Joodse cultuur

1 Inleiding
1.1 Een volk met een eigen cultuur. In mijn werkstuk over een andere cultuur, vertelt ik wat over de Joodse cultuur. De joden worden vaak een volk genoemd met een eigen cultuur. In dit werkstuk vertel ik wat over de belangrijkste gebruiken en de Joodse feestdagen. Joden wonen over de hele wereld, maar de meeste wonen en leven in Israël. Tot dit volk behoren alle mensen die het Joodse geloof hebben. Ze zien de staat Israël als een joods thuisland. Tot dit volk behoren ook alle niet-gelovige en de mensen die Israël niet steunen, maar die zich wel bewust zijn van hun joodse afkomst. Volgens de joodse wet is iedereen jood wiens moeder joods is, of ze godsdienstig is of niet. Sommige mensen beschouwen zich jood als alleen hun vader jood is. Joden die de joodse godsdienst actief belijden, worden religieuze of vrome joden genoemd. Joden die dat niet doen, worden seculiere joden genoemd. Iedereen die in de God van de joden gelooft en de Joodse gebruiken en wetten opvolgt, kan Jood worden. 2 Joodse gebruiken en symbolen. 2.1 De synagoge. De synagoge vervult een belangrijke rol in het leven van de joden. Het is hun gemeenschappelijke gebeds- en leerhuis. Zij vieren er hun feesten en houden er hun erediensten. De bijbel en andere joodse geschriften worden er bestudeerd. Ook in ons land zijn tientallen synagogen. De synagoge is als volgt in gericht. Vooraan staat de Heilige Ark, dat is een kast of nis in de muur aan de oostkant van de synagoge omdat daar Jeruzalem ligt. Voor de Ark hangt een rijk versierd gordijn. In de Ark worden de perkamenten thorarollen bewaard. Op de perkamenten staan de eerste vijf boeken van de bijbel geschreven. De dienst in de synagoge wordt door de chazan of voorzanger geleid. De rabbijn, een rechtsgeleerde, houdt vaak een toespraak voor de gelovigen. Hij is geen priester maar een geestelijk leider van de joodse gemeenschap en een deskundige op het gebied van de joodse wetgeving. Bij het betreden van de synagoge dragen de mannen en de jongens een hoofddeksel. Dat is meestal een hoed of een keppeltje. Ze dragen een hoofddeksel uit eerbied voor God. Niemand mag de synagoge blootshoofds betreden. De streng gelovige joden hebben altijd hun hoofd bedekt.
2.2 Gebedsriemen, mezoeza en talit. Bij het opstaan bidden de joden hun ochtendgebed. Dan horen wij de woorden "Cheeta Israël" dat betekend hoor Israël. Dan doen ze hun gebedsriemen om één aan de linkerarm en één rond het hoofd. Deze twee riemen hebben in een lederen vierkant omhulsel teksten uit de bijbel. Ook aan de deurpost worden gebedsteksten aangebracht in een houten of metalen kokertje. Dit zijn de zogeheten mezoeza, dit is het Hebreeuwse woord voor deurpost. Nog een ander voorschrift uit de bijbel is het gebruiken van de gebedsmantel of taliet. Dit wordt vooral nog gedaan door streng gelovige joden. De gebedsmantel is wit van kleur met zwarte of blauwe strepen, en wordt vooral in huis of in de synagoge gedragen. 2.3 De Davidster, de zeven- en achtarmige kandelaar. De vlag van Israël heeft dezelfde kleuren als de gebedsmantel namelijk een witte achtergrond met daarop twee blauwe horizontale strepen en in het midden een blauwe zespuntige Davidster. De Davidster is samen met de zevenarmige kandelaar, die ook wel menora wordt genoemd, het symbool van Israël en dus ook van het joodse volk. De zevenarmige kandelaar stond vroeger in het Heilige van de tempel. Het jodendom kent ook een achtarmige kandelaar. Die doet terug denken aan de overwinning van de joodse vrijheidsstrijders in de tweede eeuw voor Christus. Het was een vreugdevolle gebeurtenis, die ook nu nog ieder jaar herdacht word tijdens het Chanoekafeest. 