertelde zelfs dat de jonge Ovidius in verzen sprak. Met zijn mooie werken werd hij een geliefde dichter in de hogere en rijkere kringen van Rome en kwam hij in contact met andere beroemde dichters als Publius Vergilius Maro, Quintus Horatius Flaccus, Albius Tibullus en Sextus Propertius. Waarschijnlijk na de dood van zijn vader gaf Ovidius zijn advocatenpraktijk op. Hij deed niet meer aan politiek en gaf zijn administratieve loopbaan op en wijdde zich volledig aan de dichtkunst. Hij kreeg de bescherming van de befaamde generaal Marcus Valerius Messalla Corvinus. Het huis van de generaal was het centrum van een literaire kring. Geregeld kwamen daar dichters, onder andere Ovidius, bij elkaar om verzen voor te dragen. Ze droegen alleen voor uit eigen werk, wat ze zelf leuk vonden om voor te dragen en wat anderen leuk vonden om te horen. Ovidius beleefde een aantal gelukkige jaren. Hij had geld genoeg en kon zich geheel wijden aan zijn geliefde bezigheid, de poezie. Te Rome woonde hij in een prachtig huis aan de voet van het Capitool en even buiten de stad bezat hij een landgoed waar hij een groot deel van zijn werken schreef. Daar ontving hij ook zijn invloedrijke vrienden die hij als gevierd burger had. Met volle teugen genoot hij van een afwisselend leven zoals hij dat steeds gewenst had. Ovidius was op dat moment een van de meest geprezen en bewonderde dichters van zijn tijd. Aan dit geluk kwam zeer onverwacht een einde. In het najaar van 8 n.C. werd Ovidius door Keizer Augustus verbannen naar Tomis, het huidige Constantsa. Leuk om te weten is dat Constantsa tegenwoordig een hele grote havenstad aan de westkust van de Zwarte Zee in Roemenië is. Ovidius kreeg een relegatio(2) opgelegd. Een relegatio is een verwijdering uit Rome met het bevel zich in de opgelegde verblijfplaats te vestigen, maar met behoud van bezittingen en burgerrechten. Het was dus niet zo’n zware straf als een exsilium(3), want dan werd je verbannen en werden je bezit en burgerrechten afgenomen. Toch was het een buitengewoon zware straf. Nog nooit werd een Romein zover verbannen naar een verre uithoek van het Romeinse rijk. Eerst wilde Ovidius zelfmoord plegen, maar een vriend vertelde hem dat niet te doen en af te wachten totdat de sanctie ( straf ) afgezwakt zou worden. In de winter van 8 n.C. vertrok hij alleen naar Tomis. Hij wilde dat zijn vrouw en stiefdochter in Rome zouden achterblijven om op zijn bezittingen te letten. Na een langzame en vermoeiende reis over zee en land kwam hij in Tomis aan in de lente of de zomer van 9 n.C. Tomis lag in een uiterst onherbergzaam gebied. Ovidius dacht dat hij aan het einde van de wereld was beland. Het landschap was vlak en onbegroeid. Het klimaat was onaangenaam: heel de winter lag er sneeuw, waaide er een bijtende wind en was het er extreem koud. Het vroor er zo hard dat de Donau en stukken van de Zwarte Zee wel drie maanden bevroren waren. Bovendien werd het gebied bewoond door ruwe en onbehouwen Geten, een nomadenvolk(4)die regelmatig ruzie hadden met andere volkeren in de regio. Toch kon Ovidius het goed vinden met de plaatselijke bevolking. Zij waren vriendelijk en bezorgd om hem. Ovidius leerde zelfs de taal van de lokale bevolking spreken en schreef er ook gedichten in. De verwijdering van Rome leidde er volgens Ovidius toe dat hij zelfs zijn moedertaal begon te vergeten. De reden van deze verbanning naar Tomis is nooit volledig opgehelderd. Vermoedelijk deed het gedichtenbundel Ars Amatoria hem hier belanden. Keizer Augustus had in 18 v.C. een aantal wetten uitgevaardigd tegen zedenverwildering en luxueuze uitspattingen. De klacht van Augustus op het gedicht