echt klassiek, van Mohammed to Karel de Grote

Hoofdstuk 2 echt klassiek

Tijdvlak: tijd van grieken en romeinen (3000 v. Chr- 500 n. Chr)     Periode: oudheid

Inleiding:

Griekse Denkers:

De Grieken namen veel kennis over van mensen uit Mesopotamië en Egypte, Hier ontwikkelde filosofie en wetenschap zich tot een hoog niveau:

• Ze wilden praktische problemen oplossen zoals de natuur proberen te verklaren.
• Zij dachten na over de rol van de burger in het bestuur à in Athene ontstond zo de eerste vorm van democratie

Alexander de Grote wist de Griekse cultuur en ideeën over een enorm gebied te Verspreiden, Deze verspreiding noemen we “Hellenisme”

Romeinse Verovering, Griekse herovering?

Geleidelijk werden de Griekse veroveringen stuk voor stuk door de Romeinen veroverd De Grieken waren allemaal losse stadstaten à intern verdeeld

De Grieken waren geen partij voor de militair-superieure Romeinen , Wel werden de Romeinen ‘heroverd’ door Griekse kunst, filosofie en wetenschap. De Romeinen verspreidden de Grieks-Romeinse cultuur over de rest van Europa. Na het vertrek van de Romeinen bleef hun invloed merkbaar, met name door het Christendom

2.1 denken over mens en natuur

‘wij zijn juist een voorbeeld’

-Burger: vrije mannelijke Atheners die genoeg geld hadden om een wapenuitrusting te kopen en die konden vechten voor de stad (later ook arme mensen). Burger: politiek actief. mochten meebeslissen over de politiek maar dan moesten ze wel aanwezig zijn. -> directe democratie

-Directe democratie: wijze van besturen waarbij ieder lid van de bevolking bij het nemen van bestuurlijke besluiten zelf aan de volksvergadering deelneemt en een stem uitbrengt.

• -480: grieken versloegen de perzen. Athene was verwoest en Perikles starte een herbouwprogramma op. Dit zorgde voor veel werk en  stimuleert de Atheense economie. Ook geven ze geld aan burgers in de democratie bijv. Jury van de volksrechtbanken. Daardoor konden armen burgers meedoen met de besluitvorming.
• -Perikles (ca. 495-429) machtigste man inAthene. Hij vond dat iedere Atheense burger actief moest zijn in de politiek van zijn eigen stad.
• -In de practijk was het anders. Boeren kwamen bijvoorbeeld alleen naar de volksvergadring als het voor hun belangrijk was.
• -Eenderde van de Atheense burger was wel eens in een jury, raad van 500 of in een comissie
• -Politiek: het functioneren van burgers in de polis.
• -Polis (stadstaat): staat ter grootte van een stad met omliggend gebied. Een stadstaat had een eigen bestuur, rechtspraak, leger en regels.

Artsenscholen

600 v. Chr: medische wetenschap ging razend snel. Vooral in de medische centra, waar onderzoek en opleinding gecombineerd werden. Goden werden niet meer verantwoordelijk gestelt voor ziekten-> Natuurlijke oorzaken. Hippocrates (ca. 460-380) leider van de beroemdste artsenschool, op het eiland Kos. Boeken op zijn naam gold als een aanbeveling.

De vier temperamenten:

Hippocratische geneeskunde: gezondheid hing af van de juiste verhouding en menging van de 4lichaamsvochten: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. Tot in de 19e eeuw was de theorie van de 4 temperamenten in de medische wetenschap geaccepteerd. Karakter van mensen werden ook zo verklaard.

Gevangenen om in te snijden.

In de 8ste eeuw v. Chr waren er al operaties door de Grieken. Ontwikkeling van de chirurgie was nauw betrokken met de oorlogsvoering. Doden sneden ze open om de anatomie te bekijken. En de ingewanden en darmen te onderzoeken.Gevangen sneden ze levend open om ze te observeren, terwijl de ademhaling doorging

2.2 echt klassiek:

Klassiek?  (We noemen iets klassiek als iets tijdloos is: uitzonderlijk mooi/goed. Maar ook is het een kwaliteitskenmerk.)

