Themakatern De liefde

Afdeling I
Opdracht 1
1 a Denk bij deze vraag aan meerdere aspecten van de liefde: voorkeur, passie, verliefdheid, vriendschap, verbondenheid. b Rode kleuren worden vaak verbonden met de liefde. 3 a Denk aan: rode roos, hartje met pijl, afdruk van een rode mond, kussende mensen, twee elkaar vasthoudende handen, volle maan, ondergaande zon, tortelduifjes en instrumenten zoals violen. b cupido is een (half)god uit de klassieke mythologie (van de Grieken en Romeinen), afgebeeld met een pijl en boog, waarmee hij het hart kon treffen van een persoon, die dan verliefd werd. Hij wordt afgebeeld als een klein, mollig kindje met vleugels. In de kunst van de Renaissance en van de periodes daarna, zie je Cupido opnieuw afgebeeld op schilderijen, in beeldhouwwerken enzovoort, ook wel in combinatie met andere goden/godinnen van de liefde (bijvoorbeeld venus/Amor). Wanneer Cupido of alleen het hartje met doorgestoken pijl wordt afgebeeld zonder verdere (klassieke) betekenis, kun je spreken van een cliché. Opdracht 2
Bij deze Opdracht gaat het om specifieke lichaamstaal waardoor

liefde wordt uitgedrukt. Beschrijf zo nauwkeurig mogelijk hoe de gebaren of blikken eruitzien en wat ze betekenen. Opdracht 3
3 a De fotoserie vind je in de rechterkast van de kamer achter de buste. De foto's laten allemaal zien dat twee mensen iets vriendschappelijks met elkaar hebben. vriendschap, liefde, trouwen, een kus. b Twee praktische tips voor als je de montagekamer van Hotel Palet wilt gebruiken: - Schrijf je in het qastenboek in vôôrdat je in de verschillende hotelkamers items gaat selecteren. Als je dit namelijk pas doet nadat je je selecties hebt gemaakt, ben je die in de montagekamer weer kwijt. - Wanneer je in de montagekamer bent, kun je alleen iets saven als je iets gemonteerd hebt. Monteren doe je door een item van de linkerkolom naar de montagebalk (rechts) te sî6pen. Afdeling II
Opdracht 1
1Rond 1990 bezocht Elvis costello verschillende concerten van The Brodsky Quartet in Londen. Wat Costello niet wist, was dat leden van het kwartet in dezelfde periode zijn concerten bezochten. Ze begonnen elkaar brieven te schrijven en in november 1991 besloten ze om samen aan een project te gaan werken. Dit werd het uitbrengen van de cd Juliet Letters. 2 a Het element van de liefde komt in verschillende zinsnedes voor. Bijvoorbeeld 111'm dying to hear you', "my sweetheart", 11see how I'm suf fering'1. De associatie met een brief komt uit de één na laatste zin: "this is the song she dictated to this evening" b Een seance is een "spirituele" bijeenkomst. Tijdens zo'n bijeenkomst worden onder andere de geesten van overledenen opgeroepen. In het verhaal van Romeo en Julia sterven beide geliefden. Als je er even van uitgaat dat alleen Julia nog maar gestorven is, probeert Romeo via een seance contact met haar te krijgen. c In de één na laatste zin staat dat Julia dit liedje gedicteerd heeft. Alsof het dus een brief is. De seance van Romeo is gelukt want hij heeft contact met Julia gehad. Ze wandelen zelfs samen over de vloer en het plafond (derde couplet). 4 a De meest bekende dans in een driekwartsmaat is de wals. Er zijn twee variaties op deze dans: de Engelse wals (langzaam) en de Weense wals (snel). Romeo's seance is een Weense wals. b De wals wordt ook wel een "liefdesdans" genoemd. Het is bij uitstek een dans voor verliefde stelletjes. 5 a De strijkers gebruiken hun strijkstok niet, maar ze tokkelen met hun vingers aan de snaren. Daardoor klinken de tonen erg kort en fel. De muziek wordt daardoor een beetje "springerig" en vrolijk. Deze manier van spelen heet pizzicato. b Aan het eind van couplet 2 zingt Romeo. "try to contact me". In het derde couplet is ze aanwezig. Tijdens het tussenspel zou Julia dus heel goed kunnen verschijnen om samen met Romeo een wals te dansen. In een clip zou zo 'n tussenspel bijvoorbeeld heel goed gebruikt kunnen worden om een flashback te laten zien. c Het begin heeft een veel langzamer tempo. De muziek is ook veel dromeriger en rustiger. d Dit komt onder andere doordat de strijkers in het intro hun strijkstok wél gebruiken. e Een seance roept altijd een beetje een geheimzinnige sfeer op. Er gebeuren ook vreemde dingen in couplet 3. Papier dwarrelt zomaar rond en er gaat een radio spelen, waarvan de stekker niet in het stopcontact zit. Maar de muziek heeft niets geheimzinnigs. op het begin na is de muziek opgewekt en vrolijk en de tekst is dat ook. Romeo hoopt contact te krijgen met Julia, wat hem ook lukt. Het begin is veel rustiger van tempo en de sfeer van het intro van de muziek is gevoelig en dromerig. Opdracht 2
2 a Beschrijf het soort brief en de houding van het meisje (hoe staat ze erbij). b Beschrijf de voorstelling (voorwerpen, het meisje, de ruimte) en hoe het geschilderd is (kleuren, nauwkeurigheid, lichtval). 3 a Het is intiem omdat het meisje met iets zeer persoonlijks bezig is (het lezen van een brief). Het lijkt alsof we haar onopgemerkt bekijken. Het lijkt een momentopname: het fruit rolt van de schaal, de gordijnen zijn even opzij geslagen, de zon schijnt net naar binnen. b We zien haar gezicht weerspiegeld in het openstaande raam. Ze oogt vrij rustig, maar we kunnen haar ogen en de reflectie van haar mond niet echt goed zien. Haar precieze emoties zijn daardoor niet goed te zien, alhoewel ze lijkt te glimlachen. c Beeldend: het meisje staat mooi in het licht, dat op haar gezicht en schouders schijnt. In de kamer is door de lichtval een mooie licht-donkerwerking ontstaan. Inhoudelijk: het roept het idee van contact met buiten (de briefschrijver) op. Het meisje is op de wereld buiten de kamer gericht, door het lezen van de brief bij het raam. Het symboliseert dus het contact tussen de wereld binnen . De belangrijkste overeenkomst zal de oppervlakkigheid van veel onderwerpen zijn. Kortom wel veranderingen, maar ook veel overeenkomsten. Opdracht 4
1a Een symfonisch gedicht is een muziekstuk voor groot orkest (symfonieorkest) waarbij de componist een literair verhaal of gedicht als inspiratiebron gebruikt. b In de romantiek staat het uitdrukking geven aan gevoelens centraal. Door de liefde voor Harriet Smithson als hoofdthema van zijn muziekstuk te kiezen, kan Berlioz zijn gevoel alle ruimte geven in de muziek. 2 a Het tweede deel van de Symfonie Fantastique kun je in vijf stukken verdelen. - Het eerste gedeelte is een soort intro. Het tempo is nog geen wals (langzamer). De strijkers gaan heel snel met hun strijkstok heen en weer over de snaren. Daartussendoor speelt de harp. - Pas in het tweede gedeelte (O~ 0' 40" begint de hoofômelodie van de wals. - In het derde gedeelte . Er is geen romantisch contact tussen de twee geslachten, er is eerder sprake van twee gescheiden werelden met onoverbrugbare verschillen. (Wanneer je iets meer weet over het privé-leven van Duchamp, dan weet je dat deze opvatting daarin past.) Er is niet één bepaalde bruidegom afgebeeld. De belagers liggen op de loer. Geloof jij wel in "de ware liefde" of trouwe liefde tussen twee personen? Door de onzinnigheid van de wonderlijke vormen, en door het bewust moeilijk begrijpbaar te maken, kun je concluderen dat Duchamp er niet zeer serieuze bedoelingen mee had. 5 Heb je al deze achtergrondinformatie nodig om dit werk te kunnen waarderen? Wat vind je van de bedachte vormen en de gebruikte materialen? Kun je je voorstellen dat dit werk zeer bekend is en door velen gewaardeerd wordt? Opdracht 9
