Vrouwen in de Islam

VOORWOORD Spreken over de vrouwen in de islam, is dat niet een blik werpen in twee richtingen, een beschouwing van de ander en van onszelf ? Deze brandende kwestie die in de moslimlanden hevige beroering veroorzaakt, spoort mij aan de balans op te maken van datgene wat wij op het terrein van de rechten van de vrouw en, in ruimere zin, van de rechten van de mens hebben bereikt. De emancipatie van de vrouw. Wat houdt dat in ? Hoe ervaren wij dat ? Is er een uniek recept, een « model van de geëmancipeerde vrouw » ? Hoe moeten wij de traumatiserende beelden van geweld die ons vanuit het Midden-Oosten bereiken, interpreteren? Beelden van oorlog, armoede, van willekeurige onderdrukking en moorden, waarvan de weerklank in de media soms een transmediterrane solidariteit in naam van de rechten van de mens tot gevolg heeft, maar in andere gevallen het sluiten van de grenzen, strijd op de middelbare scholen over het dragen van een hoofddoek of « erewraak », zoals in het geval van een 15-jarig meisje dat door haar Turkse broer en neef ter dood werd veroordeeld en gewurgd.(*) (*) uit La révolte étouffée d'une jeune Turque, Le Figaro, 29 nov. 1994 De afgelopen jaren getuigen van een groeiend conflict dat tussen de progressieve en de imperialistische, reactionaire krachten uitgevochten wordt op basis van de islam. De tegenstrijdigheden in de wereld worden scherper en hiermee in overeenstemming neemt de strijd voor de mening en de overtuiging van mensen een steeds grotere omvang aan en wordt hij steeds complexer. Die strijd wordt op alle terreinen gevoerd. De islam is namelijk één van de strijdperken omdat zijn invloed verspreid is over belangrijke gedeelten van de wereld, rijk aan grondstoffen en aan mensen. Aangezien de islam nog steeds een diepe invloed uitoefent op de 80 miljoen mensen die samen de Arabische Wereld uitmaken, leveren zowel de reactionaire krachten als degenen die voorstander zijn van vrijheid en vooruitgang een strijd om de steun te winnen van de grote meerderheid die haar opvattingen en gedrag tegenover veel maatschappelijke en dagelijkse problemen nog steeds baseert op de islamitische leer. Toch zijn er in alle tijden na Mohammeds'eerste vestiging van de islamitische maatschappij in het Arabisch schiereiland, religieuze denkers en leiders geweest die volhielden dat de islamitische leer niet behoorlijk begrepen kan worden als hij alleen maar opgevat wordt als een opeenstapeling van onsamenhangende voorschriften en beweringen. Zij hebben zich ertegen verzet dat sommige gezegden uit hun verband werden gerukt en van de essentiële principes van de islam werden gescheiden, zoals « en wij hebben u gemaakt om tot verschillende niveaus te behoren » of « de één boven de ander » of « Mannen zijn verantwoordelijk voor vrouwen », om ze te gebruiken als bewijs voor achterlijke interpretaties van de islam, zoals de fundamentalisten soms doen. Het is onmogelijk te ontkennen dat de onbevoorrechte situatie van de vrouwen leidt tot een wezenlijke achterstand van de maatschappij in haar geheel. Daarom moeten we de emancipatie van de vrouw beschouwen als een integraal deel van de strijd tegen alle vormen van verdrukking en als een inspanning om alle uitgebuite klassen en groepen in de maatschappij, zowel politiek als seksueel te emanciperen. HOE ZIEN MOSLIMS DE RECHTSPOSITIE VAN DE VROUW ? Volgens een etnologe is de onderwerping van de vrouwen een karakteristiek van de christelijke, joodse en moslimse samenlevingen rond de Middellandse Zee. Door het grote aantal tradities zou de onderdrukking in de islam echter nog sterker zijn.
Een Tunesische jurist oordeelt dat de rechtspositie van de vrouw voornamelijk door de volgende drie elementen wordt gekenmerkt : - De ongelijke bevoegdheden (huwelijk, getuigenis ( 2 vrouwelijke getuigen evenwaardig aan 1 mannelijke) - De ongelijke mate van zelfstandigheid (bewegingsvrijheid, voogdij, leiding van het gezin, zeggenschap over het eigen lichaam) - De ongelijke rechten en verdelingen (erfenis, buit, alimentatie) Moderne moslimauteurs verklaren dat het moslimrecht de gelijkheid van mannen en vrouwen bevestigt. Hiertoe halen zij een aantal verzen uit de koran aan : « En de gelovigen, mannen en vrouwen, zijn vrienden van elkander. Zij sporen aan tot het goede en verbieden het kwade ». Zij verwijzen eveneens naar Mohammed die zou hebben gezegd « De vrouwen zijn de zusters van de mannen ». Hieraan wordt door dezelfde auteurs evenwel toegevoegd dat de gelijkheid van mannen en vrouwen niet betekent dat zij dezelfde rechten genieten. Ook daar beroepen zij zich op de koran « Mannen zijn voogden over de vrouwen omdat Allah de enen boven de anderen heeft doen uitmunten en omdat zij van hun rijkdommen besteden », of ook « En voor haar geldt hetzelfde als tegen haar, hetgeen billijk is, de mannen echter hebben voorrang boven haar ». De paradox is gelegen in het feit dat de grondwetten van de Maghreb-landen (Marokko, Algerije, Tunesië, Libië en Mauretanië) en van de landen in het Nabije en Midden-Oosten de gelijkheid van burgers voor de wet erkent maar eveneens de islam als staatsgodsdienst aanwijst waaruit mag worden afgeleid dat het moslimrecht de belangrijkste rechtsbron is. Hoewel de vrouwen gelijk zijn voor de grondwet die haar juridische en politieke voorrechten toekent, zijn zij nog steeds ongelijk voor de burgerlijke wet omdat op haar het wetboek over het persoonlijk statuut van toepassing is dat haar inferioriteit bevestigt. FUNDAMENTALISME : EEN POGING TOT DEFINITIE Mijn