De periode van 480 tot 338 geldt als het klassieke tijdperk van de Europese geschiedenis

Vervolgens:

1. Translatio = het namaken van een kunstwerk
2. Imitatio = het nadoen van een stijl om tot een nieuw kunstwerk te komen
3. Aemulatio = het overtreffen van het voorbeeld

Ontstaan en verspreiding van de Grieks-Romeinse cultuur:

Alexander de Grote (356-323) verspreidde de Griekse cultuur door zijn veroveringen over een groot gebied. Steden werden aangekleed met Griekse beeldhouwwerken. Ook hadden ze een gemeenschappelijke taal: Koine-Grieks Romeinse veroveringen: 200-31 v. Chr. (Het Griekse moederland en alle Hellenistische rijken werden onder Romeinse heerschappij gebracht. )

Opbrengsten Romeinse Imperialisme:

Romeinen beschouwden zowel bezittingen als mensen uit veroverd gebied als oorlogsbuit

Slaven veranderde de Romeinse maatschappij drastisch:

• Slaven werkten in de landbouw, mijnen en huishoudens
• Onder de Griekse slaven waren veel ontwikkelde mensen die terechtkwamen bij rijke Romeinen als gesprekspartners of leraren

Op het gebied van kunst en wetenschap konden de Romeinen veel van de Grieken leren

Materiële opbrengsten:

Een groot deel van de rijkdom uit de hellenistische koninkrijken. Voornamelijk beeldhouwwerken en andere kunstvoorwerpen. Later werden deze door Romeinen nagemaakt( imitatio, Aemulatio en translatio)

2.3 imperium romanum:

De Europese cultuur steunt op drie pijlers:

1. De verworvenheden van de Industriële Revolutie.
2. het Christendom
3. De Klassieke Cultuur

Dat heeft invloed op taal, literatuur, Beeldende kunst + architectuur, Normen en waarden en Bestuursvormen.

Caesar als dictator:

Julius Caesar breidt zijn macht uit door middel van ‘verdeel-en-heers’ tactiek. Die teckniek zorgt ervoor dat 2 vijanden niet tegen je zullen samenspannen. Caesar veroverde tussen 58 en 58 v. Chr. heel Gallië. Toch had hij geen mogelijkheid om zijn carrière in Rome voort te zetten -> Burgeroorlog! Caesar weet al zijn tegenstanders uit te schakelen en wordt dictator voor het leven, Senatoren besluiten om hem te vermoorden. Na een lange machtsstrijd komt de adoptiefzoon van Caesar (Augustus) aan de macht

Romanisering:

De stedelijke elite in Trier had een hoogontwikkelde beschaving. De invloed op het Grieks-Romeinse cultuur was groot: serviesgoed, amfitheaters, thermen, tempels, etc. Proces van Romanisering: ‘proces waarbij onderworpen volken geleidelijk de Romeinse cultuur, gewoonten en taal overnamen’. Galliërs voelden zich steeds meer Romeins en leiders van de civitates konden hierdoor het burgerschap verkrijgen

2.4  Romanisering aan de rijngrens:

Romanisering = het overnemen van de Romeinse cultuur.

Volkeren die met elkaar in contact komen, nemen elementen van elkaars maatschappij over: economie, geloof en gebruiken.

Volkeren aan de monding van Rijn en maas:

Voordat de Romeinen kwamen, werd ons gebied door Germaanse stammen bevolkt (Cananefaten, Bataven en Friezen)

De Cananefaten, Bataven en Friezen vochten rond 10v.Chr. aan de zijde van de Romeinen tegen Germaanse buurstammen. De goede relatie tussen de stammen en de Romeinen duurde meestal niet lang:

• Er vonden opstanden plaats tegen de hoge belastingen van de Romeinen.
• De Romeinen werden vaak als erg arrogant ervaren
• De stammen werden verplicht om soldaten te leveren

voor de Romeinse hulptroepen was de bekendste opstand: De Bataafse Opstand onder leiding van Julius Civilis. Veel Romeinse forten en kampen werden vernietigd.

