Alcohol

Inleiding Alcohol… Wat is dat nu eigenlijk? Wat is daar nu zo bijzonder aan, dat we het met z'n allen in zo'n grote mate kunnen appreciëren? Wanneer wordt alcoholgebruik problematisch en waar kan men in dat geval terecht? We drinken allemaal graag wel eens een glas alcohol. Gewoon om de gezelligheid, omdat we er eventjes tussenuit willen, omdat we iets te vieren hebben, of omdat we ons verdriet willen vergeten. Men spreekt van verhoogde kansen op risicogedrag en de problematische gevolgen ervan. Waarom wordt alcohol in onze westerse maatschappij aanvaard en cannabis bijvoorbeeld niet? De schadelijke gevolgen van alcoholmisbruik zijn veel groter dan die van cannabisgebruik. Hoe dan ook, het toenemend alcoholgebruik wordt alarmerend en vormt een bedreiging voor de volksgezondheid. Alcohol is een middel dat, als je het inneemt, je in zo'n mate beïnvloedt dat je jezelf en je omgeving op een heel andere wijze gaat beleven. Alcohol is de meest maatschappelijk aanvaarde en verspreide (hard)drug, waarvan wij bovendien het schadelijk en verslavend effect niet of nauwelijks inschatten. Vanaf onze jeugd worden we met alcohol geconfronteerd. We krijgen het als jongere dikwijls voor de eerste maal aangeboden binnen het eigen gezin, bij speciale gelegenheden of op feestjes. We groeien op en leven in een maatschappij waarin we overspoeld worden met reclame voor alcohol en met de idee dat je, om erbij te horen, alcohol moet consumeren. Geschiedenis van alcohol Alcohol is bijna even oud als mensheid zelf. Men weet zeker dat 6000 jaar v. Chr. al alcohol werd gemaakt. Het oudste bierbrouwersrecept is gevonden op een 5000 jaar oude kleitafel uit Sumerië. Bij de oude Grieken was wijn dan weer heel populair. Zij kenden vele goden en één van hen was Bacchus, de god van de vruchtbaarheid. Ter ere van hem werden grote feesten gehouden, waarbij de Grieken aardig wat wijn dronken. Bacchus kreeg dan ook de bijnaam: "God van de dronkenschap". Ook in de bijbel werd al over alcohol geschreven: in een verhaal verandert Jezus water in wijn tijdens een bruiloftsfeest. Toch dronken vroeger niet veel mensen alcohol, het was gewoon te duur en niet altijd te krijgen. Tot in de Middeleeuwen bleef dat zo. In die tijd maakten mensen wijn van vruchten en bier uit gerst en honing. Het alcoholgehalte van die dranken was laag. In die tijd waren er ook nog geen koelkasten zodat de dranken snel bedierven. Daardoor waren ze ook niet het hele jaar te krijgen. Via de Arabieren bereikten in de late Middeleeuwen de distilleertechniek ons land. De distillaten werden meer en meer als genotmiddel gebruikt. Ze bedierven niet en het alcoholgehalte was hoger. Maar alcohol bleef duur en dus onbereikbaar voor grote groepen. Dat veranderde in de 17e eeuw. Toen werd ontdekt dat je ook uit koren en bieten sterke drank kon maken. Deze grondstoffen waren goedkoop en dus ging de prijs van alcohol omlaag. Hierdoor werd sterke drank ook bereikbaar voor de gewone man. Meer mensen gingen dus alcohol drinken, maar de consumptie van alcohol bleef tot 1960 laag. Dat kwam doordat drinken een luxueus iets was. Maar tussen 1960 en 1990 is een grote groep mensen steeds meer gaan verdienen. De prijzen van allerlei producten ging dus ook omhoog, maar de prijs van alcohol bleef laag. Langzamerhand werd alcohol een gewoon consumptiemiddel. Meer en meer mensen maakten alcohol drinken tot een gewoonte. Ook werd het niet meer raar gevonden dat vrouwen alcohol dronken. Verdere lichamelijke gevolgen van langdurig alcoholgebruik zijn terug te vinden in de bijlage
Wat zit er in alcohol? Wat is alcohol? Alcohol, bestemd voor consumptie, is de ethylalcohol of ethanol. Pure alcohol is een reuk-, smaak- en kleurloze vloeistof, die een brandend gevoel geeft bij inname. Alcohol is in zijn zuivere vorm niet te genieten. Als we het over alcohol als genotmiddel hebben, bedoelen we de alcoholhoudende dranken, waarvan de kleur, reuk en smaak bepaald wordt door de gebruikte grondstoffen. We kennen drie verschillende soorten alcoholhoudende dranken: bier, wijn en gedistilleerde (sterke) dranken. Alcoholhoudende dranken bevatten naast alcohol nog water en kleur- en smaakstoffen. Alcohol bevat ook veel calorieën. In een glas pils bijvoorbeeld zitten minimaal 110 calorieën, in een glas wijn zitten er 80 en in sterke drank 70 calorieën. Helaas hebben we niets aan deze calorieën. De bouwstoffen die ons lichaam nodig heeft zitten er nauwelijks in. Het enige wat ze doen is ons dik maken. Een zware drinker breekt de alcohol ook minder goed af dan een matige drinker. Drinkers die hun calorieën dus voornamelijk uit alcohol halen, kunnen dus op den duur aan ondervoeding gaan lijden. Enkele misvattingen over alcohol
Alcohol heeft geen voedende waarde: alcoholhoudende dranken leveren per 1 gram alcohol 7 kcal. op aan energie, maar bevatten weinig of geen eiwitten, mineralen en vitaminen. Alcohol verhoogt de lichaamswarmte niet: bij alcoholgebruik worden de haarvaten onder de huid wijder, waardoor ze meer bloed laten doorstromen. Dit geeft een gevoel van warmte, maar in feite gaat er warmte langs de huid verloren. Door het verdovend effect van alcohol kunnen de tekenen van vermoeidheid tijdelijk geremd worden. Men geeft het gevoel dat men harder en langer kan werken, omdat het lichaam geen signalen van vermoeidheid geeft. Alcohol lest de dorst niet: de productie van urine in de nieren wordt geregeld door een hormoon dat de waterhuishouding regelt. Heeft het lichaam vocht nodig, dan remt dit hormoon de wateruitscheiding af en voorkomt dat het lichaam uitdroogt. De alcohol in het bloed zet de werking van dit hormoon stop, zodat er meer urine geproduceerd wordt. Hoe meer alcohol, hoe meer het lichaam door de productie van urine aan vocht verliest. Hierdoor keert ook het dorstgevoel des te sneller terug. Alcoholhoudende dranken