Molukkers in Nederland

 Inleiding 1. Wie zijn de molukkers en waar komen ze vandaan? 2. Hoe kwamen de Nederlanders in contact met de molukkers? 3. Hoe kwamen de Molukkers naar Nederland? o Tijdelijk. o Woonorden. o Weinig binding. o Molukse regering. o Kaping en gijzelingen. 4. Zijn de molukkers geïntrigeerd in de Nederlandse maatschappij? 5. Hoe staat het met de Molukse jongeren in Nederland? o Respect. o Scholing & werk. o Weinig amitieus. o Verwend.  Conclusie enquête  Gezien de 4 invalshoeken
o De fysische-biologische invalshoek. o De sociaal-culturele invalshoek. o De sociaal-politieke invalshoek. o De sociaal-economische invalshoek.  Literatuurlijst - Boeken - Internetbronnen

Ik heb als onderwerp gekozen ´Molukkers in Nederland´. Dit onderwerp heb ik gekozen aangezien ik zelf ook moluks ben en omdat ik meer over mijn afkomst en de hele groepering in de Nederlandse maatschappij wil weten. Ik vind dit onderwerp erg interessant en dit is dan ook een hele goede motivatie. Dit onderwerp voldoet aan de volgende eisen zodat dit onderwerp geschrikt is als onderwerp voor een praktische opdracht voor aardrijkskunde. • Het in aardrijkskundig, aangezien het te maken heeft met de mensen en zijn omgeving afkomst en deels ook geschiedenis. • Het is een klein onderzoek, omdat ik voornamelijk de situatie van nu wil onderzoeken. • Over het onderwerp is er op korte termijn redelijk veel goede informatie te vinden. (Letterlijk overgenomen uit boekenbron 4). Het onderzoek wil ik vervolgens zo aanpakken: Fase
I Voorbereiden 1 Vragen stellen
2 Plannen
II Uitvoeren 3 Informatie verzamelen
4 Informatie verwerken
III Afsluiten 5 Vragen beantwoorden
6 Evalueren (Letterlijk overgenomen uit boekenbron 4). Ik wil voornamelijk uitzoeken hoe de molukse gemeenschap op het moment er voor staat in de Nederlandse maatschappij. Om mijn hoofdvraag te beantwoorden moet ik een deel geschiedenis onderzoeken, ter verduidelijking. Deelvragen 1 tot en met 4 zijn voornamelijk informatieve deelvragen. Ter informatie en verdruidelijking. Deelvraag 1. Wie zijn de Molukkers en waar komen ze vandaan? Deelvraag 2. Hoe kwamen de Nederlanders in contact met de Molukkers? Deelvraag 3. Hoe kwamen de Molukkers naar Nederland? Om te weten te komen hoet het nu gaat met de Molukkers in Nederland moet ik te weten komen of de molukkers zijn geintrigeerd. Deelvraag 4. Zijn de Molukkers geintrigeerd in de Nederlandse maatschappij? Naast de hele Molukse groepering wil ik ook mee te weten komen over de jongeren in deze groep. Aangezien ik zelf ook tot deze groep berekend wordt. Ik wil vergelijken en ontdekken of er verschillen zijn en overeenkomsten in mijn situatie en in het algemeen. Deelvraag 5 Hoe staat het met de Molukse jongeren in Nederland? Hier voor heb ik een speciaal onderzoek voor opgesteld, ik heb een enquete gemaakt en deze laten invullen door een Molukse jongeren. Om te gaan onderzoeken hoeveel de jongeren van hun achtergrond weten en of ze nog steeds zo leven en opgevoed worden al in het verleden (toen de molukkers net in nederland waren). (Zie bijlage 2 en 3). Om deze vragen te beantwoorden gebruik ik de volgende invalshoeken: • De fysische-biologische invalshoek. • De sociaal-culturele invalshoek. • De sociaal-politieke invalshoek. • De sociaal-economische invalshoek. (Letterlijk overgenomen uit boekenbron 4). Mijn informatie heb ik van verschillende bronnen verkregen. • In heb met mijn opa en oma gepraat over dit onderwerp. Mijn overgrootopa, de opa van mijn vader heeft zelf in het KNIL gezetten. Daarnaast heb ik ook nog met mijn vader hierover gepraat. • In heb veel op het internet gesurft en daar verschillende bronnen gelezen en