Mensbeelden 2

Jean-Paul Sartre (1905 – 1980)

Existentialisme
De menselijke existentie (dat iets is)
gaat vooraf aan de essentie. (wat iets is)

Mens zijn = zelfbewustzijn = vrijheid

Je vrijheid ontkennen = jezelf reduceren tot een ding.

De mens is gedoemd tot vrijheid.
Bewustzijn leidt tot zorgen, angst, verveling, besef
van zinloosheid, vertwijfeling en vervreemding.

Geworpenheid
Zonder dat je mocht meebeslissen ben je op een bepaalde plek op aarde ‘geworpen’.

Ont-werpen
Je hebt de vrijheid om je eigen leven vorm te geven en jezelf te ont-werpen.

Mauvaise foi (kwade trouw)
Het ontkennen van je vrijheid om verantwoordelijkheid voor je eigen bestaan te nemen.

Magische bezweringen
‘Het moet’
‘Ik kan niet anders’
 ‘Ik heb geen keus’
‘Het is prima zo’

Huis Clos (J.P. Sartre, 1943)
“De blik van de ander (le regard) objectiveert.
Het maakt ons van een subject (pour soi) tot een object (en soi).”

‘L’enfer, c’est les autres.’

Michel Foucault (1926 – 1984)

Sartre
De mens is autonoom. (maakt zijn eigen wetten)
Foucault
De mens is heteronoom. (krijgt wetten opgelegd)

Machtsstructuren
De staat
Het rechtssyteem
De gezondheidszorg
De psychiatrie
Het schoolsysteem

Structuralisme
Ons leven speelt zich af binnen structuren. Deze structuren bepalen wie wij zijn.
Ons gedrag is niet vrij, maar gedetermineerd.

Normalisering
Instituten, kennis en taal zijn niet neutraal, maar hebben een
normaliserende functie: het elimineren van sociale en psychologische onregelmatigheden.

Het panopticon (gevangenis met toren die alles kan zien)
Een efficiënte methode van controle waarbij gevangenen het gevoel van bekeken worden internaliseren.

Doel van de filosofie
Het ontmaskeren van de zogenaamde neutraliteit en onafhankelijkheid van instituten.

Burrhus F. Skinner (1904 – 1990)

Mentale toestanden
Verlangens
Wensen
Angsten
Intenties
…

Behaviorisme
De mens wordt alleen beschreven in termen van waarneembaar gedrag.

Conditionering
Stimulus + beloning = respons
Stimulus
Prikkel: het lampje gaat aan
Respons
Reactie: de muis drukt op de knop
Beloning
Het klepje gaat open zodat de muis bij het voedsel kan.

Gamificatie
Het gebruik van spelprincipes en speeltechnieken in een
niet-spelcontext, om de gebruikers te stimuleren hun taken te vervullen.

B.F. Skinner: Walden Two (1948)
Professionele opvoedingsmethoden en een effectieve onderwijstechnologie
leiden tot een perfecte samenleving

Charles Taylor (1931)

Verlichting
Immanuel Kant: ‘Sapere aude!’ (durf te denken!)
Aandacht voor individualiteit, vrijheid en zelfontplooiing.

De malaise van de moderniteit
Authenticiteit en individualisme is ontaard in egocentrisme en relativisme.

Communitarisme
Niet het individu maar het belang van de gemeenschap staat centraal.
De gemeenschap is essentieel voor de ontplooiing van het individu.

Authenticiteitsideaal
‘Jezelf zijn’ kan alleen op basis van waarden die jou door de samenleving worden aangereikt.

E.O. Wilson (1929)

Ethologie
Onderdeel van de biologie waarin het gedrag van dieren centraal staat.

Sociobiologie
Menselijk gedrag is genetisch bepaald en is gebaseerd op natuurlijke selectie.

Kritiek
Maatschappelijke ongelijkheid kan worden gerechtvaardigd
vanuit de biologie. (naturalistische drogreden)

Frans de Waal (1948)

Moraal
Moraal is een biologische eigenschap.
Er zijn andere diersoorten met een morele aanleg.

Rechtvaardigheid

Drie soorten rechtvaardigheid
1. Distributieve rechtvaardigheid
2. Procedurele rechtvaardigheid
3. Rechterlijke rechtvaardigheid

Distributieve rechtvaardigheid
Een eerlijke verdeling van rechten, vrijheden, kansen, inkomen en welvaart.

Procedurele rechtvaardigheid
1. Een procedure voor het verdelen van goederen en diensten.
2. Een criterium van rechtvaardige verdeling.

Rechterlijke rechtvaardigheid
In overeenstemming met het recht en de wetten van een bepaalde samenleving.
(Een rechterlijke uitspraak ‘onrechtvaardig’ noemen is dan een contradictio in terminis.)

De correlatie-these
Het recht van de één brengt plichten met zich mee voor anderen.

Baruch Spinoza (1632 – 1677)

Monisme
Er is maar één substantie; de geest valt op een of andere manier samen met het lichaam.

               Het dualisme van Descartes                       

Het monisme van Spinoza

Deus sive natura
God, oftewel de natuur

‘Van elke zaak die het vermogen tot handelen van ons
lichaam vergroot of verkleint, ondersteunt of remt,
heeft onze geest een idee, dat zijn denkvermogen
vergroot of verkleint, ondersteunt of remt.’
 –Baruch Spinoza, Ethica, stelling 11.

Sub specie aeternitatis
Vanuit het gezichtspunt van de eeuwigheid.

Wat moeten we doen?
1. Ons niet laten leiden door passieve emoties.
2. Het ontwikkelen van adequate ideeën: sub specie aeternitatis
3. Het ontwikkelen van actieve emoties: de intellectuele liefde voor God.

Opdracht
Lees p. 66-67 en schrijf zoveel mogelijk overeenkomsten op tussen Spinoza en de Stoïcijnen.