2.5 romeinen en christenen:

Jezus van Nazareth (± 0–33) à de “Chrèstos”.

Als verlosser aangekondigd in de Joodse geschriften:Hij zou mensen redden van hun zonden, harmonie tussen God en mens herstellen (en het verlossen van de Romeinse overheersing?)  De Joodse hogepriesters werden ongerust. Door zijn optreden en zijn boodschap. Zijn groeiende aanhang onder het gewone volk. De angst dat jezus de goede relatie met de Romeinen zou verstoren. Joden wilde nu ook al hun voorrechten behouden -> op voorstel van de joodse hogepriester werd Jezus door de Romeinen ter dood veroordeeld.

Christenen versus Joden:

Doordat Jezus de zoon was van een Joodse timmerman, vertonen de godsdiensten veel overeenkomsten Toch zijn er belangrijke verschillen:

1. De Joden erkenden Jezus niet als de verlosser

• De joden werden later zelfs vaak beschuldigd van de moord op Christus

1. Anders dan de Joden, streefden de christenen naar verspreiding van hun godsdienst

Verspreiding van het christendom:

In de eerste helft van de tweede eeuw nam het aantal christenen snel toe. Het christendom  was vooral populair onder armen, vrouwen en slaven. Welke 2 verklaringen kun je hiervoor geven?

1. Jezus beloofde een beter leven na de dood als je goed leefde. Status en rijkdom waren hierbij niet van belang
2. Jezus was de zoon van een timmerman en ging veel met gewone mensen om. Hij leefde met vissers en verstotenen

Door een strakkere organisatie van de christelijke kerk ontstond er in de loop van de tweede  euw een echte geloofsgemeenschap

• Steeds meer mensen uit de hogere lagen van de bevolking sloten zich bij de christenen aan. Hierdoor hadden armen, vrouwen en slaven nog een derde reden om zich aan te sluiten bij het christendom

3.   Er werd geld ingezet voor christelijke naastenliefde zoals voedseluitdelingen en (financiële)   ondersteuning van weduwen en zieken.

Christenvervolging:

Ondanks de snelle verspreiding hebben de christenen de eerste eeuwen ook felle vervolgingen gekend Keizer Nero beschuldigde de christenen in 64 van de grote brand die in Rome plaatsvond. Waarschijnlijk zat Nero zelf achter de brand. Petrus en Paulus kwamen hierbij om het leven Tot de derde eeuw nauwelijks vervolgingen door een brief van Trajanus. Christen zijn bleef echter strafbaar Vanaf de derde eeuw werd het christendom gezien als een bedreiging. Christenen weigerden te bidden voor de Romeinse staatsgoden en keizers.

• Keizer Decius gaf de christenen de schuld van de economische crisis
• Martelaren: de vervolgingen hadden een averechts effect

Christendom wordt staatsgodsdienst:

In 312 bekeert de Romeinse keizer Constantijn zich tot het christendom. Er zijn verschillende theorieën van komeetinslagen tot visioenen over zijn bekering. Constantijn won na zijn bekering belangrijke veldslagen waardoor hij weer alleen keizer over het Romeinse rijk werd. Het Christendom werd gelijkgesteld en kreeg zelfs een voorkeurspositie 312 is een keerpunt in de geschiedenis van het christendom. Christenen waren niet langer in gevaar. In 391 werden alle andere godsdiensten verboden door Theodosius en werd het christendom staatsgodsdienst.

