Nieuwe Zakelijkheid tot heden

Samenvatting Duits Literatuur

Literatuur in de republiek van Weimar (1919-1932)

Het expressionisme kreeg wat minder invloed. Onder invloed van de Eerste Wereldoorlog ontstond er meer behoefte aan objectiviteit en nuchterheid. Er ontstond een tegenhanger van het expressionisme,  de Neue Sachlichkeit. Het was een soort vorm van maatschappijkritiek die cynisme als belangrijkste kenmerk had. (cynisme=wantrouwen tegen iemand goede bedoelingen).

De belangrijkste literaire vormen waren:

-literaire reportage

-anekdote

-tijdroman

Belangrijke schrijvers:

Thomas Mann

(1875-1955)

Zijn betekenis is voor de Duitse literatuur heel groot geweest. Zijn werk werd in andere talen vertaald en werd bekend in Europa. Zijn belangrijkste thema’s waren: de decadentie (verval) van de burgerij en de overgevoeligheid van het kunstenaarschap. Zijn lievelingsthema is het steeds weer terugkerende conflict tussen burger en kunstenaar.  Zijn eerste succesvolle werk was :Buddenbrooks, het ging over het verval van een familie van zijn woonplaats Lübeck. Zijn verdere werken waren:

Tonio Kröger, Der Tod in Venedig en Der Zauerberg (de laatste had het thema ‘spanning tussen geest en leven’). In 1929 kreeg hij de Nobelprijs voor Literatuur. In 1933 ging hij via Zwitserland naar de  VS, waardoor zijn Duitse nationaliteit werd ontnomen door de nationaal-socialisten. Na de oorlog keerde hij terug naar Europa en ging in Zwitserland wonen.

Hermann Hesse (1877-1962)

Zijn werken staan in het begin onder invloed van de Neuromantiek en het Expressionisme. Hij werkte in WO I bij het Rode Kruis wat erg veel indruk op hem maakte, hjij schreef vooral over geweldloosheid en hij had liefde voor de Indische filosofie.Door zijn eerste literaire successen kon hij naar India reizen waar hij de roman Siddharta schreef. In de jaren zestig hadden zijn boeken vooral bij jeugdigen een enorm succes: de tijd van de flowerpower.  In 1946 Nobelprijs voor Literatuur.

Alfred Döblin (1878-1957)

Door zijn artsenpraktijk in een arbeiderswijk in Berlijn, kende hij de levensomstandigheden van de laagste arbeidersklassen en beschreef deze in de ook verfilmde en wereldwijde roman:

Berlin Alexanderplatz. Berlijn stond hierin centraal,  de stad wordt beschreven als uiterst gevaarlijk en eveneens aantrekkelijk.

Stefan Zweig (1881-1942)

Was een jood , was een scherp observeerder v an zijn medemensen en meeseter in de analyse van menselijke ziel. Toen de Nazi’s Oostenrijk innamen in 1938 verliet hij zijn geboortestad Wenen + zijn vermogen. Later kreeg hij het weer beter door het succes van zijn boeken. Hij voelde zich verwant met de humanist Erasmus. Zijn boeken gingen vooral over de verwarring van menselijke gevoelens.

In de Schachnovelle gaat over hoe de persoonlijke vrijheid door de Nazi’s onderdrukt werd.

Zijn werken gaan verder over biografieën van bekende historische personen, kunstenaars en essays over belangrijke geschiedkundige gebeurtenissen. In 1942 pleegde hij samen met zijn vrouw zelfmoord omdat hij niet meer geloofde in een goede afloop van de oorlog.

Kurt Tucholsky (1890-1935)

Hij was oorspronkelijk journalist en bestreed op satirische wijze de nationalistische en militaristische kortzichtigheid die in Duitsland in de periode voor WO II heerste. Zijn werken waren Peter Panter, Theobald Tiger, Ignaz Wrobel en Kaspar Hauser, hij zette zich hierin af tegen het nationaal-socialisme. Hij is later gevlucht naar Zweden.

Erich Kästner (1899-1974)

Hij is vooral bekend geworden door zijn kinderboeken. Hij schreef ook veel satirische gedichten waarin hij veel sociale en politieke problemen aan de kaak stelde. Zijn roman Fabian werd als waarschuwing voor komend onheil gezien en was tevens een tijdbeeld van de Republiek van Weimar, die op zijn einde liep.