2.4 De spijswetgeving Joden houden zich ook aan de voorschriften in verband met voedsel. Ze eten kosjer. Dat wil zeggen, ze eten alleen dingen die volgens de bijbel en de tradities toegestaan zijn. Zo is het verboden bloed te eten of te drinken. Melk- en vleesproducten worden nooit samen opgediend. De dieren die niet gegeten mogen worden staan in de bijbel. Daar horen bijvoorbeeld varkens konijnen paling en zeevruchten bij. De dieren die wel gegeten mogen worden moeten door een speciaal daarvoor opgeleide slachter geslacht worden. In de joodse keuken zijn speciale pannen voor zuivel- en voor vleesproducten. In Deuteronomium staat namelijk dat men het bokje niet in de melk van de moeder mag koken. 2.5 De sabbat De sabbat voor de joden is hetzelfde als voor ons de zondag. Elke week vieren zij de sabbat. Die begint bij zonsondergang op vrijdagavond en duurt tot zaterdagavond. Als de sabbat begint, gaan ze eerst naar de synagoge en als ze dan weer thuis komen wordt de tafel met een hagelwit kleed, het beste bestek, met wijn, twee gevlochten sabbat broden die challots heten en met kandelaars gedekt. Als de zon onder gaat verwelkomt de huisvrouw de sabbat met de zegenspreuk over de kaarsen. Tijdens de maaltijd zingt de familie sabbat-liederen, die noemen ze zemirot. De woorden van deze liederen zijn meestal honderden jaren oud maar de melodieën zijn meestal modern. Op de morgen van de sabbat woont de familie weer een dienst bij in de synagoge. De Tora-rol wordt uit de Ark gehaald en voorgelezen. Dit is de Tora-rol. Op zaterdagavond, als de drie sterren zichtbaar aan de hemel staan, benadrukt een speciale plechtigheid dat de sabbat gescheiden is van de rest van de week. Een gevlochten kaars met veel pitten word aangestoken, een reukdoos met geurige kruiden wordt doorgegeven en in een speciale lofspreuk bedanken zij God dat Hij de sabbat heeft gemaakt en dat Hij het heilige van het gewone heeft gescheiden. 2.6 Belangrijke levensmomenten Jongetjes worden als ze acht dagen oud zij besneden. Dat is een teken van het verbond met God. De besnijdenis of berit mila gebeurd door een besnijder die mohel word genoemd, in aanwezigheid van tien mannen. Op 13-jarige leeftijd wordt de joodse jongen als volwassen beschouwd. Hij wordt dan Bar-Mitswa (zoon van het gebod), en dat betekend dat hij dan alle verplichtingen van de joodse wet moet naleven. Er wordt dan ook van hem verwacht zelf verantwoordelijk te zijn voor zijn daden. Meisjes worden als ze twaalf zijn als volwassen beschouwd. Een jood die wil trouwen, wordt op sabbat voor de trouwdag opgeroepen om in de synagoge voor te lezen uit de bijbel. Tijdens de huwelijksinzegening staan de bruid en bruidegom onder een baldakijn (choepa). Ze drinken beiden uit dezelfde beker wijn. Alleen de bruid ontvangt een ring. De plechtigheid wordt besloten door het stuktrappen van een glas. Dit doet joodse mensen herinneren aan de verwoesting van de tempel in Jeruzalem. Ook een begrafenis verloopt anders dan bij ons. Nadat het dode lichaam is gewassen wordt het in een wit kleed gewikkeld. Onder het hoofd legt men meestal een zakje met zand uit het Heilige land. De dode wordt zo snel mogelijk begraven. Een mannelijk familielid, meestal de oudste zoon, zegt het gebed der overledenen, het kaddisj-gebed op. De joden geloven in de onsterfelijkheid van de ziel en in de opstanding van de doden.
