Mao Zedong

MAO ZEDONG: GROOTSTE HELD OF GROOTSTE MISDADIGER VAN DE TWINTIGSTE EEUW? In de Winkler-Prins Encyclopedie, editie 1949, uit onze huisbibliotheek wordt Mao Zedong, toen nog aangeduid als ‘Mao Tse Tung’ als volgt beschreven: ‘Chin. communist, geleerde en dichter’. 1931 voorzitter van de raad van volkscommissarissen in Z-China, bracht 1936 overeenkomst met Kwomintang tot stand. Schreef: ‘China’s New Democracy’. Hierop afgaand zou je bijna denken: een onberispelijk leven van een politicus en een intellectueel, zeker als je bedenkt dat hij in hetzelfde jaar op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking de Volksrepubliek China had uitgeroepen. Wie Mao Zedong werkelijk was, kwam pas jaren na zijn dood aan het licht, eigenlijk met de val van het wereldcommunisme aan het einde van de jaren ‘80 van de 20e eeuw. Pas na het verschijning van het boek ‘Mao’s Secret Life’ van zijn lijfarts Li Zhisui, die uitvoerig aan het woord komt in de door mijn leraar geschiedenis, de heer ---, verstrekte video#, komt de ware aard van deze figuur, die een stempel heeft gedrukt op de moderne geschiedenis van zijn land, naar boven. Mao Zedong werd in 1893 geboren als zoon van een redelijk welvarende boer, volgde een opleiding tot onderwijzer en sloot zich op jonge leeftijd aan bij het leger van de Guomindang, de nationalistische partij van de eerste president van China, Sun Yat-sen. Na de revolutie van 1911 werd Mao steeds linkser, tot hij omstreeks 1920 lid werd van de Commmunistische Partij van China (CPC). In de jaren ‘20 werkte de CPC nog nauw samen met de Guomindang. Pas aan het eind van jaren ‘20 ontwikkelde Mao zijn politieke ideeën, die later bekend zouden worden onder het Maoïsme, de Chinese variant van het communisme. Na het overlijden van Sun Yat-sen werd hij opgevolgd door Guomindangleider Tsjang Kai-sjek, die absoluut niets moest hebben van de communisten. Het eerder tussen de communisten en de Guomindang gesloten bondgenootschap werd verbroken en in 1927 brak er een burgeroorlog uit tussen nationalisten van de Guomindang en de communisten. De strijd tegen de nationalisten onder leiding van Mao verliep zo slecht, dat een groep van 28 bolsjewieken de macht in de hoogste partijleiding overnam. Toen in 1931 de communisten zich in de provincie Jiangxi, op de vlucht voor de legers van Tsjiang Kai-sjek, hadden gevestigd werd de Sovjetrepubliek China uitgeroepen met Mao als voorzitter. Intussen, in 1934, werd Jiangxi volledig omsingeld door de nationalisten, zodat de communisten moesten vluchten naar het noord-westelijk gelegen Shaanxi, een tocht van bijna 10.000 kilometer die sindsdien bekend staat onder de ‘Lange Mars’ en die meer dan een jaar duurde. Tijdens deze tocht kwam heel duidelijk een aantal negatieve karaktertrekken van Mao naar voren, nl. Mao de avonturier en zijn meedogenloosheid. Liever dan zich over te geven stortte hij duizenden van zijn medestrijders in het ongeluk, zonder zich ook maar af te vragen waar alles zou eindigen. Dit komt ook verschillende keren tot uitdrukking in de video op sleutelmomenten in de geschiedenis van de Volksrepubliek China. Maar hierover zometeen meer. Tijdens de ‘Lange Mars’ wordt Mao tot voorzitter van de CPC gekozen en vanaf dat ogenblik is hij de onbetwiste leider van de communisten. Toen hij in 1935 eindelijk in Shaanxi aankwam, vestigde hij daar zijn hoofdkwartier, waar hij een aantal verhandelingen schreef over de Chinese revolutie en het al eerder genoemde werk ‘China’s New Democracy’. Ook maakte hij een grondige studie van het Marxisme. Eén van de aardige dingen, die ik heb geleerd van de door mij bekeken video is dat hij eigenlijk niet geloofde in het Marxisme. Hij was veel meer geïnteresseerd in de geschiedenis van oude China, met name hoe de Chinese keizers