Van grote alliantie naar koude oorlog, en van flower power tot perestrojka

3.1 Het superieure Duitse volk had volgens Hitler meer ‘’lebenssraum’’ nodig en op 1 september 1939 trokken zijn troepen polen binnen. Engeland en frankrijk verklaarden Duitsland op 3 september de oorlog. Rusland viel op 6 september polen in het oosten binnen. Denemarken, Noorwegen, België en Nederland bezweken onder de Duitse overmacht aan tanks en vliegtuigen. Duitsland deed bombardementen, en zo werd Rotterdam op 14 mei 1940 zwaar getroffen. In de 2e helft van mei moest frankrijk er zelf aan geloven. Duitse pantserdivisies drongen diep het land binnen en in juni 1940 gaf frankrijk zich over. In de loop van 1941 kregen de Engelsen er 2 bondgenoten bij. Nadat Duitsland in juni de aanval op rusland geopend ad, schaarden de russen zich aan de engelse zijde. Toen Japan, Duitsland bondgenoot, op 7 december 1941 een aanval voeder op de Amerikaanse vlootbasis Pearl Harbour, raakten de VS in de oorlog betrokken. Amerika vormde samen met Engeland en Rusland de grote alliantie. In Noord-Afrika werden de duisters en Italianen verslagen bij ‘’el alamein’’. In de S-U liep de strijd om Stalingrad uit op een Duitse nederlaag en in juni 1943 voerden de geallieerden een succesvolle invasie op Sicilië. De Amerikaanse economische kracht en de technische uitvindingen van de geallieerden op het gebied van decodering en communicatie kwamen goed van pas. Op 7 mei 1945 gaf Duitsland zich onvoorwaardelijk over, maar in Azië bleef Japan hardnekkig doorvechten. Na de aanval op Pearl Harbour hadden de japanners in een snelle veroveringstocht hun macht gigantisch uitgebreid. Eind 1942 beheerste Japan: Mantsjoerije, Oost-China, Indo-China, Thainland, Burma, Nederlands-Indië, de Filippijnen, en verschillende archipels in de stille Zuidzee. Pas toen de Amerikanen met de atoombom, hun nieuwe wapen, in augustus 1945 de Japanse steden Nagasaki en Hiroshima bombardeerden, capituleerde Japan. Jodenvervolging
In het begin werden alleen maar maatregelen genomen om de joden zoveel mogelijk te isoleren. Later werden ze zelfs niet aan de rand van de samenleving getolereerd. Volgens een weldoordacht plan werden joden opgepakt en afgevoerd naar concentratiekampen die zo waren ingericht dat ze met grote aantallen tegelijk vermoord konden worden. Nederland bezet

Onder de bevolking heerste vooral in het eerste bezettingsjaar een passieve houding; bijna iedereen dacht dat het beter was om zich voorlopig maar bij de nieuwe situatie neer te leggen. Tot ieder verbazing gedroegen de duisters zich in de eerste periode vrij netjes. Ze probeerden de Nederlandse bevolking te paaien en te overtuigen van hun goede bedoelingen. De persvrijheid werd afgeschaft, politieke partijen werden verboden en artsen en kunstenaars moesten zich aansluiten bij nazi-organisaties. Deze verplichte tewerkstelling leidde vooral tot een groei van de georganiseerde verzetsbeweging. Duizenden verzetslieden werden omgebracht. Overigens bleef de verzetsbeweging in verhouding klein. Het deel van de bevolking dat de duisters steunde was veel groter. Het rijksbureau voedselvoorziening en oorlogstijd gaf recepten uit voor suikerbietenpap, gebakken tulpenbollen, en soep van dahliaknollen. In de laatste strenge winter kwamen 20000 Nederlanders om door de honger en de kou. 3.2 25 april 1945 bereikte het Amerikaanse leger de sovjetlinies ten zuiden van Berlijn. De Russen en Amerikanen waren blij om elkaar te zien. Maar Rusland was nog steeds tegen het Westen en was bang dat zij het communisme wilde uitroeien. IN de oorlog wilde Stalin hulp aan het oostfront maar kreeg dat niet. Hij dacht dat de geallieerden zo wilden zorgen dat het communisme afgemaakt werd. Het westen was juist bang dat Rusland door de oorlog meer macht zou krijgen