Hoofstuk 3 van Mohammed tot Karel de grote

Tijdvak:                      Tijd van Monniken en Ridders

Periode:                     Vroege Middeleeuwen

Tijd:                500 – 1.000

Inleiding: Het beeld van de Middeleeuwen als een ‘middelmatige’ periode is lange tijd het heersende beeld geweest

4kenmerken:

• Het ontstaan van het hofstelsel en horigheid
• Het ontstaan van een feodaal systeem
• Verspreiding van het christendom in Europa
• Ontstaan en verspreiding van de Islam

Einde van het West-Romeinse Rijk:

In 476 kwam er ‘officieel’ een einde aan het West-Romeinse Rijk.

• Volksverhuizingen en klimaatsveranderingen
• Volken uit Noord- en Oost-Europa trekken naar het westen en zuiden
• te groot om door één keizer bestuurd te worden
• West-Romeinse leger steeds meer gedomineerd en tenslotte overspoeld door Germaanse stammen
• het leger was niet groot genoeg om de grenzen te bewaken.
• economische crisis: geen geld voor goed bestuur en leger
• onbekwame keizers die geen aandacht schonken aan de problemen en bovendien met hun bijna onafgebroken onderlinge strijd om de troon het rijk steeds verder destabiliseerden

gevolgen:

 TERUGGANG: Er ontstond een zelfvoorzienende agrarische samenleving. Wegen waren te onveilig voor handel. De Romeinse geldstelsel stortte in en de landbouwopbrengsten lager à veel technische kennis verloren

HEROPBOUW: romd 5oo vestigen stammen zich en er ontstaan koninkrijken. Koning clovis bekeert zich rond 495 tot het christendom. En het hofstelsel ontstaat.

3.1 hofstelsel en horigheid

Ontstaan van het hofstelsel

Na de volksverhuizingen ontstaan koninkrijken. En werd het een agrarische samenlevingen, dat voor een groot deel zelfvoorzienend was. Hofstelsel: een systeem waarbij de grond eigendom is van een leenheer en bewerkt wordt door pachters en horige boeren. Horigen/horigheid: vaak onderdeel van het hofstelsel. Boeren die aan het land van een landheer en gebonden zijn. Zij hebben vaak weinig rechten en veel plichten aan hun heer. Toenemende onzekerheid: centrale gezag van de Romeinen verdwijnt en er invasies van vreemde stammen. Struikrovers en piraterij. De bevolking wilt voedsel en veiligheid!!

Het tweeledige domein:

In Noord-Europa was er vooral sprake van het systeem van het tweeledig domein: het domein in twee stukken verdeeld Vroonland à land van de heer  Het centrum werd gevormd door de hoofdhoeve. Bij de hoofdhoeve: werk- en opslagplaatsen en voorzieningen (molen, smederij, weverij, bierbrouwerij, etc.) Verder onderverdeeld in bouwland, weideland en onontgonnen grond, alles werd onderhouden door de boeren van het landgoed Hoevenland à (gepacht) land van de horigen: Verschillende boeren en landgoederen. Grote mate van autarkie (zelfvoorzienigheid). Voorzien in alles wat een kleine gemeenschap nodig heeft. Meeste was voor eigen gebruik, daarnaast ook handel

Vrijen en horigen:

Domeinen hadden een ingewikkelde samenstelling van vrijen en horigen:

• Vrijen, ‘vrije mannen’:
• Pachtten land van hun landheer en betaalden in natura. Soms betaalde ze ook met diensten. Ze mochten deelnemen aan rechtsprekende vergaderingen en mochten gebruik maken van onontgonnen grond. Plicht: ‘heervaart’ (=dienstplicht) à dit kon erg zwaar zijn voor arme vrijen
• Horigen: ‘horend bij de grond’ à zij mochten niet zomaar weg.
• Herendiensten: reparatie, onderhoud, landbewerking, etc. op het land van de heer. Daarnaast moesten zij hun ‘eigen’ (gepachte) land bijhouden