recentste encyclopedie omschrijft « fundamentalisme » als volgt : fundamentalisme of islamitisch fundamentalisme is een verzamelnaam voor activistische en militante stromingen in de islam die streven naar het vestigen van een islamitische samenleving en staat. Hoewel stromingen van dit type gedurende de hele islamitische geschiedenis bestaan hebben, was er in de jaren '70, '80 en '90 van de 20ste eeuw een duidelijke opleving te constateren. Fundamentalistische groeperingen zijn sterker geworden en hebben in sommige landen de macht weten te veroveren. In het algemeen moet dit gezien worden als een reactie op de westerse politieke, economische en culturele invloed, maar om het optreden van de afzonderlijke bewegingen te verklaren, zijn lokale factoren minstens even belangrijk. Voorbeelden van gematigde fundamentalisten zijn de Moslimse Broederschap in Egypte en de Djama'at-i Islami in Pakistan. Daarnaast zijn er veel gewelddadige groepen in het geheim actief. Andere voorbeelden van islamitische fundamentalisten zijn de Taliban in Afghanistan, Hamas in Palestina, de Hezballah in Iran, GIA en FIS in Algerije. En verder nog groeperingen in Saoedi-Arabië, Irak, Marokko, Turkije, Libanon, Het failliet van uit het Westen geïmporteerde ideologieën, de economische ontwrichting door westers kapitaal, de steeds groeiende afhankelijkheid van westerse technologie en de daaruit voortkomende gevoelens van onmacht en frustratie versterkten het verlangen naar « islamitische » oplossingen. De zuivere islam, zij het steeds anders geïnterpreteerd en vaak geïdealiseerd als het simpele model van de islamitische staat onder Mohammed en de eerste kaliefen, werd het doel waarnaar gestreefd werd. Het maakt deel uit van de protestbewegingen die zich, al dan niet via de godsdienst, afzetten tegen westerse dominantie evenals tegen sociaal onrecht en verarming die van de westerse overheersing het gevolg zijn. Het is fout te beweren dat islam en fundamentalisme per definitie samenvallen, evenals om de « herleving » van de islam in zijn algemeenheid te vereenzelvigen met het hier en daar dominante islamisme. Voor de grote massa van moslims blijft de islam een onvervreemdbaar en integraal onderdeel van hun identiteit. Deze kan als instrument dienen om uiting te geven aan hun verwachtingen en frustraties, maar dezelfde islam kan ook ideologisch gemanipuleerd worden door een of andere politieke machthebber. Niet alle bewegingen zijn activistisch, noch regressief en het gaat niet altijd om een heropleving van een gouden eeuw. Moderniteit wordt niet steeds afgewezen, alleen dan als het gelijkstaat met verwestering en leidt tot vervreemding. VAN WAAR KOMT DE BENAMING ? De term « fundamentalisme » is nog geen 100 jaar oud en is afkomstig uit het Engelse taalgebied. Het waren ultraconservatieve protestantse geestelijken in de Verenigde Staten die, in het begin van deze eeuw, ageerden tegen de groeiende verwereldlijking en een 12-delig manifest, « The Fundamentals », het licht deden zien. Tegenover de modernisten noemden zij zich fundamentalisten en één van hun bladen heette ook « The Christian Fundamentalist ». Zij geloofden in de letterlijke inspiratie van de bijbel, ze bestreden de evolutieleer, ze verwachtten de spoedige wederkomst van Christus en het aanbreken van het koninkrijk Gods. De fundamentalisten brachten met hun prediking de mensen op het platteland en aan de lagere klassen in de grote steden opnieuw zelfrespect, sociale erkenning en morele zekerheid. Elders zijn parallelle, zij het niet identieke, ontwikkelingen te signaleren van het hindoeïsme tot en met het jodendom. Meer recent is het begrip ook doorgedrongen in de politiek en begint het woord zo ongeveer hetzelfde te betekenen als radicaal of dogmatisch. Geleerden constateerden dat de 18de en 19de eeuwse islamitische fundamentalisten verrassend veel lijken op de 16de en 17de eeuwse calvinisten. HOE ZIEN ISLAMITISCHE FUNDAMENTALISTEN DE VROUW ? De islamistenbeweging blijft groeien en naarmate deze beweging groeit, wordt de invloed van de islamistenpolitiek van onderdrukking op het leven van moslims, en met name op dat van vrouwelijke moslims steeds groter. De vorderingen die moslimvrouwen de laatste jaren hadden gemaakt, worden weer tenietgedaan, hetzij door de fundamentalistische bewegingen, hetzij door de heersende regimes zelf, die de islamisten als een bedreiging voor hun macht zien. Vrouwen worden weer als kinderen behandeld. Uit naam van het geloof verbiedt men hen te reizen, te werken, te studeren, te scheiden, te stemmen, posities met macht te bekleden. In feite verbiedt men hen zelf over belangrijke en minder belangrijke aspecten van hun leven te beslissen. Omdat dezelfde islamitische geschriften waarin hun rechten wettelijk werden vastgelegd, bovendien worden verdraaid en tegen hen worden gebruikt, leggen vrouwen die zich niet willen onderwerpen aan dergelijke voorschriften, hun leven in de waagschaal als ze door de fanatici het etiket on-islamitisch krijgen opgeplakt. « Dergelijke beperkingen voor vrouwen zijn noodzakelijk. Ze dienen om de eer van de vrouw te beschermen en ze zijn daarnaast een teken van ons grote respect voor vrouwen », beweren de fundamentalisten. In werkelijkheid vernederen de islamitische neoconservatieve politieke organisaties vrouwen op ontelbare manieren waarvoor in het geloof geen basis te vinden is en waaraan geen leerstellingen uit de koran of van de profeet ten grondslag liggen. De islamisten leggen er zo veel nadruk op vanwege de rol die