Atrikelen door het hele boek

Begrippen

Artikel 1

mythologie godenleer
noodlot niet te ontkomen lot
predestinatie voorbeschikking, lotsbestemming
feit iets dat vaststaat (controleerbaar)
verband samenhang
theorie leer van en geheel van de grondregels en beginselen
van een wetenschap
falsificeren het onjuist blijken te zijn van een theorie of bewering
formule geheel van woorden of zinnen in vaste vorm; veelal in
symbolen

Artikel 3

virus organisme die zelf geen zelfstandige vorm van stofwisseling

hebben maar hiervoor de hulp hebben van een ”onvrijwillige”gastheer
bacterie organisme zonder celkern; genetisch materiaal ligt “los” in de cel
gen deel van een chromosoom dat een bepaalde eigenschap draagt
chromosoom “drager”erfelijke eigenschappen
kristallijn zuivere regelmatige vorm

Artikel 4

polysacharide complex suikermolecule
enkelvoudige suiker glucose, fructose
synthetiseren kunstmatig maken
proteïne eiwit
faag eter (door insluiting van het te etene)
faag-virion bacterie-dodend-virus
ion geladen atoom
paleontoloog beoefenaar van de kennis van de fossiele overblijfselen
fossiel in de grond versteend

Artikel 5

kanker kwaadaardig woekergezwel; ongecontroleerde celdelingen
convenant overeenkomst, afspraak
ethisch het zedelijk gevoel betreffend
pvc polyvinylchloride

MAC maximaal aanvaardbare concentratie
ppm parts per million (deeltjes per miljoen)

Artikel 6

acne vetpuistje, huidaandoening door chronische ontsteking haarzakjes
wiegendood het onverwacht sterven van baby’s tussen de 1e en 12e maand, zonder
aanwijsbare oorzaak
farmaceutisch de geneesmiddelen betreffend farmacie = kennis van geneesmiddelen

Artikel 7

asbest onbrandbare, vezelachtige delfstof
asbestose aandoening van de luchtwegen door inademing van asbestdeeltjes
mesothelium

Artikel 8

Dilemma toestand waarin men moet kiezen tussen 2 onaangename mogelijkheden
Operationeel betrekking hebbend op de werking of verrichting
Input overflow teveel informatie binnenkomend

Artikel 9

gnomon zonnewijzer, schaduwwerpende paal
ritmen vaste regelmaat
schijngestalte deel van de maan dat zichtbaar is

astronoom sterrenkundige, beoefenaar op de natuurwetenschappelijke wijze
astroloog beoefenaar van de leer dat tand van hemellichamen invloed
hebben op eigenschappen en het lot van mensen en op de
gebeurtenissen op aarde
horoscoop punt van de ecliptica dat in iemands geboorteuur opkomt
en volgens de astrologie van invloed is op zijn karakter en
lotsbestemming.
ecliptica cirkel aan de hemel, die de zon in een jaar schijnt te
doorlopen
ster lichtuitstralend hemellichaam (bv de zon)
planeet hemellichaam dat in een baan om een ster beweegt (bv de aarde)
meteoor vallende ster; stofdeeltje dat gloeit in de aardatmosfeer
meteoriet brokstukken uit de ruimte die op aarde vallen
komeet verdampend ijs (+ vuil); veelal zichtbaar als bol met staart
nova exploderende ster
eeuw periode van 100 jaar

millennium periode van 1000 jaar

Artikel 10

organisme levend wezen
elementenleer iets is opgebouwd uit kleinere delen (elementen)
pneuma lucht (als levensadem)
stofwisseling organisme wisselt stoffen uit met zijn omgeving
science-fiction denkbeeldige avonturen die betrekking hebben op
toekomstige ontwikkeling van wetenschap en techniek of
andere toekomstverwachtingen

Artikel 11

dissimilatie verbranding, hierbij komt energie vrij
homeostase stabiel inwendig milieu in dynamisch evenwicht
dynamisch evenwicht er zijn continue veranderingen, maar over het geheel gezien
verandert er niets (er komt steeds iets bij maar er verdwijnt
ook weer iets)
prikkel gebeurtenis in of om een organisme waarop dat organisme
kan reageren

zintuig deel van het lichaam dat kan reageren op prikkels
(licht – oog)
gen deel van een chromosoom dat een bepaalde eigenschap
draagt
chromosoom “drager”van erfelijke eigenschappen
mutatie plotselinge verandering van de (chemische) samenstelling
van een gen

