Vrijmetselarij

Inhoudstafel 1. Inleiding
2. Wat is een vrijmetselaar? 3. Wie? 4. De Graden
5. Hoe men toetreedt tot de loge…de kandidaat
6. Geschiedenis
7. Het geheim…dat er niet is? 8. De loge
9. Van christelijk tot vrijzinnig
10. G.O.B., V.G.L.B., G.L.B., D.H. 11. Beroemde vrijmetselaars
12. De tegenhang
13. Besluit Inleiding Waarom in hemelsnaam kiest iemand van 15 het thema vrijmetselarij als onderwerp van een jaarwerk? Waarom ook niet? De loge is een term die regelmatig in gesprekken en in de media opduikt. Zij wordt omringd met een sfeer van geheimhouding en mystiek, er wordt gefluisterd dat haar leden bokkenpoten dragen en dat er zwarte missen worden opgedragen. Men spreekt er in bedekte termen over in films als de Simpsons en From Hell
Reden genoeg dus om mijn nieuwsgierigheid te prikkelen en een zoektocht te beginnen op het internet. Het weekblad Knack, dat deel uitmaakt van onze toiletbibliotheek, publiceert regelmatig artikels met uiteenlopende meningen over de vrijmetselarij, lovend, neutraal maar soms ook ronduit negatief. Hoe zit het nu eigenlijk. Waarom vloeit er zoveel inkt over een organisatie waarover ogenschijnlijk weinig geweten wordt en waarom is ze geheim, of is ze dat niet? Dit zijn de voornaamste redenen waarom ik dit jaarwerk begon, in de hoop dat ik hiermee eindelijk een beetje meer over de vrijmetselarij zou begrijpen.
Wat is een vrijmetselaar? Volgens het van Dale handwoordenboek der Nederlandse taal is vrijmetselarij een “over de hele aarde verbreid besloten vereniging (broederschap) die streeft naar geestelijk en zedelijke verheffing, verbroedering en hulpbetoon; sommige gebruiken en symbolen zijn aan het bouwvak ontleend”. Allemaal goed en wel, maar wat bedoelt men onder geestelijke en zedelijke verheffing? Dat moest ik toch wel even onderzoeken. Vele bronnen kwamen hieraan te pas, soms zeer tegenstrijdig. Er zijn enkele dingen waarover toch de meeste vrijmetselaars het eens zijn: • Alle mensen zijn gelijkwaardig (maar niet gelijk!) en deel van de algemene broederschap der mensen; • Ieder mens heeft het recht zelfstandig te zoeken naar waarheid; • Ieder mens is verantwoordelijk voor zijn eigen doen en laten; • Ieder mens dient met toewijding te werken aan het welzijn van de gehele gemeenschap; • Vrijmetselaren streven naar ontwikkeling van al die eigenschappen van geest en gemoed, die de mens en de mensheid kunnen opvoeren naar een hoger geestelijk en zedelijk niveau; • Vrijmetselaren streven naar de veelzijdige en harmonische ontwikkeling van de mens en de mensheid. Doordat er zoveel verschillende spreidingen bestaan, zal ik me vooral toespitsen op de Vrijmetselarij in België. Een vrijmetselaar is een vrije man of vrouw die ingewijd is in een tot de Orde behorende loge die werkt onder een door de Orde erkende Obediëntie. In België zijn er zo vier. Samen met andere vrijmetselaren werkt hij (of zij), met behulp van symbolen en rituelen aan zijn persoonlijke vorming. Vrijmetselaren willen bouwen aan een onzichtbare Tempel (die symbool staat voor een beter wereld), waarvan zijzelf de "levende bouwstenen" zijn. Dat kan alleen als de "ruwe steen" welke zij zijn, bewerkt wordt tot een "kubieke steen", die dan kan passen in dat bouwwerk. Vrijmetselaren komen bijeen in verenigingen, "loges" of “werkplaatsen”genaamd. Deze loges trachten een middelpunt te zijn voor mensen met uiteenlopende meningen van alle sociale klasses. Binnen de loges spelen sociale of maatschappelijke hiërarchie geen rol. De loge vormt in een hectische samenleving tevens een door "broederschap", sociale geborgenheid en vertrouwelijkheid, gekenmerkt rustpunt. Er worden avonden georganiseerd waarop een lezing gehouden wordt met aansluitende