Mata Hari

Biografie Mata Hari’s jeugd Mata Hari is op 7 augustus 1876 geboren in Leeuwarden onder de naam Margaretha Geertruida Zelle. Ze was het oudste kind van Adam Zelle en Antje van der Meulen. Margaretha was het enige meisje van vier kinderen. Adam Zelle dreef een bloeiende handel in hoeden en petten, waardoor hij genoeg geld verdiende om zijn gezin goed te onderhouden. In september 1882 ging Margaretha Zelle naar Gemeenteschool nummer drie, oftewel het Hofschooltje aan het Raadhuisplein. Het was de school van juffrouw Hielkje Buys, die Margaretha heeft leren lezen, schrijven, rekenen en ook leert ze daar een beetje Frans spreken. In 1883 was de familie zo welvarend dat ze verhuisde naar een 16de-eeuwse patriciërswoning aan de grote kerkstraat in het rijke deel van Leeuwarden. Maar in 1889 had Adam Zelle een grote schade geleden, die hij niet aankon, en hij ging failliet. Hij verliet zijn gezin en vertrok naar Amsterdam. Antje Zelle was genoodzaakt haar mooie huis te verkopen, zij en haar vier kinderen verhuisden naar een eenvoudige bovenwoning aan de Willemskade. Toen Magaretha net 14 jaar oud was, en alle klassen van juffrouw Buys had doorlopen, ging ze naar de middelbare meisjesschool in de Grote Kerksstraat. In deze schooltijd, haalde Margaretha redelijke cijfers en voor zingen en gymnastiek zelfs goede cijfers, maar het laatste semester heeft ze niet afgemaakt. In die tijd vonden voor Margaretha namelijk ingrijpende en vervelende gebeurtenissen plaats: in 1890 zocht Adam Zelle zijn gezin weer op, maar het gezin was uit elkaar gevallen, en op 4 september 1890 scheidden Adam en Antje Zelle. In mei 1891, toen Margaretha Zelle 14 jaar was, stierf haar moeder en bleven de 4 kinderen alleen achter. Na de dood van hun moeder werden de kinderen bij verschillende familieleden ondergebracht, waarbij Margaretha naar haar oom Visser in Sneek werd gebracht. Daar ging het niet zo erg goed, dus vertrok Margaretha Zelle op 17 jarige leeftijd naar een andere oom, genaamd de heer Taconis in Den Haag. Eind 1894 vond zij in ‘Het Nieuws van de Dag’ een interessante advertentie, waarin stond: ‘Officier met verlof uit Indië zoekt meisje met lief karakter, met het doel een huwelijk aan te gaan’ Margaretha vond dat wel aantrekkelijk klinken en ze reageerde op de advertentie. Later zou ze in een interview zeggen: `Mannen, die niet tot het leger behoorden, hebben mij nooit geïnteresseerd. De officier is in mijn ogen een hoger wezen, een held, steeds bereid tot het trotseren van alle gevaren, tot het beleven van alle avonturen'. Het huwelijk tussen Margaretha Geertruida Zelle en Rudolph Macleod De van Schotland afkomstige Rudolph Macleod, die een afstammeling was van een geslacht van beroepsmilitairen, was als jongen toegetreden tot het KNIL (het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger), waar hij snel carrière maakte. Toen hij 21 was besloot hij naar Nederlands-Indië te vertrekken. Hij werd onder andere gelegerd op Java, Borneo en Sumatra. Pas in augustus 1894 kwam hij weer terug in Nederland, omdat hij had last van zijn reumatiek en suikerziekte Toen hij herstellende was van deze ziektes, reageerde Rudolph op de brief die Margaretha Zelle naar hem had gestuurd naar aanleiding van de huwelijksadvertentie. Hij vond de foto die Margaretha er bij had gestuurd zo mooi, dat hij een afspraak maakte met haar in Den Haag. Jammer genoeg moest Rudolph de afspraak afzeggen, omdat hij een reumatiek aanval had. Toen kwam Margaretha maar naar Amsterdam. Ze spraken in maart 1895 af in het Rijksmuseum, zes dagen later waren ze verloofd en vier maanden later getrouwd. Toen Margaretha Zelle en Rudolph MacLeod man en vrouw werden, was Margaretha bijna 19 jaar en Rudolph 39. Op 11 juli 1895 vond de plechtigheid plaats in het stadhuis en daarna aten ze in het café van hotel