lessen dus tijdelijk de dorst, maar verhaasten nadien het dorstgevoel. Alcohol is, in tegenstelling tot andere roesmiddelen, ook een voedingsmiddel: 1 gram alcohol levert ruim 7 calorieën. Bij matig gebruik zal de consumptie van alcoholische drank hooguit tot gewichttoename leiden. Anders wordt het als er spraken is van misbruik. Risico's van gebruik Al sinds de anatomische onderzoekingen van Vesalius (1514-1564) is het bekend dat overmatig alcoholgebruik ziekten in allerlei organen kan veroorzaken. Bij een flinke dronkenschap bijvoorbeeld, worden hersencellen afgebroken. Gelukkig is een dronkenschap niet rampzalig. Maar bij langdurig overmatig gebruik gaan de hersenen wel minder goed functioneren. Vooral de functie van het korttermijn geheugen raakt beschadigd. Dit komt onder andere doordat de opname van vitamine B verminderd wordt. Deze ziekte heet het Korsakoff Syndroom, ook jonge mensen die veel drinken kunnen deze ziekte krijgen. Het orgaan dat het eerste last krijgt van teveel alcohol, is de maag. Alcohol is een ontvettende stof en kan dus het beschermlaagje van je maag, het maagslijmvlies, aantasten. Je kunt last krijgen van brandend maagzuur. Het komt doordat de maagwand het zo zwaar het verduren heeft dat er kleine bloedinkjes optreden. Ook je lever heeft last van teveel alcohol. Als de lever te vaak ingeschakeld wordt, vergroten de levercellen op den duur. Er kunnen ontstekingen ontstaan en de bloedvaten van de lever komen in de knel. De lever is dan te vet en gaat opzetten, waardoor hij minder goed werkt. Als je dan niet met drinken stopt, kunnen er gedeeltes in de lever afsterven. Dit heet levercirrose of leververharding. De lever doet zijn werk niet meer en giftige stoffen blijven in je bloed zitten en beschadigen andere organen. Voor kinderen is alcohol drinken extra risicovol. De lever is namelijk pas volgroeid als iemand 23 is. Kinderen hebben dus een kleinere lever dan volwassenen en zullen daarom eerder de effecten van alcohol merken. Maar de lever loopt ook een grotere kans op beschadiging. Er is ook een relatie tussen alcohol en hart- en vaatziekten. Teveel alcohol heeft een bloeddrukverhogend effect. Tegelijk heeft alcohol een negatief effect op de spieren in ons lichaam, dus ook op de hartspier. MISBRUIK VAN ALCOHOL De giftige werking van alcohol
Tegenwoordig wordt algemeen aangenomen dat alcohol niet alleen schadelijk is omdat het aanleiding kan geven tot voedingsstoornissen, maar ook omdat het rechtstreeks nadelig op de lichaamscellen inwerkt. Dit wordt duidelijk door iets verder in te gaan op de lotgevallen van alcohol in het menselijk lichaam. De processen die zich na de opname in het lichaam afspelen kunnen in drie perioden worden verdeeld, namelijk de resorptie-, de verdelings- en de eliminatiefase. Tijdens de resorptiefase wordt een half tot één uur na consumptie de hoogste concentratie alcohol in het bloed bereikt. Vervolgens wordt het snel en gelijkmatig over het gehele lichaam verspreid. Bij zwangerschap passeert de alcohol in deze fase ook de placenta en kan daardoor in de bloedsomloop van de vrucht terechtkomen. De verdeling over het gehele is ongeveer zestig tot negentig minuten na de laatste slok drank voltooid. Vanaf dit moment komen de concentraties in het bloed en de lichaamsweefsels grotendeels met elkaar overeen. De concentratie van alcohol in het bloed kan worden berekend volgens de formule van Widmark (1932). Volgens deze formule geeft de hoeveelheid ingenomen alcohol in grammen, gedeeld door het lichaamsgewicht in kilogrammen, vermenigvuldigd met de verdelingsfactor, het promillage alcohol in het bloed aan. De verdelingsfactor wordt daarbij voor mannen gesteld op 0.72 en voor vrouwen 0.61. In de derde fase, de eliminatiefase, neemt de alcoholconcentratie in het bloed weer geleidelijk af. De eliminatiegraad bedraagt gemiddeld 100 tot 150 milligram alcohol per kilogram lichaamsgewicht per uur. Een normale mens kan in 24 uur ongeveer 170 tot 250 gram alcohol verbranden. Alcohol en verkeer
Het afbraakproces van de gedronken alcohol begint, door de verbranding in de lever, vrij snel maar verloopt ook relatief traag. De niet verbrande alcohol wordt via het bloed in heel het menselijk lichaam verspreid en zet zich bij voorkeur vast op de zenuwcentra. De frontale zone van de hersenen is daarbij de meest gevoelige en wordt ook het eerst verlamd. Het is de zone waar de zelfbeheersing, de inhibities en het verantwoordelijkheidsgevoel geconditioneerd worden. Deze hersenzone maakt de mens verschillend van de dieren. Van de gorilla in het bijzonder… Alcoholgebruik en deelnemen aan het verkeer is daarom een bijzonder riskante combinatie. De euforie die zich, zelfs na het gebruik van kleine hoeveelheden alcohol, snel manifesteert heeft voor gevolg dat de fietser, de bromfietser, de motorrijder, de automobilist en ook de voetganger veel meer denkt te kunnen dan hij in werkelijkheid kan. Bovendien worden de verschillende vaardigheden die voor een veilige deelname aan het verkeer noodzakelijk zijn, bijzonder snel aangetast door het alcoholgebruik. Deze dubbele beoordelingsfout heeft vaak catastrofale gevolgen. Binnen- en buitenlands onderzoek toont aan dat in minstens 40% van de ongevallen waarbij doden of gewonden te betreuren vallen, strafbaar alcoholgebruik een rol heeft gespeeld. De moordende invloed van het alcoholgebruik in het verkeer wordt onderschat. Elke bijdrage tot een grotere bewustwording van deze invloed is een belangrijke preventieve stap. Maatschappelijke gevolgen

