Overbevolking

Overbevolking Ik ga hier vandaag proberen om jullie iets bij te brengen over één van de meest prangende problemen van de laatste decennia, nl. de overbevolking. Het begrip ‘overbevolking’ is erg breed en het bevat vele aspecten over -de manier waarop de maatschappij georganiseerd is -anderzijds bevat het belangrijke elementen over het kapitalisme en de daaraan gekoppelde armoede -en ten derde zegt het ons wat het verband is tussen het kapitalisme en de ecologie. 1] Eerste en vooral moet ik iets vertellen over de organisatie van de maatschappij, want dit heeft een grote invloed op de bevolkingsaangroei. Een veel gehoorde stelling is dat we met te veel mensen op deze wereld zouden zijn. Vandaag de dag zijn we met zo’n 6,3 miljard. Met een groeitempo van 250 000 nieuwe levens per dag zullen we zonder maatregelen in 2050 met bijna 10 miljard zijn. Als er in 2050 effectief 10 miljard mensen zouden zijn met een degelijke welvaart, en als wij op een dergelijke manier de aarde blijven vervuilen, zou dat een catastrofe betekenen voor de ecologie. Deze idee kwam van Thomas Robert Malthus, een 19de eeuws filosoof. De centrale stelling van deze man was dat de bevolking exponentieel aangroeit, terwijl de voedselproductie slechts rekenkundig zou aangroeien (bord: 2,4,8,16… 1,2,3,4,5,…). Hierdoor zou er een kloof ontstaan tussen productie en bevolkingstoename, waardoor er overbevolking zou zijn. Deze stroming noemen we het Malthusianisme. Maar lang niet iedereen ging akkoord met deze stellingen. Volgens Friedrich Engels was de voornaamste fout die Malthus maakte het feit dat Malthus de productie en de technologie rechtstreeks afhankelijk stelde van het aantal mensen, zonder dat hij daarbij rekening hield met de manier waarop iets geproduceerd werd of andere maatschappelijke initiatieven. Dit is een heel ingewikkelde uitleg, maar wat Engels bedoelt is eigenlijk heel simpel : hij wil ons er gewoon op wijzen dat de aarde wél leefbaar is met 10 miljard mensen als we de wereld op een fatsoenlijke manier organiseren. Er bestaan tegenwoordig zo nóg enkele misverstanden rond overbevolking. Overbevolking zou afhankelijk zijn van culturele factoren. Zo kennen we bvb. de uitspraak dat ‘Turken zouden kweken als konijnen’. Dit is een stelling die door bepaalde Blok-leden wordt verkondigd en absoluut verkeerd is. Er zijn immers voorbeelden genoeg die bewijzen dat de bevolkingsgroei niet afhankelijk is van culturele aspecten. Zo zien we bvb. dat in Italië en Spanje de gemiddelde fertiliteit slechts 1,24 kinderen per vrouw bedraagt, terwijl deze landen toch erg katholieke zijn en dus ook tegen contraceptie zijn. Een cultuur is dus zeker niet dé bepalende factor van overbevolking. Een voorbeeld uit India geeft wél duidelijk aan hoe de bevolkingsgroei zich kan ontwikkelen. Kerala, een zuidelijke provincie van India, werd in de jaren ’70 bestuurd door een communistische regering. Dat communisme werd door bepaalde bewegingen gedwongen om bepaalde vormen van sociale hervorming in te voeren, zoals een begin van onderwijs en sociale zekerheid. Welke impact heeft dat nu gehad op de bevolkingsaangroei? Wel, terwijl in India de vrouw gemiddeld 3,9 kinderen krijgt, is dat in Kerala 1,8!! En dat is toch wel zeer merkwaardig, want dat wil dus eigenlijk zeggen dat Kerala eerder met een bevolkingsafname zal te maken hebben dan met een –toename. En met overbevolking hebben ze in India op bepaalde plaatsen toch wel echt te kampen, zeker als je weet dat de Indiërs allemaal samen met z’n 950 miljoen zijn, dat is bijna 1/6 van de wereldbevolking. En bovendien groeit de bevolking daar met 21% per jaar. De provincie Kerala is dus een goed voorbeeld van hoe het wél moet. Als men de armen een opleiding en sociale zekerheid geeft, hebben de mensen ook totaal geen reden meer om op kinderarbeid terug te vallen. Want wanneer mensen té arm zijn om zichzelf te onderhouden, gaan ze kinderen maken, die mee voor hen kunnen werken. ¼ van de mensheid leeft vandaag nog in absolute armoede. En met absolute armoede bedoel ik dan: geen drinkbaar water, geen onderwijs, en geen dak boven het hoofd hebben. Deze armoede is dus geen gevolg van de overbevolking, maar wordt puur veroorzaakt door het kapitalisme. 2] En daarmee zijn we aan het 2de aspect van overbevolking gekomen, nl. het contrast tussen kapitalisme en armoede. Ook op vlak van kapitalisme zijn er foute stellingen geweest. Karl Marx kwam tot de conclusie dat de stellingen van Malthus uiteindelijk ingingen tegen de belangen van het menselijke ras. Eén van de uitspraken van Malthus was de volgende: “Laat de armen maar creperen en armoede lijden, dan zal de bevolking wel afnemen.” Over deze uitspraak moeten we eigenlijk niet verbaasd zijn, als we weten dat Malthus niet bepaald arm was. In het verleden zijn er nog verschillende zogenaamde ‘experts’ geweest, die stelden dat er helemaal geen hulp moest geboden worden aan de armen, omdat de uithongering op zich wel een oplossing zou zijn voor de overbevolking. Dat is natuurlijk weer een heel gemakkelijke stelling voor een West-Europeaan, die zichzelf wellicht niet vrijwillig zal opofferen