Koude Oorlog
Na de oorlog werden Duitsland en Berlijn in 4-en gedeeld door Amerika, Frankrijk GB en Rusland. Rusland wilde ‘zijn’ deel communistisch maken en de westerse landen wilden het democratisch maken. Zo werd Duitsland in 2-en gedeeld: Bondsrepubliek Duitsland (BRD- west) en Duitse Democratische Republiek (DDR- oost). In 1961 ging Rusland een muur bouwen om zijn deel, daardoor waren west en oost nu echt gescheiden. In 1949 vormden Canada, Amerika en West-Europa de NATO (North Atlantic Treaty Organization) omdat er steeds meer communistische landen kwamen. Daarop sloten de communistische landen het Warschaupact. Dit werd de Koude Oorlog, de landen gingen zich steeds zwaarder bewapenen. In 1949 had Rusland een atoombom en daarom werden militaire confrontaties vermeden. 1950 Koreaoorlog -> Noord gesteund door SU en zuid door VS. Wapenstilstand in 1953. 1962 -> Cubacrisis, Rusland zette kernraketten op Cuba. Amerika blokkeerde Cuba voor Russische schepen. VS dreigde met oorlog, Chroesjtsjov gaf toe
1945 -> Verenigde Naties opgericht. Koude Oorlog belemmerde functioneren. Bijna alle landen waren lid. Veiligheidsraad: VS, SU, GB, China en Frankrijk waren lid. Ze hadden recht om beslissingen tegen te gaan. VS en SU blokkeerden elkaars beslissingen. 3.3 Dankzij de WO 2 was de oorlogsindustrie in de VS goed opgekomen wat tot een grote economische bloei leidde, De Sovjetunie was daarentegen zwaar verwoest. Rusland eiste hierdoor herstelbetalingen van Oost-Europese landen. Dit kwam neer op plunderingen. De industriële productie werd voor 80- tot 90% overgebracht naar de Sovjetunie. Leven in het Oostblok
rond 1948 waren met de hulp van het Russische leger en de Oost-Europese landen communistische regimes geïnstalleerd. Hierna kwam het economische- politiek- en cultureel leven onder streng toezicht te staan van Moskou. De vrijheid van de bevolking werd ingeperkt. Opstanders werden naar strafkampen of psychiatrische instellingen gestuurd. Het kapitalisme werd zoveel mogelijk geweerd. De zware industrie kreeg de aandacht. Er was een tekort aan consumptiegoederen dus de bevolking leefde sober. Toch was Stalin populair. Hij werd verheerlijkt door het regime. Maar in 1956 leverde de opvolger van Stalin, Chroestjov, openlijk kritiek op de handelswijze van zijn voorganger, hij begon met de “destalinisatie”. Maar dit had grenzen, Hongarije mocht zich namelijk niet losmaken uit het Oostblok. Maar er waren ook communistische onafhankelijke landen, o.a Joegoslavië. Rood China
Ook China weigerde om zich aan Rusland te onderwerpen. Na de overwinning op de nationalisten in 1949 stond China o.l.v de communistische partij met als leider Mao Zedong. Er kwam landhervorming en handel en industrie werden genationaliseerd. Maar dit werkte allemaal niet en leidde tot een grote ramp. China en de Sovjetunie werkten amper samen ondanks dat ze allebei communistisch waren, ze kwamen in 1960 zelfs tot oorlog.