Voordat mensen zich tot klinieken wenden voor verslavingsziekten, ging een groot aantal van hen reeds bij de huisarts of internist langs in verband met maag-, darm- en leveraandoeningen. Anderen klopten aan bij de neuroloog voor de behandeling van slaap- en evenwichtsstoornissen of aandoeningen van de zenuwen in armen en benen. De psychiatrie werd bezocht met klachten over depressies, lusteloosheid, prikkelbaarheid en andere neurasthene klachten. Een groot deel van de toekomstige alcoholisten zou waarschijnlijk eerder worden onderkend door huisartsen of specialisten. Al te vaak worden problemen met het gebruik van alcohol ten stelligste ontkend. Ook door de gezinsleden van betrokkene wordt een excessief alcoholgebruik niet vlot ter spraken gebracht. Zelfs in het geval dat het verband onmisbaar is, kost het vaak nog erg veel moeite ook de patiënt(e) daarvan te overtuigen. Excessief alcoholgebruik heeft op den duur duidelijke sociale gevolgen. De consequenties openbaren zich meestal het eerst in de persoonlijke relaties binnen het gezin. Het is duidelijk dat het de communicatie niet ten goede komt en uiteindelijk zelfs onmogelijk maakt, als een van de partners regelmatig in een toestand van verdoving verkeert. De preoccupatie met alcohol zal bovendien zoveel van de tijd en de aandacht van de drinkende partner opeisen, dat werk en gezin nauwelijks nog aan bod komen. Uiteraard betekenen het gebruik van grote hoeveelheden alcohol en de verwaarlozing van het werk dat er veelal financiële problemen ontstaan. Tenslotte leidt overmatige alcoholconsumptie tot een gemoedstoestand waarbij emoties ongeremder en ongedifferentieerder worden geuit. Het is dan ook redelijk gemakkelijk te begrijpen dat veel huwelijken met een excessief drinkende partner op een scheiding uit lopen. Daarbij blijft het overigens onduidelijk of de slechte relatie het gevolg is van overmatig alcoholgebruik, of dat de slechte verhouding de reden was van het vele drinken van de partners. De eventuele scheiding echter vormt het sluitstuk van een vaak lange geschiedenis. Aanvankelijk trachtten alle gezinsleden de slechte gewoonte van een van de echtgenoten voor de buitenwereld verborgen te houden. Vervolgens, bij het toenemend functieverlies van de drinkende partner, treden allerlei rolwisselingen op; functies worden door andere gezinsleden overgenomen. Zo zal de vrouw(nu komt het meer en meer voor dat vrouwen ook excessief alcoholgebruiker zijn) de behandeling van de gezinsfinanciën gaan overnemen van de drinkende man die zijn huishuur niet meer overmaakt, de belastingpapieren niet meer invult, rekeningen niet meer betaalt en dergelijke. Met het toenemen van dit alles beginnen de eerste desintegratieverschijnselen zich te openbaren. Het voornemen te gaan scheiden wordt nu bijvoorbeeld in discussie gebracht; en tenslotte, wanneer de maat vol is, komt het zover. Het ongeremd uiten van emoties leidt tot andere problemen in het gezin. Vaak blijkt dat kindermishandeling verbonden is met excessief alcoholgebruik. Ook de vrouwenmishandeling werd vaak begeleid door alcoholmisbruik. Daarbij werd opgemerkt dat de mishandeling lang niet altijd onder invloed van alcohol plaatsvond. Naast het gezin moet het werk worden genoemd als "het sociale instituut waar de gevolgen van overmatig alcoholgebruik zich doen gelden". Mensen die gedurende langere tijd regelmatig teveel alcohol gebruiken, ontwikkelen een zekere tolerantie ten opzichte van deze stof d.w.z. dat zij meer kunnen hebben voordat de buitenwereld iets aan hen opmerkt anders dan bij een matige gebruiker. Op grond van deze verhoogde tolerantie is het vaak ook zo dat deze mensen tot betere werkprestaties komen dan in nuchtere toestand. Op den duur echter wordt de werkprestatie door andere factoren geschaad. Door de beschadiging van de hersencellen worden het denk- en het concentratievermogen nadelig beïnvloed. De karakterveranderingen treden op: het initiatief en de activiteit nemen af. De mensen worden minder betrouwbaar in de werksituatie, de zorgvuldigheid waarmee een taak wordt verricht vermindert, en de instelling ten opzichte van de functie wordt onverschilliger. De gevolgen van overmatig alcoholgebruik voor de arbeidssituatie worden gemeten aan de hand van het arbeidsverzuim en de bedrijfsongevallen. De rol die alcohol speelde bij een bedrijfsongeval is vaak moeilijk aan te tonen. VERSLAVING AAN ALCOHOL Psychische afhankelijkheid van alcohol
De typische kenmerken van psychische afhankelijkheid van alcohol zijn: - heimelijk drinken - voortdurend uitkijken naar het moment dat er weer alcohol gedronken kan worden - manifesteren van schuldgevoelens - er worden toespelingen op het onderwerp alcohol, vooral als men nuchter is, in het gesprek vermeden - reeds in een vrij vroeg stadium van de afhankelijkheid kunnen 'black-outs' optreden
Lichamelijke afhankelijkheid
Het lichaam raakt gewend aan het middel en de stofwisseling stelt zich erop in. Het gebruik van alcohol wordt op den duur een biologische noodzakelijkheid die even onontbeerlijk schijnt te zijn als eten en het opnemen van vocht. De gebruiker die aan alcohol gewend is, loopt dan ook grote kans lichamelijk in een slechte conditie te geraken als dit middel hem plotseling wordt onthouden. Door alcohol te blijven gebruiken ontloopt hij de pijnlijke terugkeer van zijn lichaam naar een normale stofwisseling. Bij het stoppen van het alcoholgebruik treden de zogenaamde onthoudingsverschijnselen op. Deze onthoudingsziekte wordt gekarakteriseerd door gevoelens van onwel zijn, gebrek aan eetlust, overgeven, transpireren, rusteloosheid angstgevoelens, depressieve stemming, slapeloosheid en het beven van de ledematen. Lichte vormen van onthoudingsverschijnselen manifesteren zich bij uitgesproken alcoholisten de volgende morgen na een drinkgelach in de vorm van bevende handen en angstgevoelens. Dat is ook de reden waarom vele alcoholisten vóór of direct na het opstaan 's morgens een borrel moeten nemen om de dag te kunnen beginnen. Deze ochtendborrel wordt wel het 'hersteldrankje' genoemd. Sociale complicaties