verwerkt. Zoals naslacht werken maar ook politiek onderzoeks documenten. • Daarnaast heb ik een aantal bezoekjes gebracht aan de Arnhemse bibliotheek. En daar boeken geleend. Specifiek voor deelvraag 5 heb ik met Molukse jongeren gepraat uit mijn omgeving. Zoals: vrienden, nichtjes/neefjes, pella´s, etc. Onlangs heb ik mezelf ook een aantal vragen gesteld. Voornamelijk hoe ik over bepaalde aspecten denk, over mijn aanwezigheid in de Nederlandse maatschappij. Hypothese. Voordat ik ging onderzoeken wat het antwoord is op mijn hoofdvraag had ik al een eigen antwoord. Ik denk dat de Molukse groepering in Nederland wel geintrigeerd is. Aangezien ze al meer dan 55 jaar in Nederland zijn en de 3e en 4e generatie hier geboren is. Gezien de invalshoeken (op aangegeven volgorde): • Er zijn 42,3 duizend Molukkers in Nederland. • Verschillen nog steeds van de Nederlandse maatschappij maar komen gedeeltelijk in de buurt van de Nederlanders. • Veroorzaken nog steeds kleine rellen alleen niet met politieke doeleinden als voor heen de oorzaak was. • Hebben het nu veel beter dan de vroegere situatie (aankomst in Nederland). • Wie zijn de molukkers en waar komen ze vandaan? Wat hier onder staat is feitelijk en heeft geen verdere uitleg of conclusie nodig. De Molukkers komen uit Indonesië. Dit ligt in Azië. In Indonesië ligt een eilandengroep genaamd “De Molukken”. Er wonen ongeveer 2 miljoen mensen op de Molukken, driekwart van de oorspronkelijke inwoners wonen al duizenden jaren op de Molukken. (Letterlijk overgenomen uit internetbron 12).
2. Hoe kwamen de Nederlanders in contact met de molukkers? Wat hier onder staat is een feit, dit heeft geen verdere uitleg of conclusie. Het eerst contact tussen Nederland en de Molukken vond plaats rond het jaar 1600. In hun honger naar macht over de specerijhandel vonden de Nederlanders dat ze de eilanden en de zee er omheen moesten controleren. Dit was natuurlijk tegen de zin van de Molukkers zelf, die al jaren leefden van de verkoop in specerijen aan verschillende landen. Er brak een oorlog uit die tot halverwege de zeventiende eeuw geduurd heeft. Uiteindelijk waren de Hollanders de overwinnaar. De Hollandse handelaren hadden vanaf die dag het alleenrecht op de koop van specerijen van de Molukken. (Letterlijk overgenomen uit internetbron 3). 3. Hoe kwamen de Molukkers naar Nederland? Wat hier onder staat is een feit, dit heeft geen verdere uitleg of conclusie. In de negentiende eeuw begonnen de specerijen waar de Molukkers in handelden steeds minder waard te worden. Om hun familie te onderhouden besloten veel jongeren in dienst te treden van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Op 15 augustus 1945 eindigde de oorlog in Nederlands Indië tegen Japan. Het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL) werd weer in ere hersteld. Er ontstond een nieuwe strijd, nu om de macht tussen Nederland en de Indonesische nationalisten. Veel Molukse KNIL militairen streden aan de kant van Nederland. Ze werden gezien als bondgenoten van Nederland, de vijand van de nationalisten. De Molukse KNIL militairen, die in 1951 op Java bivakkeerden, werden uiteindelijk gedwongen te kiezen tussen een overstap naar het Indonesische leger, demobilisatie op Java en een overtocht naar Nederland. Eigenlijk was er geen sprake van een dienstbevel van Nederlandse zijde. Maar er was ook geen sprake van vrijwilligheid aan Molukse zijde om te kiezen voor de overtocht naar Nederland. Nederland zat met een probleem. De regering kon de soldaten niet meteen ontslaan, want in hun contract stond duidelijk dat ze zelf de plaats mochten bepalen waar ze uit dienst zouden treden. En dus werd in een wanhoopsdaad