Artikel 12

levenskenmerk ademhalen, waarnemen, reageren op prikkels (bewegen),
voeden, uitscheiden, voortplanten en groeien
coma toestand van langdurige bewusteloosheid
infuus voedingsmiddelen toedienen rechtstreeks in het bloed
hersendood organen ontvangen geen signalen meer van de hersenen
irreversibel onomkeerbaar
embryo 0 – 8 weken
foetus 9- geboorte
stasis toestand waarbij alle levensprocessen stilstaan
(diepgevroren)

synthetisch kunstmatig gemaakt
virus organisme die zelf geen zelfstandige vorm van stofwisseling
hebben maar hiervoor de hulp hebben van een ”onvrijwillige”gastheer
infecteren besmetten
prion eiwit met geen stofwisseling, maar vermenigvuldigt zich als
een virus
symptomen ziekteverschijnselen
dementie aftakeling van de persoonlijkheid
hallucinatie waandenkbeeld
computer elektronische informatieverwerkend machine die een groot
aantal rekenkundige en logische handelingen kan verrichten
en daarbij door een intern programma wordt bestuurd
robot elektronisch bestuurd apparaat, dat (menselijke)
handelingen kan uitvoeren

Artikel 13

quantumtheorie theorie dat ervan uit gaat dat energie alleen gevonden kan
worden als een geheel aantal malen van een erg kleine

basishoeveelheid (quantum)
porie kleine opening
bul de pauselijke uitspraak

Artikel 14

sensor een apparaat dat een fysische grootheid kan meten en
omzet in een elektrisch signaal
percussie (be)kloppen
stethoscoop hoorbuis ter beluistering van geluiden (hart en longen) in de
borstkas
spirometer toestel om de capaciteit(hoeveelheid) van de uitgeademde
lucht te meten
ECG ElectroCardioGram: maakt impulsgeleiding van het hart zichtbaar
CT-scan Computer-tomografie: vlakke beelden in diverse tinten
NMR-scan Nucleair Magnetic Resonance
PET-scan Positron Emissie tomografie
EMG/EEG Electro-Encephalo-Gram: maakt impulsgeleiding hersenen
zichtbaar

Echograaf/scoop geluidgolven worden als beeld weergegeven

(PET-fles poly etheen tereftalaat)

Artikel 15

humoren lichaamsvloeistoffen (bloed – slijm – gele gal – zwarte gal)
aderlating bloedaftappen (bij “vurige” mensen)
reuma aandoeningen in spieren, pezen of gewrichten; pijn en stijfheid
korzelig ontstemd, kortaf te veel aan gele gal
sanguinisch vurig, driftig te veel aan bloed
flegmatisch traag-klam, onverschillig te veel aan slijm
melancholisch zwaarmoedig, droefgeestig te veel aan zwarte gal

contraria contrariis curantur theorie van het tegengestelde allopathie
similia similibus curantur theorie van het gelijksoortige homeopathie

reductionistisch terugbrengen tot één (geringer aantal)
holistisch het geheel beziend
antroposofie mens in samenhang met de kosmos bezien (Rudolf Steiner 1900)
chiropractie ontwrichte wervels weer terugdrukken (bottenkraken)

enzymtherapie dieeten gebaseerd op enzymen
iriscopie aflezen van ziektebeeld uit het regenboogvlies
paranormaal helderziendheid

Artikel 16

min zoogmoeder
abortus vroegtijdige bevalling miskraam

Artikel 17

prothese aanzetting van een kunstlid
vitaal getuigend van levenskracht
donor gever
xenontransplantatie overbrengen van dierlijke organen in een mens
modificatie wijziging

Artikel 18

capillair nauw “buisje”
erytrocyt rode bloedcel
leukocyt witte bloedcel
fagocyt bepaald type witte bloedcel dat de bloedbaan kan verlaten
maakt “ziekteverwekkers” onschadelijk door insluiting