Er is de alcoholist veel aan gelegen zichzelf en zijn omgeving te bewijzen dat hij zijn alcoholgebruik volledig in de hand heeft. Als de omgeving erg begint te klagen over zijn gedrag, dan last hij perioden in waarin hij totaal niet drinkt, om te laten zien dat hij er best buiten kan. Daarbij ontgaat het hem, en vaak ook de omgeving en de huisarts, dat iemand die in dit opzicht geen problemen heeft, die sociaal kan drinken, het helemaal niet nodig heeft om aan te tonen dat hij geen behoefte aan drank heeft. Een andere strategie is het aanbrengen van veranderingen in het drinkpatroon. Zo besluit de alcoholist bv dat hij niet meer voor een bepaald uur van de dag zal drinken of alleen op bepaalde plaatsen. Soms gaat hij ook van drank veranderen. De jenever wordt bijvoorbeeld verwisseld door bier onder het eerlijk gemeende motief dat bier niet verslavend werkt en jenever wel. Het is gemakkelijk in te zien dat er ook nu allerlei sociale complicaties gaan ontstaan. Tegelijk met het verminderen van het drinkgewoonten wordt er gewisseld van werk, van vrienden en niet zelden wordt afstand genomen van de huwelijkspartner. Het gedrag van de alcoholist krijgt scherpere en agressieve kanten en het besef van falen wordt gecompenseerd door grootsprekerei en grootdoen. Alcoholgebruik bij jongeren
Alcohol is de meest maatschappelijk aanvaarde en verspreide (hard)drug, waarvan wij bovendien het schadelijk en verslavend effect niet of nauwelijks inschatten. Vanaf onze jeugd worden we met alcohol geconfronteerd. We krijgen het als jongere dikwijls voor de eerste maal aangeboden binnen het eigen gezin, bij speciale gelegenheden of op feestjes. Alcohol wordt bijna dagelijks gebruikt, en niet alleen op cafés! Alle recente onderzoeken(die in ons land werden verricht) wijzen erop dat alcoholgebruik zeer frequent en in hoge mate bij een groot percentage van de bevolking voorkomt. De specifieke onderzoeken bij jongeren geven gelijkaardige resultaten; hoe ouder men wordt, hoe meer en hoe vaker men gaat drinken. De Belgen drinken dus alsmaar meer en alsmaar jonger. Mijn vraag is dan ook waarom en houdt dat alles geen schadelijke gevolgen in? Dat er toch niet zoveel jongeren echt verslaafd zijn, heeft te maken met de relatief trage vorming van een alcoholverslaving. Overmatig gebruik van alcohol kan jarenlang worden volgehouden zonder dat het ernstige lichamelijke of andere schadelijke consequenties heeft. Vandaar ook dat maar weinig jongeren met alcoholverslavingsproblemen in de hulpverlening terechtkomen. Aangezien jongeren reeds op vrij jeugdige leeftijd alcohol gebruiken, kan deze kennisverspreiding niet vroeg genoeg gebeuren. Alcoholgebruik naar leeftijd
Alcohol is het genotmiddel dat door jongeren het meest gebruikt wordt. Het alcoholgebruik stijgt sterk vanaf het dertiende jaar. Ruim 60% van de jongeren van 15 jaar en ouder drinkt regelmatig. Meisjes zijn de laatste jaren steeds meer gaan drinken. Er bestaat nu nog slechts weinig verschil tussen jongens en meisjes. Ook voor alcohol geldt dat jongeren hier eerder mee beginnen en dat degenen die drinken hun consumptie hebben verhoogd. % van de jongeren

leeftijd Ooit gebruikt Laatste vier weken
10 37 11
11 46 16
12 53 20
13 70 37
14 82 56
15 87 69
16 87 73
17 92 75
18 92 79 Alcohol, jongeren en verkeer
Onderzoekingen tonen aan: 25% is van mening dat het effect van alcohol op het rijgedrag in het algemeen sterk overdreven wordt. 40% vindt het volstrekt onduidelijk met hoeveel glazen op, men wettelijk nog aan het verkeer mag deelnemen. 50% meent dat het aantal glazen dat men kan drinken zonder de wettelijke limiet te overtreden, sterk afhangt van de soort drank. 75% meent dat het aan het rijgedrag van anderen te merken is of ze te veel gedronken hebben. Gezien de grote onduidelijkheid ten opzichte van wat een overtreding is, wordt hier duidelijk alleen aan uiterlijke kenmerken van dronkenschap gedacht. De auto als vervoermiddel is uitermate aantrekkelijk in vergelijking met andere vormen van vervoer(openbaar vervoer, taxi…) Toch vindt 70% autorijden na het drinken van alcohol (zeer) onveilig. 68% vindt dit (zeer) vermijdbaar. Hoe jonger men is, hoe meer men drinkt tijdens een avondje uit. Het rijden onder invloed komt het meest voor in de leeftijdscategorie van 21 tot 45 jaar, met het zwaartepunt bij de 26 tot 35 jarigen. Waarom drinken jongeren? Men heeft gepolst naar de motieven van het gebruik. Naar voorzorgsmaatregels toe is dat enorm nuttig: je moet weten waarom men drinkt of waarom men gestopt is met drinken. 51% van de alcoholgebruikers geeft als voornaamste motief de goede smaak van alcohol. Dat is natuurlijk een kolossaal probleem, want inwerken op de goede smaak is enorm moeilijk! Er wordt ook veel minder aandacht besteed in de media en de diverse campagnes aan de schadelijke gevolgen van overmatig drankgebruik. Zwaar alcoholgebruik gaat gepaard met sociale achteruitgang, met verlies van contacten in het eigen milieu, met isolatie enz… Om terug te keren tot de motieven van drankgebruik: 2% ziet alcohol als een gezelschapsdrank en 19% ziet alcohol als synoniem voor plezier, genot en sfeer. Dat zegt dus genoeg over de mate en wijze waarop alcoholgebruik ingebed zit in onze cultuur! Motieven om te stoppen