maar besloten dat de Molukkers tijdelijk naar Nederland moesten komen. (Letterlijk overgenomen uit internetbron 3). • Tijdelijk. In nederland werden de Molukse KNIL soldaten gedwongen ontslagen. Ze werd daartoe gedwongen door een rechterlijke uitspraak. In Nederland zouden de Molukkers tijdelijk worden opgevangen. Maar wat ze niet wisten, was dat ze bij aankomst in Nederland geheel uit de militaire dienst zouden worden ontslagen. Dat kregen ze pas te horen toen ze in Rotterdam afmeerden. (letterlijk overgenomen uit internetbron 11). Aankomst van Molukkers in Nederland. (letterlijk overgenomen uit internetbron 11). • Woonorden. In 1951 was de woningnood in Nederland groot. De Tweede Wereldoorlog was pas enkele jaren achter de rug en de wederopbouw van het land was volop aan de gang. Voor de Molukkers was eigenlijk geen plaats. Omdat ze als één groep aankwamen, werden ze ook als één groep gehuisvest. In grote haast werden voor hen barakkenkampen ingericht. Voor een deel waren dit verlaten gevangenkampen uit de Tweede Wereldoorlog. (letterlijk overgenomen uit internetbron 11). In deze woonoorden leefden de Molukkers geïsoleerd van de rest van Nederland. Omdat hun verblijf als tijdelijk bedoeld was, mochten ze in het begin niet eens werk zoeken. Toen dat later wel mocht, waren er nog enkele andere problemen: ze waren laag opgeleid, spraken slecht Nederlands en de meeste woonorden lagen zeer afgelegen. (Zie Bijlage 1, letterlijk overgenomen uit internetbron 11). • Weinig binding. Vanaf de jaren zestig werden de woonoorden geleidelijk vervangen door woonwijken. De Molukkers wilden graag bij elkaar blijven wonen. Met de Nederlandse samenleving hadden ze nog steeds weinig binding. Dat veranderde geleidelijk toen een generatie opgroeide die in Nederland was geboren. Zij leerden van jongs af de taal en volgden opleidingen zoals alle Nederlanders. Op zoek naar werk, verhuisden ze steeds vaker naar de steden. De ouderen bleven in de Molukse woonwijken achter. (letterlijk overgenomen uit internetbron 11). • Molukse regering. Onder de Molukkers leefde sterk het verlangen om ooit naar de Molukken terug te keren. Maar dat moesten dan wel onafhankelijke Molukken zijn. Om dit doel dichterbij te brengen, werd al direct de Molukse regering in ballingschap opgericht. Zij vertegenwoordige de Vrije Republiek van de Zuid-Molukken, de RMS. (letterlijk overgenomen uit internetbron 11). • Kaping en gijzelingen. In de jaren zeventig zorgden jonge Molukkers voor veel onrust, toen ze overgingen tot geweld om het Molukse ideaal te verwezenlijken. Er vonden verschillende kapingen en gijzelingsacties plaats, waarbij soms doden vielen. Dit bracht in Nederland een grote schok teweeg. De Nederlandse regering toont wel begrip voor het streven van de Molukkers. Maar ze is niet in staat om een onafhankelijke Molukse republiek dichterbij te brengen. (letterlijk overgenomen uit internetbron 11). Treinkaping bij De Punt, 1975. 4. Zijn de molukkers geïntrigeerd in de Nederlandse maatschappij? Toen duidelijk werd dat het verblijf in Nederland langduriger zou zijn, werd het Molukkers beleid meer gericht op gedwongen integratie (in plaats van isolatie). De verzorging van de Staat werd vervangen door "zelfzorg". Ze moesten zelf een baan gaan zoeken, maar ze wilden maar één ding, hun oude baan als militair terug. Ze waren aangewezen op ongeschoold werk. Ook de centrale keukens werden gesloten. Men moest voor de eigen maaltijden gaan zorgen. Er was veel protest tegen deze nieuwe situatie. Men wilde ook niet integreren. De huisvesting werd een punt van aandacht. De woonoorden waren niet bevorderlijk voor integratie ook al was de bedoeling van de