1 De mannelijke machinerie is wel zichtbaar. Het model vervult de rol van het vrouwelijke. 2 Het model draagt een witte, klassieke jurk van glanzend materiaal, met gouden accessoires. Het geheel komt kostbaar en chic over. Haar kapsel en de make-up passen daar goed bij. Je ziet haar en-trois-guart (voor driekwart), ze kijkt schuin naar beneden en maakt daarmee een bescheiden indruk. Ze kijkt de toeschouwer niet aan (geen direct contact, net als in het werk Het Grote Glasraam van Duchamp!), richting de vrijgezellen. De kleuren van haar kleding en sieraden passen mooi bij de kleuren van het kunstwerk. Ook haar formaat (door de wijze van fotograferen) sluit mooi aan bij het werk. Doordat zij zo chic/feestelijk, in het wit, gekleed is, associeer je haar met een bruid. Misschien vind je haar uitstraling wel een verrassende/onverwachte combinatie met Het Grote Glaswerk. S Het standpunt van waaruit gefotografeerd is, laat zowel het kunstwerk als het model goed uitkomen; haar gezicht zie je in het bovenste (vrouwelijke) vlak. De gouden accessoires zie je precies boven de okerkleurige trechters. Het kunstwerk is door de belichting (tegenlicht) donkerder, op het model valt mooi zijlicht van rechts (zie schaduw links). Er is op het model scherp gesteld met een kleine scherpte-diepte; dat betekent dat de voor- en achtergrond minder scherp zijn (zie bijvoorbeeld de onscherpe vormen van de vrijgezellen rechts op de cover). De fotograaf heeft een originele combinatie bedacht van het model en het kunstwerk; dit tijdschrift handelt over een tentoonstelling in het Museum voor Moderne Kunst. De belettering is aangepast aan de compositie van de foto. "Vogue" staat links bovenaan, waardoor er een diagonale kijkrichting ontstaat van de naam van het tijdschrift, naar het model, naar de vrijgezellen. Extra Opdracht 4
1Kunstenaars uit de beweging van het fotorealisme en het hyperrealisme waren gefascineerd door het met fotografische precisie naschilderen van de werkelijkheid. Hoe moeilijker (bijvoorbeeld met veel weerspiegelingen op glanzende voorwerpen of in ramen of spiegels), hoe interessanter zij het vonden. 2 Denk aan weerspiegelingen in water, ruiten, spiegels, glanzende oppervlakten. Je kunt bijvoorbeeld één persoon direct zichtbaar en één persoon weerspiegeld fotograferen. De liefde kan op vele manieren in beeld gebracht worden (brainstorm van tevoren, zodat je met verschillende ideeën op pad kunt gaan). De liefde kan zich afspelen tussen verschillende personen of een persoon en een dier/hobby/object/kunst enzovoort. Beschrijf nauwkeurig hoe je tot je ideeën gekomen bent, welke stappen je ondernomen hebt en hoe je tot het eindresultaat gekomen bent. Opdracht 10
2 a "... 't wemelt van de bruiden, en niet één lijkt zonder meer gelukkig." Dat is het moment waarop je gaat twijfelen: zoveel tegelijkertijd trouwen? Bruidjes horen toch gelukkig te kijken? De situatie klopt niet met de verwachtingen die je hebt bij een dergelijk onderwerp (trouwen). b De mensen kijken hier nog vertederd: "Wat leuk, een bruidje, jammer dat het zo regent". Ze kijken nieuwsgierig naar hoe de bruiden deze speciale dag beleven en het weer ondergaan. Zij beseffen nog niet dat het om theater gaat. c Zij doen hun witte trouwjurken uit en werpen die over de bruidegom. Zij wassen hun haren. Zij ontdoen zich dus van hun tedere uitstraling, hun feestelijke kleding. Willen zij niet meer een "schattig, smetteloos bruidje'1 zijn? Stellen zij de tradities rondom trouwen ter discussie? d Het ligt niet voor de hand~ dat hier de plechtige bruiloftsmars gespeeld is. De bruiden roepen en tieren, en trekken hun bruiloftsjurken uit. Ze zijn niet echt gelukkig met de situatie. De gebruikte muziek zal dus veel eerder dreigend of geheimzinnig of droevig geklonken hebben. Als de bruiloftsmars wél gespeeld zou zijn, zijn er twee mogelijkheden. Of het spel van Tender zou anders zijn, zodat de bruiden wel gelukkig lijken. Of de toeschouwers zullen nog meer in verwarring raken omdat de boodschap van de spelers (boosheid, ongelukkig zijn) in tegenspraak is met de boodschap van de bruiloftsmars (plechtstatig, feestelijk>. e Omschrijf zo precies mogelijk wat er te zien, horen en ervaren is en met welke bedoeling. Opdracht 11

1 a Clifford: - een meester kan zijn bediende opdragen met hem te trouwen; - je zegt niet tegen een slavin dat je van haar houdt; - zijn grootste concessie is hoffelijk te zijn om zo te laten beseffen wat hij voor haar voelt; - hij doet Ojebeta voor acht pond over aan een andere man; - hij denkt dat vrouwen het heerlijk vinden te weten dat ze veel geld kosten. Ojebeta: b
ze vraagt niet naar het waarom van zijn verzoek en wat de beslissing heeft bespoedigd; - ze mag van geluk spreken dat het haar van tevoren wordt verteld; - ze weet dat het de droom van slavinnen is om met hun meester te trouwen of zijn maitresse te worden; - ze geeft het gewenste beleefde antwoord: "Dat zou heerlijk zijn." (r. 51); ze vindt het kennelijk gewoon dat ze van eigenaar wisselt; ze knielt voor haar nieuwe eigenaar; ze stemt in met de uitspraak van de mannen over de waarde van de vrouw. 2 De auteur komt hier zelf aan het woord. Ze geeft commentaar op de gebeurtenissen. De slotregel is enerzijds niet noodzakelijk, omdat de intelligente lezer zelf die conclusie wel zou kunnen trekken. Anderzijds is de lezer misschien zo geboeid door de gebeurtenissen, dat hij zich niet realiseert dat het niet zomaar een verhaal is, maar de harde realiteit. De auteur wil dat haar schrijnende boodschap overkomt en laat dus niets aan het toeval over. 5 a De belangstelling voor het leven van mensen in andere culturen neemt toe, omdat wij steeds meer geconfronteerd worden met vertegenwoordigers uit die landen en het leven daar zo verschillend is van dat in West-Europa. b Wie zich wil emanciperen moet zijn/haar voorgeschiedenis kennen. Hij/zij moet weten hoe de huidige situatie tot stand gekomen is en moet die situatie analyseren om er verbetering in te brengen. Romans en verhalen over het gewone leven van vroeger en nu kunnen die functie vervullen. Zeker in landen waar weinig is gedaan aan gewone geschiedschrijving kan literatuur een belangrijke rol spelen. Opdracht 12
1Middels post, bloemen, blikken en gebaren, fluiten, knipogen, ten dans vragen, mee uit (eten) vragen, als maar blijven kijken, strelen, flirten, fotograferen, handtekening vragen, thuisbrengen, meefietsen, drankje aanbieden, zingen, vuurtje of de tijd vragen, gum lenen, tas dragen, deur openhouden, graffiti maken, muziek componeren en spelen, gedicht schrijven enzovoort. Overigens is er vaak sprake van een combinatie van deze dingen. 2 Beschrijf waar die aantrekkingskracht uit bestaat en hoe deze in beeld gebracht wordt. 3 a Glanzende stoffen als zijde, satijn, fluweel, rubber en leer. Je ziet vaak zwart en rood (maar steeds meer kleuren worden toegepast). b Erotische zones om te benadrukken zijn allereerst de borsten, billen en taille, maar ook bijvoorbeeld de rug, schouders en bovenbenen. Deze delen kunnen benadrukt worden door op die plekken andere stoffen en/of kleuren te gebruiken, extra decoraties toe te voegen, uitsparingen te maken (waardoor lichaamsdelen onbedekt blijven) of op die plekken de kleding zeer nauw aan te laten sluiten bij het lichaam. c Bijvoorbeeld Madonna, Cher, Prince, George Michael, Jeanet Jackson, Spice Girls, Backstreet Boys. Beschrijf het imago en waardoor dat ontstaat. 4 Het (en van dan
gaat hier niet zozeer om een bespreking van de hele film een waardeoordeel erover), maar meer om een goede analyse de verleidingsscènes en waarom de ene zoveel origineler is de ander. Opdracht 13