Américain. Ze gingen op huwelijksreis naar Wiesbaden en trokken daarna in bij Rudolph’s zuster Frida aan de Leidse kade in Amsterdam. Broer en zus hadden goed contact, maar Margaretha en Frida konden niet goed met elkaar overweg. Bovendien ging het ook niet zo goed tussen Margaretha en Rudolph vanwege het leeftijds- en karakterverschil. De meningsverschillen kwamen ook doordat Margaretha een plezierig en luxe leven had verwacht, maar Rudolph was niet zo rijk als ze verwacht had. Daarbij kwam ook nog dat hij een volgens verschillende auteurs zeiden dat Rudolph Margaretha verwaarloosde en dat hij ook vreemdging. Rudolph werd onder andere beschreven als ‘een sombere man’ en ‘een onverbeterlijke dronkaard en een halve gek’. Door andere auteurs werd hij beschreven als ‘een hoog ontwikkeld man, en geestig en gezellig causeur, van wien veel bekooring uitging’. Hoe dan ook, Rudolph en Margaretha konden niet echt goed met elkaar opschieten, maar er was wel passie in hun relatie. Margaretha schreef tijdens de verloving bijvoorbeeld aan Rudolph: ’Je vraagt me of ik lust in dwaasheden heb? Nu Rudolph, liever tien dan één. ’t Is zo leuk dat wij beiden hetzelfde vurige temperament hebben.’ Ondanks hun verschillen is er wel iets goeds uit het huwelijk gekomen namelijk hun zoon: Norman John Macleod, geboren op 30 januari 1897. Na de 2 jaar ziekteverlof van Rudolph werd hij weer gelegerd in verschillende plekken, maar vrijwel nergens was echt veel gevaar. Hij nam dan ook zijn vrouw en kinderen mee. Maar net zoals thuis, kregen Margaretha en Rudolph veel ruzies, hoewel ze toch nog een kind kregen, een dochtertje genaamd Louise Jeanne, het kindje werd ook wel Non genoemd. De ruzies die ze hadden hielden even op toen hun zoon Norman John stierf. De oorzaak van de dood is onduidelijk, maar men vermoedde dat Margaretha hem vergiftigd had. Toen in oktober 1900 Rudolph met pensioen was, verhuisden ze naar Sindanglaja, waar Margaretha haar man het leven zuur maakte, omdat ze terug wou naar Nederland. Nadat Margaretha zelfs haar vader had ingeschakeld, gaf Rudolph de strijd op. Hij was genoodzaakt om in Nederland in het huis van zijn zuster te gaan wonen, maar daar hielden de ruzies ook niet op. Rudolph wou van Margaretha scheiden, maar dat wou zij zelf vreemd genoeg niet. Je zou toch denken dat Margaretha na al die ruzies graag de scheidingspapieren zou ondertekenen. Rudolph stuurde zijn advocaat, meneer Heymans naar Parijs om Margaretha over te halen toch een echtscheiding te nemen. Maar Margaretha en de advocaat hadden veel gezellige gesprekken met elkaar en zo kwam de scheiding nooit ter sprake. Omdat de advocaat toch de opdracht van Rudolph had gekregen om de scheiding te regelen, pakte hij tijdens één van hun gesprekken een naakt foto van Margaretha uit zijn aktetas, waarvan hij beweerde dat hij die had gekregen van een vriend van Rudolph. De foto zou Mata Hari een slechte moeder laten lijken, omdat een goede moeder zich niet zou hebben laten fotograferen door een vriend van haar man. Daarom stemde Margaretha maar in met de echtscheiding, die plaats vond op 26 april 1906. Hoewel hun dochtertje Non aan haar moeder werd toegewezen, bleef ze bij haar vader wonen. Margaretha en Rudolph zagen elkaar nauwelijks meer. Rudolph hertrouwde snel, en werd een journalist voor de Arnhemsche Courant. Maar Margaretha Zelle begon toch naar haar dochtertje te verlangen. Ze deed zelfs een poging tot ontvoering, door haar dienstmeisje haar dochtertje te laten opwachten op school en haar mee te nemen, om haar later mee te nemen naar Frankrijk. Deze poging mislukte echter doordat Rudolph persoonlijk zijn dochtertje kwam ophalen. Net zoals het zoontje Norman John, overleed Non, maar deze keer was het een hersenbloeding, die ze kreeg toen ze met haar vader onderweg was naar Nederlands-Indië.