2.7 De Hebreeuwse taal In de Joodse opvoeding is het lezen en schrijven van het Hebreeuws altijd belangrijk geweest. De Joden konden al lezen en schrijven toen de meeste volkeren nog analfabeet waren. Hebreeuws wordt van rechts naar links geschreven en gelezen. Hieronder zie je een Hebreeuwse tekst, onder het Hebreews staat de Nederlandse vertaling. 3 Joodse feesten! Voor de feesten volgen de joden een eigen kalender, die opgebouwd is naar het maanjaar. De drie belangrijkste feesten zijn: Pesach, Sjavoeot en Soekoth. 3.1 Pesach Pesach is het joodse Paasfeest. De joden herdenken bij Pesach de uittocht uit Egypte. Op Pasen eten de joden geen brood. Veel joden maken hun hele huis schoon zodat er geen kruimel brood meer te vinden is. Op de eerste avond van het Paasfeest is het huis meestal helemaal schoon. De tafel staat gedekt voor de seder, dat is het opnieuw vertellen van het dagverhaal. De familie gaat aan tafel. Op iedere plaats ligt een klein boekje, de haggada, en staat een drinkbeker. Het jongste kind opent de seder met vier vragen. Als hij al zijn vragen heeft gesteld, leest het hoofd van het gezin de antwoorden uit de haggada voor. Tijdens de seder drinkt iedereen vier bekers wijn. Zij eten bittere kruiden om zich te herinneren aan de bitterheid van de slavernij. Zij eten een speciale appel- en notenpasta, die charoset wordt genoemd, om zich te herinneren aan de stenen die gebruikt werden bij het bouwen van de piramiden. Zij dopen groenten in zout water om zich te herinneren aan de tranen tijdens de slavernij in Egypte. Veel van deze spijzen liggen op één bord, ernaast ligt een gebraden beentje, dat de mensen herinnert aan het lam dat in Egypte werd geslacht en waarvan het bloed op de deurpost werd gesmeerd. Op de tafel liggen ook drie matzot, dat zijn ongegiste platte broden die door de kinderen van Israël werden gebakken toen ze haastig uit Egypte vertrokken. Tijdens het voorlezen van de haggada, het paasverhaal, worden veel liederen gezongen en interessante verhalen verteld. Een speciale beker wijn wordt ingeschonken voor de profeet Elia, die, zo denken de joden, op deze avond elk joods huis komt bezoeken. Als de seder ten einde loopt eten ze het laatste stuk van de matza, dat afikoman genoemd wordt, op. En bedanken zij God voor zijn heel bijzondere gave van de vrijheid. 3.2 Sjawoeot Sjawoeot is een oogstfeest, en men herdenkt het ontvangen van de tien geboden uit de Sinaï-woestijn. Veel joden in Israël en overal in de wereld vieren Sjawoeot, Wekenfeest, door hun huizen met prachtige bloemen en bladeren te versieren. Dat doet hen denken aan de lenteoogst. Het is dan ook een gewoonte om maaltijden van zuivelproducten te eten, zoals kaas en eieren. Veel mensen eten speciale kaaspannenkoeken, die blintzes heten. Op Sjawoeot gaan de joden naar de synagoge en bedanken God voor de Tora die Hij hen heeft gegeven. Zij lezen ook het bijbelboek Ruth. Dit boek vertelt het verhaal van een jonge Moabitische vrouw die haar land en haar volk verliet om met haar joodse schoonmoeder naar het land van Israël te gaan. Het verhaal speelt in de oogsttijd van de lente en vertelt over Ruths sterke liefde en haar sterke geloof. Sjawoeot is ook de tijd waarin sommige joden een begin maken met de joodse opvoeding van hun kinderen. Door te beginnen hun kinderen te onderrichten aan de Tora, voelen ook zij zich staan aan de voet van de Sinaï, waar zij hun kinderen een helpende hand reiken om Gods Wet te ontvangen. 