Kinderboek of meer?

Pinksterblom. Dit lijkt bijna het belangrijkste woord te zijn uit het 75 jaar oude boek van Godfried Bomans genaamd; Erik of het klein insectenboek. De achternaam van de kleine Erik Pinksterblom doet alle insecten opkijken. Het negenjarige jongetje komt terecht in een wereld onbekend voor elk van ons: de wereld van de insecten. Hoe komt het dat een boek dat gaat over een jongetje dat droomt over hoe hij in het schilderij ‘Wollewei’ dat aan zijn muurt hangt komt en hier net zo groot is als een insect en hier allerlei avonturen beleeft zo belangrijk is en na 75 jaar nog gelezen wordt? Zijn de dingen die Erik meemaakt echt mogelijk of zit er meer achter het verhaal van Bomans? Klopt de uitspraak ‘kennis is macht’ met betrekking tot het boek?

“Het was het uur waarop kleine mensen naar bed gaan, het uur waar de grote mensen niet van weten: alle vertrouwde dingen van de muur vervagen zoetjesaan in het groeiende duister, en de wereld wordt stil, zo stil dat zij zelfs niet meer ademt…”

Erik Pinksterblom ligt in zijn bed, maar hij probeert niet in slaap te vallen, omdat hij het gevoel heeft dat er iets bijzonders gaat gebeuren. In gedachten herhaalt hij wat hij die middag geleerd heeft uit ‘Solms’ Beknopte Natuurlijke Historie’, want de volgende dag heeft hij een proefwerk over de insecten. Hij bekijkt het schilderij ‘Wollewei’. Erik denkt er aan hoe fijn het zou zijn in de wereld van het schilderij te leven omdat er geen verplichtingen zijn in die wereld. Zonder dat Erik het beseft valt hij in slaap en droomt over een leven tussen de insecten, over wespen (wepsen), honing, doodgravertjes, vlinders, wormen, mieren en veel meer.

Een paar jaar geleden heb ik de verfilming van het boek ‘Erik of het klein insectenboek’ gezien. Ik vond het een rare film; een jongetje die op de rug van een vlinder zit, in een slakkenhuis logeert en met een worm praat. Iets te vaag wat mij betreft. Ik heb nooit de behoefte gehad het boek te lezen en als ik dit niet had moeten doen voor een school opdracht had ik het ook nooit gedaan. Het begin van het boek is niet erg interessant en ik dacht de hele tijd was: “Wat een saai boek, dit slaat helemaal nergens op.”. Het feit dat het boek 75 jaar oud is en je dit ook kan zien aan de schrijfstijl werkt niet in het voordeel van het boek. Pas op het moment dat Erik een tijdje ronddwaalt in de insectenwereld en er steeds meer gebeurd wordt het boek spannend, leuk en pakkend.

Pas toen ik het boek uit had realiseerde ik me waar het boek eigenlijk om gaat. Wat Erik allemaal meemaakt is natuurlijk niet mogelijk maar ik denk dat Bomans meer wilde vertellen met het boek. Erik Pinksterblom komt in een voor hem alleen van boeken en verhalen bekende wereld. Vol met vooroordelen stapt hij in een avontuur. Langzamerhand komt hij erachter dat veel van de dingen die hij weet anders zijn en leert hij nieuwe dingen over de insecten. Als je het boek leest lijkt het alsof de insecten dingen leren van Erik maar als je goed kijkt zie je dat het andersom is. Erik leert om te kijken op een andere manier en zijn vooroordelen vallen weg.

Dit is waarschijnlijk ook de reden waarom het boek na 75 jaar nog steeds gelezen wordt. De manier waarop Bomans schrijft zorgt ervoor dat je helemaal opgaat in het boek. Hij schrijft heel gedetailleerd zoals in dit stukje:

“Ook de andere meubeltjes uit het vertrek waren uiterst teer van maaksel, sommige gesneden uit een wit lelieblad, andere gevormd uit pure bijenwas. Het rook er heerlijk fris en zuiver, zoo heerlijk dat Erik er helemaal blij om werd dat er zoo iets blanks en ongerepts bestaan kon. De wanden waren samengesteld uit dunne rozenblaren, zodat van alle kanten het roze licht overvloedig naar binnen viel; en juist deze zachte, gelijkmatige schijn waarin alles baadde, gaf het kamertje iets oneindig broos, alsof men slechts behoefde te zuchten en alles zou ineen breken.”

