Mythologische wezens

Met de lessen KCV hebben we een deel van boek XV van Ovidius' Metamorphosen gelezen, waarin hij schrijft over Pythagoras. In dit werkstuk bekijken we enkele van de fabeldieren, die Ovidius in dit stuk beschrijft, en zullen we wat meer over deze dieren vertellen. We bespreken de Cyclopen, de Phoenix en de Kameleon. De Cyclopen Ovidius schrijft in zijn Metamorphosen boek XV (regel 91 - 93) het volgende over Cyclopen: "De Aarde, liefste aller moeders, schenkt ons zoveel rijkdom en desondanks wil men alleen nog maar zijn wreed gebit in trieste hompen zetten en tekeergaan als Cyclopen?" Cyclopen zijn eenogige reuzen, die op een eiland wonen en schapen hoeden. Het oudste verhaal over de Cyclopen dat we zijn tegengekomen komt uit het scheppingsverhaal van de Grieken. In 'Theogonie', het boek dat Hesiodus in 700 v. Chr. over de schepping schreef, kwamen drie Cyclopen voor, dit zonen van Uranus en Gaia. Ze werden in de Tartarus geworpen. Zeus bevrijdde de Cyclopen uit de Tartarus, zodat ze een onoverwinnelijk wapen voor hem konden maken. Hij was op dit moment namelijk verwikkeld in een strijd met de Titanen. De Cyclopen, die zeer goede smeden waren, maakten voor Zeus bliksemschichten. Hiermee wist Zeus de Titanen te overwinnen. In andere mythen zijn de Cyclopen hulpjes van Hephaistos, de smid van de goden en god van het vuur, ze helpen Hephaistos in zijn smidse onder de Etna en andere vulkanen. Ook zouden ze de muren van Argos, Mycene en Thiryns gebouwd hebben. Deze staan dan ook bekend als zogenaamde 'Cyclopische muren'. Veruit het beroemdste verhaal waarin een Cycloop voorkomt, is de Odyssee van Homerus. Odysseus komt op zijn zwerftocht langs een eiland waar hij besluit aan te leggen. Als hij met zijn mannen het eiland gaat verkennen, komen ze in een grot, waar ze worden opgesloten door een Cycloop, Polyfemus. Polyfemus eet een voor een de mannen van Odysseus op, en als hij genoeg heeft gehad besluit hij te gaan slapen. Dan bedenkt Odysseus een list. Ze voeren Polyfemus dronken, en branden met een houten balk zijn enige oog eruit. Ze ontsnappen uiteindelijk uit de grot door zichzelf vast te binden onder de schapen van Polyfemus, als Polyfemus de schapen naar buiten laat gaan, zijn ze vrij. De Phoenix In de Metamorphosen boek XV (regel 391 - 407) van Ovidius, zegt Pythagoras het volgende over de Phoenix: "Al deze dieren vinden hun begin in de andere dieren, maar één is er, een vogel, die zichzelf verwekt en baart. Phoenix genaamd bij de Assyriërs. Hij eet geen planten, geen graan, maar leeft van druppels hars en van amomumsap. En als hij zo vijf volle eeuwen heeft geleefd, bouwt hij hoog in een wiegelende palm of in een eikenboom zijn nest, werkend met klauwen en een altijd reine snavel en na het met lavendelgroen en zachte narduspluimen, stukjes kaneel en bruine mirre toegedekt te hebben, neemt hij daar plaats en vindt zijn einde in dat geurig bed, waarna een kleine Phoenix, die weer even lang mag leven - zo wordt althans verteld-, vanuit de vaderas verrijst. Zodra de nieuwe vogel kracht heeft om iets zwaars te tillen, maakt hij de takken van de boomtop lichter door het nest - zijn wieg en ook zijn vaders graf- eerbiedig weg te dragen hoog door de lucht, naar Heliopolis, waar hij het in de voorhal van het Zonneheiligdom opnieuw een plaats geeft." Volgens de meeste verhalen ziet de Phoenix er rood uit, met blauwe ogen. Hij leeft volgens de Grieken in 'een gelukkig oord in het Oosten', Claudius had het later over de eilanden der gelukzaligen. Bij zonsopgang baadt hij zich in een bron waar hij erg dicht bij zou wonen. Hij bouwt aan het eind van zijn leven van Arabisch geurwerk een