Het leven in Parijs Margaretha verhuisde naar Parijs, om daar een nieuw leven op te bouwen. Ze probeerde daar werk te krijgen als schildersmodel, en poseerde daar voor de schilders Octave Guillaumet en Gustave Assire. Maar het werd geen succes en ze keerde hetzelfde jaar nog terug naar Nederland. Maar Margaretha gaf niet op en keerde het jaar daarop naar Frankrijk, waar ze zich aanmeldde bij het circus Molier. Volgens sommige heeft ze in die tijd ook gewerkt in een chic bordeel en volgens journalist Jan Brokke danste ze ook een slangendans in een kroeg. Ze werd uitgenodigd om begin januari 1905 op te treden in de salon van de zangeres Madam Kiréevsky. Daar maakte Margaretha haar debuut als een oosterse danseres.Een van de aanwezigen was Emile Guimet, een eigenaar van een museum, die op een kunstreis was naar Japan. Hij nodigde Margaretha uit om op 13 maart naar zijn museum te komen, waar hij allemaal sieraden en kostuums in zijn collectie had. Hij liet haar toe de sieraden en kostuums te gebruiken om een oosterse uitstraling te krijgen. Daarbij raadde hij haar aan een artiestennaam te nemen. En zo kwam het dat Margaretha op de avond van 13 maart 1905 een nieuwe identiteit kreeg: Mata Hari, wat ‘Oog van het Morgenrood’ betekent. Dit gebeurde in de bibliotheek het museum van Guimet, het Museum voor Oosterse Kunst in Parijs, die voor de gelegenheid omgetoverd was tot een Indische tempel. Met weinig ervaring maar veel lef trad zij hier op voor een zeer select gezelschap als een schaars geklede bajadère (een Indische tempeldanseres), die op de klanken van een exotisch orkestje één voor één haar gekleurde sluiers liet vallen, totdat zij haar naaktheid toonde aan de god Siwa. Ze wordt al snel beroemd tot ver buiten Parijs. Ze reisde door heel Europa voor optredens in Berlijn, Madrid, Monte Carlo en Wenen. In 1911 trad ze zelfs op als Venus in de operatempel van Milaan, de Scala. Maar toen de eerste Wereldoorlog begon had ze geen mogelijkheden meer om op te treden, omdat alle Europese theaters gesloten werden. In augustus 1914 werd haar contract met het Berlijnse Metropol-theater verbroken. Doordat Mata Hari niet meer kon dansen ging ze terug naar Nederland. Hier trad ze nog twee keer op, in Den Haag en in Arnhem, maar dat had weinig succes. Ondertussen had ze een minnaar, Edouard Willem, baron van der Capellen. Deze getrouwde man was een oude bekende van Mata Hari. Ondanks al zijn attenties verveelde Mata Hari zich in haar Haagse huurhuis. Ze verlangde naar Parijs, naar het echte theaterleven en naar jongere minnaars. Het begin van haar spionagetijd, van spionne tot dubbelspionne Op een gegeven moment besloot ze toch te vertrekken naar Parijs, maar vlak voordat ze vertrok kreeg Mata Hari bezoek van de Duitse consul, Karl Cramer. Hij vroeg haar voor zijn land te spioneren in Frankrijk en in ruil daarvoor zou zij 20 000 franc krijgen. Mata Hari stemde toe en met deze toestemming begon haar leven als spionne. Mata Hari verbleef enige maanden in Duitsland. Daarna verbleef ze veel in België en Nederland. Het gerucht gaat dat zij in Antwerpen als Duits spionne werd opgeleid, maar dit lijkt niet erg waarschijnlijk. In mei 1916 keerde zij terug naar Parijs, volgens sommige berichten met Duitse spionage-opdrachten. In Parijs ontmoette ze de jonge, Russische kapitein Vadime de Massloff, die zij later de liefde van haar leven zou noemen. Vadime werd gelegerd in Vittel, maar Mata Hari was van plan hem op te zoeken. Vittel is