Bellum Helveticum (Phoenix 4)

III Bellum Helveticum [1] r.1-7 - loqui natura: door natuurlijke elementen - Sequani: een volksstam - una ex parte – altera ex parte – tertia (ex parte) - laco Lemanno : meer van Genève - flumine Rheno: abl. HV (opsomming bij loci natura) - et minus…et minus: polysyndeton (stijlfiguur-> herhalen van voegwoorden) - His rebus fiebat ut…: Hierdoor kwam het dat… - bellum inferre: oorlog verklaren - finitimis: buren - homines bellandi cupidi: oorlogszuchtige mensen - bellandi: A. geri. gen./o./enk. (bellare 1) -> vw.-gen. bij cupidi - pro: overeenkomstig met, naargelang -> staat bij multitudine (hominum) en gloria (belli fortitudinis) - autem: overgangspartikel (niet vertalen) Overal waren de Helvetiërs omgeven door natuurlijk elementen: aan de ene kant door de zeer brede en diepe rivier de Rijn, die het grondgebied van de Helvetiërs van de Germanen scheidt; aan de andere kant door het zeer hoge Juragebergte, dat tussen de Sequani en de Helvetiërs ligt, als derde het meer van Genève en de rivier de Rhône, die de Provincia van de Helvetiërs scheidt. Het was door deze zaken dat ze minder ver rondtrokken en minder makkelijk oorlog konden verklaren aan de naburige volkeren; en om die reden werden oorlogszuchtige mensen getroffen door verdriet. Overeenkomstig met het aantal mensen en omwille van hun oorlogsroem en reputatie van dapperheid meenden ze dat ze te enge gebieden hadden. [2] r.8 - cum omnibus copiis: met al hun bezittingen
Daarom besloten ze met al hun bezittingen uit hun gebieden weg te gaan. [3] r.8-10 - quadringentos: 400 - portaturi erant: wat ze zouden meenemen - comburunt: in brand steken - praeter: behalve

Toen ze meenden dat ze klaar waren voor deze onderneming, staken ze al hun steden, in aantal ongeveer 12, 400 dorpen en de overige private gebouwen in brand. Al het graan, behalve hetgeen dat ze met zich zouden meenemen, staken ze in brand… [4] r.10-12 - subeunda: ps. gerv. …om, de hoop op terugkeren naar huis weggenomen, zeer bereid te zijn om elk gevaar te ondergaan: ze bevalen ieder voor drie maanden van huis meel bij zich te dragen. [5] r.13-15 - iter (weg): maar 1 keer vertalen - quibus: waarlangs (betrekkelijk vnw.) - possent: grammaticaboek n°291: betrekkelijke bijzin; schakering doel/gevolg -> conj. Er waren in het geheel 2 wegen, waarlangs ze van huis konden weggaan. Eén door de Sequani, eng en moeilijk, tussen het Juragebergte en de rivier de Rhône, waar met moeite één kar afzonderlijk door geleid kon worden; verder beheerste een zeer hoge berg de weg zodat er maar enkelen nodig waren om de doortocht gemakkelijk te verhinderen. [6] r.15-21 - expeditus: zonder hindernissen - propterea quod: omdat - fluit: A. ind. praes. 3E (fluere 3) / AZ / BZ reden - fines: grondgebied - pacati erant: tot vrede zijn gebracht - nonnullis locis: op verschillende plaatsen - conveniant: A. conj. praes. 3MV (convenire 4) / AZ / RZ (relatiefzin= betrekkelijk bijzin) schakering doel
De andere door de Provincie, veel gemakkelijker en zonder hindernissen, omdat tussen het gebied van de Helvetiërs en de Allobrogen, die onlangs tot vrede gebracht waren, de Rhône vloeide en die is op enkele plaatsen doorwaadbaar. Het verste dorp van de Allobrogen en het dichtsbijzijnde dorp van de Helvetiërs is Genève. Vanuit die stad reikte een brug tot Helvetië. Toen alle zaken in gereedheid gebracht waren voor het vertrek, bepaalden ze de dag, waarop ze allen bijeen zouden komen op de oevers van de Rhône. Die dag was de 5de voor de Kalenden van april (28 maart), onder het consulaat van L. Piso en A. Gabinius (58 v. Chr.). [7] r.21