zou geweest kunnen zijn dat er een negatieve invloed vanuit ging op de publieke moraal en zou aanzetten tot overspel. Volgens sommigen zou de dichter onvrijwillig betrokken zijn geweest in een schandaal waarbij ook Julia, de dochter van Augustus, betrokken was. Julia was een losbandige dochter van Augustus. Ook zij werd verbannen en wel in 8 n.C. Ovidius is drie maal gehuwd geweest. Hij had, waarschijnlijk bij zijn tweede vrouw, een dochter. Na twee mislukte huwelijken en echtscheidingen huwde hij een weduwe uit een voornaam geslacht dat bevriend was met Atia de Jongere, de tante van Augustus. Met haar heeft hij een gelukkig huwelijksleven gekend. Hij was haar zeer toegewijd en zij hem. Tijdens zijn ballingschap bleven zij elkaar trouw. Ondanks de talrijke brieven aan zijn invloedrijke vrienden en zijn eigen verzoeken aan Augustus en na diens dood ( 14 n.C. ) Tiberius bleef voor Ovidius het verlossende antwoord uit. Verteerd door heimwee, ver van zijn familie en vroegere vrienden, overleed Ovidius, na een ballingschap van negen jaar, in Tomis. Hij werd daar ook begraven. Notenapparaat/bronvermelding: (1) Retoren waren leraren in welsprekendheid. Bron: van Dale. (2) en (3) Bron: Internetpagelijst zie 1. (4) De Geten waren een volk zonder vaste verblijf- en woonplaats en ze spraken een taal die op Grieks leek. Bron: Internetpagelijst zie 2. Hoofdstuk 2: "Wat voor werken schreef Publius Ovidius Naso?" Ik beschrijf in dit hoofdstuk de drie perioden en de daarbij behorende werken van Publius Ovidius Naso, te weten: 1. De vroege werken: 25 v.C. tot 2 n.C. 2. De werken uit de middenperiode: 2 tot 8 n.C. 3. De werken uit zijn ballingschap: 8 tot 17 n.C. 1. De vroege werken: 25 v.C. tot 2 n.C. AMORES (Liefdes) bevat een 50-tal liefdeselegieën(1) met hoofdzakelijk erotische inhoud. Eigenlijk stond deze elegie vol met minnegedichten gewijd aan zijn denkbeeldige geliefde Corinna. HEROIDES (Heldinnen) bevat twintig brieven, waarvan drie met antwoord, van mythische heldinnen (bijvoorbeeld Penelope aan Odysseus) aan hun echtgenoten of minnaars. MEDICAMINA FACIE FEMINEAE (Schoonheidsmiddelen voor het vrouwelijk gelaat) is een leerdicht voor de vrouw hoe zij zich mooi kan maken. ARS AMATORIA (Liefdeskunst) beslaat drie boeken over liefdes. Ovidius beschrijft hier verleidingstips voor zowel man als vrouw. Hij beschrijft de liefde als tijdverdrijf en zonder diepgang. Hier maakte Augustus zich heel erg boos om, want die stelde bijvoorbeeld moraal(2) boven zedenverwildering. REMEDIA AMORIS (Geneesmiddelen tegen liefde) bestaat uit 814 verzen. De verzen geven instructie om een ongelukkige of misplaatste liefde te boven te komen door jacht, reizen, landbouw, onthouding van wijn en vermijden van minnezangers. Het is een soort palinodie(3) van de Ars Amatoria. MEDEA is een tragedie(4) waarvan slechts twee verzen werden bewaard. 2. De werken uit de middenperiode: 2 – 8 n.C. METAMORPHOSES (Gedaanteverwisselingen) is een gedicht dat 250 gedaanteverwisselingen in ongeveer 12.000 verzen verdeeld over 15 boeken vertelt. Het gedicht handelt over voortdurende verandering van de wereld vanaf de oertijd (de Chaos) tot Ovidius eigen tijd. Het gedicht bevat kosmogonie(5), mythologie(6) en geschiedenis. Dit werk wordt gezien als het meesterwerk van de Romeinse vertelkunst en een hoogtepunt in de wereldliteratuur. FASTI (Kalender) is een poëtische kalender. Jammer genoeg zijn alleen de eerste zes maanden afgewerkt. Alle feestdagen, feestgebruiken en de daarmee verbonden sagen en legenden worden in zijn kalender opgenomen. Dit werk was heel belangrijk voor de Romeinse godsdienstgeschiedenis en heeft een religieus karakter.