Van de 2% stoppers geven 29% als reden op dat ze er geen smaak in vinden. 26% is gestopt uit angst voor mogelijke negatieve gevolgen: daling van de sportprestaties, verslaving en ongevallen in het verkeer; van de niet-gebruikers geeft 37% trouwens op, dat ze zich onthouden van alcoholmisbruik omwille van de angst voor verslaving; er is dus wel een zeker succes van preventiecampagnes te bespeuren, maar men bereikt duidelijk slechts een minderheid; uit onderzoek is men tot de bevinding gekomen dat alcohol fungeert als model om emoties te hanteren, om sociale contacten te hebben en dat de druk van de omgeving daarbij een grote rol speelt. Jongeren hebben blijkbaar veel problemen met het leggen van sociale contacten. Daarom gaat men alcohol gebruiken als middel om dat sociaal contact te bevorderen. Door alcoholgebruik verlaagt of elimineert men een aantal drempels. Men 'durft' al wat meer. Bij jongens speelt dat zeer sterk. Vandaar ook dat bij jongens de invloed van de 'peer-group', de vriendengroep, zo sterk doorspeelt. Bij meisjes speelt dat minder. Zij imiteren voor een groot stuk wat de ouders doen. Men heeft uit onderzoeken mooie samenhangen teruggevonden tussen het drinkgedrag van de ouders en het drinkgedrag van de jongeren. Maar een jongere zal sneller een afkeer ten opzichte van alcohol krijgen als diens vader bv alle dagen dronken is. Dergelijk gedrag is juist eigen aan de adolescentieperiode: Imitatie van diegenen naar wie men opkijkt of het afkeuren van het gedrag van volwassenen. Getuigenissen

Bij gebrek aan een bereidwillige alcoholist om mondeling te getuigen over zijn verslaving heb ik mij gebaseerd op de persoonlijke ervaringen van een vijftal alcoholisten die in het boek "Alcoholisme, als de kringloop draaikolk wordt" uitgebreid verslag doen over hun probleem. Veerle, Jos, Paul, Bea en Karel zijn mensen die uit alle lagen van de bevolking komen. Zij beschrijven de jarenlange ellende van hun ziekte, het stoppen en hervallen. Allen hebben in de beginfase van hun stiekeme alcoholgebruik aan vervolgingswaanzin geleden. Zij beweren dat alle alcoholisten gemeenschappelijke kenmerken hebben: overgevoeligheid en overdreven gevoelig voor kritiek, een te grote fantasie, ergens onvolwassen gebleven, een te groot schuldgevoel ten opzichte van alles en iedereen. Het allerduidelijkste vb is Veerle, haar heb ik dan ook verder vergeleken. Veerle: "Ik voelde me wazig goed na het drinken van een glas alcohol, het was een lichte beneveling, met een sensationeel gevoel van bevrijding." Ze merkte op dat ze wisselende stemmingen had tijdens dezelfde roes nog, wat typerend is voor alcoholisten. De eerste werkelijke 'vlucht' in de alcohol deed zich voor toen ze achttien was. Het werd een ongecontroleerd, geobsedeerd en razend drinken. "De vraag waarom ik zo dronk, kwam niet bij me op, het was als een bezetenheid." schreef ze. Ze dronk snel en snakte als het ware naar de 'gloed' die veroorzaakt werd door de drank. De smaak telde niet. "Er waren soorten drank die ik afschuwelijk vond; maar wat ze verwekten, dààr ging het om." alias Veerle. Doordat ze haar probleem niet aan haar echtgenoot vertelde, kreeg ze enorme frustratiegevoelens. Ze had het leven totaal anders verwacht, zoals in sprookjes, maar de realiteit was anders en daar was ze niet tegen opgewassen. Uiteindelijk vertelde ze haar man over het niet te kunnen laten van alcohol te drinken, maar ze hield zaken achter(ze vertelde niet dat ze elke dag dronk, ze gaf alleen toe niet goed te kunnen weerstaan aan alcohol als er gasten waren) zodat haar man het zich nog tamelijk rooskleurig voorstelde. "Van dan af nam het gevoel van innerlijke verlatenheid weer sterk toe. Ik piekerde en trachtte mezelf wijs te maken dat het een goede beslissing was, maar bleef rondlopen met een innerlijke angst en ontevredenheid. Die ebden weg met het opkomende roesgevoel." De innerlijke strijd begon: het hunkeren naar nóg een glas en nóg een nam steeds meer toe. Als ze zich voornam een tijdje niet meer te drinken(wat nooit lukte), werd ze treurig: een gevoel van leegte, een geweldige heimwee naar iets ombestemds overviel haar. Door de stress op haar halftijdse job werd het een vrijwel dagelijkse gewoonte om naar de fles te grijpen. "Elke spanning, elke plotse emotie(vreugde of verdriet) gaf aanleiding tot een soort inwendige trilling waarvoor de rush naar de fles de uitkomst leek." Aanvankelijk waren het slechts 2 tot 3 slokken per dag, maar weldra werd de hoeveelheid groter en af en toe begon ze naar iets sterkers te grijpen: whisky. Haar man wist hier helemaal niets van. Ze verstopte heel wat flessen drank (in de keuken, omdat haar man daar toch nooit kwam). Ze dronk niet om de smaak, maar gewoon om spanningen, die ik al minder en minder aankon, te kalmeren. "Nu besef ik dat een bepaald feit slechts de aanleiding is, maar niet de oorzaak van het drinken. De oorzaak ligt in de innerlijke gesteldheid van de mens zelf; in het niet aankunnen van het leven. Het opstapelen van frustratiegevoelens in plaats van ze op een positieve wijze af te reageren, veroorzaakt een zodanige innerlijke geladenheid, dat je op een bepaalde dag vóór of door iets begeeft." Na een film te zien op tv over een alcoholiste(ze herkende zichzelf volledig in het hoofdpersonage), probeerde ze haar moed te verzamelen om ook met een A.A. groep contact op te nemen. Maar wegens gebrek aan wilskracht en doorzettingsvermogen werd dat helaas geen realiteit. In die tijd dronk ze al behoorlijk veel: een halve fles whisky per dag en soms durfde ze erna nog een paar slokjes sherry te drinken. Regelmatig had ze te kampen met black-outs, dat kon zo niet meer verder, vond ze. Ze laste opnieuw een 'droge' periode in, maar na enkele dagen greep ze dan toch weer naar het eerste glas, zichzelf wijsmakend dat het maar voor één keer was en dat het daarbij zou blijven. Geniepig maar zeker schreed de verslaving dan ook verder. Veerle besefte dat iedere poging tot vermindering na enkele dagen een stijging tot gevolg had. Steeds keek ze uit naar een nieuwe gelegenheid om te drinken, daarom nodigde ze uitzonderlijk veel mensen uit om iets te komen drinken. Haar man ging meer en meer ten onder door haar groeiende agressiviteit, maar had nog steeds niets door. Ze had heel veel schuldgevoelens maar toen ze later opgenomen werd stak ze alle schuld op haar echtgenoot. Gedurende de eerste maanden had ze zelf dan weer schuldgevoelens, maar de vierde maand bracht haar vrede. Veerle voelde zich steeds meer dieper en dieper