Nederlandse overheid dat het open wijken zouden worden. (ze lagen ver van de Nederlandse samenleving) en de werkgelegenheid (ze lagen in gebieden met weinig werk). Toch moesten de Molukkers wel integreren of ze wilden of niet. Ze kwamen ondanks dat ze in wijken woonden steeds meer in contact met Nederlanders onder andere vanwege hun kinderen. Zij wilden bijvoorbeeld ook naar de disco en werden verliefd op Nederlandse jongens en meisjes, zij wilden loskomen van de strenge opvoeding van hun ouders. Dit verschijnsel zie je niet alleen bij Molukkers alleen, wij zien het ook om ons heen bij Marokkanen en Turken. Conclusie. De positie van de Molukkers is altijd gekenmerkt geweest door een hoge mate van tweeslachtigheid, integratie en vasthouden aan je eigen cultuur. Er is een zekere mate van integratie bereikt, niet alleen geografisch en economisch, maar ook partnerkeuze. Tussen 1963 en 1966 werd 35% van de huwelijken gesloten met Nederlanders. Tegenwoordig woont ongeveer de helft van de Molukse bevolkingsgroep 'buiten', de wijk dus tussen de Nederlanders. De Molukkers zijn op een zekere hoogte geïntegreerd in de Nederlandse samenleving maar het gevoel van een eigen identiteit en het samenbindend ideaal van de R.M.S. zal onverminderd altijd voortbestaan. En voor jong en oud geldt nog steeds: Maluku always on my Mind. (Letterlijk overgenomen uit internetbron 3). 5. Hoe staat het met de Molukse jongeren in Nederland? Handhaven. Tegenwoordig zijn de molukkers zo geïntegreerd in de Nederlandse samenleving, dat onze aanwezigheid bijna vanzelfsprekend is geworden. De molukkers worden over één kam geschoren met alle andere buitenlanders. De Molukkers behoren niet tot de groep ´allochtonen´, want zo kun je ons niet noemen. Elke kans die van Molukkers in Nederland krijgen om hun verhaal boven water te houden grijpen ze aan. Anders kun je net zo goed alle molukse wijken opheffen. In de omgang met Nederlanders en niet Nederlanders is hun molukse achtergrond als een mes dat aan twee kanten snijdt. ´In sommige situaties voel ik me Nederlanders en in andere weer allochtoon´. De Molukkers kunnen zowel met allochtonen als met autochtonen overweg. Het zou mogelijk kunnen zijn dat het makkelijker aanpassingvermogen stamt uit de koloniale tijd. Na al die eeuwen koloniaal gezag, waren de Nederlanders gewoonten scht wel bekend onder de Molukkers. Onze voorouders waren gewend om met Nederlanders om te gaan, sommige beheersten zelfs de Nederlandse taal. Een hele andere achtergrond die van allochtone groepen die hier ´pas´ zijn komen wonen (denk dan aan Turken of Marokkanen). (Orienterend overgenomen uit boekenbron 1).
Respect. Door de Molukkers wordt de 1e generatie diep gerespecteerd. Door het kennen van de verhalen wordt met ervan bewust wat het is om een Molukker te zijn. Normen en waarden zijn heel ver te zoeken onder de Molukse jongeren. (Orienterend overgenomen uit boekenbron 1). Scholing & werk. De resultaten van scholing en werk onder de Molukse jongeren zijn somber. Qua opleidingsniveau blijkt dat merendeel van de jonge Molukkers te blijven steken op VMBO niveau. Wie werk, doet dat veelal op tijdelijke basis en neemt genoegen met een laaggekwaliceerde baan. Dit maakt hen zeer kwetsbaar in tijden van recessie. De Molukse jongeren van deze tijd zijn opzoek naar hun eigen ´identiteit´, terwijl ze hun eigen achtergrond nauwelijks kennen. Tegenwoordig zijn veelal Molukse ouders verwesterd of vinden ze dat hun ouders hen te streng hebben opgevoed, gevolg dat ze hun eigen kinderen meer de vrije hand geven. (Orienterend overgenomen uit boekenbron 1). Weinig amitieus De meest Molukse jongeren van dit moment, overwegend tevreden