vrouwen in de moslimwereld spelen. De eer speelt een uiterst belangrijke rol en is door de generaties heen als een kostbaarheid bewaakt. Men gelooft dat de eer van een moslimfamilie in de kuisheid en eerbaarheid van vrouwen zetelt ; vandaar de nadruk op de eis dat een vrouw bij haar huwelijk maagd is en dat haar leven echt in gevaar kan komen als zij dat niet is. Volgens een Marokkaanse feministe, F. Mernessi, heeft de onderdrukking van de moslimvrouwen alles te maken met het feit dat mannelijke moslimheersers geen wettelijke basis hebben om te regeren en dus voortdurend af te rekenen hebben met onderdanen die tegen hen opkomen. Veel heersers waren bang voor opstandige bewegingen en dus vlug geneigd om opstandelingen en mogelijke onruststokers te onderdrukken. Omdat die mannen zoveel mogelijk alle macht naar zich wilden toetrekken, was niets gemakkelijker dan de vrouwen, tenslotte toch al de helft van de bevolking, achter slot en grendel te plaatsen. « Er was een slachtoffer nodig, een mikpunt van razernij. De keuze is op de vrouw gevallen ». WELKE VERPLICHTINGEN WORDEN AAN DE VROUWEN OPGELEGD ? Hieronder volgen een aantal draconische verplichtingen of beperkingen die de fundamentalisten de moslimvrouwen opleggen. Meestal worden die door fundamentalistische leiders samengevat in « fatwa's » of wetten. Niet al deze verplichtingen gelden in alle islamitisch-fundamentalistische landen en niet in alle landen wordt er zo streng op toegezien. Het is een algemene opsomming. In Afghanistan treedt de Taliban hard op tegen alles wat zij als on-islamitisch beschouwen, zoals een geschoren kaak bij de man of een blote enkel bij de vrouw. Ze dragen meestal kalasjnikovs en lederen zwepen of staalkabels bij zich en voeren de straffen onmiddellijk in het openbaar uit. De meest opvallende wet is waarschijnlijk deze die vrouwen en meisjes verplicht tot het dragen van een lang gewaad dat vrouwen van top tot teen bedekt en hun hele gezicht aan het oog onttrekt door het netvormig oogscherm. Deze burqa of hidjaab of (naargelang het land) kost een bedrag van 3 tot 5 maandsalarissen en dit heeft tot gevolg dat vrouwen soms één burqa delen met de hele buurt en dat sommige vrouwen het huis nooit kunnen verlaten, door het gebrek aan geld. De vrouwen hebben geleerd hun vriendinnen op straat te herkennen onder hun burqa's en hebben hun eigen lichaamstaal ontwikkeld. Meestal herkennen ze elkaar aan de kleur van de burqa, of aan hun schoenen, het enige publieke modestatement dat nog is toegestaan, maar ook aan hun manier van lopen. In het begin vouwden ze de burqa omdat ze niet konden zien waar ze liepen, maar dat leerden de fundamentalisten hen af door tegen de enkels te slaan met een kabel of hen op te sluiten in de gevangenis. (in bepaalde landen moet het gezicht niet bedekt zijn) Elke vorm van onderwijs voor vrouwen en meisjes is verboden. Toch bestaan er « ondergrondse » schooltjes in een leegstaande kamer, huis, hal of ruïne, waar illegaal onderwijs aan meisjes wordt gegeven. De fundamentalisten weten weliswaar dat deze schooltjes bestaan, sommige leden sturen er zelfs stiekem hun eigen dochters naartoe. Maar ze kunnen elk moment binnenvallen met alle risico's vandien. Buitenshuis werken is uitgesloten, met uitzondering van enkele onmisbare functies vb. in de schaarse ziekenhuizen die nog voor vrouwen toegankelijk zijn. Op één na heeft de Taliban alle ziekenhuizen gesloten voor vrouwen in Kaboel. Alleen de Centrale Polikliniek neemt nog vrouwelijke patiënten op en dat heeft geen stromend water, elektriciteit of andere voorzieningen. Doordat ze niet meer mogen werken, raken de vrouwen snel door hun geld heen en als er geen financiële steun komt van de man, zien ze zich genoodzaakt alles wat ze hebben te verkopen, te bedelen of zelfs zich te prostitueren. Ze verkopen zichzelf om hun gezinnen te kunnen voeden en riskeren hiermee extreem zware straffen. In landen waar het bepaalde vrouwen wel toegestaan is te werken, mogen de vrouwen niet met mannelijke collega's omgaan. Een vrouwelijk directielid moet met haar mannelijke collega's vergaderingen houden per telefoon. Vrouwen mogen geen paspoort of andere identiteitspapieren bezitten, en ook niet reizen zonder de toestemming van de echtgenoot of zonder begeleiding. Er dient een mannelijke « chaperon », een machraam, bij te zijn als de reisafstand groter is dan de afstand die een kameel in drie dagen kan afleggen (ongeveer 75 km). Een machraam is een mannelijk familielid met wie de vrouw volgens de islamitische wet niet mag trouwen. In Saoedi-Arabië mag een vrouw zonder machraam geen hotelkamer boeken, tenzij de directie papieren ontvangt waaruit blijkt dat ze geen prostituée is. Een vrouw mag alleen met mannen praten als het naaste familieleden zijn en enkel de echtgenoot mag haar aanraken. Een vrouw mag nooit een moslimman aanraken, aanstoten om zijn aandacht te trekken of in een gebaar van medeleven zijn hand grijpen. Ze mag zich tevens op straat niet hoogmoedig gedragen of op het midden van de stoep lopen. Wanneer ze eenmaal getrouwd is, mag de vrouw haar eigen familie alleen nog maar zien met toestemming van haar echtgenoot en ze moet wachten tot hij die geeft. Sociale evenementen mogen vrouwen niet bijwonen, met uitzondering van bruiloften en begrafenissen, waar mannen en vrouwen gescheiden zijn. Jonge ongetrouwde vrouwen die op een feestje worden aangetroffen, geeft men automatisch een maagdelijkheidstest. Indien ze geen maagd meer zijn, worden ze voor de keuze gesteld : 100 zweepslagen