Op dat ogenblik te Rome… [8] r.21
Gegroet Caesar! [9] r.21-23
De Helvetiërs proberen uit hun gebied weg te gaan en een tocht te maken door onze provincie! [10] r.23
Zadel een zeer snel paard! [11] r.23-25 - maturare: zich haasten - contendere: zich begeven naar - iter: dagreis - DLXXX milium passum: 580 mijl
Caesar haastte zich om uit de stad te vertrekken en trok in zo groot mogelijke dagtochten naar Gallia Transalpina en bereikte Genève na een tocht die 8 dagen duurde en 580 mijl lang was. [12] r.26-27 - imperare alci alqd: iemand iets opleggen - quam maximum potest: zo groot mogelijk
Aangezien er in het geheel in Gallia Ulterior slechts één legioen is, beveel aan de hele provincie een zo groot mogelijk aantal soldaten te rekruteren! [13] r.27
Labienus, breek de brug af die naar Genève leidt. [14] r.28
Gegroet opperbevelhebber, de zeer adellijke gezanten van het Helvetische volk, Nammeius en Verocloetius zijn aanwezig. [15] r.29-30 - mihi est in animo…: ik ben van plan… - sibi: dat. mv -> dat. MV - tua voluntate: jouw toestemming
Ze zeggen dat zij van plan zijn zonder enige gewelddaad door de provincie een tocht te maken. Ze vragen of het mogelijk is dit met jou toestemming te doen. [16] r.31-32 - temperaturos (esse) ab: zich afhouden van (elips van esse: stijlfiguur) - homines inimico animo: kwaadaardige, vijandige mensen subst. adj. subst. (ablatief van hoedanigheid) - itineris faciendi: pseudo gerundivum - itineris: gen./o./enk. -> omzetting bij pseudo- gerundivum - faciendi: P. ps. gerv. gen./o./enk. (facere 5) -> verklarende genitief

Ik meen dat wanneer mensen met vijandige geest de mogelijkheid om een tocht door de provincie te maken, gegeven is, zich niet zullen onthouden van onrecht en gewelddaden. [17] r.32-33
Bovendien ben ik niet vergeten dat de consul L. Cassius gedood is en zijn leger onder het juk gestuurd is door de Helvetiërs: daarom meen ik dat ik dit niet mag toestaan. [18] r.34
Ik heb tijd nodig om het met de mijnen te bespreken, als jullie willen, kunnen jullie met de Iden van April terugkomen. [19] r.35 - Caesar is vooruitziend - exstruere: (op)bouwen
Labienus, breek niet alleen de brug af maar bouw ook een muur! [20] r.36-37 - perducere: aanleggen (een muur van 19 mijl en een gracht van 16 voet diep) Intussen legde Labienus met dit legioen dat hij bij zich had en met soldaten die uit de provincie (samen)gekomen waren, van het meer van Genève tot het Juragebergte, dat het gebied van de Sequani van de Helvetiërs scheidt… [21] r.37-39 - praesidium: wachtpost - disponere: op verschillende plaatsten uitzetten - quo: opdat …een muur van 19 mijl aan en een gracht van 16 voet diep. Caesar plaatste, nadat dat voltooid was, wachtposten op verschillende plaatsen, verstevigde zijn fort, opdat hij hen des te makkelijker zou kunnen verhinderen wanneer ze tegen zijn zin probeerden over te steken. [22] r.40
Toen de dag kwam, waarop hij met de gezanten had afgesproken… [23] r.40-41 - ulli -> ullus: iemand, iets
Door de gewoonte en het voorbeeld van het Romeinse volk kan ik niet aan iemand de doortocht door de provincie geven. Indien jullie zullen proberen geweld te gebruiken, dan zal ik dat verhinderen. [24] r.42
De Helvetiërs, in hun verwachting teleurgesteld, nadat ze soms overdag, vaker s' nachts… [25] + [26] r.42-43 - perrumpere: doordringen - desistere: opgeven, afzien van - adversatief asyndeton: weglaten van voegwoord … geprobeerd hadden of ze konden doorbreken, gaven deze poging op nadat ze door de verschansingwerken en toeloop van soldaten en door projectielen verdreven waren. [27] r.44-46 - relinquebatur: er bleef over - invitis: tegen de zin van, zonder toestemming van - impetrare: iets van iemand gedaan krijgen - Dumnorix de Haeduer - per: door - eis: de Sequani
