Hoofdstuk 3, Gezondheid en ziekte

Hoofdstuk 3 Gezondheid en ziekte
Paragraaf 1 Ziek en gezond · Wat is ziek? Wat is gezond? De vage grens è Iedereen kijkt anders tegen ziekten aan, vandaar dat er een vage grens is tussen ziek en gezond. De visie op ziekte en genezing is kan verschillen en is o.a. cultureel bepaald. Het raadsel van vermoeidheid è 2% van de Nederlandse bevolking heeft last van een abnormale vermoeidheid. Dit raadsel heet chronische vermoeidheid, oftewel ME. Verschijnselen zijn: een ellendig gevoel, hoofdpijn, krampen, spierzwakte en een daarbij ook nog een overheersende vermoeidheid. · Hoe kijken mensen tegen ziekte aan? Ander kijken, anders denken è Elke cultuur kijk op zijn mannier naar de werkelijkheid, en hebben andere opvattingen over ziek en gezond. Gezondheid als evenwicht è Het begrip ‘evenwicht’ is in de Oosterse culturen heel belangrijk, voorla in China. In alle mensen, alle dingen, in heel het heelal zijn tegengestelde krachten werkzaam: Yang; de mannelijke energie, actief en creatief. En Yin; de vrouwelijke energie, passief en ontvangend. Yin en Yang vullen elkaar aan en zorgen in harmonie voor al het goede in de wereld In een gezond lichaam zijn Yin en Yang in balans, bij ziekte overheerst een van de twee krachten. è De macrobiotiek doet dat door een dieet met de juiste evenwicht tussen yin- en yangvoedsel. Langer koken,gebruik en zout en sterke verhitting het voedsel maakt meer yang. Kort koken, weinig zout benadrukt de yinkarakter. Ook probeert met m.b.v accupunctuur, het zetten van naalden in het lichaam, de balans tussen yin en yang te herstellen. Winti (‘Wind kun je niet zien maar wel voelen’) è Sommige Surinamers geloven in Winti, een religie waarin de geesten van de voorouders een belangrijke rol spelen. Als je deze geesten expres of per ongeluk beledigd, kunnen ze je lastigvallen of straffen met ziekte. Een Winti-genezer kan met rituelen, zoals ‘wassi’ je proberen te bevrijden van kwade invloeden. · Hoe ziet de natuurwetenschap gezondheid? Meten is weten. è Vroeger dacht men dat een onbegrijpbare levenskracht ons lichaam stuurt, dat beeld is veranderd rond 1800. Een zekere Freidrich Wöhler maakte in zijn laboratorium ureum, een belangrijk bestanddeel van urine. ‘levende stof’ bleek je zomaar te kunnen maken van stoffen uit de dode natuur, dat was een sensatie. Het menselijk lichaam was dus niet meer dan een vat chemie. Dit was het begin van de moderne, natuurwetenschappelijke geneeskunde. Het hart als pomp è Het bloed gaat bij elke hartslag via slagvaten, haarvaten en aderen in 30 seconden terug naar het hart. Het brengt Zuurstof en voedsel naar alle delen in het lichaam. Bij inspanning is er meer behoefte aan zuurstof, dus gaat het hart sneller kloppen. Bloed heeft een snelheid van 7 meter er seconde. è Volgens doktoren is een varkens hart niet wezenlijk anders dan een varkenshart, men is dan ook van plan om bij harttransplantaties varkensharten te gebruiken. Een kwestie van tellen è Medische vragen worden beantwoord door epidemiologen. Dat zijn medische rekenmeester die, zonder 1 patiënt te zien, belangrijke conclusies trekken uit dorre cijfers. Alles heeft een prijs è De moderne geneeskunde bekijkt het menselijk lichaam als een ding. Een maagzweer is een maagzweer en kanker is kanker. Het maakt niet uit van welk persoon die maagzweer ook is. Vandaar dat er de alternatieve