of trouwen met de man met wie ze op het feest waren. Alle westerse kleding, panty's, make-up, nagellak, parfum en sieraden zijn verboden, ook al zijn ze verstopt onder een burqa. Er zijn vrouwen van wie de lippen door de religieuze politie werden afgesneden omdat ze lippenstift op hadden. Vrouwen mogen hun haar niet kort knippen of hun wenkbrauwen epileren. Hoge hakken en sandalen zonder sokken zijn verboden, omdat die mannen « gek » zouden maken. Lachen in het openbaar is ook taboe, evenals hard praten of op klepperende schoenen lopen. De regering heeft liever dat vrouwen het huis helemaal niet verlaten. Publieke toiletten en badhuizen voor vrouwen zijn gesloten. Vrouwen mogen niet zwemmen in openbare zwembaden en in zwembaden van hotels. Als ze al bij de rand mogen zitten terwijl de mannelijke huisgenoten zwemmen, moeten ze zich houden aan de verplichte klederdracht. Het afzonderen van vrouwen wordt zo serieus genomen dat veel huizen in Pakistan omgeven worden door muren van 2,5 tot 3 meter hoog. Alle kamers kijken uit op de binnenplaats en de ramen op de begane grond zitten net onder het plafond of zijn voorzien van matglas om te voorkomen dat de vrouwen die er wonen, door voorbij lopende mannelijke gasten of kooplieden worden gezien. Fietsen is onmogelijk : wijdbeens op een fiets zitten vond men zo onzedelijk dat het tot steniging zou kunnen leiden. Saoedi-Arabië is het enige islamitisch land waar vrouwen volgens de wet niet achter het stuur van een auto of motorvoertuig mogen zitten. In Afghanistan mag een vrouw niet vervoerd worden
in een taxi maar enkel op het dak, zelfs al is ze zwanger. Dokters constateerden een stijging in oogaandoeningen en auto-ongevallen omdat het zicht van de vrouwen belemmerd is, maar ook beenverweking komt meer voor omdat vrouwen niet voldoende bewegen. Vrouwen die een stijl van kleden hebben die als on-islamitisch wordt beschouwd, kunnen op straat worden gearresteerd. Onder dit soort modevergrijpen vallen knopen op het gewaad van goud of zilver of extra grote knopen en splitten aan de achterkant, om het lopen te vergemakkelijken, waardoor een te groot deel van de goed bedekte benen zichtbaar wordt. Eigendomsrechten van vrouwen over vb. land, onroerende goederen en zelfs fruitbomen werden hen ontzegd. Vrouwen mogen wel beschikken over de opbrengsten, maar de bronnen zelf mogen ze niet erven. Studiebeurzen voor het buitenland werden ingetrokken en zijn nog steeds verboden, evenals vergunningen voor vrouwen voor een eigen bedrijf. Ook het privilege van algemeen kiesrecht verloren ze. Alleen mannen mogen aan verkiezingen meedoen. Ze willen de vrouwen niet in staat stellen een politiek ambt na te streven. Een man kan legaal scheiden van zijn vrouw zonder haar toestemming te vragen of haar van tevoren op de hoogte te brengen. Voor vrouwen werd het echter vrijwel onmogelijk gemaakt om van hun man te scheiden, ook omdat soms geëist wordt dat de volledige bruidsschat wordt terugbetaald aan de echtgenoot. De voogdij over kinderen ouder dan twee wordt toegewezen aan de man. Bovendien was het mannen vroeger bij wet toegestaan hun vrouw te vermoorden als zij ontrouw was. Dit leidde tot gevallen waarbij vrouwen vermoord werden uitsluitend op grond van vermoedens van de man. Polygamie wordt sterk aangemoedigd door de fundamentalistische groeperingen. Meestal moet(en) de eerste vrouw(en) maar aanvaarden dat de man er nog een vrouw bijneemt. In sommige landen worden zelfs uitkeringen gegeven als een man zes of meer vrouwen heeft. Vrouwen mogen de gebedsdiensten in de moskee niet bijwonen, behalve tijdens de ramadan, dan mogen ze achteraan zitten. Zelfs sport is heel moeilijk te beoefenen voor vrouwen, als het al toegelaten wordt. In openlucht moeten ze namelijk een lange broek, een hoofddoek en een lange regenjas dragen, zelfs al is het broeierig heet. Natuurlijk worden zo de mogelijke sportprestaties en overwinningen drastisch beperkt. In sportstadia waar mannen o.a. voetballen worden ze niet toegelaten. Anticonceptiemiddelen werden onwettig verklaard. Abortus is in de meeste islamitische landen bij wet verboden. Vrouwengroepen worden regelmatig aangevallen en hun leden worden vastgezet op verdenking van politieke activiteiten tegen de staat. Dit gebeurt meestal d.m.v. stadsarrest of uitgaansverbod. Bij stadsarrest mag je het dorp of de stad niet uit en moet je van zonsondergang tot zonsopgang binnenshuis blijven. Bovendien komt de politie herhaaldelijk op onverwachte momenten langs. Een uitgaansverbod betekent dat je niet eens in je achtertuin of op je balkon mag komen. Overtreders worden doodgeschoten. WAAROM BLIJVEN DE VROUWEN DIT AANVAARDEN ? Steeds opnieuw heeft het leven bewezen dat politieke en economische veranderingen vlug plaats kunnen vinden maar dat sociale en culturele vooruitgang de neiging hebben achteraan te hinken omdat deze verbonden zijn met de innerlijke geestes- en gemoedsprocessen van de mens. De rol van vrouwenorganisaties en de politieke strijd van de vrouwen zijn cruciale factoren in alle veranderingen die uiteindelijk zullen leiden tot de volledige emancipatie en echte gelijkheid tussen de geslachten. Alleen door de invloed van politieke actie en doeltreffende organisatie zal de sociale en culturele verandering mogelijk zijn. Dat is de wet van de vooruitgang en de status van de vrouw vormt daar geen uitzondering op. De mannen moeten beseffen dat er voor de vooruitgang van de mens veranderingen in henzelf moeten plaatsvinden, en daar moeten ze desnoods toe gedwongen