zijn met het ontvangen van schooladvies en zich daaraan houden. Wie afwijkt, kiest vaker een ónder dan bóven het geadviseerde niveau. Vermoede: de Molukse jongeren zijn niet ambitieus aangelegd. Dit kan liggen aan de cultuur (Molukkers zijn in het algemeen nogal bescheiden en zien zichzelf doorgaans ook zo), maar tevens in processen die zich binnen de woonwijken voordoen. Ouders stimuleren hun kinderen niet om hoger te gaan studeren. Alleen een kleine groep kiest na de middelbare school voor een vervolgopleiding. (Orienterend overgenomen uit boekenbron 1). Verwend. Het idee zou zijn dat de ouders denken: ik ben vroeger streng opgevoed en tergen over mijn kinderen wil ik wat relaxter zijn. Zo´n instelling heeft vaak op langere termijn een negatief effect. Gevolg de kinderen zijn verwend, lui, tonen geen respect aan ouderen en op den duur zie je ook dat onze gebruiken en gewoonten hier een beetje aan onderdoor gaan. De jeugd schijnt als Molukkers-zijnde, alleen met Molukkers om te gaan. De meeste jongeren kennen een heel groot deel van onze geschiedenis niet. De RMS vlag is een merk geworden, deze word gedraagt door de Molukse jongeren. Maar als je hen vraagt wat het betekend komen ze niet verder dan Republiek Maluku Selatan. Zeer zonde! (Orienterend overgenomen uit boekenbron 1). Vraag 2. De meerderheid zegt dat de Molukkers met de boot naar Nederland zijn gekomen. Maar enkele weten dat dit door politieke redenen kwam. Vraag 3. De meerderheid zegt weinig over hun achtergrond te weten, en zowel dan kunnen ze niet duidelijk aangeven wat wel. Alleen de stof die ze hebben gekregen van de geschiedenis lessen. Vraag 4. De meerderheid zegt dat RMS, Republiek Maluku Selatan betekend, maar weten niet wat het inhoudt. En zelfde gaat naar de verjaardag van RMS (RMS-dag). Vraag 5. Enkele wonen in een Molukse wijk, enkele hebben er gewoont. De meerderheid zegt wel het verschil op te merken, sowieso de samenhorigheid die zeer sterk is. Vraag 6. Er worden verschillende verhalen verteld, zoals: - over de jappenkampen (indonesie); - over het wonen in het kamp (nederland); - over het KNIL (indonesie); - hoe het leven in indonesie was; - als je van dezelfde kampong komt niet met elkaar mag nemen, ander krijg je een vloek over je heen. - treinkapingen (Nederland); - het leven heel anders was dan toen; - over de oorlog en schattenberg. Vraag 7. Enkele kunnen vertellen dat het kwam doordat de Molukkers naar hun eigen land terug wilden. Enkele zeggen dat de Molukkers aandacht wilden van de overheid. Enkele dachten dat de Molukkers een eigen staat wilden. Enkele zegt:´naar de verhalen van de 1e generatie werd niet geluisterd, dus als gevolg daavan ging de 2e generatie over tot actie zodat de Molukkers wel aandacht kregen van de Nederlandse overheid´. Vraag 8. De meerderheid vind dat de Molukkers zijn geintegreerd, alleen ze hebben hun eigen cultuur nog behouden. Vraag 9. De meerderheid voelt zich beide, dat ligt zeker aan de situatie word er gezegd. Dat merk ik zelf ook, als ik bijvoorbeeld op school ben voel ik me meer Nederlander aangezien er alleen maar Nederlanders op mijn school zitten. Op Molukse feestjes bijvoorbeeld voel ik me meer Moluks, of als ik bij m´n Molukse familie ben. Vraag 10. Meerderheid weet het niet. Enkele zegt dat het strenger was. Vraag 11. De taal wordt door de helft gesproken, en ook thuis. Enkele kennen enkel een paar woordjes. Vraag 12. Dit wordt door allen opgemerkt en kunnen daarnaast ook een voorbeeld geven. Vraag 13. Word gemiddeld een 7 aan zichzelf gegeven. Uiteindelijke conclusie: De Molukse jongeren in Nederland weet weinig over hun achtergrond, en de eenheid is verwaterd. Zeer zonde!
