Islamitisch onderwijs

Wat is de huidige situatie van het islamitisch onderwijs in Nederland? Al in de jaren zeventig is vanuit de islamitische gemeenschap in Nederland geprobeerd islamitisch onderwijs te realiseren. Pas in augustus 1988 zijn de eerste twee islamitische basisscholen van start gegaan. Nu, 15 jaar later, zijn het er 40. Ook zijn er inmiddels twee middelbare scholen gestart. De meeste scholen zijn te vinden in de Randstad en Noord Brabant. De behoefte eigen scholen te stichten komt voort uit een verminderd vertrouwen in het Nederlandse onderwijs bij groepen ouders: de resultaten van allochtone leerlingen bleven achter en hun doorstroming vanuit het basisonderwijs naar 'hogere' vormen van voortgezet onderwijs stagneerde. Bovendien meenden ouders dat hun kinderen te snel 'verwestersen' en vervreemden van hun eigen cultuur en vooral van hun eigen godsdienst. Verschillende gemeenten hebben geprobeerd de vestiging van een islamitische basisschool te ontmoedigen. Maar als de initiatiefnemers aan kunnen tonen dat er voldoende behoefte bestaat aan een islamitische basisschool, en er tevens aan enkele wettelijk gestelde voorwaarden is voldaan, is oprichting van een islamitische school zonder meer mogelijk. Veel islamitische basisscholen zijn opgericht vanuit bv. Turkse of Marokkaanse gemeenschappen. Ook zijn er scholen met personen van diverse afkomst in het schoolbestuur. Bij de Stichting Islamitisch Onderwijsgroep Nederland (ION) is hier bewust voor gekozen. Het onderwijsklimaat op de basisscholen die vanuit de Turkse gemeenschap in Nederland zijn opgericht, kan veelal als gematigd worden gekenschetst. Ook de basisscholen met gemengd karakter worden weinig of niet geconfronteerd met zaken als buitenlandse inmenging of politiek-islamitische bemoeienis. De bestuursleden van de scholen die zijn opgericht vanuit Marokkaanse gemeenschappen hebben veelal een conservatieve islamitische geloofsovertuiging. Enkele van deze scholen worden ondersteund door islamitische gidslanden of buitenlandse islamitische fondsen. Het ISBO (Islamitische Scholen Besturen Organisatie - islamitische onderwijskoepelorganisatie) neemt in het islamitisch basisonderwijs een centrale positie in. De ISBO is actief in de ondersteuning van islamitische scholen en zet zich in voor de totstandbrenging van nieuwe scholen. De verdeling naar herkomst van de leerlingen die islamitisch basisonderwijs volgen, heb ik alleen van 1997 kunnen vinden. - 43,2 procent Marokkaans; - 35,5 procent Turks; - 1,7 procent Surinaams; - 0,6 procent Tunesisch; - 0,1 procent Nederlands. - 18,9 procent overig
De godsdienstige levensbeschouwing van het personeel op islamitische basisscholen is heel gevarieerd. Van de directieleden is een kwart moslim, van de groepsleraren 20 procent. De OALT-leraren, de klassenassistenten en de conciërges zijn voor respectievelijk 100, 85 en 95 procent moslim. Het islamitisch voortgezet onderwijs in Nederland kent nog een zeer bescheiden omvang. Sinds augustus 2000 is in Rotterdam de eerste islamitische middelbare school in Nederland gevestigd. In augustus 2001 is er ook in Amsterdam een islamitische middelbare school van start gegaan. Anders dan bij islamitische basisscholen vereist de oprichting van een islamitische middelbare school veel meer samenwerking tussen verschillende islamitische gemeenschappen. Waarschijnlijk zal het aantal islamitische scholen voor voortgezet onderwijs de komende jaren verder toenemen. Behalve islamitisch basis- en middelbaar onderwijs, kent Nederland ook een aantal islamitische instellingen voor hoger onderwijs. Het islamitisch hoger onderwijs bevindt zich wel nog in een vroege ontwikkelingsfase. De meeste opleidingen en initiatieven maken onderdeel uit, of werken samen met een bestaande instelling voor hoger onderwijs. Dit is ook omdat dit enige garantie biedt voor de financiering van de opleiding. Islamitische instellingen voor hoger onderwijs zijn te vinden in Amsterdam, Rotterdam en Schiedam. De Islamitische Universiteit Rotterdam (IUR) is een niet door de Nederlandse overheid erkend particulier initiatief. De IUR ontvangt ook geen financiering van de Nederlandse overheid. De SIHO (Stichting Islamitisch Hoger Onderwijs) streeft naar een samenwerking met een bestaande instelling voor hoger onderwijs. Initiatieven voor islamitisch hoger onderwijs worden tot op heden overigens steeds ontplooid door personen van Turkse afkomst, een beeld dat afwijkt van het basisonderwijs, waar Marokkanen de toon aangeven.
