De ziekte van Marek bij Kippen

Inleiding Voor dit werkstuk heb ik kippen als diersoort gekozen omdat ik het leuke dieren vind; ze zijn intelligent, hebben allemaal hun eigen karakter en zijn leuk om naar te kijken terwijl ze rondscharrelen. Kippen kunnen tal van ziektes en aandoeningen oplopen, voorbeelden zijn: - Coccidiosis - Klassieke Vogelpest - Aspergillosis - Mycoplasmosis enz. Ik heb ervoor gekozen om de ziekte van Marek wat nader toe te lichten, de reden dat ik me juist in deze ziekte wat meer wil verdiepen is omdat ik het altijd al een vervelende ziekte heb gevonden. Je herkent het pas als er functies gaan uitvallen bij je dieren en dan ben je al te laat en is er geen helpen meer aan. Daarom ben ik nieuwsgierig naar hoe deze ziekte nou precies in elkaar steekt, hoe het komt dat je niets meer kunt doen als een dier eenmaal is geïnfecteerd en wat je kunt doen om te voorkomen dat je dieren het oplopen. Daarbij komt dat een van mijn kippen het ook heeft gehad en eraan is overleden dus dat maakt me extra geïnteresseerd. Bovendien is de ziekte van Marek een van de belangrijkste besmettelijke ziekten bij kippen en ik vind dat het daarom wel belangrijk is om er wat meer vanaf te weten, ook met het oog op de praktijk. Pathogenese Het ontstaan van de ziekte De ziekte van Marek wordt veroorzaakt door een herpesvirus en is voor het eerst beschreven in 1907 door de dierenarts Jozef Marek waarnaar de ziekte en het virus die de ziekte veroorzaakt zijn vernoemd. Dat de oorzaak van Marek een virus is werd pas bewezen in 1946, in 1967 werd het virus ook daadwerkelijk geïdentificeerd. Het is een cel geassocieerd DNA virus uit de familie van de herpesviradae. Ondanks dat pluimveebedrijven hun dieren bijna altijd zorgvuldig enten en ook particulieren met Marek gevoelige rassen dit steeds vaker doen, komen er nog steeds uitbraken van de ziekte van Marek voor. Uitbraken van de ziekte ontstaan voor het grootste deel door de volgende vier oorzaken: 1 Het onzorgvuldig uitvoeren van entingen, waaronder de zogenaamde missers, en andere fouten die verlies van de werkzaamheid van de entstof veroorzaken. Hierdoor ben je in de waan dat je dieren beschermd zijn tegen de ziekte maar kan hij toch ziek worden en onverhoopt voor een uitbraak zorgen. 2 Onvoldoende hygiëne op jonge leeftijd (dus voordat het vaccin bescherming bied). Hierdoor worden kuikens in nog onbeschermde toestand blootgesteld aan een veldvirus. Dit komt vooral voor op bedrijven met kippen van verschillende leeftijden en op bedrijven waar reiniging en ontsmetting achterwege is gebleven. 3 Verhoogde gevoeligheid van de dieren, al dan niet genetisch bepaald, zorgen voor stressfactoren die de weerstand verminderen. 4 Pathotype shift: Het ontstaan van nieuwe kwaadaardige (pathogene) virusvarianten. Dit is tot nu toe in het verleden 3 keer gebeurd.
Verspreiding van de ziekte Als de ziekte van Marek eenmaal is uitgebroken verspreid het zich razendsnel, het word door direct en/of indirect contact van dier tot dier overgebracht. Het virus wordt dan overgedragen via huidcellen en veerfollikelcellen die als stofdeeltjes worden verspreid, vooral huidcellen zijn in de leefomgeving van kippen in grote mate aanwezig omdat de huidcellen van kippen voortdurend vernieuwd worden, de oude worden dus ook voortdurend afgestoten en op deze manier is het virus in een razend tempo in grote aantallen vertegenwoordigd. De kuikens kunnen niet worden besmet door het broedei maar lopen de ziekte vaak op doordat ze de huidschilfers van volwassen (besmette) dieren oppikken, ze zijn gek op deze huidschilfers en als ze met besmette dieren samenleven is de kans op infectie dus groot. Ook kunnen dieren de virusbevattende stofdeeltjes inademen en zich hierdoor besmetten. Nadat dieren zijn besmet heeft het virus een incubatie tijd nodig van 3 tot 15 weken. Daarna kunnen de eerste symptomen zichtbaar worden. Of een dier ook daadwerkelijk ziek wordt hangt af van de leeftijd waarop de besmetting heeft plaatsgevonden: in feite treden er alleen ziekteproblemen op bij een besmetting in de eerste zes tot acht levensweken. De ziekte manifesteert zich dus bij dieren voor de leg of die net aan de leg zijn. Daarna kunnen dieren nog wel besmet raken met het virus, maar de kans dat zich tumoren ontwikkelen wordt kleiner. Als de besmetting na een leeftijd van zestien weken optreedt, worden er geen tumoren meer gevormd. Als er een uitbraak van Marek is geweest is er echter altijd de kans dat nieuwe kuikens weer besmet raken want, door het resistente karakter van het Marek-Virus kan het lang (zelfs jaren!) in het milieu blijven circuleren. Wel wordt beweerd dat de virulentie