De palts van Karel de Grote

Kroondomeinen: de landgoederen van de koningen

Koningen reisden van domein naar domein: Zij konden zo beter bijhouden wat er zich in hun rijk afspeelde. Maar hun grote hofhouding putte domeinen snel uit. In de palts waar de koning verbleef, was de hoofdstad: Raadbesprekingen, rechtszittingen en uitvaardiging wetten

3.2 leenheren en leenmannen:

Ontwikkeling standensamenleving: Status bepaald door afkomst, bezit en familie Nieuwe heersers: Binnenvallende Germaanse stammen namen het lokale gezag over. Zij strijden onderling om de macht De Franken kregen de overhand in het moderne ‘Frank’rijk. Resten van de Romeinse bureaucratie werden overgenomen. Romeinse karakter van de samenleving werd minder

Karel de Grote in Problemen!

Keizer Karel de Grote had rond 800 zo’n groot rijk veroverd dat hij het onmogelijk alleen kon besturen. Twee extra problemen:Het schrift was na de val van de Romeinen grotendeels verloren gegaan. Geschreven wetten hadden geen zin. Wegen werden slecht onderhouden. Hoe controleer je alle uithoeken van je rijk? Leenstelsel(feodalisme): de koning had ridders nodig om voor hem te strijden en om hem raad en daad bij te staan. Deze ridders werden hierdoor beloonds met een stuk grond dat zij in leen kregen. De koning was de leenheer en de ridder de leenman.een systeem van leenheren die grond in leen geven aan leenmannen, die in ruil daarvoor trouw en steun beloven.

• Probleem 1: het rijk van één van de leenmannen wordt te groot à achterleenmanen
• Probleem 2: vijanden aan de grenzen. De koning wordt afhankelijker. Leenmannen eisen erfelijke lenen.
• Probleem 3: één van de leenmannen wordt te machtig

Rollo De Noorman

Na de dood van Karel de Grote werd zijn rijk verdeeld over zijn drie kleinzoons. Veel leenmannen – zoals Rollo – probeerden hun leen te vergroten. Rollo de Noorman nam het kustgebied van Noord-Frankenrijk in om zich daar te vestigen. De zwakke koning Karel de Eenvoudige moest hem noodgedwongen tot leenman (hertog) benoemen. vandaar de naam Normandië. Rollo deed zijn plicht: hij verdedigde als leenman van Karel de Franse kust. Pas later zouden zijn nakomelingen steeds meer macht opeisen. Willem de Veroveraar veroverde in 1066 Engeland

Christenen in Europa:

Begin van een ‘Europees-Christelijke’ cultuur.  Nu: hebben Christelijke normen en waarden. wetgeving is op de Bijbel gebaseerd. Geloof speelt een belangrijke rol in onze politiek (SGP, CDA, CU) Na koning Clovis(rond 495 ) gaan steeds meer mensen zich tot het christendom bekeren. Belangrijke rol voor Ierse missionarissen: Bonifatius en Willibrord. De Kerk speelde een belangrijke rol in het bestuur: Kerken en kloosters groeien uit tot grootgrondbezitters. Alleen geestelijken konden schrijven. Bisschoppen en kardinalen hadden als leenman belangrijke voord

Religie is politiek:

Na de val van het Romeinse Rijk: Werden steden machtscentra van de bisschoppen. Bestuurden vorsten en edelen hun landgoederen. De Paus zond missionarissen om volkeren te bekeren

à Kerk en koning hadden elkaar nodig!

Zowel Kerk als koning profiteerde: Kerk: Won aan invloed door meer gelovigen. Kon op bekeerde koningen beroep doen voor militaire steun Koning: De Kerk creëert eenheid onder de bevolking. Geestelijken konden schrijven (administratie, bestuur, wetgeving). Geestelijkheid is niet erfelijk. Kreeg goddelijke zegen en meer aanhang

Monniken en missionarissen: Gelovigen wilden zich vaak terugtrekken uit het heidense leven à kloosters. Kloosters kregen strenge regels. Bijv. Regel van Benedictus: Celibaat. Armoede en Gehoorzaamheid (aan de Kerk). Paus Gregorius I de Grote verspreidde het geloof via kloosters. En hij stuurde missionarissen naar Noordwest-Europa, Ierland Engeland