worden. Tevens moet de hele maatschappij vorderingen maken. De westerse feministische bewegingen die zich inzetten voor de zaak van de vrouwen overal ter wereld, beginnen inzicht te krijgen in de specifieke situatie in de ontwikkelingslanden, waarmee de bewegingen voor de bevrijding van de vrouw rekening moeten houden. Hoewel er bepaalde punten van overeenkomst zijn, is het toch onvermijdelijk dat er wezenlijke verschillen zijn, door de verschillende stadia van economische, sociale en politieke ontwikkeling. Ook de culturele verschillen mogen niet worden onderschat. Als er met deze dingen geen rekening zou gehouden worden, zou enthousiasme en solidariteitsgevoel de feministische bewegingen ertoe kunnen brengen een houding aan te nemen die tegen de belangen van de bevrijdingsbeweging in het Oosten indruist, en die dus ook schadelijk is voor de strijd voor de emancipatie van de vrouw. Dat zou misschien bijvoorbeeld de ietwat neutrale houding van Iraanse vrouwen uit progressieve kringen kunnen verklaren tegenover bepaalde Amerikaanse feministen die zich naar Iran gehaast hadden om hun zusters te verdedigen tegen het mannelijk chauvinistisch bewind. Hoewel de maatschappij bepaalde waarden overboord geworpen heeft die een hindernis vormden voor de deelname van de vrouwen aan de arbeid, blijft ze veel oude waarden met koppigheid verdedigen, in het bijzonder de waarden die ervoor zorgen dat de vrouwen nog steeds uitgebuit worden in hun werk voor het huishouden, man en kinderen en niet betaald worden voor hun prestaties. De maatschappij heeft het werk van vrouwen en hun recht op onderwijs verheerlijkt en maatschappelijke omheiningen neergehaald die de vrouwen beletten een vrij circulerend deel van de arbeidsmarkt te worden. Toch zingt men nog steeds de lof van het zoete moederschap en blijft beweren dat « het paradijs aan de voeten van de moeder ligt » en dat gehoorzaamheid aan de echtgenoot de hoogste kwaliteit van een vrouw is en een teken van gehoorzaamheid aan Allah, de Almachtige. Het is geen wonder dat de vrouwen (en ook de mannen) niet openlijk reageren tegen het bewind en de beperkingen die ze opleggen, als je ziet voor welke pietluttigheden er een pak slaag uitgedeeld wordt, ze in de gevangenis gegooid worden of terechtgesteld worden. De politie arresteert zomaar mensen « om veiligheidsredenen » terwijl er absoluut geen bewijs is dat de personen betrokken waren bij criminele activiteiten. De straffen of folteringen zijn vaak barbaars en in bepaalde landen heeft geen enkel mens nog nooit in de gevangenis gezeten. Als er geen bewijs is van overtreding, hetgeen meestal het geval is, wordt de persoon beschuldigd van geloofsverzaking, waarop de doodstraf staat (terwijl er geen vermelding van is in de koran). Een proces kan je ook vergeten. De vrouwen proberen zich zoveel mogelijk gedeisd te houden omdat ze vrezen voor hun leven en dat van hun kinderen. Er zijn weliswaar ondergrondse en geheime groeperingen die ijveren voor de rechten van de vrouwen, maar eens de fundamentalisten deze ontdekken, worden ze onmiddellijk opgedoekt en gestraft. Het lijkt moeilijk te geloven maar er zijn vrouwen die, ongeacht de beperkingen, de idealistische ideeën van de moslim-fundamentalisten omhelzen. Door de islam als richtsnoer te aanvaarden, hopen ze zowel eer en persoonlijke waardigheid, alsook economische zekerheid te verwerven. Ze accepteren de sluier omdat deze voorkomt dat ze als publieke seksobjecten worden uitgebuit. Vrouwelijke aanhangers van het fundamentalisme achten de ongelijkheid van mannen en vrouwen voor de wet van weinig belang vergeleken met de gelijkheid in de ogen van Allah. PERSOONLIJK Als je schrijft over vrouwen in de Arabische maatschappij, betreed je ongetwijfeld een moeilijk en gevoelig terrein, vooral als je zelf een vrouw bent. Het is alsof je de weg moet vinden door een gebied met zichtbare en verborgen mijnen. Bij elke stap kan je struikelen over een elektrisch geladen draad, een onaantastbare gewijde plek of een waarde die niet in twijfel mag getrokken worden omdat ze behoort tot de religieuze en morele structuren. Structuren die zich als dikke, ijzeren staven oprichten telkens er vragen over de vrouw opgeworpen worden of als er handen uitgestrekt worden om haar te bevrijden. De onderdrukking, uitbuiting en sociale druk waaraan vrouwen worden blootgesteld, zijn niet alleen kenmerken van Arabische maatschappijen, landen uit het Midden-Oosten of Derde Wereld-landen. Ze vormen een onscheidbaar deel van het politiek, economisch en cultureel systeem dat in het grootste deel van de wereld het overwicht heeft. Het doet er niet toe of dat systeem achterlijk en feodaal is of dat het een moderne, industriële maatschappij is, waarbij er wetenschappelijke en technologische vooruitgang geboekt werd. De situatie en de problemen van de vrouwen in de hedendaagse maatschappij zijn ontstaan uit ontwikkelingen in de geschiedenis, waardoor het mogelijk werd dat de ene klasse over de andere regeerde en mannen vrouwen overheersten. Ze zijn het product van klasse en sekse. Maar is het in onze wereld ook geen feit dat er maar weinig mannen zijn die niet alleen verstandelijk geloven in gelijkheid tussen mannen en vrouwen, maar dat ook daadwerkelijk toepassen in het dagelijks leven en is het ook niet juist te zeggen dat zelfs in de socialistische beweging, wat vrouwen betreft, er nog steeds een achterlijke houding aangenomen wordt ? Wat me wel opgevallen is tijdens het lezen van de boeken geschreven door Arabische vrouwen