geneeskunde, die zegt de hele mens te behandelen, populairder is geworden. Paragraaf 2 Ziekte als raadsel. · Wat onderzocht Semmelweis? Kraamvrouwenkoorts è Rond 1850 was kraamvrouwenkoorts een heel gewone ziekte, maar ook een doodvonnis. De vrouwen krijgen eerst koorts, dan dorst en dan een hele zwakke snelle pols. Na een paar dagen ontstaan paarsblauwe vlekken. Bij ontleding zijn bijna alle organen ontstoken en zitten overal haarden met pus. Dit kwam door in het bloed uitzwermende bacteriën, maar dat wist men toen nog niet. Geheimzinnige oorzaken è De oorzaken zijn moeilijk te onderzoeken. Hij dacht dat moerasdampen een rol konden spelen, of bedorven melk, koude, warmte, hemelse krachten, aardstralen enzovoort. è Ook bleek dat er op afdeling 1 meer vrouwen stierven dan op afdeling 2. Zelf zwangere vrouwen wisten van de reputatie van afdeling 1, ze smeekten niet op die afdeling opgenomen te hoeven worden. De feiten op een rijtje è Semmelweis gaat niet uit van onbewezen verklaringen, maar hij ordent feiten en cijfers. · Hoe ontdekte Semmelweis de oorzaak? Mogelijke oorzaken è Semmelweis blijft aan de bel trekken van de commissie op zoek naar de oorzaak. Die concludeert: ‘Op afdeling 2 is een overbevolking (er lagen meer mensen op afdeling 2, op een kleiner oppervlak) ‘Op afdeling 1 helpen de studenten, de mannen behandelen de vrouwen te ruw’ ( is ook onzin) Semmelweis gaat zelf op onderzoek uit. è Semmelweis verzamelde feiten, en bedacht hypothesen. Het valt hem op dat de ligging bij de bevalling verschilt (zijligging op afdeling 1 en op de rug op afdeling 2). Hij ging het controleren door alles vrouwen op de rug te laten bevallen. Niets veranderde. Ook bedacht hij dat het de buitenlandse studenten op afdeling 1 konden zijn. Hij ontsloeg ze, maar het hielp ook niet. Ook viel het hem op dat de vrouwen die op straat bevielen, zelden kraamvrouwenkoorts kregen. Hij wist dat dit een belangrijk gegeven was maar hij kon er niets mee doen. Het kwartje valt. è In mei 1847 overlijd een vriend van Semmelweis. Tijdens een sectie van een lijk is hij geprikt door een onvoorzichtige student. De beschrijving van zijn sectie was hetzelfde als die van de vrouwen met de kraamvrouwenkoorts. è De natuurwetenschappelijke methode: è Hypothese verwerpen

Probleem Hypothese Voorspelling Experiment Resultaat Hypothese bevestigd · Wat gebeurt er na de ontdekking van Semmelweis? De eerste conclusies. è De conclusies: - Wat de fatale lijkdeeltjes naar de zwangere vrouwen brengt,zijn de vingers van de studenten zijn nog verontreinigt zijn van bij de even van te voren verrichte secties. Voortaan moet iedereen zijn handen wassen met zeep en chloorwater tot de lijkengeur verdwenen is. - Kraamvrouwenkoorts komt ook van elke etterige verwonding van levenden. Een tragisch eind è Semmelweis krijgt zijn gelijk niet, hij is te emotioneel, te rechtlijnig en te weinig diplomatiek. Hij verwijdt zijn professors nalatigheid en maakt ze uit voor moordenaars. Hij wordt 2 keer ontslagen, gaat in Boedapest werken en stort in juli 1865 geestelijk in en sterft op 13 augustus in een Weens krankzinnigengesticht aan een eerder opgelopen bloedvergiftiging: Zijn mes was uitgeschoten… è Zijn werk is niet voor niets geweest, deskundigen denken dat er nu nog meer doden door ziekten voorkomen kunnen worden door goede hygiëne dan door ingrepen van doktoren. Het