1De habanera is een van oorsprong Cubaanse dans in een 2/4-maat. In de muziek liggen de accenten soms nâ de tel zodat een "hoekig" ritme ontstaat. In de dans wordt dit nog eens versterkt doordat het danspaar soms plotseling stilstaat. De rechte houding met een iets holle rug, het door de knieën buigen van de vrouw en de kruispassen van de man en de vrouw geven de dans een uitdagend karakter. 2 a De woorden en zinsneden die te maken hebben met de jacht, de spanning, de lokroep enz. zijn hier van toepassing. b De melodieën bestaan soms uit noten die fel en kort gespeeld worden (staccato) en dan weer uit lange gebonden noten (legato). In het ritme zitten soms accenten nâ de tel. Door dit ritme en de afwisseling van staccato en legato in de melodie wordt de spanning in de muziek verhoogd. In de muziek zitten veel tempowisselingen: dan weer strak in de maat, dan weer erg vrij in tempo. Dat geeft de dansers de mogelijkheid om verschillende stemmingen en temperamenten uit te beelden. Dit effect wordt nog eens versterkt doordat soms maar een paar instrumenten spelen en dan weer het hele orkest. Er zit daardoor veel dynamiek (afwisseling in hard en zacht) in de muziek. c De eerste twee alinea's gaan over de liefde in combinatie met agressie: "de jacht" en de "prooi". De derde alinea benadert de liefde veel meer van een zachtaardige, fluwelen kant. d Je zou verwachten dat de muziek hier ook in meegaat. De melodieën zouden meer legato gespeeld kunnen worden en het tempo iets minder strak. Daardoor wordt het karakter van het liedje ook direct zachtaardiger. Maar dit is niet het geval. De begeleiding is nagenoeg hetzelfde als in couplet
1. 3 a/b Behalve het hart in de kleding (in de uitgesneden hals) met aan de rechterkant de ronde vorm van de letter N van Carmen is de rode kleur en de schreeuw van Carmen erg opvallend. Het lettertype van "Carmen" is wild en dynamisch. Veel halen en verschil in dun en dik. Het suggereert in ieder geval beweging. Deze beweging wordt nog eens versterkt doordat Carmen als het ware de rechterkant van het vlak binnen komt vallen. 4 In de ouverture van de Nederlandse bewerking van Carmen wordt na de slagwerkinleiding de melodie van de habanera gespeeld door de elektrische gitaar. Door de rauwe manier van spelen van de gitarist krijg je niet alleen alvast een hoofdmelodie te horen, maar je krijgt ook direct een voorproefje van de sfeer van het stuk. 5 a Graciella Arraya zingt allereerst zonder microfoon. Klassieke zangers en zangeressen worden hierop getraind. Veel volume dus. Daarnaast zingt ze met veel meer vibrato in haar stem. Dat vindt men in de klassieke muziek mooi. En natuurlijk zingt ze in het Frans. Tot slot is het orkest in de klassieke versie een klassiek symfonieorkest met veel houtblazers en strijkers. b Dit in tegenstelling tot het begeleidingscombo met slagwerk, piano en elektrische gitaar in de Nederlandse musicalversie. Maar overeenkomsten zijn er ook. Behalve dat
de melodie hetzelfde is, worden beide zangeressen begeleid door een koor. Ook het tempo van beide versies is hetzelfde. c Door haar manier van lopen en haar gezichtsuitdrukking komt ze zelfverzekerd en krachtig over. Maar met haar verleidelijke toenadering tot Don José blijft ze wel voorzichtig en forceert ze niks. Dat merk je onder andere aan haar terugtrekkende arm- en handbewegingen als Don José plotseling driftig van zijn stoel opstaat. Opdracht 14
1a Heb je wel eens een flamencodans gezien op tv, tijdens een vakantie in Spanje of bij een andere gelegenheid? De associaties die je krijgt zijn natuurlijk heel persoonlijk. Als je ze voor jezelf hebt vastgesteld vergelijk ze dan eens met een medeleerling. Mogelijke associaties zijn: temperamentvol, hartstochtelijk, uitdagend, kleurrijk, folkloristisch. b In ons land is het heel goed mogelijk live flamencovoorstellingen bij te wonen, meestal in de schouwburg of het concertgebouw van grote plaatsen. Bij veel dansscholen of instituten voor kunstzinnige vorming worden flamencolessen gegeven. In Amsterdam bestaat een flamencodansschool die op zaterdagavond live optredens geeft. Naam van deze gelegenheid is Duende en zij is gevestigd aan de Lindengracht (tel. 020-4206692). De flamencodans is zeer expressief in het naar buiten brengen van verschillende emoties. Het dagelijks leven wordt in zang en dans uitgedrukt. 2 Het antwoord kun je vinden op de internetsite genoemd bij Opdracht 14.lc. En in het boek Dans en ballet van A tot Z, blz. 140 t/m 141 (ISBN 90 74377 58 0). S a Het stampen en ritmes maken met de hakken en de voetpunten heeft overeenkomsten met de Afrikaanse dans en Indiase dans. Dat er zulke invloeden waren is heel goed denkbaar omdat de Moren uit Noord-Afrika ook hun invloed hadden op de ontwikkeling van de flamencodans. De armbewegingen bi] de flamenco lijken op de beweging van de armen in de Indiase dans. Algemeen wordt aangenomen dat de zigeuners uit India, die zich over Azië, de Balkan en Europa verspreidden, deze invloeden hebben meegebracht. b De cultuur van die tijd komt in de dans tot uiting. Het elkaar aanraken was aan regels gebonden. Dat kon je niet zomaar doen. Door zo dicht bij elkaar te dansen, maar elkaar toch net niet aan te raken en ook door de korte felle bewegingen krijgt de flamencodans enorm veel spanning. c Het antwoord kun je vinden in het boek: Dans en ballet van A tot Z Hoe zal dat zichtbaar zijn voor het publiek? Het publiek zal zien dat elke dans anders is wat betreft ritme, structuur, emotie en uitstraling. Opdracht 15
1a Veel dansstukken in de film laten flamencodansscholen zien waar de regisseur zijn hoofdrolspeelster denkt te vinden. Een dansstuk van een heel andere aard is het fragment waarbij Carmen (de flamencodanseres) thuis is bij de regisseur om een dans door te nemen. Bij deze ontmoeting danst de regisseur samen met Carmen om haar te laten zien hoe de dans uitgevoerd moet worden. Tegelijkertijd is deze dans een liefdesverklaring van de regisseur voor Carmen. Het laatste dansstuk met de toreador laat de jaloezie en passie zien van de regisseur en tot slot de moord. b Denk daarbij aan sfeer, compositie en techniek. c Misschien moet je het fragment nog een keer draaien omdat sommigen meer kijken naar de beweging waarbij de muziek je dan helemaal ontgaat of juist andersom. d Denk bij lichaamshoudingen aan de vorm, de spanning, het ruimtegebruik. Denk bij expressie aan: vrolijk, worstelend, melancholisch, trots. Vaak domineert het ritme van de voeten, maar er is ook sprake van een sterke wisselwerking (samensmelting> tussen de flamencodanser en de gitarist. 2 a Lees hiervoor ook de inleiding op Opdracht 31 van dit thema katern. b Duende is moeilijk te omschrijven; je moet het voelen. Je zou het kunnen vergelijken met een hele diepe concentratie waarbij het lijkt alsof je op een ander bewustzijnsniveau zit. Bijvoorbeeld als je helemaal ergens in opgaat zoals bij topsport, toneelspelen, dansen, musiceren, beeldhouwen, schilderen en schrijven. Je bent dan heel geconcentreerd bezig, niets kan je meer storen, je zit er helemaal in. Opdracht 16

Je kunt onder andere informatie vinden in H.W. Janson, wereldgeschiedenis van de kunst, van de dageraad der mensheid tot heden, De Archipel. 1a/b Klassieke oudheid: bijvoorbeeld alle mannelijke sporters en goden werden naakt afgebeeld: dit omdat de klassieken (met name de Grieken) grote bewondering hadden voor een goed geproportioneerd lichaam (mooie verhoudingen); fysiek, esthetisch motief. Renaissance, barok en rococo: naar voorbeeld van de klassieken werden heldenfiguren naakt afgebeeld; fysiek, esthetisch motief. Ook werden nu vrouwen naakt afgebeeld, aanvankelijk als godin; dit had meer een esthetisch, erotisch motief, soms ook een symbolisch motief (bijvoorbeeld bij inhoudelijke verwijzing naar een klassieke mythe>. Post-impressionisme en impressionisme: vrouwelijke naaktmodellen; het gaat hier vooral om de mooie (schilderkundige) vormen en de lichtval op de lichamen; fysiek/lichamelijke en esthetische (schilderkundige) motieven. Surrealisme en magisch realisme: een combinatie van de drie voorgaande stromingen (onderwerpen en motieven). Daarnaast ook psychologische en symbolische motieven. In elk werk kan een kunstenaar weer door andere motieven gedreven zijn. Na 1945: van bijna abstract weergeven modellen tot zeer realistisch en gedetailleerde modellen. Er spelen zeer verschillende motieven een rol. Nog niet eerder is de kunst zo divers geweest: alle technieken, stijlen en motieven zijn mogelijk. Jouw voorkeur? 