Sterrenbeelden

De Dierenriem Er is veel onderzoek gedaan aan het ontstaan van de dierenriem. Eén van de theorieën wijst naar de oude culturen die enkele duizenden jaren voor het begin van onze jaartelling in het gebied tussen de Eufraat en de Tigris hebben geleefd(gelegen in het huidige Syrië). Men heeft aanwijzingen gevonden dat de originele dierenriem slechts uit zes sterrenbeelden bestond: Stier, Kreeft, Maagd, Schorpioen, Steenbok en Vissen. Later zou deze zijn uitgebreid naar twaalf tekens i.v.m. het voorkomen van 12 volle manen in een jaar in dit gebied van de sterrenhemel. In de Arabische geschiedschrijving heette de dierenriem Al Mintaka al Buruj, wat de Gordel der Tekens betekent. In de Griekse geschiedschrijving spreekt men over Twaalf Delen. Aristoteles schreef in de vierde eeuw voor Christus over de Cirkel der Kleine Dieren (waarschijnlijk maakte het sterrenbeeld Weegschaal toen nog geen deel uit van de dierenriem). de dierenriem werd door de Romeinen Zodiacus genoemd (waar ons woord zodiak van is afgeleidt). Ook uit oude Indiase en Chinese manuscripten* is af te leiden dat ze één of andere vorm van dierenriem kenden, alhoewel die niet dezelfde dieren hadden als de Grieken en de Romeinen. waarschijnlijk hebben alle culturen op aarde een vorm van dierenriem gekend: in de achttiende eeuw zijn amuletten van de aboriginals gevonden waarop de hemel was afgebeeld, verdeeld in twaalf delen. Het is bekend dat veel culturen dieren gebruikten voor het benoemen van de sterrenbeelden. De dierenriem zoals wij die nu kennen wordt veelal gebruikt in de astrologie naar het trekken van horoscopen. Voor de moderne astronomie is de dierenriem niet meer van belang, want duizenden jaren geleden tot ergens in de achttiende eeuw was er geen of weinig onderscheid tussen astrologie en astronomie te maken. Onze dierenriem bestaat uit de volgende sterrenbeelden: Overzicht sterrenbeelden dierenriem Nederlandse naam Latijnse naam Data

Ram Ariës 21 maart-20 april
Stier Taurus 21 april-21 mei
Tweelingen Gemini 22 mei-21 juni
Kreeft Cancer 22 juni-23 juli
Leeuw Leo 24 juli-23 aug. Maagd Virgo 24 aug.-23 sept. Weegschaal Libra 24 sept.-23 okt. Schorpioen Scorpius 24 okt.-22 nov. Boogschutter Sagittarius 23 nov.-22 dec. Steenbok Capricornus 23 dec.-20 jan. Waterman Aquarius 21 jan.-19 feb. Vissen Pisces 20 feb.-20 maart Maagd, Virgo Virgo is het op één na grootste sterrenbeeld aan de hemel (na Hydra, de waterslang). De Maagd maakt deel uit van de dierenriem. De Zon trekt in september door Maagd en het sterrenbeeld wordt daarom met de oogst geassocieerd. Virgo wordt afgebeeld als een maagd. In de Egyptische oudheid was ze de godin Isis, de beschermster van leven en dood. In de Sumerische beschaving was ze Ishtar of Inanna: koningin van de hemel. In de Romeinse tijd was ze Ceres: de godin van de en de groei van de planten: in het bijzonder graan. Haar feest werd gevierd in de tweede week van april als het sterrenbeeld verschijnt aan de sterrenhemel. De Romeinen hebben simpelweg de Griekse godin Demeter geadopteerd. Deze godin van de landbouw was een zuster van de oppergod Zeus. Haar naam komt voor op kleitabletten van 1300 v.Chr. a Virginis is bekend als Spica. Spica is een blauwwitte dubbelster met een periode van slechts vier dagen. Spica is ongeveer tweemaal zo groot als onze zon maar meer dan 200 keer zo helder. g Virginis draagt de naam van de Romeinse godin van de Voorspelling: Porrima. Porrima is een dubbelster op een afstand van 32,9 lichtjaar. De ster is anderhalf maal zo groot als onze zon. Dubbelsterren g Virginis is een mooie dubbelster bestaande uit twee sterren van magnitude 3,5. De omlooptijd bedraagt 169 jaar. q Virginis is een witte ster met twee begeleiders die beide redelijk zwak zijn. De hoofdster is van magnitude* 4,4. Begeleider B van magnitude 9,4 terwijl ster C een helderheid heeft van magnitude 10,4. p Virginis is een gefixeerde dubbelster van magnitude 4,8 resp. 9,3. De hoofdster heeft een zachtgele kleur. Variabele sterren De enige noemenswaardige veranderlijke ster is R Virginis. Dit is een langperiodiek veranderlijke die in helderheid varieert van 6,5 tot 12,1 met een periode van 146 dagen.