vervolg è De vraag die overblijft is: ‘ wat is in de etter nu precies de oorzaak van kraamvrouwenkoorts en andere infectieziekten Paragraaf 3 Ziektekiemen · Wat ontdekten Pasteur en Koch? Waarom niemand Semmelweis wilde geloven. è Vroeger leefde men heel smerig. Ze vonden zichzelf wassen ongezond.Ze dronken uit dezelfde gracht waar het riool loosde. Spontaan leven è In de tijd van Semmelweis geloofde men nog in ‘generato spontea’: het vanzelf ontstaan van ziektekiemen. Een reden te meer om Semmelweis niet te geloven, als de ziektekiemen zomaar vanzelf ontstaan, wat had het dan nog voor zin je handen te wassen. Pasteur en Koch rekenden voorgoed met deze opvatting af. Infectieziekten ontstaan niet vanzelf. è De laken koopman Antoni van Leeuwenhoek ontdekte in 1683 het bestaan van micro-organismen. Hij geloofde niet in spontaan ontstaan van leven. ‘ de komen niet uit bederf, of uit zichzelf voort maar ze planten zich voort. Als na een veldslag het slagveld bezaaid ligt met rottende paarden en mensen, zie je daar toch ook geen nieuwe mensen en paarden uit ontstaan. De micro-organismen betrapt è De Franse chemicus Louis Pasteur (1822-1895) bewees dat micro-organismen gisting en bederf van voedingswaren veroorzaken. Hij bewees eerst dat voedsel niet uit zichzelf bederft, maar dat daar micro-organismen voor nodig zijn. Geen micro- organismen, geen bederf. Dit kan gedaan worden door de verpakking te pasteuriseren: Voedsel kort verhitten en verpakking luchtdicht afsluiten. Nu kan het bederf niet eer toeslaan. Koch ontdekt de oorzaak van tbc è De Duitse plattelandse doktor Robert Koch toonde in 1876 aan dat miltvuur veroorzaakt word door een bacterie. De geheimzinnige smetstoffen zijn niets anders dan de ‘diertjes’ die men zolang onder de microscoop had gezien. è Een paar jaar later doet Koch de mededeling dat de besmettelijke ziekte tuberculose word veroorzaakt door de tuberkelbacil. Het verwekte een sensatie die we ons nauwelijks voor konden stellen.Tuberculose, oftewel tbc sleepte veel mensen vroegtijdig het graf in. Tot in die eeuw stierven in Nl elk jaar tienduizenden mensen aan tbc. è Koch bedacht ook postulaten, oftewel de voorwaarden om met zekerheid te kunnen aanwijzen welk micro-organisme de oorzaak van een bepaalde ziekte is. - Op de zieke plek is het verdachte micro-organisme in ongewoon grote hoeveelheden aanwezig. - Het micro-organisme kan bij elke patiënt met deze ziekte worden gevonden. - Een proefdier met dit micro-organisme wordt besmet krijgt dezelfde ziekte als de patiënt
Zelfs met het zoeken naar de verwekker van aids, ging men nog steeds te werk volgens de principes van Koch. · Wat waren de gevolgen voor de maatschappij? Schoon opereren è De Engelse chirurg Lister wist na het lezen van een boek van Pasteur, dat elke operatie kamer vol met bacteriën zat. Omdat je een mens moeilijk kunt pasteuriseren, gebruikte Lister chemische middelen als carbol om de bacteriën te doden.Dit middel werkte niet echt, maar hij wist wel het aantal doden na een amputatie van een been terug te brengen van 45 van de 100, naar 15 van de 100. è Toen de collega’s overtuigd waren ging t snel. In 1885 werden operatie-instrumenten eerst uitgekookt, twee jaar later vond men het steriliseren van messen, verband en operatiekleding in een stoomketel uit. In 1892 opereerden chirurgen voor het eerst met gummihandschoenen aan, en 5 jaar later deden chirurgen een mondmasker voor