Artikel 19

inficeren met iets aanmaken, doortrékken
contagium stof die besmettelijke ziekte veroorzaakt

giftig stof – virus – bacterie – schimmel)
miasma verontreiniging – rottingsgassen
generatio spontanea ontstaan van levende wezens uit dode materie
asepsis ziektekiemvrije wondbehandeling

Artikel 20

extremiteiten uiterste

Artikel 21

immuun onvatbaar voor bepaalde ziekten
lymfocyt witte bloedcellen (uit de lymfeknopen)
vaccin middel wat ingeënt wordt
virulent zachtaardige variant ziekteverwekker
actieve immunisatie zelf antilichamen maken
passieve ,, antilichamen toedienen
antigeen “uitsteeksel” aan cel of virus
antilichaam molecule met “uitsteeksel” passend op een antigeen

Artikel 22

streptococcus bolvormige bacterie veroorzaker longontsteking
pneumococcus bacterie veroorzaker longontsteking

antbiotica chemische stoffen tegen ziekteverwekkende bacterien
mutatie spontane verandering in erfelijk materiaal

Artikel 23

evolutie(evolvere) uitrollen
survival of the fittest best toegeruste overleeft

Artikel 24

airconditioning klimaatsregeling binnenshuis
hyperthermie oververhitting
passaatwind regelmatige wind tussen de keerkringen naar de evenaar toe
Gaia moeder aarde

Artikel 25

ecologie natuurlijk
dynamisch evenwicht veranderingen waarbij het evenwicht nagenoeg gelijk blijft
organisme levend wezen
alkalisch basisch pH > 7
humus plantaardig verteringsmateriaal
Pangaea oercontinent
trilobiet fossiel van schaaldier

Artikel 26

biosfeer de gehele ruimte op aarde waarin levende wezens voorkomen
fecaliën (menselijke) uitwerpselen

antropologie wetenschap waarin onderzoek wordt gedaan naar de culturen van
volken in al hun aspecten (volkenkunde)
tremor voortdurende trilling van een lichaamsdeel (medisch beving)
relativiteitstheorie theorie volgens welke materie, ruimte en tijd van elkaar
afhankelijk zijn. (Einstein 1875-1955)
excentriek van het gewone afwijkend, buitenissig, zonderling

Artikel 27

Brahma datgene waaruit alle wezens ontstaan, waardoor ze leven en waarheen
ze weer terugkeren.
desintegratie uitéénvallen
organisme levend wezen
proteïne eiwit

Artikel 28

pacificatie verzoenend, vredestichtend
interventie tussenkomst, inmenging

Artikel 29

electromagnetisch energiestraling weergegeven in golflengtes: lange golf - korte golf (radio)
spectrum microgolf – infrarood –zichtbaar licht – ultraviolet – röntgen – gamma.
(zie binas 19b)

temperatuurstraling een gloeiend voorwerp zendt licht uit waarbij de kleur van het licht
maat is voor de temperatuur van het voorwerp
optische telescoop kijker geschikt voor zichtbaar licht
radiotelescoop ”kijker” geschikt voor het ontvangen van radiogolven

Artikel 30

ozon 3 atomig zuurstof
melanoom soort moedervlek
CFK chloorfluorkoolwaterstof

Artikel 31

massa hoeveelheid materie
Lavoisier wet van massa voor reactie = massa na de reactie (in afgesloten systeem)
reactievergelijking in symbolen
reactieschema in woorden
toestandsaanduiding fase bij kamertemperatuur
flogiston vuurstof in brandbare stoffen
chronisch voortdurend, langzaam voortslepend

Artikel 32

legering mengsel van metalen (brons; messing)
staal ijzer met een klein percentage koolstof
cokes (gedeeltelijk) ontgast steenkool

staalwol staal in zeer dunne draadvorm als kluwen
blik staal met dunne tin coating

Artikel 33

alchemist beoefenaar van de chemie toe deze nog niet op modern
-wetenschappelijke wijze werd beoefend
chemotherapie gebruik van chemische stoffen tegen pijn en ziekten van lichaam
en geest
toxinen door bacteriën afgescheiden giftstof
therapie deel van de geneeskunde dat zich bezighoudt met de behandeling van
de ziekte
wierrook Arabische gomhars
dysenterie hevige besmettelijke darmontsteking met bloedige ontlasting
terra sigillata tegengif tegen alle vergiftigingen