2 a Afbeelding 8a: De vrouw (Venus) heeft zachte, ronde vormen en lichtblanke kleuren met vloeiende kleurverlopen (kleurverschuivingen van licht naar donker); er zijn zeer weinig donkere schaduwen gebruikt. Er valt helder licht op de rechterkant van haar lichaam. Ze is met kleine penseelstreken vrij precies geschilderd; slechts enkele plekken zijn iets minder gedetailleerd (haren, wit kleedje>. Zij pakt de man (Adonis) vast en kijkt naar hem op. Hij draait zich om naar haar, met een (lichte) glimlach. Hij reageert verrast maar vriendelijk. Afbeelding 8b: De vrouw (Eva) is met grote, vrij vlakke vormen geschilderd. Nauwelijks schaduw, zwart omlijnd, witte kleuren overheersen. Je ziet de schilderstoetsen; niet alles is gedetailleerd geschilderd. Haar hand rechts bijvoorbeeld en haar haren zijn schetsmatig weergegeven. De man (Adam) staat achter haar en legt teder zijn hoofd tegen haar aan. Hij houdt haar niet (zichtbaar) vast. Afbeelding 8c: De vrouw (Eva?, de vrouw van de kunstenaar) is zeer scherp, van opzij gefotografeerd. Ze heeft wit kant om haar heen en witte bloemen in haar haar. De sensueel maar toch ook lieflijke uitstraling hiervan is in contrast met haar schoenen, houding en gezichtsuitdrukking. De man (Adam) kijkt haar glimlachend en genietend aan. Hij houdt haar vast. b Afbeelding 8a: zij is vooral aantrekkelijk door de zachte, ronde vormen en haar gave huid. Ze heeft een lieflijke uitstraling. Het bloot heeft drie functies: het benadrukt haar zachtheid, schilderkundig steekt haar lichte huid mooi af tegen de donkere achtergrond en het verwijst naar de
klassieke mythologie (in de verhalen over de klassieke goden en godinnen werden deze vaak naakt afgebeeld). Afbeelding 8b: haar vloeiende vormen en lichaamshouding geven haar een (enigszins> verleidelijke uitdrukking. Er ligt veel nadruk op haar gezicht (gedetailleerder geschilderd>. Ze kijkt open, vriendelijk en licht triomfantelijk. Het bloot heeft drie functies: schilderkundig een mooie vorm, het geeft een open indruk (overgave> en het heeft een inhoudelijke functie (het bijbels verhaal van Adam en Eva in het paradijs>. Afbeelding Sc: haar houding, de weinige kledingstukken, haar gezicht geven haar een zeer verleidelijke uitdrukking. Zij is sensueel, erotisch aantrekkelijk gefotografeerd. Haar en zijn handen spelen een belangrijke rol in "het aantrekkelijk zijn" van haar. De handen en de gezichten geven een indruk van genieten. Het bloot heeft daarbij een erotische functie. c Een vamp (ofwel femme fatale> is een aantrekkelijke vrouw die bewust invloed kan uitoefenen op een man; zij heeft hem in haar greep. In afbeelding 8c is daar het meest sprake van: de man is ondergeschikt aan haar. Het gaat in deze pose vooral om het genot van de vrouw. De man versterkt dat door zijn houding en blik; toegewijd, gericht op haar. Hij bekijkt glimlachend wat zijn aanraking voor haar betekent/bij haar teweegbrengt. 3 a Eigenlijk speelt de achtergrond in geen van de drie afbeeldingen een duidelijke erotische rol. De erotische lading ontstaat vooral door het contact tussen de man en de vrouw en doordat ze naakt zijn afgebeeld. b In dit verband heeft het begrip "aantrekkelijk" twee betekenissen (mooi en erotisch>. Vallen die begrippen voor jou samen, bij één werk? 4 Het gaat er bij deze vraag om dat je de beeldaspecten nader omschrijft en het verhaal (de inhoud> weergeeft. Zoek de informatie op die je hiervoor nodig hebt. 5 Het (soort> contact tussen de man en vrouw moet centraal staan in je tekst. En verwerk je mening, gevoelens erin. 6 Jeff Koons is een "omstreden" kunstenaar. Sinds het begin van de jaren negentig is hij wereldwijd ontdekt: mensen vinden het werk vernieuwend, bijzonder, van hoge artistieke waarde, of juist helemaal niets, kitscherig, shockerend. Hij reageert sterk op maatschappelijke fenomenen en de kritieken die hij krijgt. Hij is een zeer zelfbewuste kunstenaar die zich niet laat binden aan één stijl of techniek. Om een goed oordeel te kunnen geven moet je eerst ook ander werk van hem bekijken. Extra Opdracht 7
1Het kleine fl~~~~jefl is cupido, een klassieke (half)god die met zijn pijl en boog (ligt naast hem op de grond, richting Venus) harten van verliefden doet 11ontvlammen". In de mythologie komt Cupido vaak voor in combinatie met Venus, de godin van de liefde. In dit schilderij spant Cupido zich voor haar in: hij wekt de aandacht van Adonis (trekt hem aan zijn been). Venus kijkt Adonis vragend en verliefd aan (ze wil hem verleiden), zij blijft liever bij deze knappe jongeman dan dat ze terugkeert naar de godenwereld. kan dragen. In dat opzicht sluit het aan bij het citaat. Opdracht 20
1a Tekens verwijzen naar iets concreets, iets relatief eenvoudigs. Bijvoorbeeld leestekens, handgebaren, verkeerstekens. Symbolen verwijzen naar een groter begrip. Dat kan iets abstracts zijn, bijvoorbeeld liefde, dood, vriendschap, evenwicht. Extra Opdracht S
1 Je eigen indruk van de dans is heel persoonlijk. Maar laat bij je woordkeuze de bewegingen van de dansers het zwaarst tellen. Let daarbij ook op de manier waarop ze op elkaar reageren. 2 a Zie de uitwerking van Opdracht lS.2c. b Welk woord je ook kiest, belangrijk is dat je in je antwoord een verband legt tussen de woorden en de muziek. Bijvoorbeeld het tempo van de muziek, de gebruikte instrumenten, de sfeer van de melodieën enz. 3 a Het komt natuurlijk veel vaker voor dat bij een dansstuk muziek wordt gebruikt die daar oorspronkelijk niet voor bedoeld is. Belangrijk voor je meningsuiting is, of datgene wat de dans wil zeggen of uitdrukken in overeenstemming is met de emotionele lading van de muziek. Versterken deze elkaar of zwakken ze elkaar juist af? Los daarvan kun je de dans of de muziek (of beide) mooi of lelijk vinden. b Johan Sebastiaan Bach was een meester in het bedenken van allerlei "grapjes" met een melodie. - Zo wilde hij graag melodieën bedenken die, als je ze achterstevoren speelde, (men noemt dat "in de kreeftengang") ook mooi bleven klinken. - Of ondersteboven. Een sprongetje naar boven werd dan een sprongetje naar beneden en zo verder (men noemt dat "de omkering"). - Ook verwerkte hij in een muziekstuk vaak het thema twee keer zo langzaam of twee keer zo snel, terwijl de andere instrumenten in het gewone tempo doorspeelden. Dit zijn allemaal wiskundige bewerkingen: spiegelen t.o.v een horizontale as (omkering) of een verticale as (kreeftengang), of vergroten en verkleinen. Maar ook zonder al deze kennis hoor je de melodieën steeds "om elkaar heen draaien". Als je je een melodie als lijn voorstelt, kun je van de muziek een heel lijnenspel op papier tekenen. Als de muziek omhoog of naar beneden gaat, gaat de lijn ook omhoog of naar beneden. Als de muziek harder wordt, wordt de lijn dikker en andersom. Opdracht 21
2 a Het zijn allemaal trouwringen. Functie: het symboliseren van verbintenis. Vormgeving: gesloten cirkel, aan de "voorzijde" versierd, materiaal: goud. b De ringen verbinden twee mensen voor eeuwig aan elkaar. Zichtbaar door de ineengeslagen handen, het hart, twee delen die bij elkaar horen. Bedoeld voor het echtpaar. c De ringen op afbeelding 13a zijn het modemst, wat je kunt zien aan de strakke, geabstraheerde (bijna abstracte) vormgeving. De ringen op afbeelding 12a en b zijn veel meer gedecoreerd, met veel kostbare stenen en Latijnse inscripties. Daardoor ogen ze ouder. 3 a De ringen zijn op eieren, staand in de witte rijst gefotografeerd: symbolisch voor vruchtbaarheid. De kleuren: hemelsblauw en zuiver wit: in de zevende hemel (verliefd) en zuivere liefde. De ringen komen goed tot hun recht door de belichting (glimmers op het goud), het contrast met de blauwe achtergrond en de witte eieren. De rondingen aan de bovenkant van de ringen zijn minder goed zichtbaar. De sprookjesachtige sfeer van de foto past goed bij een "kroontjesring." b De ringen worden "aan elkaar vast" ontworpen. Eerst wordt namelijk de golvende lijn in het midden getekend, die bepaalt hoe het kroontje eruit komt te zien. Dan wordt de breedte van de ringen aan weerszijden bepaald. c Alleen de ringen met dezelfde golvende lijn passen precies op elkaar. Door de golving van de lijn telkens te variëren, ontstaat er een nieuw uniek ontwerp. Ja, de vorm komt voort uit de werkwijze (eerst de golvende lijn tekenen>. d De bovenlijn van de ring lijkt op een kroon. De naam is achteraf tot stand gekomen. De kroon werd zichtbaar nadat deze werkwijze werd gebruikt. Opdracht 22
