Tornado's

Voorwoord Op 23 augustus werd me in de klas verteld, dat we een mondelinge presentatie over een onderwerp dat bij het vak ANW past, moeten gaan houden. s’Avonds ben ik direct gaan nadenken over een onderwerp. Na een lange tijd denken, heb ik bedacht om de klas iets te vertellen over tornado’s. Mijn mondelinge presentatie gaat dus over tornado’s. Eerst wist ik geen onderwerp te bedenken. Ik ben op het idee gekomen om een natuurverschijnsel te kiezen. Aardbeving, onweer, tornado’s. Tornado’s lijkt mij erg leuk, over dit onderwerp zou ik zelf graag wat meer te weten willen komen. Hoe ontstaat een tornado nou eigenlijk en wat is het precies? Ook wist ik dat in de krant van 5 september een artikel stond over een tornado. En ik had bedacht een stuk van de film “Twister” te laten zien. Zodoende werd dit mijn uiteindelijk keuze voor een onderwerp. Het moet een spreekbeurt van tien minuten zijn. Het wordt dus een kort maar krachtige spreekbeurt. Ik wil niet te veel in detail treden, anders wordt het een te langdradig verhaal. Na enkele boeken over tornado’s te hebben doorgebladerd, heb de volgende punten gekozen: - Wat is een tornado? - Het ontstaan van een tornado - De schaal van Fujita - Onderzoek naar tornado’s - Het calamiteitenplan - Actueel (een hoofdstuk met krantenartikels en uitleg als inhoud) Dit leken mij de belangrijkste punten. Als ik de klas dit vertel en ze onthouden alles, weten ze een groot deel van tornado’s af, en dat in zelfs maar 10 minuten. Met een film als aanvulling en enkele plaatjes, krijgt men een goed beeld van hoe een tornado eruit ziet. Verder ben ik van plan om het ontstaan van de tornado, op het bord te teken. Zo wordt ook dat veel duidelijker. Ik ga starten met de tekst, daarna de plaatjes. De sheets maken. En verder de kleine dingen regelen die om de hoek komen kijken. Yoni Westendorp Wat is een tornado? De definitie van een tornado is een krachtig draaiende kolom van lucht, onder aan een flink ontwikkelde buienwolk en daarbij contact maakt met het aardoppervlak. De draaiende lucht haalt minimaal een snelheid van 65 km per uur. Een tornado ziet eruit als een soort slurf onder aan een grote donkere wolk (zie: fig 1,2,3). Tornado’s komen niet overal op de wereld even vaak voor. De Verenigde Staten is het land van tornado’s bij uitstek. Vooral in Australië, Zuidoost-Azië, Zuid-Europa, Centraal-Afrika en het Amazonegebied. In ons land zijn tornado’s zeer zeldzaam. Wel zijn er meerdere keren tornado’s in Nederland geweest. Deze tornado’s haalden op de schaal van Fujita nog niet het kaliber van F1. Beruchte tornado’s in Nederland zijn die van Borculo (1925), Neede (1927) en die van Chaam en Tricht (1967). Een tornado is een van de meest vernietigende natuurverschijnselen. Vandaar dat een tornado ook een erg groot maatschappelijk gevolg achter zich laat. Er is altijd een grote schade, mensen zijn bang, mensen komen om en na afloop is er veel verdriet. Alles is vernietigd, mensen zijn familieleden kwijt. Kort gezegd: Er komen sociale, psychische, lichamelijke en financiële gevolgen. Door al deze problemen krijgen psychiaters en dokters weer extra werk.