is dat ze de teruggang volledig wijten aan de westerse beschaving, onze manier van leven en de modernisering. De seksuele rechten die door vele westerse maatschappijen in praktijk worden gebracht, leiden volgens hen niet tot de emancipatie maar tot een verhevigde onderdrukking van de vrouwen waarbij ze omgevormd werden tot bronnen van stijgende kapitalistische winst. Het lijkt alsof er een onderliggende boodschap aan verbonden is die zegt dat het Westen de Arabische Wereld met rust moet laten, dat ze zelf hun boontjes wel zullen doppen en dat het Westen veel te veel vooroordelen heeft over de moslimtradities en gebruiken terwijl de positie van de vrouw in de islam niet wezenlijk slechter is dan in het jodendom of christendom. Eén van de voor ons typische moslimse gebruiken, het dragen van een sluier, is oorspronkelijk afkomstig uit de joodse leer en berust op het Oude Testament. Als je de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens eens heel aandachtig onder de loep neemt, constateer je in de islamitisch-fundamentalistische landen toch een zeer groot aantal inbreuken, naar mijn mening. Hieronder een aantal bepalingen die volgens mij geschonden worden : Artikel 1 + Artikel 12 Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Niemand zal onderworpen worden aan enige aantasting van zijn eer. Dit kan je moeilijk van toepassing noemen in deze landen. De vrouw wordt op alle mogelijke vlakken in waarde achtergesteld : kleding, onderwijs, arbeid, sociaal vlak, financieel vlak, Vrouwen worden beschouwd als inferieure wezens, die niet voor zichzelf kunnen zorgen en gekrenkt worden in hun eer in het bijzijn van anderen en familieleden. Artikel 2 Een ieder heeft aanspraak op alle rechten en vrijheden zonder enig onderscheid van welke aard ook, zoals ras, kleur, geslacht, De rechten en vrijheden worden met de voeten getreden als het vb. gaat om een tegenstander van het regime, iemand die al dan niet openlijk op durft te komen voor zichzelf. Deze wordt zo snel mogelijk geliquideerd of gestraft. Ook legt men veel meer beperkingen op aan de vrouw dan aan de man, zie artikel 1.
Artikel 3 Een ieder heeft recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid van zijn persoon. Er is een aanzienlijke toename van het aantal openbare terechtstellingen en bestraffingen. Vaak heeft de politie geen bewijzen nodig om iemand te beschuldigen en op te sluiten wegens « veiligheidsredenen » of « geloofsverzaking ». Van het leven dat de mensen er moeten leiden, lijken ze zich niet al te veel aan te trekken. Ik vind dat de fundamentalisten het volk beschouwen als een kolonne zwarte mieren, die ze kunnen gebruiken om te werken waar het nodig is, maar als je er een paar vertrappelt het werk en leven gewoon door kan gaan, om het cru te zeggen. Homoseksualiteit is bij hen een doodszonde. Een paar dat wordt betrapt op overspel, wordt gestenigd. Artikel 5 Niemand zal onderworpen worden aan folteringen, noch aan wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing. De verhalen die ik gelezen heb van mannen en vrouwen die al een aantal keer de binnenkant van de gevangenissen gezien hebben, zijn gewoonweg verschrikkelijk en afgrijselijk. Er wordt zowel fysisch als mentaal gefolterd. Verhalen waarbij « vijanden » in de « doodskist » werden opgesloten, een warme, vochtige cel waarin je staand moet eten, slapen en je behoefte doen, zo klein dat het er is en waar je het ongedierte over je heen voelt kruipen. Ook getuigenissen van mensen bij wie men kapotte glazen flessen in hun rectum boorde of andere immens wrede en « ingenieuze » folteringen ben ik herhaaldelijk tegengekomen. Artikel 8 + Artikel 10 Een ieder heeft recht op daadwerkelijke rechtshulp van bevoegde nationale rechtelijke instanties tegen handelingen, welke in strijd zijn met de grondrechten, hem toegekend bij Grondwet of wet. Een ieder heeft in volle gelijkheid recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak door een onafhankelijke en onpartijdige rechtelijke instantie. Er werden inbreuken vastgesteld op het beginsel van een onafhankelijk justitie, ook weigeringen om de dossiers te doen toekomen aan de advocaten van de verdediging. Het personeel van de rechtbanken, met inbegrip van de advocaten genoten een slechte opleiding. Tevens werden burgerlijke rechtbanken door militaire tribunalen vervangen en is er geen mogelijkheid tot beroep. Artikel 9 + Artikel 11 Niemand zal onderworpen worden aan willekeurige arrestatie, detentie of verbanning. Een ieder, die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd, heeft er recht op voor onschuldig gehouden te worden, totdat zijn schuld krachtens de wet bewezen wordt in een openbare rechtzitting, waarbij hem alle waarborgen, nodig voor zijn verdediging, zijn toegekend. Niemand zal voor schuldig gehouden worden aan enig strafrechtelijk vergrijp welke naar nationaal of internationaal recht geen strafrechtelijk vergrijp betekenen. Zoals ik al vermeld heb, heeft iedereen in sommige landen al minstens één keer in de gevangenis gezeten, meestal zonder bewijzen, enkel omdat ze gezien worden als een vijand voor het regime, waar niets van aan is, of omdat ze de verplichtingen niet respecteren, zoals vb. vrouwen die het oogscherm optilden of wegnamen omdat ze niets konden zien. Dikwijls moeten ze niet rekenen op een eerlijk proces of worden ze openbaar terechtgesteld of onmiddellijk gestraft. Natuurlijk gebeurt het dit niet volgens onze rechtsregels en vind ik de rechtsregels in de fundamentalistische landen mensonterend.