wegzinken, ze besefte dat ze het alleen moest kunnen, alleen de eerste stap zetten. Ondertussen had ze geen enkele controle meer over haar gevoelens en gedragingen. Met niemand kon of durfde ze over haar probleem te praten, de isolatie werd volledig. Op een avond zag ze het echt niet meer zitten en heeft uiteindelijk al haar moed bijeen kunnen verzamelen om naar de A.A. te telefoneren. Ze werd geholpen en volgde daarna groepsgesprekken die haar heel goed deden, want voor de eerste keer kon ze openlijk met mensen praten over alcohol. Eerst had Veerle angst om uitgelachen te worden, dat was ook een bijkomende reden geweest waarom ze niet eerder contact opnam met de A.A., maar alle leden hadden ooit in dezelfde situatie vertoefd en begrepen haar dan ook ten volle. (De leden zijn ex-verslaafde drinkers die andere verslaafden helpen om op te houden met drinken)Dankzij de Twaalf Stappen (zie bijlage) van Al-Anon,geraakte ze uit haar verslaving aan alcoholhoudende dranken. Ze besloot ook dat een alcoholist niet geholpen kan worden als hij niet volledig eerlijk is. Bovendien merkte ze op dat de partner niet de geschikte persoon is om de verslaafde te helpen. Eerst en vooral heeft hij -op enkele uitzonderingen na- zelf geen inzicht in het probleem, is zelf beschaamd wegens zijn drinkende partner en zal dus meehelpen om de zaak te verdoezelen in plaats van de geschikte hulp in te roepen. Ten tweede durft de verslaafde nog het minst van al eerlijk te zijn tegenover zijn partner, omdat hij/zij vreest deze te verliezen. "Om van alcoholverslaving af te geraken moet je eerst en vooral een mentaliteitsverandering ondergaan, je leert anders te redeneren, je krijgt een totaal ander beeld van alcohol, van de maatschappij… kortom alles." schreef Veerle. "Toen ik weer met beide voeten op de grond stond, haatte ik alcohol en wenste nooit meer te drinken, op den duur leert een alcoholist alcohol niet te ontwijken maar er naast te leven." Ze ondervond dat vrijwel elke alcoholist drie soorten problemen heeft: 1. de problemen (psychische, sociale, familiale, seksuele, enz.) die bestaan vóór hij/zij begint te drinken
2. de alcoholverslaving; 3. de problemen die het gevolg zijn van zijn abnormale drinkpatroon. Een stelregel van de A.A. die iedere alcoholist moet onthouden, volgens Veerle, is de volgende: je moet leren aanvaarden wat wij niet kunnen veranderen, leren de nodige moed op te brengen om te veranderen wat wij wel kunnen veranderen en het vereiste inzicht verwerven om het mogelijke van het onmogelijke te onderscheiden. (Ook het onderscheid kunnen maken tussen realiteit en fictie. Ik vond haar het duidelijkste vb en heb haar dan ook vergeleken met een alcoholist in theorie, het volgende is zeker terug te vinden in haar verhaal: - heimelijk drinken - voortdurend uitkijken naar het moment dat er weer alcohol gedronken kan worden - manifesteren van schuldgevoelens - er worden toespelingen op het onderwerp alcohol, vooral als men nuchter is, in het gesprek vermeden - reeds in een vrij vroeg stadium van de afhankelijkheid kunnen 'black-outs' optreden
Bovendien heeft alcoholisme vrijwel altijd ook een psychische oorzaak. Op de een of andere manier is het evenwicht tussen lichamelijk en geestelijk welzijn bij een patiënt(e) verstoord. Een psychische oorzaak brengt hem/haar tot drinken en het lichaam reageert daarop door overgevoelig te worden. Zodra dit het geval is, doen zich symptomen voor, die men bij elke alcoholpatiënt onmiddellijk kan waarnemen. Ik noem er enkelen: Zij hebben hun drinken niet meer onder controle en blijven drinken, ook al valt er niets meer te "vieren" of nergens meer over te treuren. Zij drinken op tijden, dat zij zouden moeten werken
Vaak weten zij, als zij weer nuchter zijn, niet meer wat zij in dronken toestand hebben gedaan
Zij hebben 's morgens drank nodig om aan het werk te kunnen gaan. Zij zéggen. dat zij de drank best kunnen laten staan, maar zij doen het niet of houden het niet vol. Werk en gezin worden verwaarloosd voor drank. Alcoholici worden stuurloos, verbitterd, eenzaam. Besluit: Het overmatig gebruik van alcohol is dus zeer schadelijk, zowel geestelijk als lichamelijk. Sociale contacten, het werk en het gezin worden meestal verwaarloosd. Ik denk dat vele mensen niet weten dat alcohol zulke schadelijke gevolgen kan hebben, mij is het in ieder geval heel duidelijk geworden. (heb aan verschillende mensen de gevolgen van overmatig alcoholgebruik gevraagd, weinigen wisten er wat over) Maar ik denk dat de bevolking beter geïnformeerd moet worden over de werking van alcohol en de mogelijke schade ervan. Ik denk dat het goed zou zijn dat ze bij alcoholreclame ook vermelden dat dit schadelijk is voor de gezondheid(zoals bij tabaksreclame). Alcoholisme, de ziekte, blijkt twee oorzaken te hebben. Allereerst is de patiënt - hoe vreemd dat ook klinkt - overgevoelig voor alcohol. Die overgevoeligheid kan ontstaan door organische gebreken (epilepsie b.v.) maar ook door langdurig en intensief alcoholgebruik. Bovendien heeft alcoholisme vrijwel altijd ook een psychische oorzaak. Op de een of andere manier is het evenwicht tussen lichamelijk en geestelijk welzijn bij een patiënt(e) verstoord. Een psychische oorzaak brengt hem/haar tot drinken en het lichaam reageert daarop door overgevoelig te worden. Zodra dit het geval is, doen zich symptomen voor, die men bij elke alcoholpatiënt onmiddellijk kan waarnemen. Enkele nuttige adressen: *V.A.D., Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen, Papenvest 78, 1000 Brussel
Tel.02/511.08.51
Adressen voor informatie over zelfhulpgroepen: *Algemeen Dienstbureau Vlaamse A.A. Grote Steenweg 149, 2000 Berchem
Tel.03/239.14.15 *Alanon en Alateen
Postbus 6, 2100 Deurne
Tel.03/230.01.75
Korte omschrijving van AA