Het ontstaan van een tornado Er zijn drie belangrijke voorwaarden voor de vorming van tornado’s: voldoende vocht op lage en middelbare niveau, onstabiele lucht, een opstijgende kracht. Een tornado ontstaat veelal boven zee. Boven zee ontstaat een grote onweerswolk, een supercel (Zie fig 4,5). Door de luchtstroming gaat de supercel landwaarts. Vlak voor het land ontmoet de warme vochtige lucht de koude droge lucht en daardoor gaat de bui om zijn as draaien. Omdat het een hele grote wolk is, is de draaiing in het midden nog niet zo snel, maar omdat de kracht in het midden zo groot is, gaat de wolk zich concentreren. In een buien wolk, stijgt de warme en voldoende vochtige lucht op. Deze luchtstromingen worden updrafts genoemd (Zie fig 6,7). In zware buien kunnen de onderlinge temperatuurverschillen erg hoog oplopen, waardoor lucht snel wordt opgetild en er een circulatie steeds meer op gang gaat komen. Dat gebeurt op de grens van twee verschillende luchtsoorten. De updraft en de wind komen samen, In de supercel ontstaat een steeds snellere draaiing. Er ontstaat dan een mesocycloon (Zie fig 8). De mesocycloon ontstaat door de wisselwerking van warme en koude luchtstromen. Als de draaiingen krachtig genoeg zijn, komt de tornado in aanraking met de grond. De kracht van de tornado neemt nog meer toe als de grond is bereikt, de tornado gaat zich nu over het aardoppervlak verplaatsen. De tornado zal alles op zijn weg vernielen, maar dat ligt aan de sterkte van de tornado. Een tornado gaat vaak samen met een hevige onweersbui. Dit kan heel gevaarlijk zijn. Niet alleen om de bliksem, maar vooral om de regen en hagelbuien. Vaak vallen er hele grote hagelstenen, dat komt omdat de updraft de hagel weer omhoog brengt en zo kan de hagelsteen weer extra water opnemen. Dit kan lang zo doorgaan, totdat de hagelstenen te zwaar zijn. Sommige hagelstenen kunnen zo groot zijn als tennisballen. De grootste hagelsteen ooit gemeten was bijna 8 centimeter doorsnede. Een tornado kan zich met een paar kilometer per uur of met een paar honderd kilometer per uur verplaatsen. Een tornado duurt in het algemeen vrij kort, de meeste tornado’s duren niet langen dan een kwartier. Dan verliest de tornado zijn kracht en is hij in een keer weg. De schade die er dan is aangericht is ontzettend groot (Zie De schaal van Fujita Tornado’s worden gemeten op de schaal van Fujita. Tetsuya Theodore Fujita was een tornado onderzoeker aan de universiteit van Chicago.Hij heeft nu al meer dan 250 tornado’s onderzocht. In 1971 ontwikkelde hij samen met zijn collega Allen Pearson een schaal om tornado’s mee te meten. De sterkte van een tornado kan oplopen van F0 t/m F6. De kracht F6 is nog steeds theoretisch, maar is voor zover bekend nog nooit gehaald. Dit wordt gemeten doormiddel van de windsnelheden en de schade. De schaal van Fujita ziet er als volgt uit: Fujita tornadoschaal F-Schaal Nummer Intensiteit Windsnelheid Schade
F0 Lichte tornado 65-116 km/uur(40-72 mph) Enige schade aan schoorstenen. Takken breken van bomen af. Ondiep gewortelde bomen waaien om. Verkeersborden beschadigen. F1 Matige tornado 117-180 km/uur(73-112 mph) Daken raken bedekking kwijt. Caravans, woonwagens kunnen omslaan. Auto's worden van de weg gedrukt. Aanbouw (schuren, garages) worden soms verwoest. F2 Tornado van betekenis 181-253 km/uur(113-157 mph) Aanzienlijke schade aan vaste huizen. Woonwagens en caravans worden verwoest. Grote bomen worden ontworteld en versplinterd; Kleinere objecten worden als projectielen gelanceerd. F3 Zware tornado 254-332 km/uur(158-206 mph) Daken en sommige muren van stevig gebouwde huizen waaien om. Treinen slaan om of ontsporen. De meeste bomen in bossen worden ontworteld. F4 Zeer verwoestende tornado 333-418 km/uur(207-260 mph) Goed gebouwde huizen worden geheel opgetild. Auto's en andere grote voorwerpen worden als raketten gelanceerd en over een zeker afstand door de lucht verplaatst. F5 Meest verwoestende en zware tornado 419-512 km/uur(261-318 mph) Huizen en auto's vliegen honderd meter of meer door de lucht; bomen worden ontschorst; grote metalen constructies verbuigen en worden deels verwoest. F6 Zeldzaam zware tornado 513-610 km/uur(319-379 mph) Zijn nog nooit voorgekomen. Schade is zeer lokaal maar in een smalle strook groter dan bij F5 tornado's. Onderzoek naar tornado’s Er zijn veel mensen, die net als Fujita en Pearson, tornado’s onderzoeken. Er komen nog steeds veel mensen om door de onvoorspelbaarheid van tornado’s, daarom is dat belangrijk. In 1954 is in Amerika het NSSL opgericht: National Severe Storm Laboratory. Hier bestudeert men voortdurend zware stormen. Het NSSL maakt sinds 1971 gebruik van Doppler radar. Doppler radar zendt een signaal uit naar de wijde omgeving. Dit signaal wordt terug gekaatst door regendruppels in stormen tot meer dan 200 km verderop. Dat signaal wordt weer opgevangen door