3.4 Na de WO II lag vrijwel heel Europa in puin, en leek niet in staat te zijn om zelf zijn economie ter herstellen. Amerika hielp daarom in 1947 met het Marshallplan. Dit plan was niet alleen om de ellende en armoede te bestrijden, maar ook om te voorkomen dat de communisten de macht zouden grijpen in het verzwakte Europa. In ruil hiervoor moest Europa wel economisch gaan samenwerken. Hierdoor zou het communisme minder kans krijgen en ging de wederopbouw sneller. In 1951 werd, omdat ze dachten dat samenwerking de vrede zou bevorderen, de EGKS opgericht. Hieruit ontstond in 1957 de EEG, uit zes landen. De BRD, Frankrijk, Italië, Nederland, België en Luxemburg. Later werden ook andere West-Europese landen lid. Economisch werkte ze goed samen maar politiek ging het niet zo goed. Duitsland werd na de WO II opgebouwd, omdat Amerika begreep dat herstel van Europa niet mogelijk was als Duitsland economisch nog in puin lag. Ook Japan kreeg steun om de economie op te bouwen. Japan werd na de oorlog door de V.S bezet en omgetoverd van een absolutistische keizerrijk tot een meestersliberaal-democratische staat. Hierdoor bloeide de economie op. Na 1949 werd Japan heel belangrijk voor de V.S als uitvalsbasis voor de oorlog tegen het communistische China. 3.5 Kenmerkend voor de ‘American way of life’ was een overvloed aan consumptie goederen. Na de WO II was de welvaart in Amerika heel goed. Arbeiders verdienden hoge salarissen. Toch was er nog een grote minderheid die leefde onder het bestaansminimum. Bijvoorbeeld de zwarte bevolkingsgroep was materieel en sociaal achtergesteld. Er was nog altijd ene bij de wet geregelde apartheid. Er vochten allerlei organisaties voor de gelijkheid van zwarten. In de jaren ’50 kwam er een jacht op communisten o.l.v senator McCarthy. Hij vermoedde een samenzwering vanuit Moskou en ontdekte overal communistische infiltranten. Veel onschuldige werden het slachtoffer
In Europa waren de vervolgingen niet zo extreem omdat Rusland tegen de nazi’s had gestreden en veel communisten waren actief geweest in het verzet, daardoor had Europa sympathie voor de communisten. Vlak na 1945 konden de communistische partijen in Frankrijk en Italië sterk groeien, er kwam in Europa ook een sterke economische groei. Er kwam bijna in heel europa een verzorgingsstaat. Er werd een systeem van sociale voorzieningen gecreëerd, waar burgers in geval van nood op terug konden vallen. In de jaren ’50 kwam de WW, AOW en AWW. 4.1 in 1965 was het Spui in A’dam dagelijks toneel van bijeenkomsten van de antirook magiër Robert Jasper Grootveld. Het verband tussen roken en longkanker was bekend geworden en de sigaret was verheven tot het symbool van de verslaafde consument, de misselijkmakende middenstand en van de consumptiemaatschappij in haar geheel. In de jaren 60 waren veel protestacties van jongeren tegen de maatschappelijke orde. Ze protesteerden tegen: grote woningnood, milieuvervuiling, armoede in ontwikkelingslanden en de oorlog in Vietnam. En ze vonden dat de oudere generatie de macht in handen had. Dus gingen ze de overheid provoceren en de politie uitdagen. Op de dam. Hippies stelden love and peace tegenover de hardheid en kilheid van de westerse samenleving. Rolling Stones en The Beatles was belangrijk voor de jeugd. In 1968 was er een harde confrontatie met de politie in Parijs dus de Franse president De Gaulle beloofde meer inspraak in universiteiten en bedrijven. Dit had ook gevolgen, bijvoorbeeld in Dl en Italië en in Frankrijk ging het protest gepaard met stijgende populariteit van het marxisme. De tweede feministische golf was een belangrijke protestbeweging in de jaren 60 en 70. Vrouwen eisten volledige gelijkheid met de man. (recht op abortus en tegen huwelijkswetgeving). Dit protest had grote invloed op de westerse cultuur. Bijvoorbeeld jongeren gingen niet meer naar de kerk, allerlei taboes verdwenen gedeeltelijk of geheel. Door toegenomen welvaart en hoger opleidingsniveau werden mensen mondiger en droegen bij tot snelle secularisering. 