3.3 Rosj Hasjana Rosj Hasjana is het joodse nieuwjaar en valt in de herfst meestal in september of oktober. Het is voor de joden een begin voor een Nieuwjaar. Dertig dagen lang bereiden de joden zich voor op deze feestdagen. Dat doen ze in de Hebreeuwse maand Eloel. Iedere morgen denken ze dan in hun gebeden na over hun gedrag van het afgelopen jaar. Zij denken dan na over het kwaad wat ze hun vrienden en kennissen hebben aangedaan. Zij vragen vergeving aan iedereen die ze gekwetst hebben maar je kunt ook wel eens iemand onbewust gekwetst hebben dus vragen zij aan iedereen die ze kennen voor alle zekerheid vergeving. Ook sturen ze kaarten met goede wensen rond. Iedere morgen in deze bijzondere maand horen zij het geschal van de sjofar, dat is een ramshoorn, dan worden zij eraan herinnerd dat het een bijzondere tijd is en dat een heilige periode op het punt staat aan te breken. Als Eloel voorbij is begint de maand Tisjri. De eerste tien dagen van Tisjri zijn Hoogheilig Dagen. De Hoogheilig Dagen zijn de belangrijkste dagen van het hele joodse jaar. De eerste twee dagen van de Hoogheilig Dagen is het Rosj Hasjana, het joodse nieuwjaar. De laatste dag is het Jam Kippoer, dat is de grote verzoendag. De zeven dagen daar tussen worden de dagen van bekering genoemd. Rosj Hasjana is niet alleen het joodse Nieuwjaar, maar de joden noemen het ook wel Jom Hadin en dat is de oordeelsdag. Volgens de joden bestaat er in de hemel een symbolisch boek waarin alle daden van de mens staan beschreven. De joden geloven dat God op Rosj Hasjana het gedrag van alle mensen afzonderlijk gaat bestuderen. Hij heeft daar de volle tien Hoogheilig Dagen voor nodig. Als de zon dan op Jom Kippoer ondergaat dan schrijft God hij het lot voor iedereen op. Omdat Rosj Hasjana zo’n heilige tijd is, brengen de joden dan vele uren biddend in de synagoge door. Veel joden dragen dan witte kleren om zichzelf te herinneren aan de heiligheid en de zuiverheid van de tijd. De gebeden die zij tijdens de Rosj Hasjana gebruiken staan in een speciaal gebeden boek, ze zijn oud, mooi en als gedichten geschreven. Soms worden ze gezongen als liederen. Op Rosj Hasjana zijn er allerlei interessante gebruiken. Het speciale feestbrood, de challa, dat gewoonlijk de vorm van een vlecht heeft, wordt ter ere van deze feestdag rond gebakken, zoals het huisje van een slak. Dat herinnert de mensen eraan dat het jaar een kringloop is. Een ander gebruik is het eten van zoetigheid, zoals stukjes appel of challa gedoopt in honing. Dat is het symbool van een zacht jaar. Een ander gebruik is het eten van vers fruit van het seizoen en er een gebed over uit te spreken. In de namiddag van de eerste dag van de Rosj Hasjana wandelen sommige joden bij voorkeur langs stromend water en zeggen dan een speciaal gebed op, dat Tasjlich word genoemd. Als zij het gebed beëindigd hebben, werpen zij broodkruimels in het water in de hoop dat hun slechte daden net als de kruimels zullen wegdrijven.
3.4 Jom Kippoer Jom Kippoer, grote verzoendag, valt precies tien dagen na Rosj Hasjana. Van alle Hoogheilig Dagen is het de heiligste dag. Op deze dag, zo geloven de joden beslist God het levenslot van de mens in het komende jaar. Jom Kippoer is een vastendag. Een dag waarop door de joden vijfentwintig uur lang geen brood gegeten wordt en water gedronken. Zij brengen bijna alle tijd door in de synagoge. Het vasten is een hulpmiddel om hun geest helder te houden. Zij willen graag alle tijd van Jom Kippoer doorbrengen met bidden en boeten. De mensen komen naar de synagoge in hun beste kleren. Sommige mensen dragen een wit kleed, dat kittel word genoemd. De witte kleur helpt hen om zichzelf rein te voelen. Ook veel vrouwen dragen witte kleren. Het is een joods gebruik om de dag voor Jom Kippoer een kip te vangen en het driemaal boven je hoofd zwaaien onder het opzeggen van speciale gebeden. Dit gebruik met de naam Kapara is heel oud. Zoals alle andere bijzondere dagen bij de joden, begint ook Jom Kippoer de avond tevoren. De opening is in de synagoge met het zingen van een gebed door de voorganger, dat wordt Kol