Deep Sky objecten Virgo heeft verscheidene mooie deep sky objecten: we kennen de beroemde Virgo cluster van melkwegstelsels waar elf Messier*-objecten deel van uit maken. In hetzelfde gebied komen een aantal mooie NGC-objecten voor. De Virgo cluster staat op een afstand van ongeveer 42 miljoen lichtjaar. Om de Messier-objecten in Virgo te kunnen zien is minimaal een 15 cm telescoop nodig. Schorpioen, Scorpius Gaia, Moeder Aarde, stuurde de Schorpioen achter Orion aan om hem te doden. Later werd het sterrenbeeld aan de sterrenhemel geplaatst op jacht naar Orion, maar hij krijgt hem nooit te pakken, want als Orion in het westen verdwijnt verschijnt de Schorpioen pas in het oosten. Ze staan nooit op hetzelfde moment aan de hemel. Schorpioen is één van de oudere sterrenbeelden, en waarschijnlijk ook één van de zes originele sterrenbeelden die de allereerste Dierenriem vormden. De zon reist nog steeds door schorpioen, maar heeft er nu nog maar 9 dagen voor nodig. De rest van de tijd verblijft de zon in Ophiuchus, het enige sterrenbeeld waar de zon doorheen reist zonder dat het deel uitmaakt van de dierenriem. De schorpioen vormt een enorme S aan de sterrenhemel. Veel oude culturen herkenden er een schorpioen in. Vroeger was het sterrenbeeld veel groter maar een gedeelte vormt nu Lupus, de Wolf. Schorpioen is één van de helderste grote sterrenbeelden. Helaas komt schorpioen in Nederland haast niet boven de horizon uit. Alpha Scorpii is ook bekend als Antares (Rivaal van Mars). Het is één van de vier koninklijke sterren uit de oudheid samen met Aldebaran, Regulus en Fomalhaut. De ster heeft een dieprode kleur. Antares is een rode reus die onder goede omstandigheden als een dubbelster te herkennen is. Men schat dat de ster ca. 300 maal zo groot is als onze zon. Antares staat op 600 lichtjaar afstand. Eén graad ten westen van Antares vinden we de bolhoop M*4 terwijl 4 graden NNW de bolhoop M80 is te vinden. Dubbelsterren Alpha Scorpii is een visuele dubbelster die moeilijk is te onderscheiden door de heldere hoofdster. Antares heeft een helderheid van magnitude 1,1 terwijl de begeleider 5,4 is. De begeleider heeft een groenachtige kleur en draait in 900 jaar een rondje rond Antares. Bèta Scorpii is een meervoudige dubbelster: elk van de beide sterren is weer dubbel. Xi Scorpii is ook meervoudig dubbel. Sigma Scorpii is een dubbelster met een zwakke begeleider van magnitude 8,2. De hoofdster heeft een helderheid van magnitude 2,9. Variabele sterren RR Scorpii is de helderste langperiodiek veranderlijke in het sterrenbeeld. De helderheid varieert tussen magnitude 5,0 en 12,4 met een periode van 281 dagen. Deep Sky objecten Schorpioen heeft 4 Messier*-objecten (soms vijf: M62 is een randgevalletje). M4 is een bolhoop op een afstand van 8000 lichtjaar. Een grote telescoop is nodig om er wat structuur in te zien. M4 ligt net ten westen van Antares. M6 is een open sterrenhoop die soms als de Vlindernevel wordt aangeduid. De sterrenhoop ligt op een afstand van 2000 lichtjaar. M7 is wellicht het mooiste deep sky object in de schorpioen. Het is een open sterrenhoop die een doorsnede heeft van twee maansdiameters. Onder goede omstandigheden kan M7 met het blote oog zichtbaar zijn. M7 ligt 4 graden NNO van lambda Scorpii. De afstand tot de Aarde bedraagt ruim 800 lichtjaar. M80 is een zwakke compacte bolhoop in de buurt van Antares. De bolhoop ligt op een afstand van 36 000 lichtjaar. Er is een grote telescoop nodig om enig detail in de bolhoop te zien. NGC 6231 is een open sterrenhoop anderhalve graad ten noorden van zeta Scorpii (de ster maakt zelf deel uit van de groep). Messier heeft deze sterrenhoop niet opgenomen in zijn catalogus maar eigenlijk had hij er in moeten staan. NGC 6231 is al met een verrekijker te bestuderen. De sterrenhoop staat op een afstand van ongeveer 6000 lichtjaar. De sterren van de groep lijken veel op de sterren in de Pleiaden: het zijn allemaal nog jonge superreuzen. Men heeft berekend dat als de sterrenhoop op dezelfde afstand zou staan als de Pleiaden vijftig maal zo helder zou zijn. De sterrenhoop maakt weer deel uit van een groter geheel genoemd H12. NGC 6231 en H12 vormen in werkelijkheid een deel van één van de spiraalarmen van ons eigen melkwegstelsel. 