H3. Mooi schoon

Hoofdstuk 3. Mooi schoon.

Voorbeeld van schoonmaakmiddelen = zeep, shampoo en tandpasta.
Ook in het huishouden gebruik je allerlei schoonmaakmiddelen. Er zijn oplosmiddelen, schuurmiddelen en wasmiddelen. Sommige schoonmaakmiddelen zorgen ervoor dat vuil door een chemische reactie verdwijnt.

De volgende vier factoren zijn van belang voor goed wassen:
- Water.
- Een wasactieve stof (bv.zeep.)
- Beweging (bv. Je handen heen en weer bewegen.)
- Een temperatuur die hoog genoeg is.


Zeep, bereid uit natuurlijke vetten of oliën, is een zeer oud wasmiddel. Synetisch wasmiddel (=detergens) wordt gemaakt uit aardolie.

Watermoleculen trekken elkaar stevig aan. Het lijkt of er aan het wateroppervlak een stevig vliesje gespannen is. Dit verschijnsel noem je oppervlaktespanning.

Een wasactieve stof verlaagt de oppervlaktespanning van water.
Hierdoor is zeepsop een betere bevochtiger dan water.
Een wasactieve stof maakt bovendien vetachtige stoffen oplosbaar.

Je hebt een hulpstof nodig om een vetachtige stof en water te mengen, een emulgator. Zeep is zo’n emulgator.

Je kunt de werking van zeepsop verklaren met de structuur van de zeepdeeltjes.
Het zeepdeeltjes heeft de vorm van een speld. De kop (knop) is hydrofiel, dat betekent dat hij van water houdt. De staart is hydrofoob (watervrezend). Hydrofobe stoffen houden van vet.

Als je zeep en water mengt, zoals bij zeepsop, gaan de zeepdeeltjes aan het wateroppervlakte zitten. De hydrofiele koppen steken in het water en de hydrofobe staarten steken naar buiten. Hierdoor wordt de samenhang tussen de watermoleculen kleiner. De zeepdeeltjes prikken als het ware door het vliesje heen. De oppervlaktespanning wordt dus kleiner.

Hydrofobe vuildeeltjes worden ingekapseld tot kleine bolletjes. De bolletjes worden van het textiel losgeweekt en met spoelwater afgevoerd.


Hard water bevat veel opgeloste kalkzouten.
Als je hard water verwarmt, ontstaat ketelsteen.
Zacht leidingwater bevat weinig kalkzouten.

De hardheid van water hangt samen met de hoeveelheid calcium die is opgelost. De hardheid wordt uitgedrukt in Duitse Hardheidsgraden. (°D). Water met een hardheid van 1°D bevat 7,1 mg calcium per liter. Water met een hardheid van 16°D of hoger wordt hard water genoemd. Dat water bevat per liter minstens 16x 7,1mg calcium = 113,6 mg calcium.

Reactieschema van Kalkzeep.
Kalkzout + Zeep→Kalkzout.
Gewone zeep reageert met kalkzout en wordt de slecht oplosbare stof kalkzeep. Daardoor neemt de waswerking af. Een Detergens geeft met hard water geen kalkzeep.

Scheikundige delen stoffen vaak in drie groepen in,
Zure stoffen (azijnzuur) het smaakt zuur. Het is slecht voor je huid en slijmvliezen.
Basische stoffen (soda) het smaakt zeepachtig. Ook dit tast je huid en slijmvliezen aan.
Neutrale stoffen (Water) Een stof die niet zuur of basisch is noem je neutraal.

Om te kijken of een schoonmaakmiddel zuur, basisch of neutraal is gebruik je een zuurbase-indicator, bijvoorbeeld lakmoes. Indicator betekent aanwijzer.

Hoe zuur of basisch een oplossing is, geef je aan met een getal. Dit is de zuurgraad, Ook wel de pH van de oplossing. De pH kun je bepalen met universeel-indicatorpapier (pH-papier). De oplossing geeft het papier een bepaalde kleur.


De pH van Zure oplossing is lager dan 7, basische oplossingen hebben een pH hoger dan 7. Als je een basische oplossing verdunt, daalt de pH maar hij blijft wel hoger dan 7. Bij een neutrale oplossing is pH gelijk aan 7.

Speeksel heeft pH van 7 = Neutraal.
Bloed heeft pH van 7,4 = basische oplossing.

Schoonmaken komt vaak neer op chemische reacties.
Basische stoffen kunnen vetten afbreken. Op deze manier kan je bijvoorbeeld een deur vetvrij maken voordat je hem gaat verven.
Zure stoffen kunnen onoplosbare kalkzouten verwijderen. Je kan bijvoorbeeld met huishoudazijn kalkzouten of kalkaanslag verwijderen.

Een hydrofiele stof lost goed op in water en een hydrofobe stof lost niet goed op in water maar wel goed in een hydrofoob oplosmiddel (aceton)

Twee eenvoudige manieren van schoonmaken zijn schuren en oplossen.
Bleekwater breekt kleurstoffen af en desinfecteert.

Eiwitvlekken is een verzamelnaam voor een grote groep natuurlijke stoffen. Ze worden op een speciale manier verwijderd. Eiwitten vind je in voedsel, bloed, zweet en ontlasting. Eiwitvlekken verwijder je met enzymen. Enzymen zijn zelf ook eiwitten.

Een modern wasmiddel bevat minstens: wasactieve stof, zeoliet als ontharder en enzymen. Een wasmiddel voor de witte was bevat bovendien optische witmaker en een bleekmiddel

Veel schoonmaakmiddelen zijn schadelijk. Ze kunnen je huid, je slijmvliezen en je ogen beschadigen.


Irriterend: Zure en basische schoonmaakmiddelen zijn irriterend of bijtend. Ze tasten je huid en je slijmvliezen aan.
Licht onvlambaar; Hydrofobe oplosmiddelen zijn vaak gemaakt uit aardolie. De meeste zijn licht ontvlambaar. Als je ze gebruikt, moet je goed ventileren en ervoor zorgen dat er geen vuur of vonken bij de damp komen.
Giftig: Giftige schoonmaakmiddelen tref je niet vaak in huis aan. Maar het pictogram met een doodskop tref je wel aan op ontkruid bestrijdingsmiddelen en op rattengif.

Voeg nooit schoonmaakmiddelen bij elkaar, er kan een schadelijk product ontstaan.
Schoonmaken kan het milieu belasten. Het kost vaak water en energie. Via het riool komen resten van schoonmaakmiddelen in het milieu terecht.
Stoffen die biologisch afbreekbaar zijn, kunnen door bacteriën onschadelijk gemaakt worden.