AA (Anonieme Alcoholisten) is een zelfhulporganisatie, een gemeenschap vanmannen en vrouwen die gezamenlijk hun ervaring, kracht en hoop aanwenden om het probleem dat ieder persoonlijk moet overwinnen op te lossen en anderen te helpen om herstel te vinden van alcoholisme. Korte omschrijving van Al-Anon, Alateen en ACA
De Al-Anon familiegroepen vormen een gemeenschap van verwanten en vrienden van alcoholisten, die gezamenlijk hun ervaring, kracht en hoop aanwenden om het probleem dat ieder persoonlijk heeft met de alcoholverslaving van een familielid/relatie op te lossen en anderen hierbij te helpen. Bronnen - Verslaving : documentatiemap - Humanistische jongeren, Z.d., blz. 14-24 - STUDIE- EN ACTIECENTRUM VOOR MAATSCHAPPELIJKE WELZIJNSZORG . Alcohol en verkeer, parate kennis van jongeren betreffende de invloed van alcohol op het lichaam en op het rijgedrag, 1989, blz. 7-10 - MULDER, W.G. Alcohol, vriend of vijand. Brussel, Z.d. - ANSOMS, STAN. Alcoholisme. Als de kringloop draaikolk wordt. Kapellen, DNB/Uitgeverij Pelkmans,1988.211 blz. - http:
www.al-anon-ateen.org Bijlage Hoe wordt alcohol gemaakt? Alcohol ontstaat door gisting van natuurlijke suikers, die in granen en fruit zitten. De gistcellen zetten druivensuiker (glucose) om in alcohol. Vruchtensuikers en zetmeel van granen kunnen door gisting worden omgezet in alcohol. Bier wordt gemaakt door gekiemde brouwgerst te pletten, die vervolgens te mengen met water en dan te koken. Tijdens het koken wordt er hop aan toegevoegd om extra smaak te geven en om bederf van het bier tegen te gaan. Na afkoeling, wordt het mengsel bij een bepaalde temperatuur vergist. Afhankelijk van de gebruikte gistingstemperatuur krijg je een onderverdeling in laaggegiste bieren zoals pils en hooggegiste bieren zoals trappist. Wijn ontstaat door de natuurlijke gisting van vruchtenmoes. Dat gaat vanzelf door de gistcellen, die van naturen al door de lucht zweven. Sherry en Port zijn eigenlijk ook wijnen, er is alleen extra alcohol aan toegevoegd. Gedistilleerde dranken worden gemaakt door de gegiste dranken zodanig te verhitten dat de alcohol verdampt. Dit gebeurt al bij 70ºC. Die alcohol word dan weer opgevangen en gecondenseerd. Door dit proces een aantal keer te herhalen, kun je zeer hoge concentraties van alcohol bereiken. Met gisting alleen is geen hoger percentage dan 15% alcohol te halen, de gist kan niet tegen een hoger percentage en sterft. ALCOHOL : schadelijk bij welke dosis? De schade, door alcohol aangericht aan lichaam en geest van de mens, hangt van vele factoren af. Wanneer men geringe hoeveelheden consumeert, is de schade te verwaarlozen. Een goede regel daarbij is, alcoholgebruik zoveel mogelijk te beperken tot bijzondere en/of gezellige gelegenheden. Een volwassen lichaam kan gemiddeld per uur ongeveer 7 gram alcohol verwerken. In elk glas, of dat nu een glas bier, een glas wijn of een glas jenever is, zit evenveel alcohol; ongeveer 10 à 12 gram. De verhouding tussen het aantal glazen en het respectievelijk aantal uren dat het lichaam nodig heeft om de alcohol te oxideren, is als volgt: 1 glas: 1uur
2 glazen: 2 uren
3 glazen: 4 uren
4 glazen: 6 uren
5 glazen: 8 uren
Het lichaam heeft ongeveer anderhalf uur nodig om een glas bier, wijn of sterke drank te verwerken. Te veel alcohol tegelijk drinken, betekent dat het lichaam te lang alcohol (en bepaalde afbraakstoffen ervan) moet bewaren. Dat is ongezond en, bij grote hoeveelheden schadelijk. Ook al kan men er -naar eigen zeggen- nog zo goed tegen. Het (matig) drinken van alcohol tijdens of vlak na de maaltijd levert minder risico's dan het drinken van alcohol op een nuchtere maag, omdat de opname in het bloed dan wat trager verloopt. Wie jaren lang alcohol drinkt, heeft kans op ernstige leveraandoeningen en onherstelbare hersenbeschadigingen (telkens sterven er immers hersencellen af, waarvoor geen nieuwe in de plaats komen). Ook de leeftijd waarop men drinkt is van belang. Alcohol is relatief schadelijker voor kinderen dan voor oudere jeugd en volwassenen. Vrouwen zijn kwetsbaarder en hebben meer spierweefsel. Door het kleinere vochtvolume van vrouwen, hebben zij ongeveer een derde van de tolerantie van mannen. Dus, een man zou driemaal meer kunnen drinken dan een vrouw voor hetzelfde effect. Volgens een recent Italiaans onderzoek zouden mannen bovendien bepaalde enzymen in de maag hebben die vlugger alcohol afbreken, waardoor minder alcohol in het bloed en bijgevolg ook langs de lever komt. Tegen de 4 promille (ongeveer 13 glazen voor vrouwen en 19 glazen voor mannen) wordt de kans op bewusteloosheid zeer groot. Vanaf hier ontstaat levensgevaar. Je kunt in coma raken en uiteindelijk sterven aan demping van het centrale zenuwstelsel, omdat de ademhalingscentra in de hersenen verlamd raken. Lichamelijke gevolgen van langdurig alcoholgebruik
Opname van alcohol

Wat gebeurt er in ons lichaam als we alcoholhoudende drank gebruiken? Alcohol wordt zeer vlug langs de mond, de slokdarm, de maag, de twaalfvingerendarm en de nuchtere darm in het bloed opgenomen. Deze opslorping gebeurt tussen 30 à 60 minuten na de inname. De duur is korter bij vrouwen en bij jongeren. Sommige factoren versnellen absorptie (tussen 15 à 30 minuten): Als de drank een hoge concentratie alcohol bevat; Als de alcohol gebruikt wordt op een lege maag; Als de maag letsels vertonen of een operatie heeft ondergaan; Als het spijsverteringsstelsel ziek is. Alcohol wordt rechtstreeks via de maag- en darmwand in ons bloed opgenomen en verspreid in alle weefsels, binnen en buiten de cellen, binnen en buiten de bloedvaten, overal waar lichaamsvocht aanwezig is, naargelang de doordringbaarheid van de weefsels. Na het bloed zijn de hersenen de meest vloeibare massa, meer doordringbaar dan de spieren, en de laatste zijn nog meer doordringbaar dan het vetweefsel. De opname gebeurt via de ingewanden langs het vena-portakanaal, de rechterhelft van het hart, vandaar langs de longen, de linkerhelft van het hart en dan in de grote bloedsomloop. Gevolgen voor de organen