1a Beide paren zijn trouwringen. b Verschillende kleuren goud: witgoud en geelgoud. Twee kleuren goud geeft een levendig effect. Bovendien zie je bij afbeelding 13c de weefstructuur beter, en in afbeelding 13d komen de vormen op de ring beter uit. 2 a Afbeelding 13c: het verwijst naar geweven stof en naar kant. Afbeelding l3d: de roosjes verwijzen naar de stoffen decoraties die je vaak ziet op bruidskleding (bijvoorbeeld langs de sluier). b De ringen op afbeelding lSd zijn het meest symbolisch. Rozen staan voor liefde. c Afbeelding 13d: dit paar ringen heeft een duidelijke mannen- (één roosje) en vrouwenversie (meerdere roosjes). 3 De ring is mysterieus omdat je niet precies kunt zien hoe hij tot stand gekomen is. Verder vermoed je wel dat de ontwerper een bijbedoeling gehad heeft (een duidelijk idee in zijn hoofd) zonder dat je het exact weet. 5 a Er is sprake van toegepaste kunst: de ontwerper heeft rekening gehouden met de gebruiksfunctie van de ring. Hij heeft bewust nagedacht over de vormgeving van de ringen; hij heeft een idee, symboliek voor ogen gehad met dit ontwerp. Het is redelijk uniek en bijzonder, maar vanwege de toepassing is het geen vrije kunst. Je noemt het ook wel kunstnijverheid omdat de ringen op een ambachtelijke wijze gemaakt worden. b De ontwerper spreekt ook van toegepaste kunst: zijn sieraden moeten draagbaar zijn en geen objecten zijn die in vitrines liggen. 6 a Afbeelding 13a: hier is sprake van steerfotografie. Er zijn extra elementen toegevoegd aan de toto om een bepaalde sfeer te bereiken: eieren, rijst, blauwe achtergrond. Deze elementen hebben alle een steerverhogende (en symbolische> functie. Afbeelding 13 c en d: hier is sprake van productfotografie. De foto heeft geen extra voorstelling of symboliek gekregen. De bedoeling van de foto is de producten (zo mooi/goed mogelijk) te laten zien. Bovendien is bij de foto's het standpunt verschillend: bij afbeelding 13a zie je de ringen van opzij; bij afbeelding 13c en d zie je de ringen schuin van boven. Een overeenkomst is dat de fotografen de ringen als belangrijkste hebben willen laten zien, zo aantrekkelijk mogelijk. b De verschillende totografiestijlen worden voor verschillende doelen ingezet: productfotograf ie voor reclamedoeleinden (folders, advertenties). Steerfotografie heeft ook een decoratieve functie: deze (grote) foto's hangen bijvoorbeeld in de winkel of galerie. Extra Opdracht 9
1b Zilver verstaat onder moderne puurheid: het simpele, niets overbodigs, rust uitstralend. Een eenvoud die kwaliteit heeft, zowel materieel als emotioneel; luxe met een minimum aan comfort. Hun stijl straalt een zelfbewustzijn van het stadse leven uit. De eenvoud, de luxueuze uitstraling zonder overdaad, zie je ook terug in de ontwerpen van A. v.d. Hoven. Ook zijn vormgeving heeft kwaliteit en een
stedelijk karakter. c Andere overeenkomsten: draagbaarheid van het ontwerp is belangrijk, zoeken naar een bepaalde sfeer, een (onderscheidende) uitstraling, waarbij het oorspronkelijke kernidee het meest belangrijke is in het ontwerp. Opdracht 23

1Wit is de kleur van de onschuld en reinheid. Zie hierover ook de inleidende tekst bij de witte bruid. De zwaan zelf staat voor schoonheid en gratie. De combinatie van die twee heeft dus een sterk positieve betekenis. De zwaan heeft in dit verband altijd tot de verbeelding gesproken. Denk maar aan het lelijke eendje dat door zijn soortgenoten verstoten wordt totdat hij uiteindelijk de mooiste van allen wordt; een zwaan. 2 a :n onderdeel 8 Daar komt de bruid worden ook een aantal bruikbare symbolen genoemd. b De boodschap is duidelijk: met de schoonheid van de zwaan sterft ook de natuur. c Het werk van Salvador Dali zit vol met symboliek. Hij heeft het thema van Leda en de zwaan diverse keren gebruikt. Zijn vrouw Gala stond in bijna al deze schilderijen model voor Leda. Ook kroegen en cafés hebben soms een uithangbord met een zwaan. De symboliek hiervan is iets minder verheven. 3 Het uitbeelden van een dier met muzikale middelen is veel vaker
gedaan. Componisten maken daarbij gebruik van eigenschappen
als: - het geluid, - het karakter, - de grootte, - de manier van voortbewegen, - de omgeving, - het uiterlijk enz. Maar dit kun je dus ook omdraaien. Welke eigenschappen van het dier hoor jij in de muziek? En is dit achteraf in overeenstemming met datgene wat de componist uit wilde beelden? Of anders gezegd: welke muzikale middelen (tempo, instrumentatie, ritme, klanksterkte, melodie) heeft de componist gebruikt? Zo kun je je eigen mening toetsen aan het muzikale beeld dat de componist van het desbetreffende dier heeft gehad. 4 a Allereerst is het belangrijk dat je voor jezelf hebt uitgemaakt welke eigenschap(pen) of welke symboliek van de zwaan jou aanspreken. Probeer dat in muziek te vertalen. Je hebt enkele voorbeelden gehoord: die mag je als uitgangspunt nemen maar dat hoeft niet. Zoek er daarna pas een muziekvoorbeeld bij. b Bij het antwoord op deze vraag kun je gebruikmaken van datgene wat bij vraag 3 staat. Opdracht 24
1Op de cd-rom zie je twee verschillende versies van Het
Zwanenmeer, beiden uitgevoerd door het Nationale Ballet. Het
eerste stuk dateert uit 1965 het tweede stuk is in 1994 door
Rudi van Dantzig ontworpen. 2 a Het eerste dansstuk valt onder het academisch ballet. Het stuk van Van Dantzig onder moderne dans. Beiden vallen onder het verhalende of uitbeeldende ballet. b De functie van de dansers in deze fragmenten is: een gevoel van liefde voor elkaar in dans uit te beelden. 3 a Liefde en wanhoop. Dat heeft te maken met het sprookje waarover het hier gaat, de twee geliefden ontmoeten elkaar op een moment dat de betovering van de zwaan tijdelijk opgeheven is. Ze weten dus dat hun samenzijn ieder moment kan ophouden. Het eerste stuk lijkt iets meer wanhoop te verbeelden, het is dramatischer, trager, en dus komt het zwaarder op ons over. b De zwaan. c De man volgt en ondersteunt de vrouw in haar bewegingen. Het effect daarvan is dat je als kijker het gevoel krijgt dat hij dichtbij haar wil zijn, haar in alles wat ze doet wil volgen, in de zin van: "ga alsjeblieft niet weg". 4 a De solo wordt in dit fragment van Het Zwanenmeer gespeeld door de viool. De harp begeleidt de viool met gebroken akkoorden (dit noemt men arpeggio's). Een soort kabbelend snarenspel waarmee Tsjaikowsky de vloeiende beweging van de zwaan en het water uit wilde beelden. b In dit muziekfragment wordt de melodie veel langzamer gespeeld dan in De dans van de zwanen uit hetzelfde ballet. In De dans van de zwanen worden veel meer instrumenten gebruikt (vooral houtblazers en strijkers) dan in het dansfragment op de cd-rom Hotel Palet. Het gebruik van slechts twee instrumenten maakt de sfeer intiemer. Opdracht 25