antennes. Regendruppels die richting de antennes van het station waaien geven een ander signaal dan druppels die ervan afwaaien. De signalen worden omgezet in kleur op de beeldschermen van de computers van de onderzoekers. Wanneer er een duidelijk fel rood/groen contrast dicht bij elkaar te zien is, wijst dat op de aanwezigheid van een tornado. Een ander onderzoeksmethode is het GOES: Geostationary Operational Environmental Satellite. Hier wordt 24 uur per dag de bewolking in de gaten gehouden via satellieten. Zodra er wolken worden waargenomen die mogelijk het begin van een tornado kunnen zijn, word er alarm geslagen. Als het nodig is worden alle mensen via een speciaal tornado journaal gewaarschuwd. De meeste metingen vlakbij tornado’s worden gedaan met TOTO. Een grote, ronde bak met veerlichte zilvermetalen plaatjes wordt zo dicht mogelijk bij het pas van de naderende tornado geplaatst. Zodat de plaatjes opgezogen kunnen worden. De radar maakt de plaatjes dan zichtbaar en men kan zo de windsnelheid van de tornado achterhalen. Het calamiteitenplan Je moet jezelf altijd in veiligheid kunnen brengen als er een tornado op komst is. Het is belangrijk te weten wat je moet doen en hoe je moet handelen. Hoe zwaar een tornado is maakt niet uit, het kan altijd dodelijk zijn. Vooral omdat een tornado erg onverwachts op kan komen en tornado onderzoekers een tornado maar 15 minuten van tevoren kunnen voorspellen. Mocht je een schuilkelder bij je huis hebben, ga daar dan heen. Aangezien de meeste Nederlanders geen schuilkelder hebben zijn er natuurlijk ook andere dingen die je kan doen. Ga bijvoorbeeld in een gewonen kelder schuilen. Zorg er wel altijd voor dat ramen en deuren gesloten zijn. Heb je geen kelder, ga dan in het midden van je huis plat op de grond liggen. Ben je niet thuis en zijn er geen andere huizen in de buurt waar je kunt schuilen, zoek dan een greppel op en ga daar zo diep mogelijk in liggen.
Actueel Afgelopen zomervakantie ben ik op vakantie geweest naar Italië. Op 3 augustus ben ik en mijn familie vertrokken naar Italië. s’Avonds hebben we overnacht in Trento op een camping. s’Nachts hadden we een hevige onweersbui. We hebben niks gemerkt van windhozen en dergelijke. Maar vlakbij waar wij overnachten, bij het garda meer, ging het er wild aan toe (Zie krantenartikel 1). Ook ging het verhaal op onze 2e camping rond dat er zware hagelbuien zijn geweest, met hagelstenen zo groot als eieren. Dit bleek achteraf nog waar te zijn ook. Daar kwamen we achter toen we op de terug reis auto’s en caravans tegen kwamen, waar overal deuken in zaten zo groot als eieren! We hebben dus erg geluk gehad, ten eerste dat het een lokale bui en windhoos was, en ten tweede dat we niet s’avonds verder hebben gereden. Dan hadden we de buien namelijk ook meegemaakt. Krantenartikel 1: Chaos op een camping aan het garda meer, er was sprake van een tornado. Als ik de schaal van Fujita bekijk, zal het waarschijnlijk een F1 zijn geweest. Uit de krant van 05-08-02
Dit is een ander krantenartikel dat ik in de krant tegenkwam en wat bij mijn onderwerp past. Een tyfoon is ook een soort zware storm (zie: krantenknipsel 2). Wat precies het verschil is tussen een tyfoon en een tornado weet ik niet. Krantenartikel 2: Over een tyfoon in Zuid- Korea. Uit de krant van 02-09-02. Logboek 23 augustus 2002
Vandaag was onze tweede ANW les, op het achtste uur. Er werd ons verteld dat we een mondelinge presentatie moesten houden, met daarbij een kort verslag. Spreekbeurten doe ik graag een beetje op tijd, ik ben ook vaak de eerste, dus ik ben direct gaan nadenken over een onderwerp. Ik dacht aan een natuurverschijnsel. Ik dacht aan de krant van 5 augustus, waarin een artikel stond over wervelwinden en dergelijke. Zo kwamen mijn gedachten op het onderwerp tornado. Dat leek me een leuk en interessant. Ik ben op zoek gegaan naar informatie op internet. Ik kwam verschillende logboeken tegen van tornado onderzoekers die een onderzoek per dag stap voor stap op papier hadden gezet. Ook kwam ik veel bruikbare plaatjes tegen. Dit was dan een eerste stap. 26 augustus 2002 Vandaag kregen we stencils over de mondelinge presentatie uitgereikt. Thuis heb ik het doorgenomen. Ook heb ik bedacht wat voor audiovisuele hulpmiddelen ik zou willen gaan gebruiken. Ik heb bedacht: Het bord, de televisie, een overheadprojector. En een krantenknipsel. 27 augustus 2002 Vandaag ben ik naar de bibliotheek geweest. Daar heb ik enkele boeken over tornado’s gevonden met veel tekst en misschien ook een paar bruikbare foto’s. 29 augustus 2002 Op deze dag heb ik echt een start gemaakt, want twee week is zo voorbij. Ik heb de boeken doorgelezen en heb wat informatie eruit gehaald. Qua tekst heb ik mijn spreekbeurt al een eind op weg, alleen moet ik nog even nadenken over volgorde. En wat ik nog weg laat en wat niet. Maar ik ben vandaag aardig opgeschoten.
