Provo

INLEIDING De provobeweging leefde ongeveer van 1965- 1967. Ik heb er een werkstuk over gemaakt omdat ik het een leuk onderwerp vind. De provo's waren niet alleen origineel maar ze hadden ook nog eens goede voorstellen die echt zouden werken, het witte fietsenplan bijvoorbeeld. Dat zou heel goed gaan, als er maar genoeg fietsen werden ingezet maar de gemeenteraad heeft het niet goedgekeurd, en zo was er natuurlijk een geldtekort om genoeg fietsen in te zetten waardoor het hele plan mislukte. Ik probeer in dit werkstuk meer te weten te komen over de provo's, en de reactie van hun omgeving ONTSTAAN Op 25 mei 1965 werd de oprichting van het tijdschrift 'Provo. Jongerentijdschrift ter vernieuwing van het anarchisme' aangekondigd in een pamflet. De initiatiefnemers noemden zichzelf 'De Federatie van Anarchisten'. Provo bestond uit een verzameling jonge actievoerders die in de periode 1965-1967 vele activiteiten begingen gericht op het provoceren van het gezag en het uiten van ongenoegen van de consumptiemaatschappij , ze waren anarchisten, gericht op de maatschappij zonder leiders en daar vochten ze voor. Hun naam danken ze aan prof. Buikhuisen die in zijn boek, 'achtergronden van nozemgedrag', in 1965, deze term introduceerde. Een student, Roel van Duijn berichtte kort daarop in de pers de oprichting van een groep die zich 'provo' noemde. Hij was voor een verscherpte, actieve maatschappij kritiek. In Amsterdam vond hij daarvoor een gunstige voedingsbodem. De Provo's werden steeds bekender, ze kwamen regelmatig op het nieuws, en ook het blad 'Provo' hielp bij de publiciteit.
Verdere Groei Een belangrijk contact voor van Duijn werd de anti-rook Magier, Robert Jasper Grootveld, dit was een man die al jaren een ludieke eenmanskruistocht, tegen de consumptiemaatschappij in het algemeen en de tabaksindustrie in het bijzonder voerde. Deze Grootveld organiseerde bijeenkomsten op het Spui in Amsterdam die 'happenings' werden genoemd. Toen provo zich ook duidelijk uitten bij de omstreden verloving van prinses Beatrix en Claus von Amsberg begon de politie feller tegen deze happenings op te treden. Provo verwierf snel nationale en internationale faam. De politiek anarchistisch betrokkenheid raakte tijdelijk op de achtergrond omdat er een aantal andere dingen op de voorgrond kwamen; half serieuze, half ludieke stunts, zoals bv de witte plannen, alternatieve oplossingen voor problemen, maar het witte fietsenplan is het bekendst geworden ter bestrijding van de auto overlast. Hoewel de provo beweging nooit heel groot is geweest, wist zij zich door goede publiciteit zeer bekend te maken zodat veel mensen sympathie voelden, en zich betrokken gingen voelen bij deze beweging. ACTIVITEITEN Provo's verkondigden hun mening op straat, krant en later in de gemeente raad. Maar de bekendste acties van de provo waren de illegale samenscholingen op de openbare weg, vooral in de vorm van happenings, het tijdschrift 'Provo' en de pamfletten. Happenings Het woord 'Happenings' is in het Nederlands natuurlijk helemaal verbonden met Provo. Zo werden de bijeenkomsten op het 'Lieverdje' (een beeld dat symbool stond voor de consumptiemaatschappij) genoemd. Oorspronkelijk was het woord 'Happening' echter met de kunst verbonden, het duidde een eenmalige, min of meer geïmproviseerde voorstelling aan (provo had ook veel met kunst te maken, het netwerk van provo werd aangevuld met contacten met kunstenaars, intellectuelen en politiek actieve jongeren). De 'Happenings' werden altijd op vaste tijden gehouden: zaterdagavond om middernacht. Iedereen mocht er aan mee doen en dat was nou juist de bedoeling. Teach-ins Naast de 'Happenings' en propaganda namen de Provo'd deel aan teach-ins. Provo's organiseerden een teach-in over de luchtvervuiling in verband met de vestiging van een raffinaderij van 'Mobil Oil' in het Westelijk Havengebied. De discussiebijeenkomst vond nooit plaats omdat Hotel Krasnapolsky de zaal bij nader inzien niet aan provo's wilden verhuren. In maart 1966 namen provo's wel deel aan de teach-in tegen de woningnood die door ASVA werd georganiseerd, en in december 1966 aan een teach-in tegen de plannen van de ABN in de Vijzelstraat. De bladen De redactievergadering van 'Provo' was openbaar. Alle aanwezigen beoordeelden de binnen gekomen stukken. Wie de moeite nam op zo'n vergadering te komen mocht meebeslissen wat er in 'Provo' werd gepubliceerd. In de praktijk bestond de redactie uit een kleine groep mensen met Roel van Duijn en Rob Stolk voorop. Er waren echter ook nog andere bladen, zoals 'God, Nederland & Oranje'.