gedachtewisseling met de medebroeders of –zusters. Tijdens de inwijdingen wordt er gestreefd naar werken aan de “ruwe steen” of simpeler aan jezelf, zodat je een meer bruikbare bouwsteen voor een betere samenleving kan worden. De vrijmetselaar probeert zelf aldus te komen tot een betere levenshouding. Zijn levensovertuiging wordt door al zijn medebroeders gerespecteerd. Wie? Allemaal goed en wel, maar is de vrijmetselarij niet iets voor de elite? Goede vraag, en er is een zeer goed antwoord voor. De officiële voorwaarden zijn bijna overal wel ongeveer hetzelfde. De kandidaat moet meerderjarig zijn, binnen het gebied wonen dat door de werkplaats bestreken wordt en de nodige documenten overleggen: burgerlijke stand, goed gedrag, enz. Vooral moet hij/zij een vrij en achtenswaardig mens zijn en voldoende vorming hebben om de maçonnieke activiteiten te kunnen volgen en begrijpen. Dit zijn natuurlijk niet alle voorwaarden aangezien elke loge zijn eigen voorwaarden heeft. Een loge met godsdienstige inslag heeft als voorwaarde bijvoorbeeld dat men in de aanwezigheid van god plechtige beloften af te leggen. Verder worden er geen specifieke eisen gesteld. In principe kan iedereen die dat wenst toetreden. Niet echt elitair dus De Graden Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie basisgraden: leerling, gezel en meester. Tussen elk van deze graden zit minimaal één jaar en men moet telkens een taak vervullen, ter verbetering van de maatschappij. Deze Graden worden ‘Symbolieke Graden’ genoemd, ook wel ‘Blauwe Graden’. Daarna is er nog de rode vrijmetselarij: graden vier tot achttien en de zwarte: graden achttien tot drieëndertig. Deze zijn echter slechts verdiepingen van het rituaal en de Blauwe Graden zijn dat ook de belangrijkste. Er zijn zeven lichten (of arbeiden) die in de Loge worden uitgeoefend door zeven meesters telkens voor een termijn van drie jaar. De drie belangrijkste lichten zijn: de Achtbare Meester en de 1ste en 2de opziener, zij leiden de werkzaamheden. Hierna komt de redenaar; het geweten van de loge, de secretaris, de almoezenier; zorgt voor zieke broeders of zuster, de penningmeester en de sluiter, die de tempel afschermt van profanen (niet-ingewijden) Hoe men toetreedt tot de loge…de kandidaat Een vrijmetselaarscarrière begint als kandidaat. Je kan zelf je aanvraag doen om lid te worden of, wat meer voorkomt, je wordt gevraagd om lid te worden. De kandidaat zal dan één of meer gesprekken voeren met enkele afgevaardigden van de werkplaats die zullen nagaan of hij/zij de nodige kwaliteiten heeft om in de vrijmetselarij te worden opgenomen. De ‘onderzoekers’ zullen bij hem thuis komen, kwestie van de dagelijkse leefwereld te kunnen situeren, en indien hij/zij gehuwd is zijn/haar echtgeno(o)t(e) erbij te betrekken. Zonder zijn/haar akkoord wordt de kandidaat niet opgenomen. De kandidaat moet een werk maken over zijn/haar visie op het leven en de vrijmetselarij, dit zal in een volgende fase worden voorgelezen in de Loge. De onderzoekers zullen daarna verslag uitbrengen en alle broeders worden ingelicht over de kandidatuur en brengen er hun stem over uit. Nadien wordt de kandidaat voor een ondervraging onder blinddoek in de tempel uitgenodigd. Hij/zij kent daar niemand, buiten de onderzoekers. Daarop volgt een nieuwe stemming en als ook deze in het voordeel van de kandidaat is zal hij/zij worden ingewijd. Geschiedenis Als we de vrijmetselarij wat beter willen trachten te begrijpen, moeten we even teruggaan naar het verleden. Ik heb me hier voornamelijk toegespitst op de geschiedenis van het Grootoosten van België. Volgens de legende werd de eerste loge gesticht door Hiram, de architect van de Tempel van Salomon. Historisch