Schoon voedsel è Voedsel bederft door micro-organismen: schimmels, bacteriën, virussen.Het bederf van eten kun je tegengaan door een overmaat aan suiker of een overmaat aan zout toe te voegen. Zout en suiker binden het water zodat bacteriën, virussen of schimmels geen kans krijgen omdat ze omkomen van de dorst. è Andere methoden zijn: drogen, doorstralen, toevoegen van conserveermiddelen als azijn, en het koelen van het voedingswaar. Maar nog steeds is pasteuriseren het meest effectieve middel om bederf van etenswaar tegen te gaan. è Alle methoden om voedselbederf te voorkomen hebben hetzelfde principe: het interne milieu van de micro-organismen grondig ontregelen waardoor ze uitschakelt worden. Schoon water, schone huizen en riolering è Het volk leefde 100 jaar geleden in smalle, benauwde binnenplaatsen en vuile stegen. Er waren open riolen. Om de paar jaar brak er een cholera-epidemie uit. Koch ontdekte dat de cholerabacil bij de patiënt in de darmen huisde en met de ontlasting mee in de open riolen terecht kwamen. De overheid in de 20e eeuw begreep dat elke poging om de epidemieën in te dammen zou falen als er niet eerst een grote schoonmaak zal worden gehouden en men waterleidingen aan ging leggen en zorgde voor een gesloten riolering. Paragraaf 4 Vaccineren. · Hoe kan een ziektekiem tegen ziekte beschermen? Pokken tegen pokken è Edward Jenner heeft een vaccin tegen pokken gevonden. Dat is een nu uitgeroeide ziekte, maar er zijn in totaal wel zo’n 60 miljoen mensen aan gestorven. è Jenner had een verhaal gehoord dat als je koepokken hebt gehad, dat je geen echte pokken meer kan krijgen. Jenner entte in 1796 de 12-jarige James Phipps met koepokstof in.Zes weken daarna besmette hij de jongen opzettelijk met smetstof van de echte pokken. Maar er gebeurde niets, de jongen bleek immuun geworden te zijn tegen pokken. Hij had een vaccin tegen pokken gevonden. Pas twee jaar later durfde hij zijn ontdekking te publiceren
Een geluk bij een ongeluk è In 1879 probeerde Pasteur aan te tonen dat kippencholera door een bacterie word veroorzaakt. Hij haalde bacteriën uit zieke kippen, kweekt die op een voedingsbodem en infecteert daarmee andere kippen.Krijgen die kippen cholera dan heeft de bacterie het gedaan. Bij een van zijn proeven gebruikte Pasteur per ongeluk een kweek die twee weken op en tafel hebben gestaan. En wat bleek: De kippen werden er niet ziek van. Toen hij die kippen voor de tweede keer infecteerde met verse bacteriën werden ze weer niet ziek. è Het was dus een geluk bij een ongeluk, want de twee weken oude kweek was blijkbaar te zwak om de kippen ziek te maken maar sterk genoeg om de productie van de afweerstoffen te stimuleren. Deze afweerstoffen worden nu ook antistoffen genoemd, antistoffen passen op de ziektekiem als een sleutel op een slot. è Nu Pasteur wist hoe het moest, maakte hij het ene vaccin na het andere. Het afweersysteem è Als er indringers je lichaam binnenkomen, komt je afweersysteem in actie. Witte bloedcellen gaan met het bloed naar de onheilsplek. ER zijn verschillende witte bloedcellen: Macrofagen (veelvraten); die omhullen binnengedrongen bacteriën en geïnfecteerde lichaamscellen en schakelen ze uit.T- en B-cellen; als het afweersysteem bij een infectie actief word, herkennen T-cellen geïnfecteerde lichaamscellen en vernietigen die. Hun