1 september 2002 Ik heb de tekst vandaag allemaal in de goede volgorde gezet. Ik heb al enkele plaatjes toegevoegd, zodat het verslag wat er bijgeleverd moet worden er ook leuk uitziet. Ik weet waar ik het over wil gaan hebben. Misschien nog wat kleine toevoegingen en wijzigingen. Nu moet ik beginnen de spreekbeurt uit m’n hoofd te leren. En ik moet alles met de sheets nog regelen, en de film die ik wil laten zien. En nog veel meer andere dingen. 3 september 2002 gister heb ik in de krant een artikel gelezen over een tyfoon. Wat lijkt op een tornado. Het leek me leuk dit aan het werkstuk toe te voegen. Ook heb ik bedacht een apart hoofdstuk “actueel” te maken. Hierin komen dan mijn gevonden krantenknipsels. Die laat ik dan ook aan de klas zien. Dit heb ik in de computer veranderd en toegevoegd. 4 september 2002 Ik heb vandaag verder gewerkt aan het invoegen van de plaatjes in de tekst. Toen dat klaar was heb ik de inhoudsopgave en het voorwoord erbij getypt. Ook de bronvermelding heb ik uitgetypt. Daarna ben ik begonnen een voorkantje te maken. Op het nawoord na, heb ik het verslag vandaag afgerond. 5 september 2002 Ik ben vandaag begonnen met het “leren” van de tekst. Een spreekbeurt leer ik altijd uit mijn hoofd. Zodat ik daar geen punten op kan verliezen. Dit kost natuurlijk wel even tijd, maar gelukkig heb ik nog een heel weekend + week. 8 september 2002 Vandaag ben ik in de ochtend begonnen met het bekijken van de film twister. Mooie stukjes in de film, heb ik opgeschreven door het aantal minuten neer te zetten. Verder kwam mijn vader vandaag op een goed idee. Namelijk om de plaatjes voor op de sheets naar zijn e-mail te sturen. Hij kan ze dan op zijn werk uitprinten in kleur. Dat is mooier met de plaatjes. Dit kostte meer tijd dan gedacht. Er was teveel KB en wou het niet versturen, daar kwamen we na een lange tijd wachten achter. Het document heb ik toen in tweeën gesplitst, maar ook dit was achteraf teveel KB. Voor een diskette was het ook te veel KB. Uiteindelijk is het gelukt door het op een cd-rom te zetten. 9 september 2002 Mijn vader heeft vandaag op zijn werk de sheets gemaakt. Ik heb een nawoord gemaakt en heb de spreekbeurt nog een aantal keer geoefend.
10 september 2002 Deze dagen heb ik alle aandacht op het leren van de mondelinge presentatie gevestigd. De tekst uit mijn hoofd leren. Alle andere dingen zijn nu afgerond. Bronvermelding Boeken: - Orkanen & Tornado’s, Neil Morris (1999) - Tornado’s in beeld, Steven Davids (1992) Internet: - www.tornado.com - www.tornadoproject.com - www.dutchtornado.com - www.facethewind.com - www.stormchase.net - www.stormchasers.au.com - www.stormtrack.org Nawoord Achteraf gezien is dit onderwerp een goede keus geweest. Ik vond het een heel interessant onderwerp. Daarom heb ik ook met veel plezier aan het werkstuk gewerkt en aan de spreekbeurt. Wel zijn er enkele problemen naar voren gekomen. En in het speciaal bij de sheets, wat je niet zou verwachten. Al met al ben ik tevreden over het resultaat van het werkstuk. Ik vind het heel geslaagd geworden. Nu hoop ik alleen nog dat mijn spreekbeurt loopt als gewenst (op vrijdag de 13e), dan ben ik helemaal tevreden! Alle plaatjes en krantenknipsels kan je ook krijgen, mail me dan even dan stuur ik ze direct.