Artikel 34

vezel langgerekte cel of bundel met elkaar verbonden langgerekte
cellen
communicatie overdracht van informatie
modificatie wijziging


Artikel 35

blauwdruk het drukken van witte lijnen op blauwe ondergrond
witdruk zwarte tekens op wit vlak
steendruk lithografie; tekens in een steen gedrukt
zeefdruk drukwerk m.b.v. een zeef
grafiek reproductie techniek van kunst op papier (zoals boven)
perkament geprepareerde dierenhuid

Artikel 36

allergie verhoogde gevoeligheid voor stoffen of invloeden, die tot ziekelijke
reacties leidt
periodiek systeem rangschikking van de elementen in groepen waarin bepaalde
eigenschappen telkens terugkomen
Huidig systeem volgens Mendelejev. 1869
octavensysteem rangschikking van de elementen op massa waarbij elk achtste element
nagenoeg dezelfde eigenschappen heeft
3 – 11 – 19 (Li – Na – K) 4 – 12 – 20 (Be – Mg – Ca)
stofeigenschap eigenschap kenmerkend voor die bepaalde stof, zoals dichtheid,

smeltpunt, kookpunt, warmte/stroomgeleiding, brandbaarheid e.d.
legering metaalmenging. (doel is materiaal met andere eigenschappen te krijgen)
staal ijzer met een paar procent koolstof
triade drietal
magnetisme kracht dat ijzer, nikkel en cobalt ondervindt door aanwezigheid van een
magnetisch veld.

Artikel 37

receptor ontvanger
vetsin fijn, wit poeder voor het accentueren van de smaak van Chinese of
Indische gerechten. (Naast zoet, zuur, zout en bitter)

Artikel 38

virtuositeit grote kunstvaardigheid
luguber naargeestig, somber
precipitaat neerslag (chemie)
radioactiviteit eigenschap van stoffen om spontaan energie in de vorm van onzichtbare stralen uit te zenden.
het uitzenden van stralingen in verband met splitsing van de atoomkern
fluorescentie eigenschap van sommige stoffen om onder opvallend licht zelf licht te

gaan uitstralen, zolang ze bestraald worden (o.a. in TL-lamp)
fosforescentie eigenschap van sommige stoffen om licht uit te stralen in het duister, na
voorafgaande belichting (of andere stralen)
a- straling + geladen heliumkernen
b - straling electronenstraling
g - straling soort röntgenstraling
atoommodel voorstelling hoe atoom is opgebouwd;
protonen, neutronen en electronen
Quarks deeltjes waaruit protonen en neutronen zijn opgebouwd;
kunnen niet op zich bestaan

Artikel 42

haakbus voorloper geweer
bus primitief soort geweer
buskruit geweerpoeder, gunpowder
absorberen opnemen

Artikel 43

mythe godsdienstig verhaal
firmament (dichterlijk) hemelgewelf, uitspansel
astronomie sterrenkunde
magnitude helderheid van een ster
constellatie onderlinge stand van de sterren; sterrenbeeld

Artikel 44


ecliptica baan waarlangs de zon, maan en planeten schijnen te bewegen
zenit punt recht boven de waarnemer
nadir punt recht onder de waarnemer
circumpolair altijd zichtbare (sterren)
hemelequator projectievlak loodrecht op de draaiingsas van de aarde
meridiaan lengte graad (lijn van pool tot pool)
breedteparallel breedte graad (lijn evenwijdig aan de evenaar)

Artikel 45

azimut boog van de horizon tussen het horizonpunt in het noorden en een
andere hoogtecirkel, gemeten in oostelijke richting.
noord = 0 oost = 90 zuid = 180 west = 270
astrolabium astronomisch meetapparaat, meestal de poolshoogte (poolster)

Artikel 46

fysiologie leer van de normale levensverrichtingen en – verschijnselen
zenit punt recht boven de waarnemer
nadir punt recht onder de waarnemer
intensiteit hevigheid

cyclus omgang

Artikel 48

cyclus omgang
model een vereenvoudigde voorstelling van de werkelijkheid
zenit punt recht boven je hoofd
horizonlijn raaklijn aan de aarde
schijngestalte deel van de maan voor ons zichtbaar
zonsverduistering maan tussen aarde en zon, bij nieuwe maan
maansverduistering aarde tussen zon en maan, bij volle maan
meteorieten gesteente uit de ruimte