nest in een palmboom. De Phoenix zingt hierna bij zonsopgang een zo mooi lied dat de zonnegod, die in zijn wagen voorbijkomt, stil blijft staan om te luisteren. Als de zonnegod vervolgens optrekt om weg te rijden, vat het nest vlam door de vonken uit zijn haar, en met het nest verbrand ook de Phoenix. Uit zijn as herrijst een nieuwe Phoenix, die als hij sterk genoeg is om het nest te dragen, de as van zijn 'voorganger' naar Heliopolis in Egypte brengt. Hierna herhaalt het geheel zich weer. Over de lengte van het leven van de Phoenix verschillen de meningen, in een aantal verhalen, onder andere dat van Pythagoras, wordt het getal van 500 jaar genoemd, in andere verhalen heeft men het over 1000 jaar, en weer andere verhalen spreken over 1461 jaar. Wat deze getallen met elkaar verbindt is dat het alledrie getallen zijn die iets te maken hebben met de duur van de baan van de zon. In andere mythen komt men weer andere getallen tegen, deze zijn allen ook te verklaren door astrologie. De Phoenix kwam voor in vele andere culturen. In de Egyptische cultuur stond hij bekend als Benoe. De naam Benoe komt van het woord 'weben' wat stralende opgang betekent, en hangt ook samen met Boinè, wat volgens de Grieken 'foinix' betekent. Tegenwoordig wordt de Benoe meer als reiger gezien. De Benoe wordt in verband gebracht met de zonnegod, Ra, en met de heilige Benben-steen in de zonnetempel. De Egyptenaren beschouwden deze steen als een deel van de oerheuvel, dit was het eerste land dat na de overstroming bloot kwam te liggen, zoals dat ook was gebeurd bij het begin van de schepping. Dit verklaart ook dat de Benoe het symbool was van de spontane opgang van het leven, met het land komt het leven ook weer omhoog. De Benoe was later eveneens de brenger van een nieuwe periode van vruchtbaarheid, in deze hoedanigheid wordt hij ook in verband gebracht met Osiris, de god van de reïncarnatie en het leven na de dood. Ook bij de Christenen komt de Phoenix voor als een symbool van verrijzenis. De Christenen hebben de Phoenix veel afgebeeld op sarcofagen en mozaïeken. Volgens de Christelijke traditie verscheen de vogel voor het laatst in Jeruzalem bij de geboorte van Jezus. Hij is hierna nooit meer teruggezien omdat nu 'het definitieve licht der wereld was verschenen'. De Phoenix wordt vaak door de war gehaald met de feng hwang, een vogel die op het embleem van de Chinese keizerin staat. Het betreft echter niet dezelfde vogel. Drie kenmerken komen bij alle gedaantes van de Phoenix in alle culturen voor, deze drie zijn tevens vertalingen van het Griekse woord 'foinix'. De drie vertalingen waar het om gaat zijn palmboom, purperkleur en muziekinstrument. Zo bouwt de Phoenix in elke mythe zijn nest in een palmboom, ziet hij er altijd rood uit, en heeft hij altijd een geweldige stem.
De Kameleon "En dan dat dier dat leeft van lucht en wind en zelf direct de kleur aanneemt van alles dat het aanraakt!" Aldus Pythagoras in Metamorphosen boek XV (regel 411- 412). Waarschijnlijk bedoelt Pythagoras met het dier dat hij hierboven beschrijft de Kameleon. Er staat dat het dier leeft van lucht en wind, dat heeft wellicht betrekking op het feit dat de Kameleon van insecten en vliegen leeft. De Kameleon komt onder andere voor in Zuid-Europa, dus Pythagoras zou hem best gezien kunnen hebben. Pythagoras zegt dat dit dier direct de kleur aanneemt van al wat het aanraakt, het enige dier dat dit zou kunnen doen is de Kameleon. De Kameleon neemt echter niet zomaar de kleur aan van zijn omgeving. Hij verandert zijn kleur onder invloed van licht, temperatuur en emotie. De Kameleon kan erg snel van kleur veranderen, zijn basiskleur is echter groen.