Hoofdstuk 2, Klassiek toneel

Klassiek Toneel
De Griekse tragedie Theater: Toeschouwersgedeelte (theatron) Ronde dansplaats (orchestra) Toneelgebouw, achtergrond (skene) De oorsprong van de tragedie Theater altijd in buurtvan/ maken deel uit tempelcomplexen. Ontstaan uit dithyrambe (verhalend lied door een koor van mannen ter ere van Dionysus) 600 v. Chr. zang en danswedstrijden ter ere van Dionysus, hoofdprijs bokje (tragos) tragedie – bokkenzang
Geven moment solospeler antwoorden op koor

Solospeler kreeg rol (acteur) 5e eeuw v. Chr bloeitijd tragedie, 5 acteurs
identificatie door maskers en kleding Toneel voor de goden Eind Maart, de Grote Dionysia (festival met toneel) in Athene, 5 dagen
1) Beeld Dionysus naar tempel, in processie weer de stad binnen. Presentatie wat ging komen. 2) Offers, gezongen. 3) 4) 5) Elke dag, 3 tragedies (treurspellen) van 1 schrijver, satyrspel en komedie. Trilogie – Drie stukken die elkaar opvolgen/ verband hebben. Het Griekse theater (gelegen bij heiligdom). De toeschouwersruimte (theatron) 5e eeuw, trappen omhoog
De orchestra
Dansplaats van aangestampte aarde
Theater: koor zong en danste in orchestra
Midden – altaar
Zijkanten, klein podium voor musici
Achtergrond: skene
De skene
Verkleedhut
Daarna multifunctioneel, 3 deuren. Decor, plankier op wielen (ekkuklema) Tableau vivant (gruwelijkheden die er waren gebeurt) Proskene, daar gebeurde alles, toneel voor de skene. Paraskenia (zijgebouwtjes. Deus ex machina (got uit de hijskraan). Soms verscheen op het dak van de paraskenia een god, die de ontknoping van een stuk bracht. De ‘god’ werd dan door een soort hijskraan uit de lucht neergelaten. Paradoi (toegangen, langs de zijgebouwtjes. Links – buiten de stad
Rechts – uit de stand
Vorm en inhoud van de tragedie De stof van de tragedie
Onderwerp: mythe of sage
Vaste vorm-onderdelen
Proloog (voorwoord) De parados, gezongen door koor (komt op in processie) Episoden (bedrijven) gescheiden door stasimon (koorlied) Exodus (laatse bedrijf) Bodeverhaal, gruwelijke dingen, of wat elders is gebeurd. De ‘drie eenheden’ Aristoteles (384-322), schreef poetica à Eenheid van handeling (skenes volgen elkaar logisch op) Eenheid van tijd (binnen een dag) Eenheid van plaats hoeft niet (gebeurde ook nie, meestal bodeverhaal voor elders) Dramatische ironie
Als toeschouwers meer kennis bezitten dan de hoofdpersonen
De grote drie: Aeschylus, Sophocles, Euripides
Athene, 525-456, 495-406, 480-406
Aeschylus, soldaat in Perzenoorlogen
De Perzen – reactie Perzische hof op het bericht van de nederlaag bij Salamis
Alle drie: Bloeiperiode Athene (479-431) Sophocles en Euripides getuige neergang Athene en strijd Sparta (Peloponesische oorlog
Aristophanes, De Kikkers
Dionysus naar godenwereld om Euripides terug te halen. Aeschylus en Euripides in stijd wie de beste is. Euripides gekozen. Aeschylus

Meest religieus
Traditionele goden
Noodlot en goddelijke gerechtigheid
Conflict tussen macht van de goden en die van de mensen
Somber mensbeeld: misdaad en hybris (overmoed), die de mens parten spelen, moeten generaties lang uitgeboet worden
De Perzen
Een bode heeft zojuist aan het Perzische hof bericht dat de Perzicsche vloot onder koning Xerxes bij Salamis verpletterend verslagen is. In een bezweringsscene wordt de geest van de reeds gestorven van van Xerxes, koning Darius, opgeroepen. Deze geeft zijn visie op de nederlaag en voorspelt de nog zwaardere nederlaat van de Perzen bij Plataea(e). Sophocles
Ingewikkeld
Peripetie (omlag): een plotselinge ommekeer van hoopvolle verwachting naar totale ondergang op het dramatisch hoogtepunt
Personen: heldhaftig, koninklijk en onverzettelijk
Tragische misstap (harmartia) Antigone
De koning van Thebe, Creon, heeft zijn nichtje Antigone laten opsluiten in een onderaardse kerker. Antigone had namelijk tegenzijn nadrukkelijke verbod in haar broer begraven, die de staat had aangevallen. Zij was van mening dat het gebod van de goden om de doden te verzorgen boven het gebod van een koning uitgaat en had daarom haar oom niet gehoorzaamd. Creons zoon, die verloofd is met Antigone, kiest partij voor zijn verloofde en heeft zich bij Antigone in de kerker gevoegd. Een bode bericht vervolgens aan Creon dat beiden zelfmoord hebben gepleegd. Als de koning met het lijk van zijn zoon in zijn armen, door verdriet en schuldgevoel overmand, het paleis nadert, volgt het bericht dat de koningin, toen ze van de dood van haar zoon hoorde, zich eveneens van het leven heeft beroofd. Daar staat de eens zo machtige en barse Creon. Hij is geheel gebroken en zien geen enkele uitweg meer. Euripides
Mens staat centraal, emoties, stemmingen, hartstochten. Kritiek goden

Sophocles: Euripides beeldt mensen uit zoals ze zijn en hijzelf zoals ze moeten zijn. Vrouwen
Andomache
Hecabe
Phaedra
Medea
Medea heeft gehoord dat haar man Jason, voor wie ze zoveel heeft over gehad, haar voor een ander zal verlaten. Verbitterd richt zij zich tot het koor. Wat maakt de Griekse tragedie zo bijzonder? De mening van Aristoteles
Functie tragedie: door het opwekken van mee-lijden en angst tot zuivering (katharsis) van dergelijke gevoelens te komen
Peripetie (de omslag van geluk naar ongeluk) moet ook logisch zijn
Misdadigers – niet zielig
Groots persoon die door een vorm van falen (hamartia) in het ongeluk stort. Tragedie als uitlaatklep voor anders oncontroleerbare emoties
Een twintigste-eeuwse opvatting
Hard van steen ontwikkelen om hedendaagse ellende af te weren. Met behulp van de tragedie kunnen wij de hedendaagse ellende onder ogen zien, zonder dat wij hierdoor in steen veranderen. De Griekse Komedie Oorsprong en inhoud Rare kleding en zingend in Komos (processie) door straten om goden te eren. De ‘Oude Komedie’ Aristophanes (466-385) De kikkers

De wolken – Socrates wordt belachelijk gemaakt
De volgels – Stad in de wolken, beter dan Athene en goden worden gedwongen te betalen voor de offergeuren. De ‘Nieuwe Komedie’ Blijspel met types. Menander (343-291) Plautus
Het Romeinse toneel
Tragedie
Seneca (5 v. – 65 n.) Komedie
Plautus (251-184) Terentius (190-159) Vanwege dignitas (waardigheid) tijdgenoten niet belachelijk gemaakt. Hooft, Shakespeare, Moliere.