1Het verhaal speelt in Engeland, waar openlijke homoseksuele verhoudingen nog niet zo gewoon zijn als bij ons. Maar ook hier is het niet altijd makkelijk om voor je gevoelens uit te komen, zeker in zo'n vriendendub. Hoe vertel je zoiets? Dit is een uitgelezen gelegenheid: er is een duidelijke aanleiding en je hoeft niet naar de juiste woorden te zoeken, omdat je de woorden van de dichter gebruikt. 2 Het is altijd moeilijk je diepste gevoelens aan anderen duidelijk te maken, omdat woorden vaak erg banaal klinken, vooral als het gaat om zaken als liefde en verdriet. Een kunstwerk kan dan het voertuig van je gevoelens zijn. Het zijn natuurlijk niet exact jouw gevoelens, maar jij hebt wel zelf voor deze vorm gekozen. Het werk wordt dan een zelfgekozen symbool voor wat je eigenlijk wil zeggen. 3 a Het gedicht op zich kan in verschillende situaties een functie hebben. Het gaat over het verdriet, over het heengaan van iemand op wie je erg gesteld bent en dat hoeft niet over een innige liefdesrelatie te gaan. Bovendien hoeft het ook niet over iemand te gaan die dood is. Je zou het ook kunnen lezen als een klacht over een verbroken relatie: nu de ander er niet meer is, lijkt het of hij dood
is. 4 Wilmink heeft zich een aantal vrijheden veroorloofd, die in enkele gevallen een ander beeld opleveren, zoals in regel S en 10 en 16. In andere gevallen blijft het beeld bestaan, maar het wordt anders ingekleurd, zoals in regel 2: prevent the dog from barking with a juicy bone ("verbiedt de honden hun banaal geluid.") Soms gebruikt hij ook een ander woord in verband met het metrum of het rijm. Meestal is dat niet storend (bijvoorbeeld in regel 11 midnight = middag). Het woordgebruik van de vertaler is alledaagser, zoals: giet leeg die oceaan/ niets deugt meer/ kortsluiting/ maak de zon onklaar. De sterke kant aan de vertaling is dat hij erg direct is, maar juist dat alledaagse maakt het misschien ook wat minder poëtisch. Mooie zinnen bij Wilmink zijn regel 10-12. Opdracht 26

2 a Na de binnenkomst van de kerkgangers zien we in een totaaishot de voorganger, die de vriend aankondigt. Dan volgt een close-up van Matthew, gevolgd door een totaalshot van de voorkant van de kerk met de man achter de kist. Hij vertelt hoe anderen de overledene zagen en eindigt met zijn eigen visie. Hij zegt dat hij die zelf niet in woorden kan uitdrukken en daarom zijn gevoelens laat vertalen door het gedicht van Auden: 11Want dit is wat ik eigenlijk wil 11 zeggen. Tijdens de toespraak wisselt het cameraperspectief voortdurend. Je kijkt nu eens met de kerkgangers mee naar de kist en de spreker en dan weer vanuit het standpunt van de spreker naar de kerkgangers. Naarmate het verhaal van Matthew vordert komt de camera (in close-ups) steeds dichter bij de personages. Met name tijdens het gedicht, als de emoties zowel bij de spreker als de kerkgangers sterker worden, zien we afwisselend vooral het hoofd van één individu en daarmee de individuele emotie. Bij Matthew is dat het sterkst als hij zegt: "1 thought that my love would last for ever; 1 was wrong." Tijdens het zeggen van de laatste strofe (buiten beeld) wordt de kist overgebracht van de kerk naar de auto. c De beelden van de kerkgangers tonen de directe reacties op de woorden van de spreker, waardoor ze nog meer effect krijgen (de glimlach na een aardige opmerking, instemmend geknik na een karakterisering). Ze versterken de identificatie van de kijker met het verdriet van de vrienden van de overledene. De beeldwisselingen tussen Matthew, die met toenemende ontroering het gedicht voordraagt, en de beelden van de reacties van de mensen in de kerkbanken versterken de emoties van de kijkers. 3 a Het gevoel dat in de kerk door het gedicht wordt
opgeroepen, blijft ook buiten behouden. Het was anders bij het verlaten van de kerk ongetwijfeld verbroken. 4 De ondertiteling is meestal een zo letterlijk mogelijke (zakelijke) vertaling en ondersteunt het begrijpen van de oorspronkelijke tekst. In die functie is het een zeer aanvaardbare tekst. De vertaling van Wilmink zou als ondertiteling waarschijnlijk minder goed werken, omdat er nogal wat afwijkingen in voorkomen. 5 a Blue betekent somber, terneergeslagen. Het verband met een begrafenis (funeral) is duidelijk. b De blues is een, van oorsprong, zwarte muziekstijl waarin de mensen hun ellende van alledag bezingen. - De tekst van de blues is dus ook vaak verdrietig. Vandaar het woord blue(s). - Het tempo van de blues is langzaam, haast slepend, en werd oorspronkelijk begeleid op de gitaar. - Sommige tonen van de bluestoonladder worden iets te laag gezongen zodat het lijkt alsof er niet zuiver gezongen/gespeeld wordt. Deze "te laag" gezongen noten noemt men blue-notes. Het geeft een klagelijk tintje aan de muziek en versterkt daarmee het droevige karakter. - Instrumenten waarop je heel gemakkelijk naar die lagere tonen toe kunt glijden, zijn: gitaar, trombone, saxofoon, viool en natuurlijk de menselijke stem. De gitaar was het goedkoopst en je stem had je altijd bij
je. Zo is de blues ontstaan als zang met gitaarbegeleiding. - De tekst van de blues heeft een vast vormschema gekregen. De eerste regel van elk couplet wordt twee keer gezongen, waarna er als een soort conclusie een derde regel volgt. De vorm van een couplet is dus: a-a-b. Elke regel bestaat uit vier maten en de akkoorden die in elke maat gespeeld worden staan ook vast. Een bluesschema bestaat dus uit een reeks van twaalf maten (3 x 4> met vaste akkoorden. c De tekst van de Funeral blues spreekt voor zich. Door de langzame muziek wordt het droevige aspect ervan versterkt. Een emotionele verdubbeling. d De muziek is langzaam en een beetje melancholiek. Maar de vorm van de coupletten van het gedicht (vier regels zondër zekstherhaling) is geen bluesvorm. Ook hoor je niet echt blue-notes en de instrumentale begeleiding is van een "klassiek" orkest. Toch kun je, vanwege de droevige sfeer, best van een blues spreken, ook al zijn het gedicht en de muziek dat in de letterlijke zin van het woord niet. Opdracht 27
1De naam van Freddy Mercury staat nergens in de song, maar de titel geeft wel aan dat het speciaal voor iemand geschreven is die dood is gegaan. Woorden en zinsneden als "angel", "raining in heaven", "life goes 0fl without you", flyour leaving" spreken voor zich. 2 Dat het een zeer goede vriend is geweest waar ze veel mee gedeeld hebben is duidelijk: "the party must be over", "the good die young", "raise our glasses one more time". Ook al is de overledene onbereikbaar geworden, Brian May zingt dat hij geen afscheid wil nemen van zijn vriendschap voor hem/haar: "1 ain't never saying goodbye". 3 De muziek is in een driekwartsmaat geschreven: een (Weense) wals. Zie hierover ook Opdracht 1.4. Toch komt het tempo van de muziek langzaam over. De sfeer en de tekst van de muziek zijn gevoelig en heel persoonlijk. Door de manier van zingen, met name aan het eind van het lied, schreeuwt Brian May het als het ware uit. De rauwe klank hier en daar van de elektrische gitaar versterkt dit nog eens. 4 Over het woord "blue" en de blues is in de uitwerking van Opdracht 26 al het een en ander geschreven. 5 Omdat de beste vriend van de overledene voor het eerst iets van zichzelf laat zien, dat maatschappelijk gesproken gevoelig ligt, maakt de ingetogen "Funeral blues" heel veel indruk. Niemand wist irraters af van de liefdesrelatie tussen deze twee mannen. Wanneer dit bij iedereen bekend was geweest en men vooraf mee had kunnen leven met het intense verdriet van de spreker, dan had de regisseur meer ruimte gehad om No one but you in plaats van de Funeral blues te gebruiken. Dan nog is de keuze van een van de twee muziekstukken heel persoonlijk. Opdracht 28
1Fragment Dirk Tanghe
a Romeo en Julia proberen op een strak gespannen draad naar elkaar toe te kruipen. Ze uiten hun liefde en kussen elkaar, waarna Julia naar beneden dreigt te vallen. Door de bijna-valbewegingen krijgt de scène een humoristisch effect. b Beiden zijn gelijk in hun verlangen naar elkaar. Het zijn jonge figuren, gekleed in alledaagse kleding (wit overhemd en donkere broek). Je zou ze zo op straat tegen kunnen komen. Ze zijn vooral heel gewoon. Het bijzondere zit in de situatie. c De situatie op zich is door de vormgeving niet zo geloofwaardig; het is duidelijk dat we met theater te doen hebben. De woorden en gebaren van de spelers zijn echter zo oprecht, dat de toeschouwer hun verlangen naar elkaar als geloofwaardig zal ervaren. d Decor: je ziet hier uitsluitend de wankele draad, waarop het moeilijk is om bij elkaar te komen. De betekenis ligt voor de hand: hun oprechte liefde heeft een wankele basis. Hun samenzijn verloopt moeizaam door de omstandigheden van buiten. Fragment Rudi van Dantzig