hun absolute macht konden behouden en waar nodig uitbreiden. Zo heeft hij uiteindelijk ook China, nadat in 1949 de communistische Volksrepubliek werd uitgeroepen, geregeerd. Toen Japan in 1931 Mantsjoerije inlijfde en de in de loop van de jaren dertig grote delen van Oost-China had bezet, bleken de nationalisten en communisten toch niet zonder elkaar te kunnen. In 1937 sloten Mao en Tsjang Kai-sjek een zogeheten ’monsterverbond’ tegen de Japanse overheersing. De door de communisten beheerste gebieden maakte trouwens toen al kennis met de praktijken waarmee de CPC uiteindelijk heel China zou besturen (of wat daarvoor door moest gaan): de eerste zuiveringen vonden plaats, nadat de gezuiverde partijfunctionarissen zich eerst hadden onderworpen aan zgn. zelfkritiek. Op eind van de oorlog werd Mao in het door de communisten beheerste gebied tot staatshoofd gekozen. Direct na de oorlog wordt duidelijk dat het monsterverbond geen stand kon houden en al spoedig na de capitulatie van Japan viel het uiteen. Op het Chinese vasteland was Mao’s machtspositie versterkt door zowel de aanwezigheid van de Russen als door systematische propaganda onder de boeren die het grootste deel van de Chinese volk uitmaakte. Ondanks de bemiddeling van de Verenigde Staten duurde de burgeroorlog nog tot 1949 en op 1 oktober van dat jaar werd de Volksrepubliek China uitgeroepen. Overigens werd die bemiddeling door Mao meer gezien als een poging om de vestiging van een communistische staat te verhinderen, waar hij niet helemaal ongelijk in had. Als gevolg van de Koude Oorlog en de bemoeienissen van de Verenigde Staten in de Korea-oorlog zouden de betrekkingen tussen beide landen tot 1972 slecht blijven. De oprichting van de Volksrepubliek China is zonder enige twijfel één van de belangrijkste prestaties van Mao Zedong. Hij geldt tot op de dag van vandaag als de grondlegger van het moderne China. Men moet niet vergeten dat China tot diep in de 20e eeuw een volkomen achterlijk agrarisch land was dat door talloze krijgsheren op feodale wijze werd overheerst. Tot zover zijn verdiensten. De opdracht heeft als centrale vraag of Mao de grootste held of de grootste misdadiger van de twintigste eeuw is geweest. Je zou Mao dan op zijn minst moeten gaan vergelijken met figuren als Hitler en Stalin. Als je dat zou doen met Hitler dan moet je een verhaal houden wat de perken van deze opdracht te buiten gaat, omdat je dan ook Hitlers antisemitisme erbij moet betrekken. De vergelijking met Stalin kan wel worden gemaakt, omdat hij het eigentijdse voorbeeld voor Mao was. Zoals gezegd, geloofde Mao helemaal niet het Marxisme. Hij was in wezen maar in één ding werkelijk geïnteresseerd, namelijk het hebben van persoonlijke macht en de vergroting daarvan. Zijn grote voorbeeld was niet alleen Stalin, maar vooral de Middeleeuwse Chinese keizers waarvan hij de geschriften grondig had bestudeerd. Het Marxisme gebruikte hij vooral om aan zijn absolute heerschappij een modern sausje te geven en hem toegang te verlenen tot zijn grote broer Stalin. Mao was dan ook diep geschokt toen Nikita Chroestjov in 1956 op het beruchte 20e congres van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie Stalin’s misdaden in een urenlange, geheime rede, aan de aanwezigen bekendmaakte. Nogmaals moet worden gezegd, dat Mao in wezen niet in het communisme geloofde -net zoals de huidige leiders van China dat niet meer doen- maar bang dat de herziening of revisionisme van de communistische leer uiteindelijk zou leiden tot zijn val. Deze en nog een aantal minder belangrijke redenen leidden begin jaren zestig tot een verslechtering en uiteindelijk tot een breuk met de Sovjet-Unie. Ondertussen was de economie als gevolg van de slaafse navolging van Sovjet-model van vijfjarenplannen in de