Het gebruik van grote hoeveelheden alcohol kan schade veroorzaken aan diverse organen en weefsels, onder andere hartvervetting en beschadiging van de lever, de hersenen en zenuwen. Levercirrose, polyneurits, en andere zijn daar het gevolg van; onze belangrijkste lichaamsdelen reageren als volgt op alcohol: MOND: alcohol prikkelt de slijmvliezen
MAAG: alcohol prikkelt het maagslijmvlies, waardoor er meer maagsap geproduceerd wordt. Eén enkel glaasje kan dus stimulerend werken op de eetlust en de spijsvertering. Grotere hoeveelheden kunnen leiden tot maagklachten. DARMEN: aan alcohol hoeft niets verteerd te worden. De stof kan zo in het bloed worden opgenomen. Alcoholgebruik kan het darmslijmvlies irriteren door de toegevoegde smaakstoffen. Daardoor wordt extra darmsap ontwikkeld en dat geeft kans op diarree. LEVER: de lever kan per uur ongeveer driekwart standaardglas alcoholhoudende drank verwerken. Als iemand regelmatig méér drinkt kan zijn lever de verwerking niet op een normale manier aan, waardoor de lever langzamerhand gaat vervetten. Levercellen kunnen op den duur ten gronde gaan en vervangen worden door overwoekerend bindweefsel (cirrose). De lever is één van de belangrijkste organen in ons lichaam, niemand kan zonder. In feite is de lever een grote chemische fabriek die de giftige stoffen uit het bloed haalt. Alcohol is slechts één van die giftige stoffen. Wie 10 jaar lang 12 consumpties per dag drinkt, heeft meer dan 50% kans om een zeer ernstige leveraandoening te krijgen. HUID: alcohol verwijdt de bloedvaten onder de huid en dat geeft afkoeling. Daarom is het erg riskant als mensen, die onder invloed zijn aan lage temperaturen worden blootgesteld! Dus niet onder invloed, zonder voldoende bescherming de vrieskou in!!! NIEREN: wie alcohol drinkt moet meestal vaker plassen. Alcohol ontregelt het kwijtraken van de urine. HERSENEN: alcohol heeft een verdovende werking op de hersenen. Toch lijkt alcohol mensen soms te activeren: het praten gaat de drinker beter af, de gedachten worden wat 'vrijer' en de handen soms wat 'losser'. Sommigen ervaren die veranderingen positief. Door het gebruik van alcohol wordt men minder gehinderd door bepaalde remmingen of spanningen om contacten aan te gaan. Ook deze ontremmingen hebben met de verdovende invloed van alcohol te maken. De reden daarvan is dat alcohol de mechanismen die een zekere invloed hebben op de remmingen van de mens, verdooft. Dat kan al vanaf 0.2 promille. Bij 0.8 promille (3 glazen bier) worden er al oordeelsfouten gemaakt: auto rijden wordt riskant. Een nog zwaardere intoxicatie, vanaf 1.2 promille, geeft sensoriele problemen, verstoort de waarneming. Het 'tunnelkijken' is daar een voorbeeld van: het gezichtsveld wordt verengd. In een nog verder stadium komen er coördinatieproblemen ter hoogte van het spraakcentrum: het 'lallen'. Coördinatie van de bewegingen lukt al evenmin: men kan vb niet meer op een lijn lopen. Onder de lichamelijke afwijkingen als gevolg van excessief alcoholgebruik staan de leverstoornissen op de voorgrond. In volgorde van de ernst van de aandoening zijn dat: leververvettting, leverontsteking en leververharding. Een alcoholische leverontsteking kan symptoomloos of met slechts geringe klachten verlopen. Bij onderzoek worden vaak ernstige afwijkingen van de lever functie gevonden. De acute vorm van alcoholhepatitis is een zeer ernstige ziekte met een slechte prognose. Deze patiënten zijn ernstig ziek, ze hebben koorts, geelzucht en buikpijn. De directe sterfte aan alcoholische hepatitis wisselt. Als de aandoening gepaard gaat met stollingsmechanisme van het bloed, kan de sterftekans oplopen tot 30%. In tegenstelling tot de vetlever, die zonder gevolgen volledig kan herstellen, moet de alcoholische hepatitis als een voorloper van de levercirrose worden beschouwd. Door de ontsteking gaan de levercellen verloren, die door bindweefsel worden vervangen. Deze onomkeerbare structurele verharding van het weefsel verhindert de lever op den duur, haar bloedzuiverende werking te verrichten, met alle schadelijke gevolgen van dien. De levercirrose ontstaat gewoonlijk na tien tot twintig jaar drinken van 200 gram alcohol of ongeveer twintig glazen per dag. Er zijn meer oorzaken waardoor een levercirrose kan ontstaan, maar men schat dat toch in 90% van de gevallen deze ziekte een gevolg is van alcoholisme. Dit wil echter nog niet zeggen dat alle mensen die gedurende vele jaren overmatig alcohol gebruiken, onvermijdelijk een leververharding zullen oplopen. Slechts bij 10 tot 30% van de excessieve drinkers treedt de levercirrose op. Tenslotte een opmerking over het effect van het gebruik van alcohol door de moeder op de vruchtbaarheid en de voortplanting. Vrouwen die zwaar drinken, brengen weinig kinderen ter wereld. Langdurig excessief alcoholgebruik leidt via een stoornis van de lever tot amenorroe, waardoor nauwelijks een zwangerschap kan optreden. Wordt de vrouw niettemin zwanger, dan is er een grote kans op abortus of een doodgeboren kind. Vertraagde groei tijdens de zwangerschap en na de geboorte wordt vaak waargenomen bij kinderen van moeders die toch betrekkelijk weinig alcohol gebruiken. Het is dan ook de vraag of dit verschijnsel uitsluitend door de alcohol wordt veroorzaakt. Moeders die regelmatig alcohol gebruiken roken vaak meer, eten deficiënter en lijden soms aan een leverstoornis. Het is niet uitgesloten dat de groeiachterstand mede of uitsluitend door deze factoren wordt veroorzaakt. Dwerggroei komt echter het meest voor bij kinderen van vrouwen die zowel roken als drinken. Men schat dat de groei voor de geboorte wordt vertraagd met ongeveer 1% bij iedere 10 gram alcohol gedurende de zwangerschap dagelijks wordt genuttigd