Artikel 13 Een ieder heeft het recht zich vrijelijk te verplaatsen en te vertoeven (en terug te keren) binnen en buiten de grenzen van elke staat. Een vrouw mag zich niet ver verplaatsen zonder dat een mannelijke begeleider haar vergezelt en « beschermt ». Haar privacy en eer worden hier ontnomen, vind ik, en haar verantwoordelijkheidszin drastisch beperkt. Volgens de islamitische wet mag de vrouw met de « machraam » niet trouwen, dus denk er niet aan je man (of minnaar ?) mee te nemen. Artikel 16 Mannen en vrouwen hebben gelijke rechten wat het huwelijk betreft, tijdens het huwelijk en bij de ontbinding er van. Vrouwen hebben duidelijk veel minder rechten wat betreft het huwelijk. Ze hebben het veel moeilijker om van hun man te scheiden, terwijl de echtgenoot niet eens haar toestemming moet vragen. Voor vrouwen werd het vrijwel onmogelijk gemaakt te scheiden en als de rechter en de echtgenoot al instemmen, is het mogelijk dat er geëist wordt dat ze de volledige bruidsschat terugbetalen en dan keren ze meestal op hun stappen terug. Bovendien krijgt de man het hoederecht en verliezen ze hun kinderen. Artikel 17 Een ieder heeft recht op eigendom, hetzij alleen, hetzij tezamen met anderen. Vrouwen mogen zelf niet beschikken over goederen die ze zouden erven. Deze worden overgedragen aan de echtgenoot. Wel ontvangen ze meestal de opbrengsten maar de bronnen niet. Artikel 18 + Artikel 19 Een ieder heeft recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst ; dit recht omvat tevens de vrijheid om van godsdienst of overtuiging te veranderen. Een ieder heeft recht op vrijheid van mening en meningsuiting. Je mening uiten doe je in de fundamentalistische landen best niet in het openbaar als je leven je lief is. Niemand durft het gewoon ; ook betogen is uit den boze. Geloofsverzaking is het zwaarste « misdrijf » dat je er kan plegen en hierop staan zeer zware straffen, soms met de dood tot gevolg. Als je je tot een ander geloof bekeert of de islam in vraag stelt, word je gezien als een aartsvijand, want voor de fundamentalisten is de islam heilig. Artikel 20 Een ieder heeft recht op vrijheid van vreedzame vereniging en vergadering Vrouwen mogen nauwelijks hun huis uit, laat staan dat ze zich gaan verenigen. De vrouwen die het aandurven zich te verenigen, moeten dat buiten het medeweten van de fundamentalisten doen, anders worden ze aangehouden. Ook de vakbonden werden afgeschaft zodat de werknemers zich niet meer mogen verenigen om te ijveren voor betere omstandigheden.
Artikel 21 Een ieder heeft het recht, deel te nemen aan het bestuur van zijn land, direct of door middel van vrij gekozen vertegenwoordigers. De wil van het volk zal de grondslag zijn van het gezag van de regering ; deze wil zal tot uiting komen in periodieke en eerlijke verkiezingen. Hiermee bedoelen ze waarschijnlijk de democratie instellen, wat bijna niet mogelijk is als je de situatie vandaag bekijkt in deze landen. Vrouwen werden verboden te stemmen en naar mijn mening zullen de mannen die mogen stemmen niet veel inspraak hebben. Als de fundamentalisten beslissen dat het zo is dan zal het zo zijn. Artikel 23 Een ieder heeft recht op arbeid, op vrije keuze van beroep, op rechtvaardige en gunstige arbeidsvoorwaarden en op bescherming tegen werkloosheid. In de meeste fundamentalistische landen mogen vrouwen gewoonweg niet werken en worden ze alleen goed geacht om voor het gezin te zorgen. Men verbiedt de vrouwen te stemmen omdat men wil vermijden dat ze een politiek ambt nastreven. Artikel 26 Een ieder heeft recht op onderwijs. Meisjes en vrouwen laat men niet meer toe tot het onderwijs, wat het aantal analfabeten enorm doet stijgen. Er wordt wel onderwijs ingericht voor meisjes maar ook dit gebeurt illegaal. Alweer omdat men de vrouw enkel ziet in de rol van huismoeder.