gezien zou de vrijmetselarij voortkomen uit de gilden van middeleeuwse metsers, die de kathedralen bouwden. De vrijmetselaarsbeweging dateert van het eind van de 17e eeuw. De eerste nationale organisatie van loges werd in 1717 in Londen opgericht en daarna verbreidde de vrijmetselarij zich snel onder de nieuwe burgerij. De organisatie zou teruggaan tot in het oude Egypte, en de bouwers van de Tempel van Salomo en organisaties zoals de Ridderorde der Tempelieren en de Rozenkruisersbeweging. Blijkbaar was dit een motivatie om toe te treden en verschafte dit een zekere vorm van aanzien aan de leden van de nieuwe klasse die wel beschikte over het nodige fortuin, maar niet de respectabiliteit genoten van de oude adel. Voor deze mythische achtergrond van de vrijmetselarij ontbreekt echter iedere vorm van historisch bewijsmateriaal. Volgens de site van het Grootoosten van België zijn hun statuten en reglementen van bij de aanvang zeer democratisch. Vanaf de 19de eeuw werden zij ‘liberaler’: de verplichte aanroeping van een goddelijke Opperbouwmeester werd afgeschaft, er werd toegelaten politieke onderwerpen te bespreken en men werd verplicht te werken aan de vooruitgang van de mensheid. Dit zijn maar enkele voorbeelden. Door deze nieuwe ‘regels’ komt er een conflict tussen het Grootoosten van België en de Angelsaksische Vrijmetselarij en de katholieke kerk., dat tot op heden voortduurt. De strijd van het Grootoosten van België en de katholieke kerk werd voor het eerst openlijk gevoerd in 1834 toen het Belgisch episcopaat besloot in Mechelen een katholieke universiteit op te richten. In de loges vond men dat men de universitaire vorming niet enkel in de handen van de clerus kon laten en hun antwoord kwam nog in hetzelfde jaar: op 20 november 1834 opende een vrije universiteit in Brussel (ULB) haar deuren, mede dankzij de Grootloge. En nu nog zouden er veel vrijmetselaars in de universiteit lesgeven en studeren. Dit is enkel een voorbeeld. Tijdens Wereldoorlog I werden de loges niet verboden, maar wel in het oog gehouden. Ze beperkten zich dan meestal ook tot hulpverlenende activiteiten: inrichting van veldhospitalen, uitdeling van soep en middagmalen, enz. Ook tijdens Wereldoorlog II bleven de maçonnieke werkzaamheden zeer beperkt. De nazi’s kwamen immers aan de macht door de publieke opinie te doen geloven dat de Duiste nederlaag in 1918 te wijten was aan een judeo-maconniek complot, Joden en vrijmetselaars dus. Verscheidene broeders werden door de nazi’s vervolgd en gedood en de Logetempels werden bezet en geplunderd. De eerste jaren na de bevrijding werd er dan ook veel tijd besteed aan het herstel en de wederopbouw, soms met de hulp van geallieerde bevrijders onder wie zich ook heel wat Vrijmetselaars bevonden. Het maçonnieke denken is ook in de V.S. zeer verspreid. Het is niet toevallig dat de eerste Amerikaanse president een vrijmetselaar was. In 1959 wordt de Grootloge van België (G.L.B.) opgericht door 5 loges van het Grootoosten van België (G.O.B.) na eindeloze discussies over het gebruik van symbolen en de relaties met andere, buitenlandse Obediënties. Deze spijtige evolutie is staat lijnrecht tegenover de idealen van de vrijmetselarij, namelijk een universele mensheid. In meerdere Loges van het G.O.B. volgen uitzwermingen. De ondertekening in 1989 van een gemeenschappelijke verklaring door de Grootmeesters van de vier Belgische Obediënties (Grootoosten van België, Grootloge van België, Vrouwengrootloge van België, Droit Humain) is dan op zijn beurt weer een bewijs en een erkenning van de goede betrekkingen die bestaan tussen de mannelijke, vrouwelijke en gemengde vrijmetselarij. Voor zover de – zoveel mogelijk ingekorte – geschiedenis.