tweede taak is het actief maken van de B-cellen. Die maken op hun beurt antistoffen waarmee ze aangetaste lichaamscellen merken. Die gemerkte cellen worden dan aangepakt door de macrofagen. è Elk type B-cel kan maar 1 aantasting herkennen. Is een lichaamscel door een andere infectie aangetast, dan herkent die B-cel dat niet. De B-cellen die de antistoffen aanmaken leven maar enkele dagen. Gelukkig zijn er dan T- en B-geheugencellen die soms tientallen jarenjaren in het bloed blijven. Als er dan eenzelfde infectie optreedt, staat daarvoor snel een legertje gespecialiseerde B-cellen klaar voor de aanval. Je bent dan immuun voor de ziekte è Het afweersysteem kan door verschillende oorzaken niet goed werken: - Door een fout waardoor er geen goede T- en B-cellen worden gevormd - Medicijnen die het afweersysteem aantasten. - Virussen die het afweersysteem zelf vernietigen (aids) · Is vaccinatie altijd zinvol? Kinderziekten è Een Dktp-prik beschermd tegen: Difterie,kinkhoest,tetanus en polio è Een Bmr-prik bescherm tegen: Bof, mazelen en rode hond. è Sinds 1992 krijgen kinderen ook nog een prik tegen een bacterie die nekkramp veroorzaakt. Alle ziekten waren bijna vergeten, op eentje na: polio oftewel kinderverlamming. Polio duikt om de zoveel jaar weer op in kleine epidemieën. Polio is dodelijk omdat het de spieren van de longen verlamt
De polio-epidemieën è In Nl woedde de 1e grote polio-epidemie in 1929: 511 verlamden, van we er 79 doodgingen. Epidemie volgde op epidemie en in 1956 (het laatste jaar dat het poliovirus ongeremd kon heersen) werden er 2206 poliogevallen geregistreerd waarvan 71 met dodelijke afloop.Het was een rampjaar, bijna 1000 kinderen raakten blijvend verlamt en daarvan de helft belandde voor altijd in een rolstoel. è Er bestaat geen medicijn voor polio. Het enige wat helpt is een vaccin. In 1957 was het vaccin voor het eerst beschikbaar, in een grootscheepse actie werd bijna de hele Nederlandse jeugd ingeënt. Met succes. De enige epidemieën die nog opdoen, zijn van mensen die niet ingeënt waren wegens religieuze redenen. Bezwaren tegen inenten è Er zijn twee tamelijk grote bevolkingsgroepen die inenten uit principe afwijzen: - Kerkgenootschappen (omdat het niet past je te verzetten tegen de wil van God) - Aanhangers van alternatieve geneeswijzen.(vaccinatie zou de natuurlijke afweer van het lichaam verzwakken en het zou) onveilig zijn - Het gevolg van niet inenten -> De slachtoffers van de laatste 3 polio-epidemieën vielen allemaal onder de religieuze groeperingen die zich niet willen inenten. Dit komt ook omdat die mensen in een besloten kring wonen, naar dezelfde scholen gaan, dezelfde verenigingen, dezelfde kerk. Als 1 van hen polio krijgt kan dat virus als een lopend vuurtje onder de andere niet ingeënten verspreiden · Waar blijft het vaccin tegen aids? Medicijnen tegen aids te duur è 90% van alle aids-patiënten wonen in ontwikkelingslanden, behandeling en medicijnen zijn veel te duur (45000 gulden per jaar) Geen proefdieren è Er bestaan geen geschikte proefdieren om het vaccin tegen het aids-virus te testen, het meest geschikte proefdier is de chimpansee. Maar die word na besmetting met HIV niet eens ziek. è De ontwikkeling van een vaccin tegen aids wordt geremd door medische en financiële redenen. Want als er een vaccin zou bestaan, zou slechts 90% van de patiënten onbehandeld worden