Er bleef één weg over langs de Sequani waarlangs ze, tegen de zin van de Sequani, niet konden gaan wegens de smalle bergpassen. De Helvetiërs kregen, door het toedoen van Dumnorix, leider van de Haedui, die veel invloed had bij de Sequani, gedaan dat ze door mochten. [28] r.47 - magnis itineribus: grote dagreizen - contendit + inf.: hij ging haastig… Toen Caesar dat vernam, trok hij zelf in lange dagmarsen naar Italië… [29] r.47-49 - consribere: een legioen lichten - ex hibernit educit: die haalde hij uit hun winterkamp - circum: in de buurt van …en hij ronselde daar twee legioenen en drie legioenen die rond (Aquileia) Trieste overwinterden, bracht hij uit de winterkampen, en waarlangs de kortste weg naar Gallia Ulterior door de Alpen was, trok hij met die vijf legioenen. [30] r.50-52 - se suaque: zichzelf en hun bezittingen - possent: A. conj. imperf. 3MV (posse OR) / AZ / BZ reden – cum causale - defendere ab: beschermen tegen - populari: plunderen - pervenire: geraken tot
De Helvetiërs hadden al door de enge bergpassen en het gebied van de Sequani hun troepen overgebracht en ze waren het gebied van de Haedui en Allobrogen beland en vernielden hun velden. Toen ze zichzelf en hun bezit niet tegen hen konden verdedigen, stuurden ze hun gezanten naar Caesar. [31] Caesar, wij vragen u om hulp. [32] De misdadigers! (verwijst naar de Helvetiërs) [33] r.53-54 - Ararim: acc. enk.-> Arar

Ondertussen geraakten de Helvetiërs bij de Arar, de rivier die door het gebied van de Haedui en de Sequani in de Rhône vloeit. [34] r. 54
Divico, de aanvoerder van de Helvetiërs… [35] r.54-55
Allen kunnen rusten. De komende dagen zullen we de rivier oversteken met vlotten en aan elkaar gebonden schepen. [36] r.55
Maar de Romeinse verkenners… [37] r. 55
We zullen Caesar op de hoogte brengen! [38] r.56-57 - tres partes: drie delen -> 3/4
Gegroet opperbevelhebber! Wij hebben gezien dat de Helvetiërs al drie delen van hun troepen over de Arar hebben gebracht. [39] r.57
Er is echter een vierde deel aan deze kant van de rivier gebleven… [40] r.58
Na nog tijdens het derde uur van de nacht vertrokken te zijn met 3 legioenen… [41] r.58-59 … bereikte hij dat deel dat de rivier nog niet overgestoken was. [42] Ten aanval! [43] r.59
Na hen, weerloos en nietsvermoedend, aangevallen te hebben… [44] r.59 …moordde hij een groot deel van hen uit. [45] r.59-60 - mandarunt -> mandaverunt
De achtergeblevenen sloegen op de vlucht en verborgen zich in de nabijgelegen bossen. [46] Laten we ze achtervolgen! [47] r.61-64 - repentino: plots
Nadat deze veldslag gestreden was, zorgde hij ervoor dat een brug over de Arar gebouwd werd en bracht zo zijn leger over, om de overige troepen van de Helvetiërs te achtervolgen. De Helvetiërs, na geschokt te zijn door zijn plotse aankomst, stuurden gezanten naar hem toen ze inzagen dat hij op één dag had gepresteerd, wat ze zelf uiterst moeilijk in twintig dagen gepresteerd hadden; [48] r.64

van de gezanten was Divico, die bij de oorlog tegen Cassius de leider van de Helvetiërs was geweest, de voornaamste. [49] r.65-67
Indien je vrede met de Helvetiërs zal sluiten, zullen ze naar een deel gaan daar waar jij ze plaatst en waar jij wilt dat ze zijn, zullen Helvetiërs zijn. Indien je zal volharden in de oorlog, denk aan de oude ongemakken voor het Romeinse volk en de vroegere dapperheid van de Helvetiërs. [50] r.67-69