Ödön von Horvath

Zoon van een Hongaarse diplomaat. Zijn toneelstukken hadden veel succes totdat ze ver boden werden. In 1938 moest hij Duitsland verlaten door de Nazi’s. Zijn tijdkritische roman Jugend ohne Gott bevatte kritiek op de opvoeding van de jeugd in Nazi- Duitsland.

 Exilliteratuur (1933-1945)

Toen Hitler op 30 januari  1933 Rijkskanselier werd schakelden zij politieke tegenstanders uit.

Op 10 mei 1933 vond de boekenverbranding plaats. Het betrof Joodse schrijvers, tegenstanders van het nazi-regime en de ‘Entartete Kunst’, kunst die niet aan de normen van de nazi’s voldeed.

Schrijvers als Thomas Mann, Tucholsky, Remarque, Brecht en Kästner waren de dupe.

Vele schrijvers waren bang en hielden op met schrijven of ontvluchtte naar het buitenland.

De Exilliteratuur was eigenlijk een literatuur die in Duitsland niet mocht worden uitgegeven.

De literatuur kon zich niet ontwikkelen door de strenge nazi-censuur. Er werd een zogenaamde

Blubo-Litratur geëist. Alle boeken moesten worden afgestemd op de Blut-und Bodentheorie van de nazi’s, het voornaamste doel was propaganda. Deze theorie verheerlijkt het Germaanse ras.

Carl Zuchmayer (1896-1977)

Vooral bekend door zijn maatschappijkritiek en zijn medelijden met eenvoudige lieden. Vooral bekend geworden door zijn toneelstukken. Zijn bekendste komedie Der Hauptmann von Köpenick  gaat over de ellende van de kleine man die afhankelijk is van de staat.

Des Teufels General  gaat over Harras (die symbolisch stond voor Udet, een luchtmachtgeneraal.).

Harras ondersteunt door zijn werk het nazi-regime. Hij is leider van de vliegtuigindustrie en pleegt zelfmoord als  de toestellen door sabotage onklaar gemaakt worden.

Bertolt Brecht (1898-1956)

Was grondlegger van het Epische theater. Zijn succesvolste toneelstuk Dreigroschenoper  leverty kritiek op een corrupte kapitalistische maatschappij. Het kwam in 1928 uit. In de nacht dat de Rijksdag afbrandde in 1933 moest  vluchten naar Amerika. Hij was hospitaalsoldaat in WO I en daardoor antimilitarist. Toen WO II voor de deur stond, schreef hij Mutter Courage und ihre Kinder, de geschiedenis van een vrouw die aan de oorlog wil verdienen. Omdat haar zakelijke instelling boven haar moederliefde gaat, verliest zij alles, zowel haar kinderen als haar goederen.

Hij keerde na de oorlog terug naar Duitsland in Oost-Berlijn, kreeg het Theater am Schiffbaurerdamm ter beschikking en vestigde zich als één van de grootste toneelschrijvers van die tijd.

Herr Puntila und sein Knecht Matti, verduidelijkt dat er in een kapitalistische maatschappij onoverbrugbare klassenverschillen zijn. In Der Kaukakische Kreidekreis toont hij aan dat er wetten zijn die absoluut verkeerd zijn en dat zij nooit positief kunnen uitpakken. Hij bestreed met kracht het kapitalisme waar alleen het geld regeert ,die de grote boosdoener was bij de uitbuiting v/d massa.

Episch Theater

De Lehrstücke van Brecht hebben een belerende bedoeling: ze moeten de in het stuk verpakte boodschap duidelijk overbrengen en hebben zo een sterk moralistische inslag. De toeschouwer moet zich ervan bewust blijven dat wat hij ziet, slechts een spel is en tegelijkertijd moet hij de gelegenheid krijgen na te denken over de zin en de bedoeling van het toneelstuk. Bij de traditionele toneelvorm

(het Illusionstheater) wil men weten hoe het toneelstuk afloopt. Bij deze epische theatervorm wordt de spanning weggenomen zodat de toeschouwer kan nadenken over datgene wat hij gezien heeft.

 Erich Maria Remarque (1898-1970)

Zijn autobiografische oorlogsroman van WO I, Der Weg zurück maar vooral Im westen Nichts Neues , maakte in 1929 nogal wat los. Het tweede wereldsucces was Arc de Triomphe.

De meeste schrijvers ontvluchtte Duitsland, maar anderen die wel bleven werden Innere Emigranten genoemd omdat ze tegen het nazi-regime een afwijzende houding aannamen maar zich niet openlijk hierover uitten en daarom Duitsland niet hoefden te verlaten. Ze deden dit door tussen de regels door een vorm van verhulde kritiek te schrijven. Maar de meeste durfde dit niet eens.