En er zitten meerdere lagen in het boek. Het is een kinderboek over een kind dat droomt over een totaal andere wereld maar er zitten ook veel volwassen onderwerpen in en veel van de dingen die Bomans schrijft zijn moeilijk en filosofisch.

Bijvoorbeeld:

Men is het

of

Men is het niet

Of:

“‘Nu, eerlijk gezegd, begrijp ik het ook niet helemaal,’ bekende de hommel. ‘Maar waarom leest u het dan?’ vroeg Erik verbaasd. De hommel geraakte zichtbaar in verlegenheid. ‘Ja,’ zei hij, ‘ik lees het ook eigenlijk niet. Ik bekijk alleen maar af en toe den titel. Het mag nu gek klinken, maar telkens als ik die woorden zie, ga ik vanzelf een beetje dieper denken. Ik begin dan te voelen dat ik een redelijk wezen ben, met verstand en inzicht begaafd, een – een – kortom, een hommel.’”

Kennis is macht. In dit boek komt dat heel duidelijk naar voren. Erik ontmoet insecten en zonder te zijn voorgesteld weet hij alles al van de insecten.

“‘Let u maar niet op hem,’ sprak de bij, ‘hij heeft het al lang. Mijn naam is Bij.’ ‘U hoeft zich niet aan mij voor te stellen,’ hernam Erik, ‘want ik ken u zeer erg goed uit Solms’ Beknopte Natuurlijke Historie. U bent een kever, u een mug, u een sprinkhaan…’ En hij noemde zonder aarzelen bijna al hun namen.

‘Dat is zeker hoogst opmerkelijk,’ sprak de bij verwonderd, ‘kent u dat ook?’ en hij wees naar een tafeltje apart. ‘Jazeker,’ zei Erik. (…)

Allen applaudisseerden. De kakkerlak keek alsof hij betrapt was.

‘En mij,’ vroeg de sprinkhaan, ‘kent u mij?’

‘U bent een sprinkhaan,’ antwoordde Erik.

(…) ‘Het is zeer frappant,’ verbaasde zich een meikever, ‘te weten wie men is zonder eraan voorgesteld te zijn.’”

De insecten in Erik of het klein insectenboek zien Erik bijna als een hogere macht. Omdat Erik Solms’ uit zijn hoofd kent weet hij veel over insecten en de insecten beginnen hierdoor hun instinct in twijfel te brengen. Als Erik (“meneer Pinksterblom”) had gezegd tegen de insecten dat ze vanaf nu geen honing meer mochten eten omdat Solms’ dat zei dan hadden ze dat waarschijnlijk allemaal gedaan. Alleen een enkeling zou de mening van Solms’ dan in twijfel trekken. Hieraan kun je zien dat, omdat Erik veel weet, de insecten zich dom voelen en zich geneigd voelen om alleen nog maar te luisteren naar iemand waarvan zij weten dat die persoon wél het antwoord weet op hun vragen. De meest simpele dingen, dingen die de insecten vroeger al instinctief deden, durven zij nu niet meer te doen omdat ze niet wisten of dat wel in Solms’ staat.

Ik vind het een leuk boek maar het is wel een moeilijk boek. Om het boek echt te kunnen begrijpen moet je, naar mijn mening, het boek meer dan één keer lezen.

Bij het maken van het boekverslag was het wel nodig iets dieper naar het boek te kijken, omdat Bomans duidelijk een boodschap heeft voor zijn lezers. Ik vind de manier waarop Bomans deze boodschap brengt origineel en ook wel mooi (insectenwereld = mensenwereld). Door de gedetailleerde beschrijvingen van het land Wollewei en de inwoners (insecten) kom je helemaal in het verhaal en voelt het alsof je er bij bent. Hierdoor kan je ook wel meeleven met Erik Pinksterblom. Het boek heeft een gesloten einde en dat is ook prettig, want hierdoor kun je het boek met een goed en voldaan gevoel wegleggen. Je blijft niet achter met vragen want die zijn in het boek allemaal beantwoord.

Een diepgaand maar leuk boek en het lezen waard!

Vaart allen wel, houdt altijd de lijst in het oog – en bekommert u niet té zeer om honing…

Dit betoog is geschreven door Annemeijne.