Zelfs als ik de oude belediging wil vergeten, toch kan ik de herinnering aan het recente onrecht niet neerleggen, dat jullie tegen mijn zin een tocht door de provincie hebben geprobeerd te maken met geweld en dat jullie de Haedui en de Allobrogen geteisterd hebben. [51] r.69-71 - obses: gijzelaar - item: op dezelfde manier, evenzo - polliceamini: pollicere: beloven - pacem faciam: fut. s. - intulistis: inferre: aandoen - sociis: bondgenoten - ipsis: hen - item si: si weglaten
Toch wil ik vrede sluiten als jullie mij gijzelaars geven, opdat ik inzie dat wat jullie beloven, jullie dat zullen doen, en als jullie de Haedui voor het onrecht dat jullie aan hen zelf en hun bondgenoten hebben aangedaan, eveneens als de Alobrogen vergoeden, zal ik vrede met jullie sluiten. [52] r.72-73 - consuerint: conj. perf. - ita…ut : gevolgzin
De Helvetiërs zijn zo door hun voorouders opgevoed dat ze gewoon zijn gijzelaars te ontvangen, niet te geven. Van deze zaak is het Romeinse volk getuige. [53] r.73
Nadat hij het antwoord had gegeven, vertrok Divico. [54] r.74-77 - videat: schakering doel (om te zien) - satis habere: zich tevreden stellen met - res frumentaria: de graanvoorraad
De volgende dag braken de Helvetiërs het kamp op van die plaats. Caesar deed dat eveneens en zond gans zijn ruiterij voorop, om te zien naar welk gebied de vijand heen trok. Caesar hield zijn troepen af van de oorlog en beschouwde het voldoende om op dat ogenblik de vijand af te houden van plundertochten. En zo maakten ze een tocht van ongeveer vijftien dagen. Maar de graanvoorraad van de Romeinen begon te slinken… [55] r.78 - iter avertere: van koers veranderen
Caesar wendde zijn tocht af van de Helvetiërs en spon zich in om naar Bibracte te gaan! [56] r.78-79 - perterrit: hevig bang gemaakt
Gaan de Romeinen hevig bangemaakt van ons weg? [57] r.79
We kunnen hen van de graanvoorraad afsluiten… [58] r.79-80 …en hun voorraad zelfs in beslag nemen. [59] r.80 - commutemus & convertamus: conj. Laten we onze plannen wijzigen en onze koers veranderen! [60] r.80-81
De Helvetiërs begonnen de Romeinen aan de achterhoede te bestoken en te achtervolgen. [61] r.82

Breng alle troepen naar de dichtstbijzijnde heuvel! [62] r.82-83 - sustinere: uithouden, verdragen, opvangen
En zend de ruiterij die de vijand moet tegenhouden! [63] r.83-86 - sarcinae (altijd mv.): last, bagage - in summo iugo: op de top - hulptroepen zijn provinciebewoners die hij heeft verzameld om een legioen te vormen
Intussen stelde hij zelf in het midden van de heuvel een drievoudige slagorde van vier legioenen van veteranen op; hij beval dat op de top van de heuvel twee legioenen, die hij onlangs geronseld had in Gallia Citerior, en alle hulptroepen opgesteld werden en dat geheel de berg gevuld werd met mensen en dat ondertussen de bagage naar één plaats werd bijeengebracht en dat hij door hen, die in de hoogste slaglinie werden opgesteld, beschermd werd. [64] r.87
Soldaten, bewaar de Romeinse roem! [65] r.86
Opdat, nadat het gevaar voor allen gelijk was, dit de hoop op vluchten wegnam… [66] r.87
Breng mijn paard en alle paarden van de legaten uit het zicht! [67] r.88
Ten aanval! [68] r.89 - impedimenta (altijd mv.): de zware bagage
De Helvetiërs, die door alle karren gevolgd werden, brachten al hun bagage naar één plaats. [69] r.89-90
Zij zelf rukten op, in een zeer dicht opeengepakte slagorde, nadat ze onze ruiterij hadden teruggeslaan en nadat een falanx was gevormd, tot tegen onze eerste linie. [70] r.91-92
Zo werd er lange tijd langs beide kanten lang en heftig gevochten en in deze hele oorlog kon niemand een vijand zien vluchten, hoewel er van het zevende uur tot de avond gevochten werd.