a Romeo nadert het balkon, waarop Julia verschijnt. Ze komt naar hem toe en samen dansen ze over het plein voor het huis. Romeo tilt Julia op. Ze omarmen en kussen elkaar. Aan het slot knielt hij voor haar neer alsof hij haar ten huwelijk vraagt. b Romeo draagt eerst een donkere cape op een maillot, later een losse blouse. Julia is gekleed in een doorzichtige (nacht?)japon. Julia toont geen aarzeling; ze geven zich over aan hun liefde voor elkaar. c Je zult dit in het dagelijks leven zelden tegenkomen, maar binnen het kader van een dansvoorstelling is de scène geloofwaardig. Hun bewegingen en gelaatsuitdrukking suggereren liefde. d Decor: een tamelijk gestileerd balkon en een trap voor een huis. De wapperende gordijnen op het balkon suggereren een zekere dreiging voor de relatie van buitenaf. e De muziek onderstreept de romantiek van de ontmoeting en ondersteunt de dans. Fragment Franco zetfirelli
a Romeo klimt vanuit de struiken via een boom omhoog naar het balkon waar Julia op hem wacht. Hij verklaart zijn liefde aan de wat zorgelijke Julia. b Julia is gekleed in een tijdloze jurk. Romeo lijkt op een middeleeuwse page, ook door zijn kapsel. Beiden zijn tamelijk jong. Romeo toont de meeste hartstocht en zucht vaak. Julia is voorzichtiger, terughoudender. c Het decor is realistisch: een balkon dat uitziet op een tuin. Er gaat geen bijzondere symboolwaarde van uit. De scène ziet er geloofwaardig uit. 2 De voornaamste overeenkomst is het handelingsverloop; de verschillen zitten in de vormgeving. Het toneelbeeld van de Zeffirelli-film is het meest realistisch. Het zou op locatie gefilmd kunnen zijn. De Dirk Tanghe-voorstelling is door het taalgebruik het meest herkenbaar en staat daardoor waarschijnlijk het dichtst bij de hedendaagse toeschouwer. Bij Van Dantzig gaat het om een volwassen liefdespaar; de scène is de meest sprookjesachtige van de drie. De personages bij Tanghe zijn herkenbare jongeren; bij Zeffirelli lijken ze veel kinderlij ker. Julia is bij Zeffirelli het meest terughoudend; in de andere fragmenten geven Romea en Julia zich op gelijke wijze aan elkaar over. mislukt schiet ze zich door het hoofd. Het slot bestaat uit een reeks flash backs van de gelukkige momenten die ze samen hebben meegemaakt. c Het antwoord op deze vraag is afhankelijk van jouw waardering. Er zijn mensen die alle actualisering afwijzen, terwijl anderen dat een goede manier vinden om oude teksten dichterbij te halen. Geef goede argumenten voor jouw mening. 3 a/b Een liedje dat decennia lang gezongen, gecovered en gespeeld wordt, is bij een groot publiek aangeslagen. Of het liedje bij jou ook aanslaat, is maar de vraag. Over smaak valt niet te twisten. Maar dat doet voor het beantwoorden van de vraag niet ter zake. Voor een groot publiek dus en niet al te moeilijk in het gehoor liggend. Evergreens zijn vaker een ballad (langzaam, verhalend nummer) dan een liedje met een up-tempo (snel>. Wat de tekst betreft gaat een liedje dat over de liefde gaat er meestal in als koek. Een pakkend refrein dat makkelijk mee te zingen is, helpt enorm. Het gevoel dat uit de tekst en de muziek spreekt is dus belangrijk. Sommige ballads gaan over verdriet en ellende, maar dan zeggen wij al gauw dat het een smartlap is. En dat heeft niet altijd een positieve betekenis. Een evergreen met een verhalend karakter komt veel minder vaak voor. Evergreens zijn meestal wat langere nummers. Drie minuten of meer is geen uitzondering. Je hebt immers tijd nodig om je in te leven in het liedje en de emotionele opbouw van de tekst en muziek op je in te laten werken. 4 Het zijn allebei ballads en ze gaan allebei over de liefde. - Kissing you duurt vijf (!) minuten en heeft een beetje een droevig karakter. - Maria duurt maar tweeënhalve minuut en is veel verwachtingsvoller. Maria is voor iemand persoonlijk bedoeld, terwijl Kissing you zowel voor een man als een vrouw bedoeld kan zijn. - Bij allebei de liedjes zijn de violen belangrijke begeleidingsinstrumenten. Opdracht 30
1Het eerste gedeelte is een beschrijving van een gedachte. De "ik" ziet in gedachten een man tegenover haar geliefde zitten; de man moet wel overgelukkig zijn dat hij naar haar stem en lach mag luisteren. Haar hart gaat ervan bonzen. Vanaf regel zes worden de lichamelijke reacties beschreven. 2 Haar hart bonst, haar stem stokt, ze kan haar tong niet meer gebruiken, ze krijgt het warm, ze ziet niets meer en haar oren suizen, ze begint te zweten en te beven, het lijkt of ze dood gaat. De gevoelens worden dus steeds intenser tot ze zelfs een gevoel van doodgaan ervaart. 3 Er zijn verschillende antwoorden mogelijk, bijvoorbeeld: "als ik maar weet dat jij van mij blijft houden" of "als ik maar weet dat je bij mij terugkomt" of "als hij je maar niet verleidt". 4 Liefdesgedichten zijn vaak tijdloos, omdat de gevoelens universeel zijn. Het gedicht zal - op de verwijzing naar de goden in regel 1 na - ook bij hedendaagse lezers als eigentijds kunnen overkomen. Extra Opdracht 12

1Regel 1-12 en regel 13-23. In het eerste deel beschrijft de "ik'1 haar heftige lichamelijke reacties als ze '5 nachts overvallen wordt door de gedachte aan haar geliefde. In het tweede deel is de "ik" meer tot rust gekomen. Het is een overpeinzing, waarin ze aan Sappho vertelt waarom ze zo reageert. Ze woont nu al enkele weken op "haar breedtegraad"; ze bevindt zich dus kennelijk op het eiland waar Sappho leefde (Lesbos). Sappho moet haar kunnen begrijpen want ook zij kende de gevoelens in een dergelijke situatie. 2 De situatie van de beide dichters is vrijwel gelijk. Het eerste deel van het gedicht van Elly de Waard lijkt sterk op het tweede deel van dat van Sappho, namelijk de beschrijving van lichamelijke reacties. 3 De reacties van de "ik" in het gedicht van De Waard zijn echter door het woordgebruik erotischer van aard (naast elkaar slapen, hitte vormt gloed tussen dijen, krachtig liefdeszweet). Dat maakt het gedicht heftiger. Omdat De Waard zich tot haar kunstzuster uit de Oudheid richt, wordt deze liefdessituatie in een historisch kader geplaatst. 5 De gevoelens die je hebt, als je weet dat je geliefde op dit moment bij een ander is, zijn waarschijnlijk voor iedereen gelijk of in elk geval herkenbaar en dan maakt het niet uit wat de aard van die relatie is. Opdracht 31
1a Als je geen voorbeelden weet, kun je gaan observeren, bijvoorbeeld in een discotheek, op een schoolfeest of tv. b Kijk bijvoorbeeld in de bibliotheek bij de dansboeken. Let erop dat het een actiefoto is en geen geposeerde foto. 2 b Denk aan liefdesaspecten als: uitdaging, aan- en afstoten, overgave, open en gesloten lichaamshouding, gezichtsexpressie, aankijken of gezicht afwenden. c Actiefoto's kun je herkennen aan een bepaalde spontaniteit; je kunt zien dat het direct uit het leven gegrepen is (of in dit geval tijdens de dansactie) en dat er niet voor geposeerd is. d Heeft dat te maken met lichaamshouding, compositie van de lichamen, expressie, associaties die je krijgt, of wekt het misschien een bepaalde emotie bij je op? Opdracht 32