3. De werken tijdens zijn ballingschap: 8 – 17 n.C. TRISTIA (Treurbrieven) zijn smeekbeden om opheffing of verlichting van zijn straf geschreven aan verschillende personen, waaronder Augustus en Ovidius zijn vrouw. Ze bevatten ook een ontroerende beschrijving van Ovidius’ afscheid van zijn echtgenote, van zijn vertrouwde omgeving en van Rome. EPISTULAE EX PONTO (Brieven van de Zwarte Zee) zijn drie boeken waarvan er een pas na zijn dood is uitgegeven. Evenals Tristia bevatten de gedichten allemaal smeekbeden om zijn verbanning op te heffen of te verlichten. IBIS is een satirisch gedicht van Ovidius tegen een vijand of iemand die hem in de steek had gelaten of iemand die zijn vertrouwen had geschonden. Hij citeert talrijke voorbeelden van tegenslagen. Ook uit zijn eigen leven. HALIEUTICA (Visvangst) is een overzicht van vissen en zeemonsters die voorkomen in de Zwarte Zee Notenapparaat/bronvermelding: (1) Een liefdeselegie is een lyrisch dichtstuk waarin de aangename herinnering aan hetgeen men vroeger bezat afwisselt met treurigheid om het verlies ervan. Bron: van Dale. (2) Moraal betekent de heersende zeden en gebruiken. Bron: van Dale. (3) Een palinodie is een gedicht waarin is gedane beschimping herroepen wordt. Bron: van Dale. (4) Een tragedie is een treurspel met een rampzalige afloop. Bron: van Dale. (5) Kosmogonie is Grieks en betekent de leer van het ontstaan het heelal. Bron: van Dale. (6) Mythologie komt uit het Grieks en betekent het geheel der verhalen waarin een volk of volkerengroep vorm geeft aan zijn opvattingen over grote gebeurtenissen in de oertijd, de godenwereld, het ontstaan van de wereld etc. Bron: van Dale. Hoofdstuk 3: "Was er waardering voor Publius Ovidius Naso?" Ovidius was voornaam in de omgang, zijn levenswandel onbesproken en hij was er slechts op uit om mensen te behagen met zijn dichtkunst. Ovidius dichtte niet over Romeinse trots (bijvoorbeeld de heroïek(1) van de oorlogen) maar deed wat hij zelf mooi vond. Hij dichtte over mens, emotie(2) en erotiek. Bijzonder graag ging hij om met literair onderlegde vrienden, redenaars en dichters. Met warme belangstelling beluisterde en besprak hij het werk dat ze voorlazen. Hij vond het zeer aangenaam om zijn nieuwste werken eerst voor te dragen aan bekenden. Hij was vol eerbied voor andere bekende dichters, maar was nooit jaloers. Ook moedigde hij jongeren aan zich te bekwamen in de dichtkunst. In taalvaardigheid muntte hij uit. Hij voelde dat zelf ook zo denk ik, want hij verklaarde qoud temptabam scribere, versus erat: “ Al wat ik probeerde te schrijven was een vers(3) “. Ook zelfspot was Ovidius dus niet vreemd, want hij heeft een buitengewoon groot oeuvre ( 35.000 verzen ) nagelaten. Hij oefende zeer veel invloed uit op latere Romeinse schrijvers en werd vlijtig gelezen, geciteerd en nagevolgd in de Oudheid, de Middeleeuwen en de Moderne tijd. Zelfs William Shakespeare, een beroemd Engels