een plaatsje in Frankrijk, in het gebied Lotharingen wat vlak onder Luxemburg ligt. Als buitenlandse mocht zij echter niet zonder speciaal pasje het militaire gebied betreden. Ze trok er dan ook meteen op uit om zo’n pasje te bemachtigen bij het Militair Bureau voor Buitenlanders op de Boulevard Saint-Germain 282, het gebouw waar ook de Franse contraspionagedienst was gehuisvest. Het verhaal gaat dat Mata Hari een verkeerde deur binnenliep, en in het kantoor van kapitein Georges Ladoux, chef van de Franse contraspionage stond. De Engelsen hadden Ladoux gewaarschuwd voor Mata Hari en gezegd dat ze een ‘verdacht persoon’ was, maar toch stelde Ladoux Mata Hari voor in dienst te treden als spionne bij het bureau. Als beloning zou ze 1 000 000 franc ontvangen. Mata Hari moest hier even over nadenken, maar nadat ze Vadime Massloff had bezocht in Vittel stemde ze in met het voorstel van Ladoux. Haar hoofdreden was dat ze als spionne in een korte tijd veel geld zou kunnen verdienen. Vadime had haar namelijk ten huwelijk gevraagd en met dit bedrag zou Mata Hari nooit meer hoeven te werken en zich volledig aan haar geliefde kunnen wijden. Ladoux sprak met Mata Hari af dat ze via Spanje naar Nederland zou reizen om daar verdere instructies te ontvangen van een Franse agent. Tijdens de reis werd Margaretha echter aangehouden, omdat de Engelsen haar hielden voor de Duitse spionne Clara Benedix. Ze werd na enige verhoren vrijgelaten, maar mocht niet doorreizen naar Nederland. Op 11 december 1916 was Mata Hari terug in Madrid. Omdat Ladoux geen instructies door had gegeven besloot de kersverse spionne zelf maar aan de slag te gaan. Ze legde contact met zowel de Duitse majoor Arnold Von Kalle, als met de Franse kolonel Danvignes. In het neutrale Spanje was Mata Hari dus volop aan de slag om haar werk als dubbelspionne uit te voeren. Maar Von Kalle gaf haar alleen waardeloze inlichtingen maar hoorde van zijn kant Mata Hari uit. Na haar terugkeer in Frankrijk weigerde Ladoux Mata Hari te betalen. Intussen stuurde Von Kalle berichten naar Berlijn over wat hij van Mata Hari had gehoord, vermoedelijk met de bedoeling dat de Fransen zijn berichten zouden onderscheppen en zich van Mata Hari zouden ontdoen. En inmiddels was de Franse Geheime Dienst argwanend geworden: men wist dat Mata Hari zich in Madrid omringde met allerlei militaire kopstukken, van verschillende nationaliteiten. Bovendien had de Franse Geheime Dienst Duitse telegrammen onderschept die erop zouden duiden dat Mata Hari ook in dienst van de vijand stond. Al met al stond Mata Hari er dus niet best voor aan het eind van 1916. De arrestatie & het proces Toen Mata Hari begin januari '17 weer in Parijs was, hoorde ze van Vadime de Massloff dat hij voor haar was gewaarschuwd. Ze besloot onmiddellijk Frankrijk te verlaten en via Zwitserland en Duitsland terug naar Nederland te reizen. Maar de Franse autoriteiten weigerden haar het benodigde uitreisvisum te geven. Op 13 februari werd er op haar hoteldeur geklopt. Zes agenten kwamen haar arresteren, op verdenking van spionage voor de Duitsers. Gewend aan luxe hotelsuites moest Mata Hari nu genoegen nemen met een eenvoudige cel in de Saint-Lazare gevangenis. Na haar arrestatie is Mata Hari drie dagen door MI5 en Special Branch verhoord. Zij maakte diepe indruk op haar ondervragers, vooral omdat zij geen bekentenis aflegde en geen namen van medeplichtigen noemde. Mata Hari trad 24 juli 1917 zonder handboeien om 13:00 uur de zaal van het Parijse gerechts- gebouw binnen, waar haar proces plaats zou
