Socrates

WAT GA IK UITZOEKEN? Ik heb ervoor gekozen om het vroedvrouwprincipe en de dialogen die hiermee gepaard gingen eens nader te gaan bekijken. Het lijkt me interessant omdat de methode hedendaags nog vaak wordt toegepast. Filosofen (en wetenschappers) van nu zijn net zo als Socrates toen op zoek naar kennis en werkelijkheid en ook in het dagelijks leven heeft iedereen, misschien soms onbewust, deze methode wel eens toegepast tijdens gesprekken. Ik wil graag uitzoeken wat Socrates precies bedoelde met de vroedvrouwmethode, hoe hij hiermee te werk ging, wat zijn doel was en of hij dat doel heeft bereikt. UITWERKING Het ‘vroedvrouw’ principe Als eerste kan ik al zeggen dat het ‘vroedvrouw’ principe op Socrates zelf slaat. Hij zag zichzelf als vroedvrouw. Dit is zo ontstaan nadat hij had gezien hoe een vroedvrouw zijn moeder hielp bij het baren van een kind. Socrates herkende zich zelf hierin omdat hij mensen ook hielp met baren. Niet van kinderen, maar van kennis. Hiermee gaf hij dus al aan dat hij enkel als hulpmiddel diende. Hij was zelf niet degene die de wijsheid bezat, maar hij kon door middel van anderen te ondervragen proberen kennis in hen naar boven te brengen. De mensen die met hem gingen praten ondergingen ‘barensweeën’. Zij waren ‘zwanger van een gedachte’ en waren na een gesprek met hem, nog veel meer dan een vrouw, dag en nacht volkomen van streek.
De werkwijze Socrates beoefende de vroedvrouwmethode (ook wel maieutiek; kunst der vroedvrouwen, genoemd) door middel van dialogen. Door de zogenoemde ‘Socratische ironie’, het zich van de domme houden, kon hij op zwakheden wijzen van degenen met wie hij sprak. Wanneer iemand dacht ergens iets vanaf te weten, haalde Socrates hem zo erg onderuit dat diegene zich daarna bijvoorbeeld hartstikke dom en teleurgesteld in zich zelf voelde of juist kwaad werd op Socrates, die het ‘verlammen’ van de tegenstander nodig vond om de ziel wakker te schudden. De gesprekspartner werd om te beginnen aan zijn woord gehouden, en werd vervolgens stap voor stap, vooral door middel van analogieën, tot telkens nieuwe concessies gedreven; totdat hij uiteindelijk, tot zijn eigen verbazing, ertoe werd gedwongen zijn eigen onwetendheid te bekennen. Belangrijk was ook dat er geen emoties met de dialoog gepaard gingen. Men moest alleen maar logisch redeneren met het verstand. Hij hield bijvoorbeeld een discussie over de DEUGD in Meno. Meno deed een voorstel van een definitie, Socrates onderzocht deze vervolgens nauwkeurig en gaf daarna zijn kritiek (ook al wist hij zelf ook niet wat deugd precies was). Hier een korte reactie van Meno aan het eind van een gesprek over wat deugd precies is: “Je bent bezig me te betoveren, ik raak eenvoudig behekst en bekoord en ben ten einde raad. En als ik zo vrij mag zijn een grapje over je te maken dan schijn je zowel in je voorkomen als in je macht over anderen veel weg te hebben van een platte sidderrog (een vis met een elektrisch orgaan), die ieder verlamt die bij hem in de buurt komt en hem aanraakt, zoals je denk ik, mij nu hebt verlamd. Mijn ziel en tong zijn echt verlamd en ik weet niet wat ik je moet antwoorden. Op dit moment kan ik zelfs niet eens zeggen wat deugd is”. De dialogen waren geen logische constructies, maar nooit eindigende zoektochten naar waarheid. Ze waren slechts het vertrekpunt voor verder onderzoek. Typisch was dan ook dat gesprekken altijd eindigden met ‘Morgen praten we verder’. Socrates kwam tegelijk irritant als geniaal over met zijn scherpe kritieken. Hij kon zich ook voorstellen dat mensen hem lastig vonden en vergeleek zichzelf dan ook wel eens met een steekvlieg of een horzel die de staat en de mensheid wakker moest schudden. Hij handelde volgens hem zelf echter nooit uit onaardigheid of met slechte bedoelingen maar juist om de mens een gunst te bewijzen. Velen interpreteerden dit alleen verkeerd. Het doel Het doel van Socrates was om de mens zichzelf te laten leren kennen. Hij richtte zich op de opvoeding van de ziel. Hij wilde mensen zelfstandig laten nadenken en ze geen eigen verzinsels of zogenaamde kennis opdringen. Van dat laatste beschuldigde hij de Sofisten wel min of meer. Zijn bekendste uitspraak is dan ook: “het verstandigst is zij die weet wat ze niet weet”. Het zou zo kunnen zijn dat hij zelf ook nooit iets heeft opgeschreven omdat hij vond dat hij eigenlijk helemaal niks wist. Hij was hier zelf ook niet blij mee, wilde het liefst alles kunnen begrijpen en was zich er daarom bewust van dat hij wèl een echte filosoof was; iemand die naar inzicht streeft. Het echte inzicht moest bij het individu van binnenuit komen. Hij wilde mensen laten inzien dat ze eigenlijk niets kunnen weten en niet alles als vanzelfsprekend kunnen aanvaarden. Zoals hij zelf zei: ‘Zorg hebben voor de ziel betekent vooral zorgvuldig en kritisch nadenken, bekommerd zijn om inzicht in wat echt een goede en juiste manier van leven is.’ De ziel is datgene van waaruit de mens leeft. Als men de ziel verwaarloost gaat men als een slecht mens leven. Socrates dacht de ziel alle kennis eigenlijk al in zich had, want die had alles in een vorig bestaan al gezien en geleerd. Door nauwkeurig filosofisch onderzoek kon de ziel zich de kennis dus weer herinneren. Socrates probeerde met zijn gesprekken ook een soort gelijkblijvende werkelijkheid te realiseren. Hij was op zoek naar onveranderlijke dingen, begrippen. Volgens hem bleven ideeën en vormen altijd hetzelfde in tegenstelling tot de dingen in de zintuiglijk waarneembare wereld waar men niks uit kon afleiden omdat ze telkens veranderden. CONCLUSIE De vroedvrouwmethode was een methode ontwikkeld door Socrates waarbij hij als ‘vroedvrouw’ door middel van dialogen bij zijn gesprekspartner kennis probeerde te ‘baren’. Door lastige vragen aan mensen te stellen en veel kritiek op hun antwoorden te geven toonde hij aan dat velen enkel over vermeende kennis beschikten. Socrates wilde de ziel opvoeden. Mensen moesten zelf leren nadenken over het leven en inzicht ontwikkelen in het goede en het kwade. Zijn doel was het vinden van een absolute waarheid en werkelijkheid en ook al zou hij die nooit vinden, dan zou hij in ieder geval proberen een zo goed mogelijk mens te worden…