Nidrei genoemd. De joden bidden uit een Jom-Kippoer-gebedenboek en beginnen ook hun hart en in hun geest gebeden uit te spreken. Heel deze grote dag brengen zij door met nadenken over hun wegen, over de vraag hoe zij betere mensen kunnen worden. Dat doen ze met gebeden en dan vragen zij voor al het kwaad hebben gedaan vergeving. Veel gebeden worden hardop opgezegd, luid tezamen door alle mensen in de synagoge. In de namiddag wordt in de synagoge het bijbelverhaal van de profeet Jona voorgelezen. Het verhaal van Jona herinnert de joden aan het verlangen van God dat de mensen zich breken. Als de mensen zich goed breken, komt God terug op Zijn Besluit. Hij zal hen opschrijven in het boek van het Leven voor een goed jaar. Als de zon ondergaat op Jom Kippoer dan is het tijd om het slotgebed, Ne’iala, te beginnen, het heiligste gebed van de joden. En dan klinkt er een langgerekt bazuingeschal, één sjofartoon, een sjofar is gemaakt uit een ramshoorn. De heilige dag is teneinde. De mensen gaan naar huis om hun eerste maaltijd te nemen na het vasten en om zich voor te bereiden op het komende feest, Soekot, dat al over vier dagen begint. 3.5 Soekkot Korte uitleg over hoe het Soekkot, het loofhuttenfeest, is ontstaan. Na de ontsnapping uit Egypte zwierven de joden 40 jaar door de woestijn. De hutten waar zij toen in leefden noemden zij een Soekoth. Deze Soekoth konden makkelijk worden gebouwd en even makkelijk weer worden afgebroken. Toen joden in de Beloofde waren werden de meeste joden boer. En als de oogst tijd aanbrak gingen de boeren naar de velden om te oogsten en omdat die velden vaak ver van huis lagen sliepen ze in een Soekoth. Om zich te beschermen tegen de felle zon overdag en de kou en de wind ‘s nachts. De oogsttijd was een tijd om feest te vieren, een tijd om God te bedanken voor de goedheid van de aarde. Toen er in Jeruzalem een tempel was, brachten de mensen de eerste vruchten van hun oogst naar de priesters in de tempel. Zij brachten ze te voet langs de stijgende weg naar Jeruzalem. Dat was voor hen een pelgrimstocht. Het was een van de drie kruistochten. Tot op de dag van vandaag wordt nog ieder jaar in de herfst de oogst met het feest Soekoth, Loofhuttenfeest, gevierd. Op de Soekoth doen de joden precies hetzelfde wat hun voorouders lang geleden deden. Zij bouwen in de tuin een Soekoth en gaan daar acht dagen lang in wonen. Ze eten er in en soms slapen ze er ook in. Zij herdenken zo hoe hun voorouders door de woestijn zwierven en hoe zij later de oogst binnen haalden. Het Soekoth-feest valt precies vier dagen na Jom Kippoer en het is dan ook een gewoonte om op Jom Kippoer te beginnen met de bouw van de Soekoth. De Soekoth kan overal gebouwd worden in achtertuintjes, op terrassen, op daken. De Soekoth wordt meestal gemaakt van stukken hout en een doek en zij versieren dat dan met slingers en gezellige platen; er hangen ook vruchten, want dat herinnert hen aan de oogst. Het dak van de Soekoth is meestal van hooi of van twijgen van de bomen, zodat zij 's nachts de sterren er doorheen kunnen zien. Op Soekoth zeggen de joden speciale gebeden over de loelav en de etrog. De loelav is een lange palm tak, waaromheen men mirte- en palmtakken schikt. De etrog is een muskuscitroen, die tot de familie van de citroenen behoort. Als de gebeden beëindigd zijn zwaaien ze met de loelav en de etrog in alle richtingen. De Wijze Mannen van Israël zeggen dat de loelav een beeld is van het joodse volk 3.7 Poerim Poerim, het Lotenfeest, herinnert aan het lot dat Haman wierp, om de dag te bepalen waarop hij de joden wilde uitroeien. Het is een populair bevrijdingsfeest dat heel uitbundig gevierd wordt. Men wisselt geschenken aan elkaar uit. Kinderen verkleden zich. Poerim is op die manier uitgegroeid tot het joodse carnaval.