Het ‘geheim’…dat er niet is? Het feit dat de meeste mensen niet weten wat vrijmetselarij heeft niets te maken met de zogenaamde geheimhouding van dit fenomeen. Wie een beetje geïnteresseerd is kan bijna alles erover vinden in de grote aantallen boeken en tegenwoordig sites. Mijn werk is hier het levende bewijs van. Vanaf de stichting van de Londense ‘Grand Lodge’ was er van geheimhouding geen sprake. De eerste vrijmetselaars in Engeland verschenen trouwens publiek en hielden parades, waarin ze tot vandaag worden nagevolgd door de Amerikaanse en Schotse broeders. Er zijn leden die meewerken aan uitzending op radio of TV, musea, boeken,… En toch is er een geheimhouding. De redenen die het Grootoosten van België hiervoor geven zijn de volgende: - De inwijding en het beleven van de Vrijmetselarij is een individuele en daardoor niet mededeelbare ervaring. - Het is een waarborg voor een vrije en ongedwongen dialoog waaruit een ware vriendschap groeit waarin titels, functies of ambten uit de buitenwereld onbelangrijk worden. - De vrijmetselarij steunt of het democratisch en grondwettelijk recht van de vrijheid van vereniging en van het recht op een persoonlijke levenssfeer (kort gezegd: privacy) De loge Vrijmetselarij wordt beoefend in plaatselijke verenigingen, loges genaamd. Vrijmetselaren betrachten verdraagzaamheid en streven naar harmonie; mede daardoor kunnen de loges ontmoetingsplaatsen zijn voor mensen met uiteenlopende achtergronden, levensbeschouwingen en inzichten. De gezamenlijke arbeid leidt tot beleving van verbondenheid van alle vrijmetselaren. Deze verbondenheid wordt broederschap genoemd. Omdat de bijeenkomsten steunen op vrije meningsuiting en vrij onderzoek kan men discussie voeren en misschien zelfs conclusies vormen zonder vooroordelen of bijgedachten. Iedere Loge heeft haar karakter, haar bijzonderheden, haar eigenschappen. Een Loge is geen vorm, noch een instelling, maar wel een veranderende structuur die voortvloeit uit haar overwegingen en de wijzigingen van haar samenstelling. Een Loge is draagster van een initiatieke traditie maar leeft en gaat met haar tijd mee. In hun verscheidenheid zijn de Loges soeverein ; zij, en niet een bepaalde groep mensen, beslissen en nemen de verantwoordelijkheid om tot de maçonnieke inwijding over te gaan. Deze soevereine structuur wordt bepaald door de maçonnieke hoedanigheid van al haar leden, door de regelmatigheid van haar werkzaamheden en door de plaats van haar vergaderingen. Zij beslist over de manier waarop ze wenst te werken ; in overeenstemming met de ritualen, tradities, statuten en reglementen van het Grootoosten van België. Het Grootoosten van België, samengesteld uit de federatie van alle Loges, is de structuur die de Orde beheert en vertegenwoordigt. Binnen deze Obediëntie werken de Loges volgens twee ritussen: • de moderne ritus, ook Franse ritus genoemd, waarbij het rituaal eenvoudiger en minder sacraal wordt uitgevoerd ; • de Aloude en Aangenomen Schotse Ritus die een meer symbolische inslag heeft. Een ritus is een heleboel ongeschreven regels die de vorm en het verloop van de maçonnieke arbeid bepalen. Binnen een bepaalde ritus heeft iedere Loge haar manier van werken volgens een door haar bepaald rituaal, dit binnen een kader van gelijkvormigheid en van een gemeenschappelijk stramien voor het geheel van de Loges van de Obediëntie. Alle Loges van het Grootoosten van België werken in de drie symbolische graden en vormen in geen geval een hiërarchische structuur. Van christelijk naar vrijzinnig In het begin was de Vrijmetselarij volkomen