Willibrord: Willibrord was een Ierse monnik. 690: het gebied van de Friezen als missiegebied. Ondersteund door Pepijn van Herstal. Willibrord werkte vanuit Utrecht. Veel missionarissen verloren hun leven. Steun van de Frankische adel was vaak nodig Edelen waren vaak positief: Bekering betekende steun van de Kerk. Als er een klooster of kerk op zijn gebied werd aangesteld, kon de landheer zelf de priester kiezen

Karolingische renaissance:

Kloosters belangrijk voor de Europees-Christelijke cultuur. “Monnikenwerk”: kopiëren van oude handschriften. Zo bleef het klassieke cultuurgoed bewaard. Karolingische Renaissance? Opleving verzamelen/kopiëren van klassieke werken. Stichting van groot aantal kloosterscholen. Nieuw lettertype: Karolingische minuskel.

3.4 Islam in Europa:

Het woord islam: = Zich onderwerpen aan  Allah, de enige God en  Zij die zich onderwerpen aan Allah, de enige God Veel onbegrip over de Islam leidt tot vijandig beeld à juist veel overeenkomsten!

Begin van de Islam:

Mekka 570: Mohammed wordt geboren. Via handelskaravanen kwam hij in contact met joden en christenen. Meeste Arabische stammen: polytheïstisch

610: Openbaring van Allah. Mohammed wordt de boodschapper van Allah. Woorden van Allah schrijft hij op: de Koran. Mohammed start in Mekka met het verspreiden van Allah’s leer

622: Hedsjra. Veel verzet in Mekka onder polytheïsten. Handel in godenbeelden was een belangrijke inkomstenbron. Mohammed vlucht naar het christelijke Abessinië (Ethiopië). Daarna vertrekt hij naar Medina. Steeds meer mensen bekeren zich en uiteindelijk keert Mohammed terug naar Mekka

Na Mohammed: geen eenheid:

Mohammed sterft in 632. Strijd over zijn opvolging tussen Soennieten en Sji’ieten.

Soennieten: wilden de meeste bekwame leider à Aboe Bakr.

Sji’ieten: wilden dat Mohammed opgevolgd werd directe familie à zijn schoonzoon en/of neef Ali

Belangrijke kwestie: de religieus leider was ook politiek leider. Aboe Bakr wordt de eerste kalief na Mohammed. Veel tegenstand van Sji’ieten

Snelle verspreiding:

Na de dood van Mohammed verspreidde de Islam zich snel:

1. Jihad: de heilige plicht van Moslims om hun geloof te verspreiden
2. Zwakke aangrenzende rijken (makkelijke veroveringen)
3. Islam werd de basis van het bestuur (leefregels Koran)
4. Enorme welvaart dankzij handel à andere volken wilde dit ook
5. Openstaan en overnemen van andere culturen (tolerantie)

Islam in Europa + Poitiers: Vanaf 711 veroverden Moslims grote delen van Spanje. Ze rukten ook op naar Frankrijk. Slag bij Poitiers 732: Karel Martel verslaat de Moslims. De grenzen tussen Islamitische en Christelijk Europa lagen nu lange tijd vast. Spanje: centra van Arabisch-islamitische cultuur en wetenschap. Bijzondere bouwwerken in Arabische stijl. De Arabieren lagen ver voor op gebied van wetenschap:Klassieke geschriften werden vertaald naar het Arabisch. Later vertaalden joodse geleerden ze weer naar het Latijn. Grote voorsprong op gebied van medische wetenschap, anatomie, astronomie en wiskunde met name door eigen waarneming en onderzoek. Vanaf 11de eeuw: Reconquista tot 1492

Reconquista: de christelijke herovering van Spanje op de moslims vanaf de elfde eeuw.