dramaschrijver die leefde van 1564 tot 1616, werd door hem geinspireerd. Ovidius wordt beschouwd als een der grootste Latijnse dichters. Zijn invloed op westerse kunst en cultuur is nog steeds heel erg groot(4). Notenapparaat/bronvermelding: (1) Heroïek betekent heldhaftig, dapper. Bron: van Dale. (2) Betekent gemoedsbeweging, aandoening of ontroering. Bron: van Dale. (3) en (4) Bron: Internetpagelijst zie 2. Conclusie: Door op internet te surfen en literatuur uit de bibliotheek te lezen probeerde ik op mijn hoofdvraag een antwoord te krijgen. Ik wilde weten wie Publius Ovidius Naso was. Hij was een dichter die in zijn tijd heel beroemd was en heel veel geschreven heeft, voornamelijk gedichten die hij zelf leuk vond om te schrijven. Hij dichtte bijvoorbeeld niet over de oorlogen of hoe machtig en groot het Romeinse rijk was. Hij dichtte liever over de mens en zijn levensvragen, bijvoorbeeld erotiek in Ars Amatoria en “waar komt alles toch vandaan” in Metamorphoses. Door, waarschijnlijk, een misverstand werd hij door Keizer Augustus in het najaar van 8 n.C. verbannen naar een ver en onherbergzaam oord, genaamd Tomis dat aan de Zwarte Zee lag. Ovidius moest alles wat hij liefhad achterlaten in Rome. Verteerd van verdriet is hij daar negen jaar later overleden. Zijn leven, zijn werken en eventuele waardering voor zijn werk(en) heb ik gespecificeerd in deelvragen. Die deelvragen heb ik weer verder uitgewerkt in de hoofdstukken 1, 2 en 3. Ik vond het heel leerzaam om over Publius Ovidius Naso een werkstuk te maken. Publius betekent in het openbaar brengen en Naso betekent neus. Waarschijnlijk had Ovidius een hele grote neus. Het was in die tijd heel gewoon om mensen bijnamen te geven. Ik heb vooral veel gehad aan een internetpage uit Duitsland. Daar stond praktisch alles op wat ik nodig had. Boeken uit de bibliotheek waren te wetenschappelijk en moeilijk leesbaar. Het maken van een werkstuk is niet makkelijk. Behalve het vinden van geschikt materiaal, had ik nogal moeite met de opzet van het werkstuk. Mijn ouders hebben mij gelukkig wat geholpen. Het overgrote deel heb ik zelf gedaan en ik ben best trots op het uiteindelijke resultaat. Literatuur- en internetpagelijst: Internet: 1. Kroh. Lexicon der Antiken Autoren. Stuttgart 1972. Publius Ovidius Naso: Leven. Life of Ovidius.
www.jaccorik.com/latijn/index.htm
2. Publius Ovidius Naso
www.xs4all.nl/~fvbc/Ovidius.html Literatuur: 1. “ Metamorphosen “ gedichtenbundel van Publius Ovidius Naso. Vertaling door M. d’ Hane-Scheltema uit het Latijn, Uitgeverij Prisma/Het Spectrum, Utrecht 1981
2. Van Dale groot woordenboek der Nederlandse taal, Martinus Nijhoff, ‘s -Gravenhage 1976. Inhoudsopgave Inhoudsopgave
Inleiding
Hoofdstuk 1: "Hoe leefde Publius Ovidius Naso?" Hoofdstuk 2: "Wat voor werken schreef Publius Ovidius Naso?" Hoofdstuk 3: "Was er waardering voor Publius Ovidius Naso?" Conclusie
Literatuur- en Internetpagelijst