4.2 Halverwege jaren 60 werden schokkende beelden van oorlog in Vietnam op de tv laten zien. O.l.v communist Ho Chi Minh had de bevrijdingsbeweging Vietminh de Democratische Republiek Vietnam uitgeroepen. Frankrijk accepteerde dit niet. Tussen Franse troepen en de Vietminh braken gevechten uit die pas in 1954 beïndigd werden. Er werd toen een wapenstilstand getekend waarbij werd afgesproken dat de Vietminh zich terug zou trekken ten noorden van de 17e breedtegraad en de Fransen ten zuiden hiervan. In 1956 zouden er vrije verkiezingen gehouden worden om Vietnam weer te verenigen. De regeringsleider van Zuid-Vietnam, Diem, weigerde eraan mee te werken. Diem werd gesteund door Amerika. Noord-Vietnam besloot toen het zuiden te bevrijden. O.l.v communisten richtten de Zuid-Vietnamezen een eigen Bevrijdingsfront op: de Vietcong, werd gesteund door China, Noord-Vietnam en SU. Het Amerikaanse leger groeide en er werd steeds grover geweld gebruikt. Maar Amerika sloeg er niet in om de oorlog te winnen. In 1973 werd een akkoord bereikt en de Amerikaanse troepen verlieten Vietnam. In 1975 werd Noord-Vietnam meester van het zuiden en het land werd alsnog een communistisch leiderschap. Wereldwijd ontstonden protestbewegingen tegen de Amerikaanse strijd in Vietnam. De 1e massale demonstratie werd in 1965 in Amerika zelf gehouden, dat sloeg over naar West-Europa en daar ontstond anti-Amerikaanse sfeer. Vooral in Frankrijk liep die sfeer hoog op. In 1967 verklaarde Frankrijk (bezitte toen atoomwapens) dat men op elk mogelijk militair gevaar moest zijn voorbereid en dat daarom kernraketten werden opgesteld tegen de V.S. De Gaulle trad in 1968 af. De regeringen na De Gaulle lieten anti-Amerikaanse houding varen. 4.3 In de jaren 60: er vond een geweldige technische ontwikkeling plaats en er was een enorme productiestijging. Maar begin jaren 70 kwam de economische groei stil te liggen, de oorzaak was de oliecrisis in 1973. Omdat Syrië en Egypte een aanval hadden gedaan op Israël. Toen kondigden de Arabische oliestaten een olieboycot af tegen Nederland en Amerika vanwege hun pro-Israëlische houding. In Nederland was er toen paniek(autoloze zondag,benzine op bon,feestverlichting verboden). De gevolgen waren niet zo erg maar de productiebeperkingen en de drastische prijsverhoging die de OPEC-landen instelden was veel erger. Met de olieprijsverhoging werd de neergang van de wereldeconomie op gang gezet die tot in de jaren 80 voortduurde. Behalve de oliecrisis waren er nog andere redenen waardoor de westerse economie achteruitging; hogere productiekosten, Europa en Amerika kregen te maken met scherpe concurrentie uit Azië. Japan en Aziatische Tijgers konden door hun lage lonen zo goedkoop produceren, dus westerse industrieën konden nog maar weinig producten kwijt. Dus gingen ze kosten zoveel mogelijk drukken door productie in te krimpen en meer te automatiseren. Maar hierdoor bleef werkloosheid stijgen. Dankzij verzorgingsstaat bleef de ellende beperkt. Later werd verzetsstaat gedeeltelijk afgebroken -> was te duur. De 6 landen van de EG gingen meer samenwerken en door nieuwe lidstaten werd het een West-Europees blok. In 1973 kwamen GB, Ierland en Denemarken erbij, in 1981 Griekenland, in 1986 Spanje en Portugal en in 1995 Oostenrijk, Finland en Zweden. Het werd nu de EU. In 1972 versterkte de Club van Rome het gevoel van pessimisme doordat in hun rapport stond dat de industrialisatie een ramp voor de natuur was. De aandacht voor het milieu nam toe.