van het virus met de tijd minder wordt, desalniettemin blijft het een bedreiging voor het pluimvee. De aandoening behoort mede hierdoor tot de meest besmettelijke pluimveeziekten.. Ziektebeeld De ziekte van Marek kenmerkt zich door tumorvorming van weefsel dat afweerstoffen produceert. De tumoren vormen zich in verschillende lichaamszenuwen, in meerdere organen (geslachtsorganen, milt, nieren, longen, hart), in spieren en in de huid. Soms word ook de iris van het oog aangetast. Wat vaak voorkomt bij de ziekte van marek is de vuistvorming van de tenen terwijl het pootje naar voren of naar achteren wijst. Eenzijdige verlamming komt bij deze ziekte ook veelvuldig voor. De ziekte van marek beperkt zich tot: kippen, kalkoenen, fazanten, kwartels en patrijzen. Van de kippenrassen zijn vooral sebrights en barnevelders erg gevoelig. Vastgesteld is dat de mate waarin de ziekteverschijnselen voorkomen bepaald wordt door de kwaadaardigheid (virulentie) van het virus, binnen de groep van de tumorveroorzakende (oncogene) Marek-virussen bestaan namelijk duidelijke verschillen in virulentie die van mild tot zeer virulent kunnen variëren. De ziekte van Marek kent 3 verschijningsvormen: De klassieke vorm, de ingewandsvorm en de oculaire verschijningsvorm. Deze hebben allemaal hun eigen kenmerkende verschijnselen. Bij de klassieke vorm (ook wel: neurale of verlammingsvorm genoemd) treden vaak bewegingsstoornissen op wanneer de pootzenuwen zijn aangedaan. Deze vorm is het gevolg van de aantasting van diverse lichaamszenuwen. Het verloop van de ziekte is in de meeste gevallen chronisch en de uitvalssymptomen zijn voor het merendeel asymmetrisch. De volgende symptomen kun je bij deze vorm waarnemen: - Allerlei verlammingsverschijnselen (afhankelijk van welke zenuwen zijn aangetast) - Draainek - Voorzichtig lopen, stroef lopen - Omvallen
De ingewandsvorm word gekenmerkt door plotselinge hoge sterfte vaak zonder voorafgaande symptomen, vandaar dat deze vorm ook wel “acute Marek” wordt genoemd. Bij deze vorm treedt tumorvorming op in de inwendige organen, de geslachtsorganen zijn vrijwel altijd aangetast, ook in de kliermaag en hart zitten vaak gezwellen, minder vaak worden de spieren aangetast. Acute Marek kan net als de klassieke variant voor verlammingsverschijnselen zorgen als zenuwen bekneld draken maar dit hoeft niet altijd zo te zijn, het is vooral vanwege deze vorm dat inenting zo belangrijk is want 25 procent van de ongevaccineerde dieren overleefd het niet. De volgende symptomen kun je bij deze vorm waarnemen: - Dieren worden bleek en slap - Verlammingsverschijnselen
Bij de oculaire vorm van Marek wordt de oogzenuw aangetast en zie je een kleine onregelmatige pupil die op den duur niet meer te zien is en een iris die meestal fletsgrijs/blauwachtig van kleur is in plaats van oranje. Deze vorm richt de minste schade aan, de dieren blijven namelijk leven maar worden wel vaak weggepikt bij de voerbak het aangetaste oog is volledig blind. Opvallend is dat deze vorm vaker optreedt bij iets oudere dieren tijdens de legperiode. Bij niet gevaccineerde dieren kan er een voorbijgaande verlamming optreden, gedurende één tot 43 dagen, door ontsteking van bloedvaten in de hersenen als gevolg van het virus. Men is niet zeker of deze vorm ook in Nederland voorkomt. De volgende symptomen kun je bij deze vorm waarnemen: - Grijze iris met onregelmatige pupil - Tijdelijke verlamming Diagnose De ziekte van Marek kan alleen met zekerheid worden vastgesteld als er laboratorisch onderzoek gedaan is, namelijk microscopisch weefselonderzoek. Dit kan door een gespecialiseerde pluimveearts worden gedaan maar het is ook mogelijk om de diagnose te laten vaststellen door een dood dier op te sturen naar de Gezondheid Dienst Deventer. Dierenartsen hebben vaak wel een sterk vermoeden en meestal is deze correct maar ze kunnen geen absolute zekerheid geven als ze geen ervaring hebben met het onderzoeken van door marek aangetast pluimvee. Een uitzondering kan worden gemaakt als het om oculaire marek gaat omdat Marek de enige ziekte is waarbij grijze verkleuring van de iris voorkomt. Differentiaaldiagnose Viscerale Leukose kent net als de ziekte van Marek verlammingsverschijnselen in het ziektebeeld, het is een jeugdziekte dus net zoals de ziekte van marek treft het vooral jonge dieren. Na 4 jaar kunnen de kippen echter geen leukose meer krijgen. Leukose kent inwendige en uitwendige gezwellen en is een vorm van kanker. De incubatie tijd van leucose is een stuk langer dan die van marek, ruim 18 maanden. Voor zover ik kan vinden is dit de enige ziekt waarvan het ziektebeeld veel lijkt op die van de ziekte van Marek.