christelijk via het deïsme (een 'abstracte' god die zich niet direct mengt in aardse aangelegenheden en aangeroepen wordt als de 'Grote Architect van het Universum'), terwijl nu zelfs in bepaalde loges het idee God gewoonweg word afgezworen. Tijdens de ‘evolutie’ van de vrijmetselarij werd de loge een invloedrijk sociaal en politiek netwerk. In België werd de vrijmetselarij vooral een netwerk van niet-Katholieken. Toch zijn vele Loges, bijvoorbeeld in Amerika wel deïstisch en zweren de vrijmetselaars trouw aan een God. De vrouwelijke vrijmetselarij Ik heb het al meerdere keren gezegd, de Loge staat niet enkel open voor mannen hoewel vele teksten dit niet echt aangeven. De Loges in België zijn weliswaar gescheiden, maar er is ook een vrouwelijke vrijmetselarij. De geschiedenis van de vrouwelijke vrijmetselarij begin in Frankrijk en groeide van een soort liefdadigheidsinstelling uit tot een equivalent van de mannelijke vrijmetselarij. De vrouwengrootloge van België werd echter pas gevormd in 1981 en is dus nog zeer jong. Veel verschillen tussen de mannelijke en vrouwelijke vrijmetselarij zijn er eigenlijk niet. Er wordt gediscussieerd over dezelfde onderwerpen, … G.O.B., V.G.L.B., G.L.B, D.H. Er zijn vier Belgische obediënties: “Het Grootoosten van België”, “de Vrouwengroot-loge van België”, “de Grootloge van België” en “Le Droit Humain”. Het Grootoosten van België telt ongeveer 9000 leden en bestaat uit 106 loges, waarvan 43 in Wallonië, 26 franstalige en drie Nederlandstalige in het Brusselse, 25 Nederlandstalige, drie Franstalige en één tweetalige Loge in Vlaanderen. Ook in het buitenland zijn er twee Loges die lid zijn van het G.O.B.: één in Delft en één in Bujumbura. De Vrouwengroot-loge van België telt ongeveer 1564 leden en bestaat uit 34 loges waarvan 24 Franstalige en vijf Nederlandstalige. Ook in het buitenland zijn er loges: één in Kopenhagen, twee in New York, één in Washington DC en één in Los Angeles. De Grootloge van België telt ongeveer 2600 leden en bestaat uit 38 loges. Le Droit Humain zou 3700 leden tellen en 65 loges.
Beroemde vrijmetselaars Als ik zeg dat vroeger (en misschien zelfs nog nu) er vele invloedrijke vrijmetselaars zijn, dan is het redelijk logisch dat ik hierover ook nog een stukje schrijf. We zullen even teruggaan in de geschiedenis. Laten we beginnen bij…Mozart. Jawel, Wolfgang Amadeus Mozart was een vrijmetselaar. Al voor hij vrijmetselaar werd schreef Mozart maçonnieke muziek. het eerste werk heette "Lofgezang op een plechtige Johannisloge" en werd geschreven in Salzburg in 1772. Het tweede werk was "Thamos, Koning in Egypte" dat schreef hij in 1773 en herschreef de compositie in 1779. Mozart werd op 14 december 1784 ingewijd door de Weense Loge ´Zur Wohltätigkeit. Op 7 januari 1785 werd hij bevorderd tot gezel in een andere loge: ´Zur wahren Eintracht´ en in 1786 werd hij waarschijnlijk tot meester verheven. Leopold van Saksen-Coburg was niet alleen de eerste koning van België, ook hij was een vrijmetselaar. In zijn jeugd was hij in een Zwitserse loge geïnitieerd en alhoewel zijn banden met de orde bijna onbestaand waren geworden werd hij als een echte broeder door de Belgische maçons begroet. Hij toonde welwillendheid ten opzichte van de vrijmetselarij. Men hoopte dan ook dat hij als grote beschermheer, misschien zelfs als grootmeester zou willen optreden. Dit gebeurde echter niet. Er zijn weliswaar veel meer belangrijke figuren in de geschiedenis die lid waren van de loge, maar ik kan ze nu eenmaal niet allemaal opsommen. Dit zijn enkel voorbeelden. De tegenhang Natuurlijk is