vinden. Omdat de veiligheid van de staat in gevaar zou kunnen worden gebracht, als het proces openbaar zou worden gemaakt, vond de zitting plaats achter gesloten deuren. Ook het proces-verbaal mocht niet gepubliceerd worden. Het procesduurde 2 dagen. Kapitein Ladoux beweerde dat hij al van het begin had vermoed dat Mata Hari een Duitse spionne was, en ontkende hij haar ooit in dienst te hebben gehad. Ook de Franse kolonel Danvignes bleek niets van de gegevens te hebben doorgegeven in
Parijs die Mata Hari hem had gegeven. Aan het eind van de 2e dag, op 25 juli 1917 werd haar vonnis uitgesproken, hoewel er geen enkel sluitend bewijs was voor de aanklacht tegen Mata Hari. Het vonnis was: “In de naam van het Franse volk verklaart de derde permanente Raad van Oorlog Zelle, Marguérite, bijgenaamd Mata Hari, schuldig aan alle haar ten laste gelegde feiten. De Raad van Oorlog veroordeeld haar ter dood. De beklaagden moet alle kosten van het proces aan de staat terugbetalen.” Er wordt geloofd dat Mata Hari geëxecuteerd werd omdat de Fransen aan de verliezende hand waren en omdat Mata Hari, die van buitenlandse afkomst was, waarschijnlijk meer slechte daden op haar geweten had. Mata Hari’s executie Mata Hari werd in de vroege ochtend op 15 oktober 1917 om 4:00 uur gewekt. Hoewel ze nu de dood tegemoet ging, bleek Mata Hari niet bang, en verklaarde ze tegen een zuster, Léonide, dat ze niet bang hoefde te zijn, omdat ze een mooie dood tegemoet ging. Nadat Mata Hari haar laatste gesprek met de dominee had en enkele brieven had geschreven, trok ze haar mooiste kleding aan en bedankte ze de gevangenisarts, dokter Bizard en zuster Léonide voor de goede zorgen. Uiteindelijk werd Mata Hari overgedragen aan het militaire gezag en werd per auto vervoerd naar het kasteel Vincennes, dat iets buiten Parijs lag. Ze werd daar opgewacht door een peloton van 12 soldaten. Om 6:15 uur weigerde Mata Hari vastgebonden te worden en een blinddoek om te hebben. Al gauw werd ze met een opgeheven hoofd beschoten met tientallen kogels en stortte ze neer.
Na haar dood Na Mata Hari’s dood, werden verschillende verhalen over haar verspreid. Er werd bijvoorbeeld verteld dat Mata Hari helemaal niet geëxecuteerd was, maar dat ze, op het moment dat de soldaten haar wilden neerschieten, haar mantel opengooiden en dat de soldaten verblind werden door haar schoonheid. Ook word beweerd dat ze in de zee zou zijn beland, dat de terechtstelling een toneelstuk zou zijn geweest en dat ze al die tijd in een militaire gevangenis zat. Dit verhaal is ontstaan nadat een onbekende vrouw, bewusteloos aan het strand is aangespoeld van Montalivet, bij Bordeaux. Mata Hari werd door meerdere mensen omschreven als ‘een schuldige, slimme spionne die de dood verdiende’ of als ‘een mishandelde, door haar man vernederde, sympathieke vrouw, waarvan de dood een tragedie was’. Mata Hari’s naam werd na haar dood wel nog gebruikt voor luxueuze producten als sigaretten. Mata Hari was een merknaam geworden. Het proces van Mata Hari wordt nog steeds niet vrijgegeven. Pas in 2017, honderd jaar na haar dood, zullen de Franse autoriteiten toestemming geven tot Mata Hari haar dossier. Tot nog toe hebben slechts enkelen toegang gehad tot (delen) van de verhoren die Mata Hari heeft ondergaan. En daaruit blijkt niet duidelijk dat Mata Hari werkelijk schuldig was aan dubbelspionage en de doodstraf heeft verdiend.