De witte plannen Provo's brachten speelse alternatieven in de publiciteit in de vorm van 'witte plannen'. Het eerste en wellicht het bekendste is het Witte Fietsenplan. Daarvan bestonden twee versies: een uit juli 1965 en een uit augustus 1965. Het eerste begeleidde de presentatie van de witte fiets bij een happening. In het tweede Witte Fietsenplan, van de hand van Luud Schimmelpenninck werden allemaal maatregelen aangedragen om het particulier autoverkeer te stoppen. Er werd gedacht aan meer openbaar vervoer , aan twintigduizend openbare witte fietsen en aan semi-openbare elektrische auto's, zodat men het autoverkeer in de binnenstad zou kunnen verbieden. Het Witte Lijkenplan bevatte een alternatieve straf voor de verkeersmoordenaars. Ze moesten met een beitel in het asfaltdek de silhouet van het slachtoffer uithollen en met witte specie vullen. Bovendien moest het slachtoffer een witte begrafenis krijgen
op kosten van de verkeersmoordenaar. Tegen de luchtvervuiling door de industrie werd in het Witte Schoorstenenplan ingeschakeld. Andere belangrijke plannen gingen over de woningnood. In het Witte Woningenplan kwamen oplossingen voor de woningnood naar voren. Onderzoek naar betere (goedkopere en snellere) bouwmethodes, het ter beschikking stellen van sloopwoningen aan alleenstaanden, het voor bewoning geschikt maken van woningen in de binnenstad die als kantoor- en bedrijfsruimten gebruikt werden. Verder moest volgens het 'Wittevuilnisbakkenplan voor onbehuisden' de woningnood van jonge gezinnen bestreden worden met tot wieg omgebouwde vuilnisbakken. In het witte huizenplan gaf provo alternatieven voor het in gebruik nemen van leegstaande panden, met inbegrip van het Paleis op de Dam... Voor de gemeenteraadsverkiezingen van 1 juni 1966 werden alle witte plannen bij elkaar gebracht in een programma voor een Nieuw Amsterdam, inclusief het oprichten van wijkraden en andere departementen. De witte ideeën bleven maar komen; Het Witte Kippenplan van de 'Vereniging Vrienden van de Politie' moest politieagenten omzetten tot sociaal werkers. Het Witte Wijvenplan was voor de geboorteregeling en vrije liefde, ook voor de vrouwen. In het Witte Ambtenarenplan werd opgeroepen tot het opblazen van het bevolkingsregister. Het Witte Kinderenplan was een programma voor de kinderopvang, en in het Witte Bedjesplan werd de toren van de Nederlandse Bank aan het Frederiksplein ter beschikking gesteld als nieuwe huisvesting voor het Binnen Gasthuis. De witte plannen spraken tot de verbeelding, ze waren voornamelijk als prikkelend bedoeld, maar bevatten vaak heel praktische maatregelen. Een paar plannen zijn voorgesteld aan de gemeenteraad, ze werden besproken, en verworpen. Het Witte Fietsenplan is zelfs twee keer in de gemeenteraad besproken, de eerste keer door Bernhard de Vries waar het ging om 3000 witte fietsen, het tweede was van Luud Schimmelpenninck waar het ging om 2000 witte fietsen die zouden worden ingezet voor gebruik in de binnenstad, maar beide voorstellen zijn afgewezen. Voor de andere plannen ondernamen de provo's zelf stappen; het wit schilderen van fietsen, het Witkar-project en de crèche van het Witte Kinderenplan in een pand van Stichting De Straat. Het huwelijk van Beatrix en Claus von Amsberg Op 3 juli 1965 werd vanaf een brug 'Provo 3' (Wie van de drie is de grootste democraat? Carlos, Claus, Bernard) in de rondvaartboot van Beatrix en Claus von Amsberg gestrooid. Ze brachten een bezoek aan Amsterdam in verband met hun aanstaande huwelijk op 10 maart 1966 te Amsterdam. Alleen viel Claus von Amsberg niet bij iedereen in de smaak. Hij was namelijk een Duitser die als kind in de Wehrmacht had gediend. Het idee om in Amsterdam te trouwen kwam van Beatrix. Nog nooit eerder was iemand van het koningshuis in Amsterdam getrouwd omdat de status van Amsterdam als hoofdstad zonder regering in die tijd ter discussie stond. De burgemeester van Den Haag was diep teleurgesteld, maar ook het bestuur en gemeenteraad van Amsterdam waren niet zo blij met het huwelijk in Amsterdam. Op 3 juni 1965 bij de presentatie van het huwelijk werd duidelijk dat er veel tegenstanders waren. Prinses Beatrix leek later wel bereid te zijn ergens anders te trouwen, maar de regering wilde niet wijken voor de Amsterdammers. De eerste maanden van 1966 hielden de provo's zich vooral met het aanstaande huwelijk bezig. Er werden diversen 'witte geruchten' verspreid over de sabotage van het nationale feest op 10 maart; LSD in het leidingwater, en LSD in de suikerklontjes van de paarden van de bereden politie te geven. Ook werd er over een 'Provo Verf Kanon' gesproken die de