Therapie Omdat het virus in 1967 werd geïdentificeerd kon men pas hierna beginnen met het ontwikkelen van een vaccin, in 1970 werden de eerste koppels gevaccineerd. Het resultaat was overweldigend, in 1973 kwam de ziekte al nauwelijks meer voor. Het was het allereerste vaccin tegen een tumorziekte, het betekende een ware revolutie. Deze vaccinatie is de enige manier om je dieren te beschermen tegen de ziekte van Marek, kuikens moeten al meteen de eerste dag dat ze uit hun ei zijn gekomen worden ingeënt anders heeft het vaak geen effect. Prognose De overlevingskans van een dier die de ziekte van Marek heeft opgelopen hangt af van de vorm die het dier krijgt en de virulentie van het virus waarmee hij is geïnfecteerd. De acute vorm en de neurale vorm zijn in bijna alle gevallen dodelijk, het dier heeft slechts een kans op overleven als de virulentie van het virus redelijk mild is. Er bestaan namelijk nog geen medicijnen om het proces te bestrijden als een dier eenmaal is geïnfecteerd en het enige wat men kan doen is afwachten en hopen. De oculaire vorm kent een grote overlevingskans, daarom wordt hier in de pluimveehouderij ook minder aandacht aan geschonken. In alle gevallen geld dat een goede verzorging het halve werk is, met een goede verzorging vergroot je de kans op overleven, helaas nemen pluimveehouders hier vaak niet de moeite voor omdat het te veel geld kost. Hobbydieren worden over het algemeen een stuk beter verzorgt. Preventie Wat een pluimvee houder kan doen is eendagskuikens preventief enten tegen een of meerdere serotypes (er zijn er 3, variërend van mild tot zeer virulent) van het virus met levend vaccin, dit heeft alleen een compleet beschermend effect bij eendagskuikens, bij elke dag die hij wacht is het risico groter dat ze al besmet zijn. In de praktijk is het echter vaak zo dat vleeskuikens niet worden geënt, men vind het niet nodig door de wijze van houden en verzorging, bij kuikens bestemd voor de legbatterij is dit wel het geval. Het is wel van groot belang dat het enten op de juiste manier gebeurd omdat kuikens bij een onjuist uitgevoerde enting juist de ziekte van Marek op kunnen lopen en dan zouden de gevolgen vooral bij een pluimveebedrijf niet te overzien zijn. Verder is het van belang dat eigenaren van de vatbare diersoorten alles zo hygiënisch mogelijk houden wat trouwens altijd van belang is bij het voorkomen van ziekten. De bestrijding van de ziekte van Marek vergt aanzienlijke investeringen, met name door de kosten van de vaccinaties en alle activiteiten daar omheen. Daartegenover staat wel dat juist door de ontwikkeling van de vaccins de grootschalige pluimveehouderij zich heeft kunnen ontwikkelen, de kosten worden dus maar voor lief genomen. Geraadpleegde Literatuur & Websites Websites: 1 http://www.schutters.net/kippen 2 http://www.dierennieuws.nl/vrg/dd/11/dav1134.htm 3 http://portal.agroweb.nl/pls/docs/download/pzmarek.htm Boeken: 1 Titel: Gezond Pluimvee Auteur: Dr. Adr. C. Voeten Reeks: Groene Reeks Uitgeverij: Terra Zutphen 200 ISBN: 90-6255-894-1 2 Tijdschrift: Diergeneeskundig memorandum
Soort: Periodiek tijdschrift
Hoeveelste: Negenenveertigste

Nummer: Jaargang no. 3
Datum: December 2002
Nummer: “Locomotiestoornissen bij de kip: een overzicht” Auteur: Dr. W.J.M. Landman & Drs. R. Souman Uitgever: Alfasan diergeneesmiddelen, Boehringer ingelheim, intervet. Artikelen: 1 Blad: Veehouder & Dierenarts Jaargang: 18 Nummer: 3 Maand: Juli 2004 Artikel: De Ziekte van Marek