4.4 In 1973 slaagden de olie-exporterende landen erin om sterke politieke druk uit te oefenen op het rijke westen. De vroegere koloniën waren afhankelijk van onbewerkte grondstoffen, daar verdien je weinig mee. De grootste winsten werden gemaakt in het Westen waar de grondstoffen gebruikt werden voor allerlei industriële goederen. De landen in Afrika en Azië en in Midden- en Zuid Amerika waren in zo’n slechte economische toestand dat ze van derde wereld landen begonnen te spreken(ook wel Noord-Zuidtegenstelling omdat ze zich op het zuidelijk halfrond bevinden). Kapitalistische Westen was de eerste wereld en het communistisch blok als de tweede wereld. Steeds meer landen werden onafhankelijk dus de 3ewereldlanden kregen meer stemmen in de VN. In 1964 organiseerden de VN een conferentie over handel en ontwikkeling(de UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development). De ontwikkelingslanden vormden bij de 1e bijeenkomst de Groep 77, die streefde naar betere verdeling van het wereldinkomen. Pas na het optreden van de OPEC-landen in 1973 wou Westen wel meewerken. In 1974 hielden de VN een algemeen debat over een Nieuwe Internationale Economische Orde waarbij een progamma werd opgesteld voor de regulering van grondstofprijzen. De westerse landen wilden niet meer de schuld krijgen van de armoede in de 3e wereld. De onderlinge verschillen werden steeds duidelijker. Landen als Saoedi Arabië en Koeweit behoren snel tot de rijkste landen ter wereld door de olie. Maar landen als Mexico, Brazilië en de Aziatische tijgers hadden een snelle industriële ontwikkeling doorgemaakt en stonden daardoor niet meer op 1 lijn met armere 3ewereldlanden. 4.5 In 1989 kwam een einde aan de Koude Oorlog. Reagen werd in 1980 de nieuwe president van de VS. Reagen leek niet bang voor een confrontatie met de Russen, hij wilde zelfs de wapenwedloop opvoeren. Het defensiebudget werd verhoogd en in 1983 lanceerde Amerika het Strategic Defense Initiative (SDI), ook bekend onder de naam Star Wars. Er zou in de ruimte een soort schild gebouwd gaan worden die vijandige raketten kon tegen houden. Dus in de SU brak paniek uit;Rusland was niet langer in staat om bewapeningsrace bij te houden. In Oostblok was er een planeconomie;het economische leven werd door staat bepaald en elk eigen initiatief werd de kop ingedrukt, maar dit werkte niet. De levensstandaard was nog bijzonder laag en veel werkloosheid. In 1985 kwam Gorbatsjov aan de macht in de SU. Hij wou ontspanning met Amerika zodat de defensiekosten omlaag konden. Maar hij besefte dat op binnenlands niveau drastische hervormingen noodzakelijk waren en daarom riep hij op tot perestrojka(herstructurering) en glasnost(openheid). Dat betekende dat het volk ook inbreng had. Gorbatsjov deed dit om het sovjetimperium van de ondergang te redden. Een belangrijke gebeurtenis in dit proces is was de verklaring van Gorbatsjov in 1989 dat de SU zich niet langer zou bemoeien met de binnenlandse zaken van de Oost-Europese landen. Op 9 november 1989 werd de Berlijnse muur kapot gemaakt. Duizenden Oost-Duitsers trokken diezelfde avond nog maar West-Berlijn. Op 4 december 1989 ontmoetten Gorbatsjov en Bush, Reagans opvolger, elkaar in Malta waar zij officieel verklaarden dat de Koude Oorlog voorbij was. Het bleek niet zo makkelijk om over te schakelen van een planeconomie naar een vrije kapitalistische economie en van een dictatuur naar een democratisch stelsel. Op 43 oktober 1990 werd Duitsland weer 1 geheel. Het kostte enorm veel geld om Oost-Duitsland op westers niveau te brengen. Zowel in Oost als West Duitsland groeide de werkloosheid en de onvrede leidde tot het ontstaan van rechts-extremistische en neonazistische groeperingen. De nieuwe Bondsrepubliek lijkt sterk genoeg om moeilijkheden te overwinnen. 4.6 De democratie werd in een hele reeks landen met enthousiasme binnen gehaald. De Oost-Europese staten en de SU begonnen met het opzetten van een parlementair-democratische bestuursvorm. In de jaren 80 moesten de meeste dictaturen echter plaatsmaken voor democratische stelsels. In Zuid-Afrika werd het apartheidssysteem afgeschaft. Verschillende apartheidswetten werden afgeschaft en Nelson Mandela, die sinds 1994 als belangrijkste leider in de strijd tegen apartheid gevangenzat, werd vrij gelaten. In 1994 tijdens de 1e democratische verkiezingen werd Mandela gekozen als hoofd van de staat. Maar het einde van de Koude Oorlog heeft zeker geen wereldwijde vrede gebracht. De snelle bevolkingsgroei, de milieuvervuiling en de ongelijke welvaartsverdeling zijn kwesties die we niet kunnen verstoppen. Die nemen we mee naar de 22ste eeuw.