Literatuur na WO II (1945-1949)

Koude oorlog: Duitsland in vier bezettingszonen opgedeeld, amerikaans, engels, Frans, russisch. Er ontstond onenigheid tussen winnaars van het Derde Rijk. De geallieerden uit het westen besloten in augustus 1949, dat de drie zones uit het Westen samen de nieuwe Bundes Republiek Deutschland (BRD) moesten vormen. Rusland richt Deutsche Democratische Republik (DDR) op. 

Door de aftermath van de oorlog ontstond de ‘ Trümmerliteratur’: literatuur die in de eerste jaren na de oorlog geschreven werd en zich bezig hield met het naziverleden en de schuldvraag. Ook probeerde men de jonge generatie te waarschuwen voor een herhaling van het verleden.

Gruppe 47

Was een groep jonge schrijvers die zich had verzameld omdat Hans Werner Richter en Alfred Andersch in de nazomer van 1947 een nieuw tijdschrift wilde uitgeven. Toen dit verboden werd omdat men bang was voor kritiek van de socialisten, hadden de schrijvers elk jaar een bijeenkomst. Gruppe 47 was zeek politiek , sociaal en economisch bewust. Men was van mening dat de literatuur een rol kon spelen bij het verwezenlijken van het doel om een humaner Duitsland te verkrijgen. De groep raakte in verval toen een nieuwe generatie zich nog veel intensiever met de politiek ging bemoeien. De groep heeft tot 1967 bestaan met als laatste afsluiting in 1977.

Luise Rinser (1911-2003)

Behandelde vooral psychologische, sociale of religieuze vraagstukken. Kreeg een schrijfverbod en werd in 1944 gearresteerd. In Jan Lobel aus Warschau beschrijft zij het lot van een Joodsevluchteling die zich bij een familie die een tuinderij had verstopt.

Heinrich Böll (1917-1985)

Geboren in Keulen. Hij wilde het geweten van zijn lezers wakker schudden en probeerde de wereld te verbeteren. In Der Zug war pünktlich beschrijft hij de angst van een jonge soldaat die na een verlofperiode weer terug moest naar het front en ervan overtuigd is dat hij in de trein zijn dood tegemoet gaat.

Wolfgang Borchert (1921-1947)

Hij stierf 1 dag voor de eerste opvoering van zijn beroemde toneelstuk Draußen vor der Tür (hij was verzwakt door de oorlog). Het gaat over een soldaat die vergeefs zoekt naar geborgenheid als hij uit de oorlog in zijn vaderland terugkeert. Borchert werd herhaaldeijk tot gevangenisstraffen veroordeeld omdat hij staatsondermijnende uitspraken had en politieke grappen vertelde.

Na de oorlog schreef hij de Kurzgeschichten, waarin de troosteloosheid van de (na)oorlogse jaren beschreven wordt.

Literatuur tussen wederopbouw en hereniging van Duitsland (1949-1990)

Deze periode wordt gekenmerkt door een steeds sterker wordend democratiseringsproces. Dit uitte zich in de BRD voornamelijk in de vorm van kritiek op negatieve kanten van de ecomische groei in de jaren ’50 en ’60. In 1961 werd de Berlijnse muur gebouwd en de kloof tussen de BRD en de DDR werd steeds groter. Het werd in de jaren ’70 enigszins wat soepeler door toedoen van de nieuwe West-Berlijnse bondskanselier, Willy Brandt. Ten gevolge van de ‘glasnost’ (politiek van openheid) en de  ‘perestroika’(hervormingspolitiek) konden de satelietstaten van de Sovjet-Unie zelf over hun politieke toekomst beschikken. De druk van de DDR bevolking wred hierdoor zo groot dat de grenzen werden opengesteld en op 9-11-1989 de Berlijnse Muur viel. Op 3 oktober 1990 werd Duitsland herrenigd. Door de maatschappelijke veranderingen werd de literatuur matschappijkritischer dan ooit tevoren. Ook was er opkomst van vrouwenliteratuur. In de DDR werd de literatuur bepaald door het regime. Het was vooral gericht op de opbouw van het communisme.  De burgers hadden in de DDR wel recht op vrije meningsuiting maar kritiek op de staat kon wel onder het strafrecht vallen waardoor schrijvers wel vervolgd konden worden. De literatuur in de DDR is door de strenge voorschriften nauwelijks tot dstand gekomen.