AIVD In februari van 2002 is er door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (toen nog Binnenlandse Veiligheidsdienst) een onderzoek uitgevoerd over bemoeienis van politiek-islamitische groeperingen en buitenlandse mogendheden met het islamitisch onderwijs in Nederland
Een rondgang langs onderdelen van de rijksoverheid heeft duidelijk gemaakt dat er bij anderen eveneens bezorgdheid heerst over enkele aspecten van het islamitisch onderwijs, maar ook dat er in het algemeen een gebrekkig beeld bestaat over hetgeen zich - al dan niet achter de schermen - binnen het islamitisch onderwijsveld afspeelt. In de media verschijnen regelmatig artikelen, waarin een spanningsveld wordt gesignaleerd tussen ontwikkelingen en activiteiten in het islamitisch onderwijs en de in Nederland gehanteerde principes van tolerantie en non-discriminatie. Ook is in de media enkele malen melding gemaakt van pogingen door buitenlandse organisaties om invloed te verwerven in het islamitisch onderwijs in Nederland. Wat zijn de principes en uitgangspunten van het Islamitisch onderwijs in Nederland? De ISBO (de koepelorganisatie van moslimscholen in Nederland) formuleert de doelstelling van islamitisch onderwijs als volgt: ‘het onderwijs dient de kinderen voor te bereiden op en in staat te stellen tot volwaardig functioneren en participeren in de Nederlandse samenleving, met de nadruk zulks te doen vanuit de eigen levensbeschouwelijke en culturele achtergrond.’ De pedagogische uitgangspunten voor het onderwijs zijn: - ieder kind is in wezen goed; - instituties zijn in staat het goede in het kind te ontwikkelen en het kwaad te neutraliseren; - opvoeders en ouders moeten het goede voorbeeld zijn voor de kinderen; - bij kinderen moet taqwa (godsbewustzijn) ontwikkeld worden zodat zij zich kunnen gedragen vanuit een religieus normbesef; - evenwichtige ontwikkeling is pas mogelijk als dat in een veilige en stimulerende sfeer gebeurt; - ieder kind is uniek en heeft zijn eigen aanleg; dit vereist een gevarieerde aanpak waarbij met verschillen en gelijkwaardigheid rekening wordt gehouden; - naast grondslag en kennisoverdracht heeft de school als taak vaardigheden te ontwikkelen in het perspectief van de Nederlandse samenleving; opgroeien in een multiculturele samenleving geeft mogelijkheden de eigen identiteit te ontwikkelen en vraagt om respect en tolerantie voor andersdenkenden; - waarden van de islam, zoals hulpvaardigheid, rechtvaardigheid, tolerantie, vredelievendheid, schaamtegevoel, broeder- en zusterschap, staan centraal in het onderwijs; eveneens heeft de school als taak het kind te leren alle mensen als gelijkwaardig te accepteren. De Koran en de Soenna (leefwijze en uitspraken van de profeet Mohammed) vormen samen de islamitische wet, waarin schaamte-, kuisheids-, ruimte- en reinheidsregels belangrijk zijn. Gedragsregels, geboden en verboden zijn ook op de islamitische scholen van grote betekenis. Islamitisch onderwijs wordt gegeven in overeenstemming met Koran en Soenna: islamitisch godsdienstonderwijs is een verplicht onderdeel, islamitische feesten worden op school gevierd en islamitische voorschriften en gebruiken worden nagekomen. De scholen worden door moslims bestuurd. Vakken Ook op islamitische basisscholen wordt gewerkt met vaste lesprogramma's en kerndoelen. Er wordt relatief veel aandacht besteed aan de basisvaardigheden: taal en rekenen. De tijd die er expliciet aan islam besteed wordt, is gering: gemiddeld wordt er ruim een uur per week aan godsdienstonderwijs besteed. Verder wordt de dag vaak geopend met het voordragen van al-fatiha (Soera 90 uit de Koran). Ook wordt er op school gebeden en worden de islamitische feesten gevierd. Belangrijk aan de scholen is echter de islamitische sfeer die er heerst, waardoor moslimkinderen zich er thuis voelen. Vakken die bij de kerndoelen ter sprake komen zijn: (Nederlandse) taal, (Engelse) taal, rekenen/wiskunde, aardrijkskunde, geschiedenis, natuuronderwijs, techniek en kunstzinnige oriëntatie (muziek, tekenen, handvaardigheid) en gymnastiek. Uit het rapport van de inspectie van het onderwijs uit 1999 is gebleken dat vergeleken met andere basisscholen het op valt dat: - het op islamitische scholen voor oudere leerlingen niet is toegestaan afbeeldingen van mensen of dieren te maken; - bij muziek weinig gebruik wordt gemaakt van melodische instrumenten; - dat scholen proberen het gymnastiekonderwijs voor jongens en meisjes gescheiden te houden. Zeker als sprake is van schoolzwemmen heeft men er bezwaren tegen als jongens en meisjes 'gemengd' zwemmen. Niet altijd blijkt het echter mogelijk te zijn jongens en meisjes gescheiden te laten zwemmen. Er zijn weinig islamitische scholen te vinden die gericht en actief tijdens de lessen of in de vorm van projecten aandacht besteden aan de multiculturele samenleving in ons land. Het aanbod op de helft van de islamitische scholen is onvoldoende in dit opzicht. Maar ook op dit punt zijn de verschillen tussen scholen groot. Regels
Islamitische scholen maken, vergeleken met niet-islamitische scholen, een strenge, strakke en ordelijke indruk. Dit hangt samen met de in hoofdstuk 2 beschreven islamitische levensbeschouwing en met de motieven van ouders juist voor islamitisch onderwijs te kiezen. Uit een al wat ouder onderzoek naar schoolkeuzemotieven van Marokkaanse ouders bleek dat respect voor ouderen, controle op het gedrag van kinderen en voorkomen van de ontwikkeling van slechte gewoonten door respectievelijk 94, 76 en 70 procent van de ouders een belangrijk argument voor de schoolkeuze werd gevonden. Op de Aboe Daoed school in Utrecht bijvoorbeeld wordt elke dag geopend met de islamitische groet en het lezen uit de Koran. Men streeft er uitdrukkelijk naar kinderen de waarheid te laten vertellen en pesten te voorkomen. Personeelsleden dienen, zeker met oudere leerlingen, ieder lichamelijk contact zoveel mogelijk te vermijden. Het personeel ziet er op toe dat de leerlingen zich in het schoolgebouw en op het schoolterrein niet schuldig maken aan slecht gedrag en ruw taalgebruik. Personeelsleden letten er eveneens op dat de jongens en meisjes zich volgens de waarden en de normen van de islam kleden en gedragen. Deze regelrijke cultuur, zowel thuis als op school, lijkt zowel positieve als negatieve effecten met zich mee te brengen. Aan de ene kant spijbelen leerlingen op islamitische scholen minder vaak dan leerlingen op vergelijkbare scholen en slagen leraren er beter in de regels die op school gelden, consequent en met succes toe te passen. Aan de andere kant valt op dat sommige leraren opdrachten en waarschuwingen wel vaak moeten herhalen voordat de leerlingen er gehoor aan geven. Waarin verschillen islamitische scholen nu van andere scholen? Het bijzondere van de scholen is dat islamitische kinderen er niet 'anders' zijn. Hun culturele en religieuze achtergrond is het uitgangspunt. Hierdoor ontstaat een bijzondere betrokkenheid tussen het kind en de school. De kinderen voelen zich veilig en vertrouwd op school, waardoor ze zich kunnen ontwikkelen tot sterke persoonlijkheden. Een ander aspect van de eigenheid van islamitische scholen is gelegen in de ontmoeting van de islam met de Nederlandse situatie. De scholen hebben als het ware een brugfunctie naar de Nederlandse samenleving toe. De school zorgt ervoor dat het kind zijn persoonlijkheid ontwikkelt en zich tegelijkertijd de benodigde vaardigheden eigen maakt om in de multiculturele samenleving te kunnen functioneren. Andere kenmerken waarmee de scholen uiting geven aan hun eigenheid zijn: - het godsdienstonderwijs, vieringen van islamitische feestdagen - afstemming van de pedagogische aanpak met de thuissituatie - samenwerking met andere islamitische organisaties
Het is een feit dat de scholen nog in ontwikkeling zijn. Uiteraard hebben ze vaak te maken met knelpunten en problemen. Het islamitisch onderwijs in Nederland heeft zich enorm ontwikkeld in de afgelopen jaren, zowel op organisatorisch als inhoudelijk vlak, maar het heeft nog een lange weg te gaan.
