Historische Contexten H3: Koude oorlog

Paragraaf 1 | Waardoor raakte Europa na 1945 verdeeld in twee ideologische blokken en waardoor groeide de spanning tussen deze blokken?

De Koude Oorlog begon na WOII en ging tussen de twee supermachten: de Verenigde Staten en Rusland. De spanningen begonnen toen Amerikaanse president Wilson tijdens WOI vrijheid voor de democratie wilde. Dat was gericht tegen het Duitse keizerrijk, maar Sovjet-Unie kwam daarbij. Zij gingen namelijk en communistisch beleid voeren zonder partijen, een klasseloze maatschappij en geen kapitalisme. Ze wilde een wereldrevolutie voor het communisme. Dat moedigde ideologieleider Lenin aan door mensen in andere landen op te roepen. Hieruit ontstond bijvoorbeeld de Spartakusopstand in Duitsland.

Ook in Rusland zelf verliep het onrustig, het (communistische) Rode Leger streed voortdurend tegen de Witten, die steun kregen van de VS. De Sovjet-Unie bestond uit heel veel landen waaronder, Rusland, Georgië en Oekraïne.

Stalin was de opvolger van Lenin. Hij zette het vijfjarenplan in werking en creëerde collectieve boerderijen. Verder was alle macht in handen van de communisten, werd de economie volledig gecontroleerd en er was geen vrijheid van meningsuiting en media. Ook werd propaganda ingezet.

Dit systeem staat lijnrecht tegenover het Amerikaanse systeem van democratie, kapitalisme en individuele vrijheid.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de VS aangevallen door Japan en Sovjet-Unie door Duitsland. De VS en Sovjet-Unie gingen toen samenwerken (de geallieerden). Na WOII gingen ze beide samenwerken in de Verenigde Naties (VN). Maar de betrouwbare Roosevelt stierf en Truman kwam aan de macht. Hij vertrouwde Stalin voor geen cent. De spanningen liepen vanaf toen sterk op.

Truman verdacht Stalin ervan dat hij het communisme Europees wou maken. Stalin dacht dat Truman het communisme wou uitbannen.

Tijdens de conferentie van Potsdam (1945) werd duidelijk dat Amerika bezig was met het versterken van een geheim superwapen, de atoombom. Deze was gebruikt in Japan, Truman vertelde Stalin van hun militaire voortgang op zo'n manier dat Stalin het opvatte als intimidatie.

Toen begon de Koude Oorlog. Sovjet-Unie maakte Polen, Tsjecho-Slowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije communistisch. Truman wilde niet dat het gebied zich uitbreidde. Hij was van mening dat de VS vrije volken moest helpen tegen de communistische dreiging, dit is de Trumandoctrine. Hij voerde een containmentpolitiek (indammen), daarmee werden Europese landen ingedamd en kregen ze bescherming van de VS tegen de communisten. Daardoor raakte Europa verdeeld in twee blokken. De grens ging midden door Duitsland, Berlijn lag in het Sovjetgedeelte, maar was ook verdeeld. Toen de muur in Berlijn werd gebouwd (in 1961) (door de communisten), maakten de Amerikanen zich populair in Duitsland door de Westkant (Westerse kant) in leven te houden door vliegtuigen geladen met voedsel te sturen; transport over de grond was immers niet meer mogelijk.

In 1949 werd in West-Duitsland de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) opgericht. In Oost-Duitsland de Duitse Democratische Republiek (DDR). In hetzelfde jaar sloten de West-Europese landen (exclusief de BRD) met de VS een militair bondgenootschap: de NAVO. Later, in 1955, kwam de tegenhanger: het Warschaupact van de Oost-Europese landen (inclusief de DDR).

Paragraaf 2 | Waardoor liep de Koude Oorlog op kritieke momenten niet uit op een militaire confrontatie tussen beide grootmachten?

Toen de NAVO in 1949 werd opgericht mocht de BRD (Bondsrepubliek Duitsland, Westkant) niet meedoen. In 1955 mocht het wel, er kwam ook een Duits leger. Als reactie daarop kwam het Warschaupact van de Sovjets. De DDR werd wél meteen lid van het Warschaupact. Nu stonden beide kanten ook militair tegenover elkaar.

Stalin stierf (1953), daarmee kwam een einde aan de ergste onderdrukking. Het beleid ging van oorlogdreiging over naar vreedzame co-existentie (communisme en kapitalisme bestaan naast elkaar). Toch bleef een totalitaire dictatuur wel bestaan. Alleen individuen kregen iets meer vrijheid en strafkampen werden geleegd. De nieuwe president, Chroesjtsjov was ook tegen Stalin en noemde hem een tiran. Mensen kregen het gevoel dat er meer vrijheid was, dus gingen ze over tot actie:

Hongaarse Opstand

In Boedapest (Hongarije) kwam een opstand. Studenten demonstreerden op straat voor vrijheid en democratie. Een standbeeld van Stalin werd omver getrokken. Nagy, de machthebber in dat land, beloofde te onderhandelen. Hij beloofde zelfs dat Hongarije zich los zou maken van Sovjet, het Warschaupact en de troepen in het land. Dit was voor Chroesjtsjov een brug te ver. Het Rode Leger ging orde op zaken stellen. Het vermoorde 3000 demonstranten, executeerde Nagy en stuurde tienduizenden naar de gevangenis.

Amerika durfde Hongarije niet te verdedigen, uit angst voor een een Derde Wereldoorlog. 

De Berlijnse Muur

De relatie verbeterde, maar toch was er in Berlijn weer spanning. Er zat een gat in het IJzeren Gordijn; veel Oost-Berlijners gingen naar de Westkant, de BRD. Daar was het welvarender, de DDR liep leeg. Chroesjtsjov bouwde daarop in 1961 een zwaarbewapende muur. De uittocht was gestopt, ook Kennedy was opgelucht, want zo was de spanning gesust. Daarom ondernamen de Amerikanen ook niks.

De Cubacrisis

De Cubacrisis was het gevaarlijkste moment van de Koude Oorlog; een Derde Wereldoorlog had zo kunnen uitbreken (1962). Fidel Castro (communist) had met rebellen de Amerikanen verjaagd. Hij vestigde een communistische eenpartijstaat. De vijand zo dichtbij hebben, was gevaarlijk, Kennedy (Westers, kapitalist) voerde toen een invasie uit, die mislukte. Chroesjtsjov stuurde ondertussen versterking: schepen met kernwapens(!). Amerika had immers hetzelfde gedaan bij de Sovjets. De VS hadden namelijk kernwapens in Turkije (heel dicht bij Rusland) neergezet. De VS stonden de Russische schepen op te wachten met wapens. Als ze niet zouden terugkeren voor een bepaalde linie werd er geschoten. Dan was de oorlog begonnen. De schepen voerde door tot het punt, maar keerden op het randje om. De hele wereld zat met doodsangsten voor de tv te kijken; het liep met een sisser af. Maar gevaar was er nog steeds, er stonden nog lanceerinstallaties op Cuba. Chroesjtsjov liet deze weghalen, op afspraak dat Kennedy hetzelfde deed in Turkije. De rust keerde weer terug.

Paragraaf 3 | Waardoor namen de spanningen tussen Oost en West af?

De Cubacrisis zorgde voor een besefmomentje dat het wel even heel gevaarlijk was. De spanningen namen daarop af. Er brak een periode van detente (rust) aan. Om een herhaling te voorkomen kwam er betere communicatie. Er kwam tussen Washington en Moskou een hotline waarmee leiders direct contact konden hebben via een soort email.