officiële stoet met oranje verf zou bombarderen. Op de dag van het huwelijk werd alles live op de televisie uitgezonden. Wat iedereen dus kon zien waren de ongeregeldheden tijdens de plechtigheden en rookbommen die werden gegooid, de kip in de Raadhuisstraat waar iedereen achteraan holde. Wat de camera's niet lieten zien was het harde optreden van de politie tegen alles wat maar een beetje op een provo leek, met andere woorden, alle langharige jongeren. Buiten de typische provo-acties waren de provo's nauw betrokken bij het protest tegen de Vietnam oorlog. Zoals de vele illegale demonstraties van het 'Actiegroep Vietnam in Amsterdam', en het protest tegen ABC-wapens (atomaire, bacteriologische en chemische wapens). POLITIE De politie trad hard op tegen de demonstranten, gebruik makend van gummistokken (knuppels) en lange latten maar ook van blanke sabels. Er werden veel arrestaties verricht. De (illegale) demonstranten tegen Vietnam werden ook hard aangepakt door de politie. Op 17 juli 1966 werden vierhonderd demonstranten per vrachtwagen weggevoerd uit Amsterdam en buiten de gemeentegrenzen weer vrijgelaten: dit werd door de verantwoordelijk politieambtenaar de 'methode Koppejan' genoemd. Op de derde dinsdag in augustus werden maar liefst 279 jongeren gearresteerd bij een dergelijke demonstratie. Justitie was ook zeer streng in het straffen van Provo-delicten met boetes, vrijheidsstraffen, en vrijheidsbeperkingen. Op 28 oktober 1965 bijvoorbeeld. Zeven jongeren uit Amsterdam werd verboden drie jaar lang op zaterdagavond op het Spui (daar waar het lieverdje was) te komen. De verdachten waren meestal toeschouwers die niet snel genoeg het bevel van de politie om zich te verspreiden op volgden. Voor velen stond vast dat het optreden van de politie en justitie in geen verhouding stond tot de gepleegde feiten. De mildheid van justitie in de zaak TRES ( een dispuut in Utrecht waar een student een ontgroening niet overleefd had) werd aangehaald om te bewijzen dat er sprake was van klassenjustitie en stelselmatige onrechtvaardigheid. Ook werden redacteuren van publicaties gearresteerd wegens opruiing (opstoken), belediging van het Koninklijk huis en belediging van het openbaar gezag. Een belangrijk geval van opruiing betrof de inbeslagname van 'Provo 7'. Het opruiiende was volgens de politie de 'Subversieve brief'. Omdat het een anonieme brief was, werden de redacteuren Roel van Duijn, Hans Metz, Rob Stolk en Luud Schimmelpenninck opgepakt. In deze brief stond veel kritiek op het gemeente beleid voor de binnenstad, er werd opgeroepen actie te ondernemen, en hoe dat moest gebeuren. Bijvoorbeeld de IJ-tunnel op te blazen, autofabrieken te saboteren, enz. En er kwam een proces tegen de hoofdredacteuren. In het stuk kwam natuurlijk humor voor, maar daar dacht de rechter anders over. Enkele arrestanten werden veroordeeld. Anderen niet, omdat niet bewezen was dat zij deel hadden genomen aan het besluit om de anonieme brief te publiciteren. In 1968 zat Rob Stolk hiervoor in de gevangenis, nadat zijn verzoek om gratie bij de koningin werd afgewezen. HET EINDE Ik kan niet in mijn boeken vinden waarom de provo beweging zichzelf heeft opgeheven op 15 mei 1967 in het Vondelpark te Amsterdam. Er was wel een soort van vervolg in kraakacties, de activiteiten van een nieuwe groep: 'kabouters' (hielden zich vooral met milieu bezig) en de uitgave van 'de witte krant'. Het lijkt erop dat door een aantal factoren de beweging is verwaterd, en ze het daarna helemaal wilden afsluiten. CONCLUSIE De provo's kwamen met iets heel nieuws voor hun tijd. Ze waren tegen de consumptiemaatschappij, wat nooit eerder zo ter sprake was gekomen. Ze spraken hun ideeën uit. Ook was er natuurlijk sprake van een grote generatiekloof. In december 1966 wees een revue-enquete uit dat wel 37%van de Nederlanders de provo's wilden laten opsluiten. Ze hadden een breed assortiment van acties, waarmee ze de buitenwereld confronteerden met de problemen die er waren. De Provo's provoceerden het gezag op zo'n ludieke manier dat het gewoon ook nog eens grappig was. De politie wist alleen gewoon niet wat ze ermee aanmoesten, bijvoorbeeld 400 man met vrachtwagens buiten de gemeentegrenzen van Amsterdam weer neer zetten moet toch een wanhoopsdaad geweest zijn. Het was totaal nieuw, zoiets was nog nooit eerder gebeurt, geen wonder dat ze er geen raad mee wisten. Als er nu een zelfde soort beweging zou ontstaan, denk ik, dat we er beter mee om zouden kunnen gaan. De ideeen waren namelijk best haalbaar, ze moesten alleen tot in de puntjes uitgewerkt worden, en de overheid zou het voor 100% moeten steunen.