Gezien de 4 invalshoeken. • De fysische-biologische invalshoek. De samenstelling van de Molukse bevolking in Nederland. Uit onderzoek blijkt dat op 1 januari 2001 in Nederland 3,5 duizend Molukkers (van thans 55 jaar of ouder) woonden die in de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indie hebben meegemaakt. Inclusief hun afstammelingen bestaat de groep Molukkers die na de oorlog naar Nederland is gekomen momenteel uit 42,3 duizend personen. (Gedeeltelijk citaat uit internetbron 7). Zie ook bron Molukse bevolking in Nederland, 1951-1998 & Omvang van de Molukse bevolkingsgroep in Nederland op 1 januari 2001 op de volgende pagina. • De sociaal-culturele invalshoek. Molukkers hebben een groot gemeenschapszin. Wie zich in hun Molukse wetten en gewoonten verdiept, valt onmiddellijk de grote nadruk op het collectief op. Molukkers wonen vaak op een kluitje, in hetzelfde huis of in dezelfde wijk. Ze vormen bondgenootschappen en delen vreugde en verdriet gezamelijk, in groten getale. Naar westerse begrippen is de opvoeding in de Molukse kring vrij streng. Plichtsbesef, prestatie en motivatie spelen een belangrijke rol. Falen wordt in dit verband dood de niet indank afgenomen. Er is duidelijke rolverdeling in het gezin en ik de opvoeding van de jongens en meisjes merkbaar. Onder invloed van de Nederlandse cultuur verandert dit geleidelijk. Molukkers zijn gastvrij en beleefd. Men is in het algemeen niet zo geneigd op de voorgrond te treden. De familie banden en de banden met mensen uit het oorsprokelijke herzelfde Molukse dorp zijn zeer groot en hecht. Men onderhoudt vooral contacten in de eigen kring. Molukkers zijn meestal christenen, een klein deel is moslim (2,5%). Hoewel de positie van de Molukkers op de arbeidsmarkt slechter is dan die van autochtonen, is hun positie toch aanmerkelijk beter dan die van overige allochtonen groeperingen in Nederland. (Gedeeltelijk citaat uit internetbron 9). • De sociaal-politieke invalshoek. Door politieke redenen zijn de molukkers naar Nederland gekomen. In Nederland aangekomen wilde de Molukkers weer terug naar de Molukken. De Molukkers vochten en voerde actie in Nederland voor de RMS (Republiek Maluku Selatan). In de jaren ´70 ondernomen de Molukse jongeren radicale acties om aandacht van de onderheid te krijgen. Ze waren kwaad op de Nederlandse regering en voelde zich in de steek gelaten en werden niet geholpen. Ook voelde ze zich gekwetst en beledigd, omdat de Molukkers altijd aan de zijde van Nederland hebben gevochten. De acties bereikten niet de gewensten resultaten. Nu is dit niet meer het geval, de Molukkers hebben geaccepteerd dat ze in Nederland leven. Ook worden er geen acties meer ondernomen. Wel wordt er op RMS-dag (25 April) altijd rellen geschopt, maar niet met de doeleinden die de actievoerders in de jaren ´70 hadden. • De sociaal-economische invalshoek. Ten eerste hadden de Molukkers het economische moeilijk toen ze in Nederland aankwamen omdat de meerderheid (mannen) ontslagen werden uit het KNIL. Een baan krijgen was erg moeilijk door de volgende aspecten. - de overheid bleef bij haar uitgangspunt dat de Molukkers op korte termijn weer terug zouden keren naar de Molukken; - er was weinig werkgelegenheid in de wijk en de nadere omgeving; - geringde mobiliteit door de groepsgebondenheid; - taalhandicap in de administratieve beroepen, Op langere termijn: - de acceptatie door Nederlanders is onder druk komen te staan (door de acties van de Molukkers); - lagere schoolbezoek, aanmelding voor arbeid op hogere leeftijd, jongen waren relatief duur; - opleidingen werken naar verhouding niet afgesloten met een diploma. (Gedeeltelijk uit boekbron 1) 1. De molukkers, Jos v. Ginkel & anderen, 1993
2. Maluku, liem, soei liong, 1982
3. Molukkers in Nederland, uit opdracht van het Nederlands openlucht museum in samenwerking met stigting Herbouw Molukse Baraken
4. Atlantis, aardrijkskundig onderzoek, havo/vwo. 1. www.minocw.nl/toespraken/103
2. www.scholieren.com/werkstukken/18962
3. www.scholieren.com/werkstukken/7124
4. www.scholieren.com/werkstukken/2987
5. http://web.planet.nl/special/molukken/index.shtml
6. www.anno.nl/anno/anno/i001700.html
7. http://www.nidi.knaw.nl/en/output/2002/mvb-50-06-beets.pdf/mvb-50-06-beets.pdf
8. http://www.antenna.nl/wvi/nl/extra/ede.htm
9. http://www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Molukken/cultuur.html
10. http://www.hsmarnix.nl/studenten/42/alma.htm
11.
http://wereldwijs.malmberg.nl/secure/nieuws/k20012/art3.htm
12. www.scholieren.com/werkstukken/24764