Wat is het verschil tussen regulier islamitisch onderwijs en een Koranschool/ Koranlessen? Het regulier islamitisch onderwijs wordt grotendeels door de Nederlandse overheid betaald. Ook op een islamitische school wordt er gewerkt met vaste lesprogramma’s en kerndoelen. Regulier islamitisch onderwijs is er op gericht om kinderen voor te bereiden en in staat te stellen tot volwaardig functioneren en deelnemen in de Nederlandse samenleving. Met de nadruk dat te doen vanuit de eigen levensbeschouwelijke en culturele achtergrond. Bijna elke moskee in Nederland verzorgt koranlessen voor kinderen. Hoewel de vorm en inhoud van de lessen verschillen, kunnen deze lessen enigszins worden vergeleken met de zondagscholen in diverse christelijke gemeenten. Ook koranlessen vinden veelal in het weekeinde plaats. Er wordt gelezen uit de Koran en men tracht kinderen delen van de Koran uit het hoofd te laten leren. Wat is het verschil met OALT (onderwijs in allochtone levende talen)? OALT is het onderwijs in allochtone levende talen. Kinderen tussen de 4 en 12 jaar krijgen binnen en buiten de basisschool les in hun eigen taal. Speciaal opgeleide OALT-leerkrachten geven deze lessen. Turks behoort tot de OALT-talen die aan het onderwijs verbonden zijn aan een basisschool. OALT is daar zowel tijdens als na schooltijd deel van het programma. Het nieuwe kabinet hecht veel waarde aan het leren van de Nederlandse taal en gelooft dat OALT daar de afgelopen jaren geen belangrijk bijdrage aan geleverd heeft.Hierom wordt OALT met ingang van 1 augustus 2004 afgeschaft. Reacties van politici, de media, maatschappelijke organisaties. Recentelijk hebben de media, de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en politici allerlei beschuldigingen geuit. De godsdienstlessen zouden worden misbruikt voor politieke doeleinden en voor het verspreiden van haat tegenover andersdenkenden; de scholen zouden antiwesterse sentimenten aanwakkeren en daarmee intolerantie creëren; ze zouden integratie verhinderen en contact onderhouden met terroristische groepen en tenslotte zouden zij handelen in strijd met Nederlandse normen en waarden. De Inspectie van het onderwijs heeft naar aanleiding van het AIVD-rapport (voorheen BVD) over het islamitisch onderwijs en de democratische rechtsorde (februari 2002) alle 37 islamitische scholen bezocht (35 scholen in het primair en 2 scholen in het voortgezet onderwijs). Er is gekeken naar de bijdrage van scholen aan integratie in de Nederlandse samenleving en naar het pedagogisch klimaat. Dit levert volgens de inspectie over het algemeen een positief beeld op, dat spoort met de bevindingen van de AIVD begin dit jaar. Echter bij een deel van de scholen zijn hierover in meerdere of mindere mate twijfels. Wat is de rol van de school volgens Turkse ouders? De meerderheid van de ouders in het onderzoek vindt dat de school een duidelijke pedagogische taak heeft en niet alleen bedoeld is om te leren. In tegenstelling tot de Nederlandse ouders leggen deze Turkse ouders hiervoor meer verantwoordelijkheid neer bij de school. Ook zijn de ouders van mening dat de school de kinderen sociale vaardigheden en discipline bijbrengt. Een aantal ouders staat afwijzend tegenover de doelstelling die gericht is op zelfstandigheid aanleren. De manier waarop zijzelf onderwijs hebben gekregen gebruiken ze hierbij als leidraad. Discussievraag: Is islamitisch onderwijs belemmerend of bevorderend voor de integratie van allochtone kinderen?