jaren 1949-1957 in het slop geraakt. Over de manieren waarop de problemen moesten worden aangepakt, bestond in de CPC een sterk verschil van mening, niet alleen in de partijtop maar ook op lokaal niveau. Er heerste grote ontevredenheid over het tot dan toe door Mao gevoerde beleid. Tegen deze achtergrond moeten dan ook de grote massacampagnes, die Mao aan het einde van jaren vijftig en het begin van de jaren zestig lanceerde, worden bezien. De eerste campagne, “Laat honderd bloemen bloeien en laat honderd scholen redetwisten”# was ingegeven door de volgende motieven: -afleiding van de binnenlandse problemen en -de ontmaskering van de tegenstanders van Mao. De laatstgenoemde beweegreden is voor Mao heel kenmerkend, omdat hij door het geven van vrije meningsuiting precies kon nagaan wie hem wel en wie hem niet goedgezind was, om vervolgens met deze zgn. ‘klassevijanden’ genadeloos af te rekenen. Mao heeft altijd door het mobiliseren van grote volksmassa’s, telkens wanneer hij zijn greep op de macht kwijt dreigde raken, zijn machtspositie kunnen vasthouden of uitbreiden. Hij was er dan altijd weer trots op dat hij de Chinese keizers had kunnen overtreffen wat wreedheid en aantallen slachtoffers betrof. Honderdduizend doden meer of minder, dat kon hem totaal niets schelen, hetgeen ook bleek uit de tweede massacampagne, “De Grote Sprong Voorwaarts”, een experiment om China binnen de kortste keren van een agrarische tot een industriële natie te maken. De Chinezen moesten bijvoorbeeld alle mussen doden en al hun metaal omsmelten tot staal. Intussen was Mao twee dingen vergeten, nl. dat de mussen juist nuttig waren om te voorkomen dat allerlei ongedierte zich vergreep aan de oogst, die -en dat is het tweede punt- volkomen werd veronachtzaamd door de energie die de bevolking had gestoken in de bouw van ovens en het smelten van staal, die trouwens net zoals de video van beroerde kwaliteit was. Een geweldige hongersnood met 43.000.000 (!) slachtoffers was het gevolg. Mao nam hiervoor op geen enkele manier de verantwoordelijkheid, maar verklaarde, blijkens de video, dat het ‘slechts om experiment ging’. Ook hieruit blijkt weer dat Mao een politieke avonturier was, niet gehinderd door enige economische kennis. Toen Mao al een dagje ouder werd (een normaal iemand zou van zijn rust genieten) dreigde hij de greep op de partij en het land te verliezen. Daarom lanceerde hij in 1966 een derde massacampagne, “De Culturele Revolutie”, die net als de “Laat Honderd Bloemen Bloeien” ten doel had zijn machtspositie te bevestigen en te versterken. Dit deed hij door trouwe partijleden en medestanders van het eerste uur tegen elkaar uit te spelen, ook weer door de mobilisatie van grote massa’s , bestaande uit voornamelijk ‘studenten’, de beruchte Rode Garde die gewapend met het Rode Boekje iedere autoriteit in de Chinese samenleving ‘ter discussie stelde’. Ik heb studenten tussen aanhalingstekens geplaatst, omdat ze alles deden behalve studeren want dat was uiterst verdacht in die tijd. In deze jaren functioneerde het onderwijs en staatsapparaat nauwelijks. Toen de hele situatie dreigde te ontaarden in een burgeroorlog, trok Mao zijn handen van de Rode Gardisten af, zo was hij ook wel. Miljoenen slachtoffers konden het alleen niet meer navertellen. Zo langzamerhand zijn volgens mij genoeg gegevens verzameld om de centrale vraag van dit werkstuk te beantwoorden. Mao is de grondlegger van het moderne China, die dat ten koste heeft gedaan van miljoenen slachtoffers. Volgens degenen die destijds dichtbij hem stonden, kon dat hem helemaal niets schelen. Het enige dat hem interesseerde was macht omwille van de macht. Het moderne China is daarvan slechts een bijproduct. Het antwoord op de vraag moet dus luiden: de vraag stellen is haar beantwoorden.