1b Het is vooral de spanningsopbouw, het spel van aantrekken en afstoten, in de balletten van Van Manen die een erotische lading bewerkstelligen. De bewegingen zijn over het algemeen vrij strak. Verder brengt Van Manen ook humor in de dans door bijvoorbeeld zelf op hele hoge hakken te dansen, of door een bepaalde beweging waarmee hij de menselijke verhoudingen relativeert of bekritiseert. 2 a Zoals gezegd verzet Van Manen zich tegen traditionele opvattingen in de maatschappij. Voor hem zijn de seksen gelijk. In één van zijn dansstukken danst Van Manen zelf op hoge hakken. Is het trouwens zo gek dat mannen rokken - dragen? Denk daarbij aan de Schotten met hun kilts en mannen uit de oosterse cultuur die rokken of jurken dragen. En aan vrouwen die lange broeken dragen. b Denk daarbij aan beweging en houding, de onderlinge relaties, hoeveelheid mannen en vrouwen. De lichaamslengte van de dansers. Het ruimtegebruik. Kleding, kapsels en decor. c Hiervoor kun je o.a. het boek Hans van Manen foto's-feiten-meningen, raadplegen, onder redactie van M. Jonkers, P. Kottman, J.Lamoree, D. Stavenuiter, Nederlands Instituut voor de Dans, Amsterdam 1992. ISBN 90 71718 093
3 b Had je bepaalde verwachtingen, valt het mee of tegen? Kun je de thema's afscheid nemen en verlangen naar eruit halen? Hoe vind je de dansstijl en muziekkeuze? c Twaalf mannen tegenover drie vrouwen, de drie verschillende duetten. Versterkt dat het thema of heb je zelf andere ideeën hierover? d Dit is een persoonlijke vraag. Wat je je kunt afvragen is waarom hij daar 12 mannen heeft neergezet als één blok en wat daar de betekenis van kan zijn. Is het eigenlijk bedoeld als één persoon met verschillende emoties? Is het misschien de kracht van de vrouw? Zijn het drie kansen die gegeven worden? e Er vinden geen hele heftige emotionele uitbarstingen plaats in gezichtsexpressie of beweging, alles blijft vrij gestileerd en toch is de spanning heel goed voelbaar. 4 a Het eindbeeld is heel sterk. Emotioneel gezien verbeeldt het woede. Stel je voor dat de mannen ontspannen met de handen in de zij, iets achterovergeleund, zouden eindigen. Dan zou je een heel ander gevoel aan dit dansstuk overhouden. Als je iets gaat veranderen, realiseer je dan dat de rest van het stuk ook aanpassing nodig heeft; er moet een logische lijn in zitten. b Een combinatie van academisch ballet en moderne dans. Opdracht 33
2 a De vrouw: zittende houding met neergebogen hoofd, armen en benen gespreid. Eén hand open, één hand en arm om de man geslagen. Ogen half gesloten, emstige maar ook rustige gezichtsuitdrukking. Man: liggende houding op de schoot van de vrouw. Armen hangen slap langs zijn lichaam, het hoofd achterover gebogen (enigszins opzij). De benen zijn gebogen. Zijn ogen zijn gesloten; ook zijn gezicht ziet er rustig uit. Er is sprake van bezieling. Dat wordt zichtbaar doordat de figuren echte mensen lijken van vlees en bloed (aderen1 spieren, botten zijn allemaal door de "huid" heen te zien). Ook door de kleding heen "zie11 je een lichaam. De verhoudingen van de lichamen en de houdingen die zij hebben aangenomen komen ook levensecht over. Maar vooral de gezichten lijken bezield. Veel gevoel is zichtbaar op de (gave) gezichten: de vrouw lijkt sereen, in gedachten verzonken, vervuld van emotie; maar ook de (dode) man lijkt een persoon met ziel. b De vrouw: de Maagd Maria, de man: haar zoon Jezus Christus. Maria is herkenbaar aan haar hoofddoek, en haar serene uitstraling. Jezus Christus is herkenbaar aan zijn lendendoek. Ze zijn vooral te herkennen doordat ze op deze manier samen zijn verbeeld: Maria treurt om haar dode zoon. c Michelangelo heeft gladde delen (en daardoor lichte stukken; het licht wordt goed weerkaatst) afgewisseld met gedeeltes met veel plooien en details (en daardoor donkerder stukken, er zijn veel holtes waar schaduw ontstaat). Door het licht-donkercontrast dat zo ontstaat, lijkt het beeld levendig en ruimtelijk. Dat effect wordt versterkt doordat je door de kleding heen de rondingen van het lichaam kunt zien. De kleding lijkt soepel het lichaam te volgen. Het beeld lijkt ook ruimtelijk (het staat nadrukkelijk in de ruimte) doordat de houdingen van de lichamen alle kanten de ruimte in wijzen, en doordat het beeld aan alle kanten gedetailleerd en met veel aandacht is vormgegeven. Het beeld is van alle kanten mooi om te zien. d Maria heeft hier een jong gezicht. Terwijl je aan de leeftijd van haar zoon kunt opmaken dat ze veel ouder moet zijn. Ze denkt hier (nu haar zoon is gestorven) terug aan de tijd dat Christus, de Verlosser, net geboren was. Toen was zij gelukkig; haar zoon kwam vrede brengen. Vandaar dat haar gezicht niet verdrietig kijkt1 maar juist rustig, bijna vredig. Dit moment van een moeder die terugdenkt aan de geboorte van haar kind als het al gestorven is, spreekt veel mensen aan. Het beeld dat toch heel evenwichtig en harmonieus lijkt, bezit eigenlijk een grote spanning, een enorme tegenstelling. Als je dat in een beeld op zo1n mooie manier kunt uitdrukken, dan ben je een groot kunstenaar. Beschrijf welke gevoelens dit beeld bij jou oproept. Kun je het bovenstaande zien in het beeld? Opdracht 34
1a Cox ontfermt zich op (ongeveer) dezelfde manier over haar zoon als de moeder over de zoon in afbeelding 16a. Zij draagt hem, koestert hem. Zij kijkt (wel> naar hem. De gezichtsuitdrukkingen zijn verschillend. Maria ziet er vredig uit, terwijl Cox bezorgd kijkt. Maria koestert een mooie herinnering aan haar dode zoon (zij denkt aan het verleden); Cox is vooral bezorgd om de toekomst van haar zoon. b Kunstenaars citeren vaker een andere (grote) kunstenaar. Door alle voorgaande verhalen en thema's uit de (kunst)geschiedenis te kennen, krijgen beelden meer betekenis, meer lading. Het beeld vertelt meer dan je feitelijk ziet. Kunst wordt interessanter als er meer(dere) betekenissen aan te verbinden zijn. Dat geldt ook voor deze foto van Cox. Zij plaatst zich in de geschiedenis door naar Michelangelo te verwijzen. Haar foto krijgt meer betekenis door deze vergelijking. Haar kunstwerk krijgt naast de actuele inhoud ook een historische verwijzing. Daardoor wordt het des te opvallender dat zij een zwarte vrouw is; dat is uitzonderlijk in de kunstgeschiedenis. c Ze stelt ter discussie dat in sommige zwarte kringen de lichthuidige zwarten niet als echt zwart gezien worden, maar als een vermenging met de witten, die de zwarten discrimineren. Deze vermenging is blijkbaar door sommigen moeilijk te plaatsen: horen ze nu bij de witten of bij de zwarten? Horen ze bij de groep die de zwarten discrimineert? Hoe belangrijk is raszuiverheid? 2 a Van Manen poseert met een man; hij is homoseksueel. In het licht van zijn leven is het logischer dat hij een man vasthoudt. Van Manen is zeer mannelijk gekleed. Hij presenteert zich als een man die een mooie jonge man, die vol overgave op zijn schoot ligt, zorgvuldig (kijk naar zijn handen!> vasthoudt. b De foto van Cox heeft hardere contrasten (feller belicht). Het licht komt van links voor; in de foto van Van Manen komt het licht van rechtsboven. Cox kijkt opzij, bezorgd. Van Manen kijkt recht in de camera, hij lijkt verbaasd op te kijken (is hij door de fotograaf "betrapt'1?). De foto van Cox lijkt van dichterbij genomen, het lichaam van de zoon wordt afgesneden door het kader (het past er niet geheel O~) Centraal in de foto is een (compositie> driehoek tussen haar gezicht, zijn gezicht en haar borsten. De foto van Van Manen lijkt van iets verder weg genomen, vanaf een lager standpunt. Het accent van de foto ligt iets boven het midden: de (compositie> driehoek tussen zijn gezicht en beide handen. Het lichaam van de jonge man (een bekende danser) op de foto van Van Manen, is goed zichtbaar en heeft een open houding. Het gaat in deze foto om het zinnelijk genot van een naakt lichaam. Vandaar ook dat zijn gezicht niet zo duidelijk zichtbaar is: het gaat meer om de schoonheid en aantrekkelijkheid van zijn lichaam. Het gezicht van de zoon van Cox speelt een belangrijke rol in de betekenis van de foto: daardoor wordt extra goed zichtbaar dat het om een "lichthuidige zwarte" gaat. 3 a Diegene die wordt vastgehouden op alle drie de afbeeldingen is de belangrijkste persoon voor hem/haar. Zij hebben een keuze gemaakt. Om die persoon geven zij veel; zij koesteren hem.