niet iedereen er mee akkoord dat de vrijmetselarij iets positiefs is, integendeel zelfs. Sommige mensen denken dan ook dat men in de loge rondloopt met bokkenpoten en verschrikkelijke rituelen toepast, en dus meer iets weg heeft van een sekte. Bij het grote onderzoek naar de sekten dat enkele jaren geleden uitgevoerd werd door een Belgische parlementaire commissie werd duidelijk aangetoond dat de vrijmetselarij geen sekte is. Als we naar de media kijken zijn is het vooral de pers van rechtse signatuur die afgeeft op de vrijmetselarij. Partijen zoals het Vlaams Blok beschouwen de vrijmetselarij als een gezworen vijand en dat merkt men ook aan hun verkiezingspropaganda. Dit is zeker geen toeval. Het streven naar een universele samenleving en het vrij onderzoek staat zeker niet als prioriteit in hun verkiezingsprogramma. Maar ook “neutrale” publicaties als Knack en De Morgen staan zeer kritisch tegenover de vrijmetselarij. Het gaat dan vooral naar kritiek over de politiek. Zij geloven dat aangezien men in de Loge geheimhouding moet zweren over sommige dingen, een politieker maar beter geen lid kan zijn. Misschien hebben zij daar wel een punt. Hoewel, als je er de statuten van de vrijmetselarij op naleest, zou dit geen bezwaar mogen zijn vermits de vrijmetselarij een betere maatschappij nastreeft en is dat dan ook niet het doel van de politiek? Ook werd (en wordt) de vrijmetselarij ervan beschuldigd dat zij door de Joden misbruikt zouden worden. Dit misverstand is te verklaren uit historische gronden. Men vindt dit verband doordat veel maçonnieke organisaties een boel spirituele opvattingen uit de Joodse Kabbala ontleenden. Maar dit is even makkelijk te ontkrachten. Zowel het christendom als de vrijmetselarij zijn ontstaan uit het Jodendom, maar dit maakt het christendom evenmin als de vrijmetselarij tot een Joodse organisatie. Besluit Wat ik redelijk vervelend vind aan de bronnen die ik vond, is dat ik nergens een eenvoudige uiteenzetting kreeg van alle onderwerpen die ik onderzocht. Alles blijft redelijk cryptisch… Uiteindelijk heb ik dan toch verschillende boeken gevonden die me meer konden vertellen over het onderwerp. Ik weet zelf ook wel dat ik een redelijk moeilijk onderwerp heb gekozen voor mijn jaarwerk. Ik kan niet zeggen dat ik elke tekst compleet zelf heb geschreven. Meestal heb ik de teksten makkelijker gemaakt, dingen bijgevoegd of weggelaten en vaak ingekort. Ik heb geprobeerd te vergelijken en de juiste informatie op te schrijven. Zover het voor mij duidelijk is kan men de vrijmetselarij echt geen sekte noemen, en ik sta daarin niet alleen, het Belgische parlement geeft mij gelijk. Hopelijk heb ik de lezer met mijn werkstuk hier ook van overtuigd. Ik heb geprobeerd mijn moeilijke onderwerp te verduidelijken en hoop dat ik geslaagd ben in mijn opzet. Ik heb in ieder geval een heleboel bijgeleerd, als dit bij u ook het geval is, ben ik voor mijzelf toch al geslaagd. Bronnen: http://users.swing.be/mason/ http://www.glb.be/ http://www.droit-humain.be/ http://www.faq-online.nl/ http://www.vrijmetselarij.nl/ http://home.wxs.nl/~grenaud/logemozart/wamhome.htm
http://users.skynet.be/michel.bauwens/ http://www.oud-limburg.be
http://www.thirteen.org
Abbeele, Andries Van den. De kinderen van Hiram. Vrijmetselaars en Vrijmetselarij. Roularta Books: Brussel, 1991
Trigonum Coronatum vzw. De kinderen van de weduwe. Vrijmetselaars over Vrijmetselarij. Roularta Books: Brussel, 1992
Clavel, F.T.B.. Geschiedenis der vrijmetselarij en der geheime genootschappen van vroegeren en lateren tijd G.B. Van Goor: Gouda, 1843