6 Weegschaal (Libra) Het sterrenbeeld Weegschaal (Libra in het Latijn) dankt zijn naam aan het feit dat de Zon enkele duizenden jaren geleden dit sterrenbeeld passeerde tijdens de equinox (het moment dat dag en nacht even lang zijn). Als een symbool voor gelijkheid zien we de Weegschaal ook terug in de afbeeldingen van Justitie. Dit vooral in Europese culturen. De oude Grieken dachten er anders over: toen vroeger het sterrenbeeld Schorpioen nog veel groter was dan nu vormde Libra de scharen van de Schorpioen. De Weegschaal bestaat uit betrekkelijk zwakke sterren. Alpha Librae is ook wel bekend als Zubenelgenubi, een oude Arabische naam die Zuidelijke Schaar van de Schorpioen betekent. De ster is een wijde dubbelster. Bèta Librae heet in het Arabisch Zubeneschamali, oftewel de Noordelijke Schaar van de Schorpioen. Het is een witte ster die door sommige waarnemers als groen wordt gezien.
Dubbelsterren in Libra Alpha2 (magnitude 2,9) en alpha1 (magnitude 5,3) Librae vormen een wijde dubbelster met een mooie contrasterende kleuren: geel en zwak blauw. Ook iota Librae is een dubbelster. De sterren zijn van magnitude 4,5 en 9,5. Variabele sterren Delta Librae is een Algol-variabele met een periode van 2,3 dagen. De helderheid varieert tussen magnitude 4,9 en 5,9. Deepsky objecten In de Weegschaal komen geen belangrijke deepsky objecten voor. Het enige object is NGC5897, een bolhoop van zeer zwakke sterren op een afstand van 50.000 lichtjaar. NGC staat twee graden ten zuidoosten van iota Librae. Verklarende woordenlijst Magnitude
Magnitude: Eenheid waarin de helderheid van hemellichamen wordt uitgedrukt. De magnitudeschaal (magnitude betekent 'grootte') werd al in de oudheid opgesteld, waarbij de helderste sterren in de eerste grootteklasse werden ingedeeld, en de zwakste sterren die nog net met het oog zichtbaar waren in de zesde grootteklasse. Later is de magnitudeschaal opnieuw gedefinieerd, waarbij men heeft afgesproken dat een verschil van vijf magnitude exact overeenkomt met een helderheidverhouding van 100; één magnitude verschil komt dan overeen met een helderheidverhouding van 2,512. De magnitudeschaal werd opnieuw geijkt; bij hemellichamen die helderder zijn dan magnitude 0 wordt een negatieve waarde gebruikt, en bovendien wordt regelmatig met tienden of honderdsten van een magnitude gewerkt. De helderste gewone ster aan de hemel, Sirius (Alfa Canis Major), heeft een helderheid van magnitude –1,46; de zwakste sterren die met krachtige telescopen nog net zijn waar te nemen (gebruik makend van elektronische detectoren en adaptieve* optiek) hebben een helderheid van ongeveer magnitude 29. Het verschil van dertig grootteklassen komt overeen met een helderheidverhouding van één biljoen. De helderheid van een hemellichaam weergegeven op numerieke schaal, de helderste ster heeft -1,4 en zwakste zichtbare ster magnitude 6. Manuscript
Manuscript betekent handschrift M

M is een sterrenstelsel, bijvoorbeeld m66 is sterrenstelsel 66
Messier
De eerste grote ontdekker van kosmische nevels en sterrenhopen was Charles Messier (1730 - 1817). Deze astronoom van het Marineobservatorium in Parijs bekeek in eerste instantie kometen. Hij was een van de meest succesvolle ontdekkers van kometen van zijn tijd. Terwijl hij op zoek was naar kometen legde hij een lijst aan van nevels om verwarring bij het zoeken naar kometen te voorkomen. Geleidelijk ontstond een catalogus van 103 nevelachtige objecten aan de sterrenhemel, waarvan Messier er zelf 61 had gevonden. Adaptatie
aanpassing Bronnen www.sterrenkunde.nl
www.sterrenkunde.com
www.sterrenkunde.net
www.sterrenkids.nl