Artikel 51

astrologie leer van de invloed van de stand van de hemellichamen op de
eigenschappen en het lot van de mens en op de gebeurtenissen
op aarde.
sterrenwichelaar astroloog
millennium tijdperk van 1000 jaar
zodiak dierenriem sterrenbeelden
dwaalster nu planeet; hemellichaam dat om de zon draait
ecliptica baan van de zon langs de hemel

eclips zonsverduistering
statistiek methode en techniek van het verzamelen, bewerken en interpreteren van kwantitatieve gegevens
interpreteren uitleggen
kwantitatief hoeveelheid of grootte
ascendant teken dat op het ogenblik van geboorte boven de horizon komt

Artikel 52

Zikkurat Zikkoerat; tempeltoren met trapsgewijs oplopende verdiepingen
kosmos het heelal; de wereldruimte
meteoriet gesteente uit de ruimte
empirisch op ervaring, bevinding berustend

Artikel 53

filosofie wijsbegeerte, denkwijze
kanunnik kerkbestuurder
astronomie sterrenkunde
ecliptica zonnebaan langs de hemel
geocentrisch aarde in het middelpunt
heliocentrisch zon in het middelpunt

Artikel 54

Renaissance tijdperk in 15 – 16 eeuw, wedergeboorte,
hernieuwing van levensopvatting en kunst onder invloed van de
klassieke (griekse) oudheid.

telescoop verrekijker
omlooptijd tijd nodig om een omwenteling om de zon te maken door hemellichaam

Artikel 55

empirisch op ervaring, op bevinding berustend
boogminuut 1/60 deel van een booggraad
booggraad 1/360 deel van een cirkel
flamboyant vlammend
puissante vermogend, machtig
perkenwet In gelijke tijden doorloopt de planeet gelijke oppervlakten
perihelium punt waar een planeet de zon het dichtst nadert
aphelium punt waar een planeet het verst van de zon verwijderd is
satelliet begeleider van een planeet maan natuurlijke
satellieten kunstmatig

Artikel 56

gravitatiekracht zwaartekracht
universum heelal
universeel overal geldend
sizar bediende uitbetaald in natura (studie)
tutor meerdere

ontsnappingssnelheid snelheid die nodig is om een hemellichaam te verlaten
aarde 11 km/s maan 2 km/s
exercitie oefening
G aantrekkende kracht van 2 massa’s van elk 1 kg op een
afstand van 1 m. = 6,7 x 10 ¯11 Newton

F = f m1 m2 f = 6,7 x 10 ¯11 N
r²

Artikel 57

veldsterkte ruimte waarin een massa een kracht ondervindt
aarde 9,8 N/kg maan 1,6 N/kg
rotatie draaiing
spankracht uitrekkingskracht

Artikel 58

dubbelsterren sterren die om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien
gevangen in elkaars gravitatieveld
gravitatieveld ruimte waarin een massa een kracht van een hemellichaam ondervindt
protoster voorfase van een ster
witte dwerg kleine ster met een uiterst hete sterkern
zwarte dwerg kleine ster zo koud als de ruimte om haar heen

de zon over 50 miljard jaar
rode reus kortstondige periode waarbij de ster reusachtige vormen aanneemt
en energie in het rood licht gebied uitzendt
de zon over 4-5 miljard jaar

Artikel 59

melkwegstelsel grote, samenhangende groep van sterren, die in de ruimte geïsoleerd van andere dergelijke groepen in de ruimte voorkomt
galactische stelsel of galaxie
cluster concentratie van sterrenstelsels
supercluster concentratie van clusters
lichtsnelheid 300.000 km/s
lichtjaar afstand dat het licht aflegt in een jaar.
= 300.000 x 365 x 24 x 60 x 60 = 9,5 . 1012 km. (biljoen)
relativiteit betrekkelijkheid
relativiteitstheorie theorie volgens welke materie, ruimte en tijd van elkaar afhankelijk
zijn. A. Einstein 1875 - 1955
postulaat zonder bewijs aangenomen stelling

snelheid aarde om de zon 30 km/s

snelheid zonnestelsel om het centrum 250 km/s