Artikel 27 Een ieder heeft het recht, vrijelijk deel te nemen aan het culturele leven van de gemeenschap, te genieten van kunst en deel te hebben aan wetenschappelijke vooruitgang en de vruchten daarvan. Vrouwen worden verbannen uit het cultureel en sociaal leven. Ze mogen niet deelnemen aan evenementen of vrijetijdsbesteding tenzij het binnenshuis gebeurt en door de beugel van de godsdienst kan. Denk ook maar aan sport. Als ze al toegelaten worden tot de disciplines, moeten ze zich houden aan strikte regels. Ja, ik vind dat de mensenrechten in de islamitisch-fundamentalistische landen geschonden worden. Niet enkel tegenover vrouwen, die er weliswaar het meest geviseerd worden, maar in het algemeen respecteren de fundamentalistische leiders de Verklaring van de Rechten van de Mens niet. Het is in wezen wel bijna onmogelijk om alle bepalingen na te leven. Zelfs in een erg geëvolueerd land zoals België merken we inbreuken op, zoals vb. het recht op arbeid, waarbij men een vaste domicilie moet hebben om te kunnen werken. Maar het aantal inbreuken is volgens mij wel erg groot, te groot om over het hoofd te zien. Een volledige democratie bestaat niet en daar ligt het probleem van de Verklaring van de Rechten van de Mens vind ik. Het blijft een discussiepunt omdat men moeilijk kan uitmaken in welk land men moet optreden tegen de heersende macht omdat ze de rechten van de mens niet respecteren. Omdat het volk vb. in Iran beter wou leven dan ten tijde van de Shah heeft het een revolutie gecreëerd, maar de toestand is alleen maar verslechterd. Er werden heel wat verplichtingen opgelegd maar het volk werd buitengesloten uit de beslissingen. De fundamentalisten zeggen de koran in alle opzichten nauwkeurig toe te passen, maar eigenlijk liggen er geen leerstellingen of bepalingen aan de verplichtingen ten grondslag. De koran getuigt in tegenstelling juist van meer respect voor de vrouw dan voor de man. De meisjes in Iran krijgen de kans niet om zich tot een levendige vrouw te ontpoppen, vermits ze zich al in een sluier moeten wikkelen vanaf hun 9de levensjaar en ze dan al volwassen genoeg worden beschouwd om te trouwen. Als vrouw probeerde ik mij in de plaats te stellen van de gedupeerde vrouwen ginder. Ik kan me niet voorstellen dat ik praktisch mijn huis niet meer uit zou mogen, nooit meer mijn mening zou mogen zeggen, me voortdurend in een lang gewaad zou moeten hullen zodat niemand mijn lichaam meer zou zien, niet meer naar school zou mogen of werken, Wij klagen nogal vaak eens over de vele taken en lessen opgelegd door onze leerkrachten, maar dit beschouwende hebben wij het hier enorm goed. Wij mogen naar school, wij mogen ons leven inrichten hoe wij het willen, ons laten horen wanneer we het nodig vinden. Ik denk dat als deze gedachte nog eens bij mij opkomt, zoals tijdens de examens, ik terug zal denken aan de verhalen van de vrouwen ginder en me zal realiseren hoe gelukkig ik hier ben. Ik zou het niet beter kunnen formuleren dan Nawal El Saadawi in haar boek « De gesluierde Eva » : In illusies leven, de waarheid niet kennen is het gevaarlijkste wat er voor een mens, man of vrouw, bestaat omdat de mensen erdoor beroofd worden van het belangrijkste in de strijd voor vrijheid, emancipatie en beschikking over hun leven en toekomst. Als je je ervan bewust bent dat je een slaaf bent, heb je de eerste stap naar emancipatie gezet. BRONNENOPGAVE Uit de openbare bibliotheek van Halle ontleende ik volgende boeken : De gesluierde Eva Vrouwen in de Arabische wereld Nawal El Saadawi - Citaat p28-29 Uitgeverij Kritak Vrouwen in het Midden-Oosten E. de Moor, S. de Groot, H. Maier, L. de Voogd Standaard Wetenschappelijke Uitgeverij, Antwerpen Reizen door islamitische landen voor vrouwen Christine Pollok Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk Vrouwen in de islam De positie van de moslimvrouwen in de Middellandse-Zeelanden van het Nabije en Midden-Oosten en de Maghreb Geneviève Delaunoy Directoraat Generaal Studies, in opdracht van het Europees Parlement De rechten van de mens Paul Morren v.z.w. Vereniging voor de VN - Gent, Antwerpen
De tol van de eer Vrouwen in fundamentalistische landen verkeren in levensgevaar Jan Goodwin A.W. Bruna Uitgevers B.V., Utrecht Islamitisch fundamentalisme K. Wagtendonk en P. Aarts Coutinho B.V. De Nieuwe Winkler Prins Uitgeversmaatschappij Bonaventura, Amsterdam De volgende instellingen heb ik schriftelijk gecontacteerd : (een exemplaar van de brief en het eventuele antwoord vindt u in bijlage) Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding Ministerie van Buitenlandse Zaken Algemeen Bestuur van de Ontwikkelingssamenwerking (ABOS) Deze artikels vond ik in verschillende tijdschriften en kranten : Waris Dirie, de woestijnbloem Het waargebeurde verhaal van een topmodel ?  -  4 maart 1999  -  Story Zwart fotomodel vertelt Somalische schelmenroman Lieve Herten  -  13 febr 1999  -  Het Nieuwsblad
Topmodel vecht als VN-ambassadrice tegen vrouwenbesnijdenis Marie-Claire Van Den Berg  -  sept 1998  -  Marie Claire De eerste feministische golf van islamitische vrouwen Karolien Knols  -  nov 1998  -  Marie Claire City of secrets Carla Power  -  13 juli 1998  -  Newsweek Afghanistan, waar vrouwen zijn afgeschaft Maaike De Hon  -  sept 1998  -  Marie Claire Helping Afghanistan Barnett R. Rubin  -  juli 1998  -  Newsweek Assisenzaak tegen vrouwenbesnijdenis Mia Doornaert  -  febr 1999  -  Het Nieuwsblad La révolte étouffée d'une jeune Turque ?  -  29 nov 1994  -  Le Figaro Na een grondige « surf » op het Web vond ik o.a. nog : http://www.unn.ac.uk/societies/islamic/about/women/intro1.htm http://www.unn.ac.uk/societies/islamic/about/women/distort.htm http://www.unn.ac.uk/societies/islamic/about/women/women.htm http://www.unn.ac.uk/societies/islamic/about/women/status1.htm http://www.unn.ac.uk/societies/islamic/about/women/hijab.htm http://www.unn.ac.uk/societies/islamic/about/women/women4.htm Ook het interview met een Iranese politieke vluchteling heeft me aardig geholpen (de lijst met vragen die ik stelde en de antwoorden vindt u eveneens in bijlage) Verder heb ik nog een uitzending van de Nederlandse Televisie bekeken met als titel « Werelden : Scheiden op zijn Iraans » van dinsdag 2 febr. 1999