om uit te hongeren! De fout die deze personen maken is eigenlijk dat ze stellen dat armoede wordt veroorzaakt door overbevolking, waarbij uithongering een stap vooruit zou betekenen in de ontwikkeling van de mensheid. Volgens mij ga je de waarheid dichter benaderen als je de stelling omdraait, nl. dat overbevolking wordt veroorzaakt door de armoede in de wereld. We kunnen hieruit afleiden dat het kapitalisme een systeem aan de gang zet waarin de meerderheid van de bevolking het steeds moeilijker heeft en waarbij de kloof tussen arm en rijk steeds groter wordt. Het grootste deel van die rijken leeft in de industrielanden, en de meeste armen leven in ontwikkelingslanden, dat is logisch. En door dit kapitalistisch systeem, waarbij de rijken de armen uitbuiten, raken de ontwikkelingslanden overbevolkt, en de industrielanden raken vervuild. 3] En dan zijn we bij een 3de en laatste aspect van de overbevolking gekomen, nl. de ecologische gevolgen van het kapitalisme. Zo wordt onze leefomgeving vandaag de dag dikwijls geteisterd door schandalen in de voedselsector. Zaken als dioxinekippen en gekke koeien liggen nog vers in ons geheugen. We voelen dat onze gezondheid op het spel gezet wordt, enkele en alleen om grote winsten te maken. En het is niet alleen onze gezondheid die op de proef gesteld wordt; ook het milieu krijgt het zwaar te verduren. Onze consumptiemaatschappij heeft veel voordelen, maar aan de gevolgen op langere termijn, zoals bvb. milieuvervuiling, wordt minder aandacht besteed in ons systeem van leven. Dit ecologisch probleem zou kúnnen vermeden worden, maar om zoiets te bereiken is er nood aan een anti-kapitalistisch alternatief. Een ecologische catastrofe kan alleen maar vermeden worden door lessen te trekken uit het verleden en door praktische ideeën uit bvb. het marxisme toe te passen. De vraag is nu natuurlijk wanneer je écht van overbevolking mag spreken en wanneer niet. Marx had hier een antwoord op. Hij stelde dat er geen absolute overbevolking bestaat, waarbij je een cijfer kan plakken op wat de bevolkingscapaciteit zou zijn dat de wereld maximum aankan. Neen, hij stelde dat er relatieve overbevolking is. Daar bedoelt hij mee dat er een reserveleger nodig is van werklozen, kinderarbeiders, lage loonlanden, enz., om het kapitalisme in leven te houden en dus ook om de winsten te kunnen blijven vergroten. Hij bedoelt hier óok mee dat de bevolkingscapaciteit van de aarde afhankelijk is van de economische productiewijze. De bevolkingscapaciteit van een gebied is dus de bevolking die dat gebied kan dragen, waarbij de bevolking kan overleven van de productie op dat gebied. Bevolkingscapaciteit en overbevolking zijn dus relatief, omdat je het aantal mensen moet vergelijken met de productiewijze en de technologische vooruitgang. Alles hangt dus af van de organisatie van de maatschappij, want als wij een evenwichtig systeem zouden kunnen uitbouwen, zou de aarde misschien wel de druk van 15 of 20 miljard mensen aankunnen… Conclusie: Volgens mij zijn er echt wel grote problemen binnen dit onderwerp. Problemen van materiële aard in de zogenaamde ontwikkelingslanden, en van spirituele aard in de ontwikkelde landen. Ik denk dat het beter is om de eeuwenoude theorieën, zoals het
Malthusianisme, te laten vallen. In de plaats daarvan zou men meer beroep moeten doen op de menselijke creativiteit, zodat er

vernieuwende concepten kunnen opgestart worden. Wij leven in een egoïstische welvaartstaat, waarin de staat ons in feite verplicht om te parasiteren op de schouders van de armsten. Vooraleer we dus geboortebeperkingen gaan invoeren, zoals eerder al in China is gedaan (max.1 kind; onder bep. voorw. nu 2), kunnen we toch beter in de toekomst meer maatregelen nemen, zoals een betere gezinsplanning en de afschaffing van de seksediscriminatie in de ontwikkelingslanden. Dat zou de bevolkingsaangroei al aanzienlijk doen afnemen. Ik vind dat het als rijke Westerlingen onze taak is om niet egoïstisch te zijn en om projecten op te starten die mee kaderen in een gelijkekansenbeleid (gender equality). Ik zit nu maar te sakkeren over het gevaar op overbevolking, maar deze problemen zijn allemaal nog relatief. Als we de overbevolking willen aanpakken, zullen we dus moeten starten met de aanpak van de basisoorzaak, nl. de armoede, die voortvloeit uit ons kapitalistisch systeem. Wij ploffen ’s avonds in onze zetel en wij weten dat er een warm bed op ons wacht, maar niet iedereen heeft het geluk dat te kunnen zeggen. 25% van de wereldbevolking heeft honger, en ik vind dat het eens stilaan tijd wordt dat het Westen z’n geld gaat gebruiken om deze honger te stillen, i.p.v. nog meer geld te pompen in een verdere uitbouw van een kapitalistische wereld. Bedankt voor uw aandacht. Bronnen: -De Standaard van -16/09/2000: ‘Meer dan 800 miljoen mensen lijden honger’ -21/09/2000: ‘Noord en Zuid’ -09/01/2001: ‘Wereldbevolking moet terug naar twee miljard’ -01/03/2001: ‘VN voorspellen wereld van 9,3 miljard mensen’ -31/08/2001: ‘Meer dan één kind opnieuw mogelijk in China?’ -http://www.kvhv.student.kuleuven.ac.be/onsleven -http://www.nrc.nl -http://www.un.org